"Prawdziwa sztuka jest zawsze współczesna" uzasadnij słuszność twierdzenia
Fiodora Dostojewskiego odwołując się do dzieł starożytnych

Każda z epok literackich wnosi coś nowego do historii. Są to zazwyczaj nowe
wzorce bohaterów, nowe zagadnienia i problemy poruszane w utworach. Wydawać by
się mogło, że ludzka pomysłowość nie ma granic. Wystarczy się jednak przyjrzeć
dokładniej, bowiem bardzo często zdarza się tak, że pewne motywy, powiedzenia,
czy zdarzenia są nam jakby skądś znane. Skąd? Są one niczym więcej, jak tylko
powieleniem schematów z pierwszej, a zarazem wręcz genialnej epoki -
starożytności. Tak to właśnie w tej epoce twórcy antyczni stworzyli fundamenty
całej literatury, to oni stworzyli teatr i dramat. To przecież Arystoteles jako
pierwszy dokonał podziału literatury, który w nieco zmienionej formie
funkcjonuje do dziś. Z antyku przez wieki czerpano pomysły jako skarbnicy
takich twórców jak Homer, Sofokles, Anakreont, Safona, Horacy i wielu innych.
Pomimo tego ich dzieła przez tysiące lat pozostały niedoścignionym wzorem.
Świadczyć to może jedynie o genialności ich twórców. W epoce antyku powstały
też wielkie osiągnięcia architektoniczne. Do dziś obiekty takie jak: Akropol,
Mykeny, Efez, Epidauros są podziwiane przez współczesnych nam architektów.
Również rzeźba grecka zachwyca znajomością ciała ludzkiego, dzieła Fidiasza są
symbolem kunsztu w tej dziedzinie, a Wenus z Milo czy Nike z Samotraki są
uważane za jedne z najpiękniejszych na świecie. Jednym słowem powiedzieć można,
że "prawdziwa sztuka jest zawsze współczesna", co uczynił właśnie wybitny
pisarz rosyjski Fiodor Dostojewski. Całkowicie zgadzam się z jego zdaniem i
postaram się udowodnić swoje racje.
Z powyższym stwierdzeniem kojarzą mi się od razu pojęcia uniwersalności i
ponadczasowości. Oznaczają one, że wiele problemów zawartych w utworach tej
epoki jest nie tylko znane współczesnym ich autorom ludziom ale i obecnym.
Pewne prawdy moralne i prawa oraz wzorce fascynują, a czasami wręcz

obowiązują po dziś dzień w nie zmienionej formie.
Najlepszym przykładem tego stwierdzenia będzie odwołanie się do Biblii, jako
jednego z podstawowych źródeł kultury nie tylko europejskiej, ale wręcz
światowej. Nie ma chyba kraju na świecie, w którym nie słyszano by o Biblii.
Dla ludzi wierzących jest ona Świętą Księgą, zbiorem prawd objawionych i
przykazań, uczących jak żyć. Przez kościoły chrześcijańskie uważana jest za
Słowo Boże. Jest ona chyba najdoskonalszym dziełem literackim na świecie.
Pomimo tylu wieków, które minęły od jej napisania nadal co niedzielę w każdym
kościele katolickim możemy usłyszeć wiele ciekawych wskazówek na temat
polepszenia swego życia. Nie świadczy to chyba o niczym innym jak tylko o jej
aktualności. Nie wydaje mi się, żeby kiedykolwiek przestano się fascynować
Biblią. Jest ona przecież niewyczerpalną skarbnicą wzorców osobowych i postaw,
fabuł, anegdot i wątków, motywów, symboli i alegorii, frazeologii czy
stylistyki. Jestem pewien, że ta fascynacja Biblią będzie chyba na zawsze
nieodzowną cechą człowieka (nie mam tu na myśli każdego oczywiście). Zanik
zainteresowania nią oznaczałby bowiem koniec wiary chrześcijańskiej, która od
prawie dwóch tysięcy lat uważa ją za swój dowód na poparcie tego co głosi. Nie
wiem czym mogłoby się to skończyć dla całej naszej kultury. Nie należy przecież
zapominać, że wyrosła ona właśnie w nierozerwalnym związku z chrześcijaństwem.
Kolejnym dowodem na jej współczesność jest to, że przecież nasz sposób
myślenia, system wartości, w którym wyrastamy w rodzinie, który utrwala się
poprzez edukację szkolną, historyczną i literacką pochodzi z Biblii.
Współczesne prawa, kodeks karny za podstawę mają przecież Dekalog, czyli
dziesięć przykazań. Myślimy, wartościujemy i rozumiemy świat przez Biblię.
Mówiąc 'my' mam na myśli wszystkich normalnych ludzi, a nie psychopatów
potrzebujących pomocy specjalisty. Prawdy zawarte w Biblii przez ogół
społeczeństwa uznawane są za wyznacznik dobra i zła. Kto więc nie postępuje
zgodnie z nakazami Biblii, zazwyczaj popełnia przestępstwo. Prawa bowiem w

niej zawarte są tak sformułowane, aby postępowanie według nich nigdy nie
wyrządziło krzywdy innemu człowiekowi i przyniosło jedynie same korzyści.
Takim, że tak powiem "treningiem" wyciągania właściwych wniosków z Biblii są
zawarte w niej przypowieści. Są to krótkie opowieści przytaczane przez
Chrystusa, w których oprócz sensu wynikającego z samej fabuły doszukać się
można znaczeń o wiele głębszych. Najbardziej rozpowszechnione są przypowieści:
"O siewcy" "O synu marnotrawnym" i "O miłosiernym Samarytaninie".
Równie ważnym, obok biblii źródłem bardzo aktualnej sztuki jest antyk
śródziemnomorski. To w Grecji i Rzymie rozwijała się na przestrzeni od III
tysiąclecia p.n.e. do V w n.e. kultura antyczna, która wydała na świat sztukę
praktycznie pod każdym względem idealną, jak Biblia. Grecy rozwinęli filozofię
i zapoczątkowali wiele dziedzin nauki, takich jak historię, geometrię,
astronomię czy medycynę. Wydane do tych przedmiotów książki były pierwowzorami
tych obecnych.
Najpopularniejszym osiągnięciem antyku są zapewne mity. Mitologia grecka
powstawała przez wieki. Była to podjęta przez starożytnych Greków próba
zrozumienia otaczającego ich świata, wytłumaczenia zjawisk, z jakimi stykali
się na co dzień. W mitologii spotykamy się z opisem różnorakich postaw ludzkich
i ich oceną. Bohaterami mitów są najczęściej Bogowie, ale sposób ich
przedstawienia powoduje, że odnosimy wrażenie jakby byli oni ludźmi, ponieważ
wyglądają tak jak ludzie, rządzą się ustalonymi prawami, prowadzą ze sobą
walki, bywają podstępni i chciwi. Mają więc typowo ludzkie cechy. W mitach
zostały utrwalone pierwowzory typowych postaw i zachowań ludzkich, tzw.
archetypy. Na przykład Odyseusz jest archetypem tułacza, Ikar - nieposłusznego
syna lub zafascynowanego nieznanym marzyciela, Zeus zaś - wielkiego władcy. W
bardzo prosty sposób w mitach ukazane są wzorce godne naśladownictwa i inne
godne potępienia. Praktycznie w większości mitów

przeplata się motyw winy i kary. Tak było w micie o Prometeuszu, który za swoją
humanitarną postawę, pełną miłości do człowieka i gotowości poświęcenia się dla
niego został okrutnie ukarany. Bogowie w mitach pełnią rolę, że tak powiem
"wyroczni", która nie zawsze jest sprawiedliwa i do tego bardzo surowa.
Kolejnym bardzo znanym mitem jest mit o Dedalu i Ikarze. Jest to opowieść,
która na przykładzie Ikara pokazuje typowe dla młodego wieku zachowania:
ciekawość świata, odwaga, brawura, brak rozwagi i posłuszeństwa. Z kolei Dedal
uosabia w tym micie typowe dla starszego wieku cechy takie jak: rozsądek,
mądrość i doświadczenie. Mit ten jest jednym z wielu tekstów, który stał się
źródłem inspiracji twórczych dla całych pokoleń pisarzy i poetów. Przykładami
mogą tu być wiersze: "Ikar" Stanisława Grochowiaka, "Wciąż o Ikarach głoszą"
Ernesta Brylla, czy też opowiadanie Jarosława Iwaszkiewicza pod tytułem "Ikar".
Trudno przecenić wpływ, jaki mitologia wywarła na starożytnych twórcach eposów
(Homer: "Iliada" "Odyseja") i dramatów antycznych (Sofokles: "Król Edyp"
"Antygona"). Do dzisiaj stanowi ona niewyczerpalną skarbnicę pomysłów, jest też
prawdziwym źródłem nowożytnej literatury europejskiej, skarbcem wątków i
motywów, które funkcjonują w literaturach wszystkich krajów europejskich. Z
mitologii przeszły do potocznego języka liczne określenia i powiedzenia,
nabierając symbolicznego lub alegorycznego znaczenia, np.: "puszka Pandory"-
źródło nieszczęść, zapowiedź kłopotów; "nić Ariadny"- nieoczekiwana pomoc;
"syzyfowa praca"- bezsensowna praca, bezowocny trud, jak i wiele innych.
Warto także wspomnieć o powstaniu dramatu antycznego. Jego idealnym przykładem
jest "Antygona" Sofoklesa. Dramat antyczny powstał z pieśni śpiewanych w czasie
misteriów dionizyjskich ku czci boga Dionizosa, tak zwanych dytyrambów. Dramat
antyczny rozwinął się około V w p.n.e. Początkowo wykonawcami dytyrambów byli
zwykli ludzie, którzy wyruszali całym orszakiem w górskie ustronia i tam
śpiewali, tańczyli, pili wino i bawili się.

Z czasem pieśni kultowe ku czci Dionizosa (boga wina i plonów) ulegały
przeobrażeniu, spośród grona śpiewaków wyodrębnił się aktor, prowadzący dialog
z chórem. Z czasem zaczęli pojawiać się kolejni aktorzy: pierwszego wprowadził
Tespis, drugiego Ajschylos, trzeciego Sofokles. Aktorami mogli być wyłącznie
mężczyźni, którzy grali też role kobiece. W ten sposób powstał teatr
starożytny. Do dziś żywe są wciąż utwory antyczne. Jako dramaty są grywane na
deskach wielu teatrów, są filmowane, a nawet uwspółcześniane.
Nie należy pominąć także liryki antycznej. Tworzyli ją tak wybitni twórcy jak
Horacy, Safona, Tyrtajos, Anaktreont i Symonides. Zawarli oni w swych wierszach
przekonanie o wartości swoich dzieł. Najlepszym przykładem, aby to poprzeć
będzie oda Horacego, pt.: "Exegi monumentum". Autor porusza w niej problem
sztuki i jej uniwersalnego, ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraża w tym utworze
przekonanie, że pisanie wierszy daje poecie nieśmiertelność. Pomnikiem, który
stawia sobie za życia poeta, jest jego twórczość. Poeta daje tym samym wyraz
swojej pewności, że ma już zapewnione wieczne życie w pamięci potomnych.
Naczelnym przesłaniem tego wiersza jest stwierdzenie: "non omnis moriar", czyli
"nie wszystek umrę". Poeta bowiem nigdy nie umiera "do końca", zawsze jego
część żyć będzie w wierszach i w pamięci tych, którzy te wiersze będą kiedyś
czytać. Podobne myśli zawarła Safona w swej "Pogardzie dla nie znającej
poezji". Inni twórcy tworzyli wiersze o nieco zróżnicowanej tematyce, ale nie
będę ich przytaczał, gdyż chodzi mi głównie o udowodnienie tezy.
Znajomość literatury i sztuki starożytnej świadczą o wspólnej świadomości
kulturowej ludzi. Wątki i motywy antyczne mają nie tylko znaczenie historyczne,
ale służą niejednokrotnie próbom wyjaśniania sytuacji człowieka współczesnego,
nie tracą więc swojej aktualności.
Jest więc faktem, że tradycje antyczne są żywe, inspirują twórców i wciąż się
do nich nawiązuje. Były to początki naszej kultury, ponieważ Grecy stworzyli

kulturę głęboko ludzką i uniwersalną. Dlatego właśnie uważam, że "prawdziwa
sztuka jest zawsze współczesna"