Wykład 4. Teorie motywacji II Emocje i motywacje Dr Mariusz Zięba, SWPS Motywacja wewn./zewn. Motywacja zewnętrzna: skłania do zaangażowania w jakieś działania ze względu na spodziewane korzyści można na nią oddziaływać przez system kar i nagród Motywacja wewnętrzna: to dążenie do wykonania jakiegoś zadania z powodu zainteresowania nim samym jest trudniejsza do uzyskania (za to bardzo łatwo ją zniszczyć) można to zrobić poprzez odwołanie się do naturalnej potrzeby robienia rzeczy interesujących, dających satysfakcję i radość presja zewnętrzna prowadzi do osłabienia motywacji wewnętrznej i kreatywności oraz przeszkadza w samorealizacji Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 2 Teoria Deciego i Ryana Ludzie mają wrodzoną, naturalną skłonność do rozwijania swoich zainteresowań, realizowania uzdolnień i stawiania czoła wyzwaniom Motywacja wewnętrzna i zewnętrzna: motywacja wewnętrzna dążenie do wykonania jakiegoś zadania z powodu zainteresowania nim samym motywacja zewnętrzna skłania do zaangażowania w jakieś działania ze względu na spodziewane korzyści Presja zewnętrzna prowadzi do osłabienia motywacji wewnętrznej i kreatywności oraz przeszkadza w samorealizacji Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 3 1 Motywacja zadaniowa Etapy działań ludzkich Zadanie: w znaczeniu obiektywnym to wynik jaki ma zostać osiągnięty w znaczeniu subiektywnym każde wyobrażenie wyniku któremu przypisana jest określona wartość Działania ludzkie obejmują trzy etapy: Etap preparacyjny tworzenie reprezentacji zadań, celów do osiągnięcia oraz przebiegu działania (planowanie) Etap realizacyjny wykonanie operacji sprawczych, kolejnych kroków przybliżających do osiągnięcia celu Etap ewaluacyjny zawiera procedury oceny osiągniętego wyniku i analizy konsekwencji działań Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 4 Motywacja zadaniowa Klasyfikacja zadań a motywacja Klasyfikacja zadań (Deci i Ryan): Zadania własne motywacja wewnętrzna (silniejsza) Zadania narzucone motywacja zewnętrzna (słabsza) Klasyfikacja zadań (Karniol i Ross): Zadania wymyślone przez siebie samego Zadania wypracowane wspólnie z innymi Zadania zapożyczone od innych drogą naśladownictwa Zadania narzucone przez innych Zadania własne i częściowo własne rzadko wywołują reaktancję, natomiast zadania narzucone często budzą opór i wywołują reaktancję konflikt motywacyjny Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 5 Motywacja zadaniowa Trudność zadania a efektywność działania: motywacja trudność zadania Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 6 2 Potrzeba kontroli Różne aspekty podmiotowej kontroli Poczucie kontroli zależy od spostrzegania dowolności zachowania człowiek spostrzega, że ma więcej niż jedną możliwość działania (percepcja wolności) Poczucie kontroli wynika z tego, że człowiek dostrzega związek między swoimi działaniami, a ich następstwami (sukcesami lub porażkami) Poczucie kontroli ściśle wiąże się z poczuciem własnej skuteczności (Bandura) Percepcja wolności, zależności wyników od własnego działania oraz poczucie własnej skuteczności są ze sobą ściśle powiązane Kontrola poznawcza wynikająca z wiedzy o świecie i sobie samym zdolność przewidywania wydarzeń (ściśle związana z kontrolą behawioralną) Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 7 Potrzeba kontroli Potrzeba podstawowa, czy instrument? Podstawowe pytanie: czy potrzeba sprawowania kontroli jest potrzebą podstawową elementarną motywacją autonomicznie wpływającą na zachowania? Czy też stanowi ona tylko niezbędny instrument działania służącego zaspokajaniu potrzeb podstawowych? Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 8 Potrzeba kontroli Nierealistyczna ocena własnego sprawstwa Ludzie na ogół przeceniają własny wpływ na bieg zdarzeń: Iluzja kontroli tendencja do przeceniania własnego wpływu na zdarzenia np. postrzeganie loterii jako zadania sprawnościowego Egotyzm atrybucyjny tendencja do spostrzegania siebie i własnych działań jako zródła zdarzeń pozytywnych, a zarazem zaprzeczania, że jest się zródłem zdarzeń negatywnych wewnętrzna atrybucja przyczyn sukcesów, zewnętrzna atrybucja przyczyn porażek przecenianie własnego wkładu w sukces grupy podkreślanie przynależności do grupy, która odniosła sukces, dystansowanie się od grupy, która odniosła porażkę Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 9 3 Potrzeba kontroli Nierealistyczna ocena własnego sprawstwa Racjonalizacja zdarzeń negatywnych ludzie łatwo znajdują z pozoru racjonalne przyczyny zdarzeń negatywnych (nie tylko porażek) np. badania Shelley Taylor dotyczące pacjentek chorych na raka Myślenie życzeniowe przy planowaniu działań ludzie nie tylko znacznie przeceniają ilość zadań, jakie są w stanie wykonać, ale też nie przejmują się nieskutecznością w realizacji planów i przesuwając na przyszłość wykonanie niezrealizowanych zadań nadal planują ich zbyt dużo. Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 10 Przystosowanie się do zagrażających wydarzeń Koncepcja Shelley E. Taylor Jedną z bardziej zdumiewających zdolności ludzkich jest zdolność do znoszenia i skutecznego radzenia sobie z osobistymi tragediami. Pomimo poważnych niepowodzeń i nieszczęść takich jak ciężka choroba lub śmierć członka rodziny, większość ludzi odzyskuje pierwotny lub wyższy poziom satysfakcji z życia. (& ) Zdolność do samoleczenia jest potężną siłą (S.E. Taylor, 1984) Gdy jednostka przeżyła zdarzenie osobiście zagrażające, proces przystosowania koncentruje się wokół: poszukiwania znaczenia (sensu) tego zdarzenia próby odzyskania kontroli nad zdarzeniem próby odzyskania poczucia własnej wartości Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 11 Przystosowanie się do zagrażających wydarzeń Koncepcja Shelley E. Taylor Poszukiwanie znaczenia: Atrybucja przyczyn próba zrozumienia, dlaczego pojawiło się zagrażające wydarzenie sytuacje stresowe (nieudane małżeństwo), czynniki rakogenne (substancje chemiczne w pigułkach antykoncepcyjnych, primarin przepisywany kobietom w czasie menopauzy), patogenne czynniki środowiskowe, dziedziczność, dieta obfitująca w białko i tłuszcze Przemyślenie/przewartościowanie swojego życia rekonstrukcja życia w taki sposób, by dawało więcej satysfakcji zmiana priorytetów, nie przejmowanie się doczesnymi sprawami (prace domowe, drobne utarczki, zaangażowanie w sprawy innych ludzi), poświęcanie większej uwagi współmałżonkowi, dzieciom i przyjaciołom, robienie planów i czerpanie radości z życia codziennego Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 12 4 Przystosowanie się do zagrażających wydarzeń Koncepcja Shelley E. Taylor Odzyskiwanie poczucia kontroli: Działania mające na celu kontrolę raka kontrola przebiegu rekonwalescencji, wiara we władzę lekarzy nad chorobą, żywienie pozytywnych postaw, techniki psychologiczne (medytacja, autohipnoza, wyobrażenia, pozytywne myślenie) Pozorna kontrola zdobywanie informacji na temat choroby (książki, broszury) próba kontroli ubocznych skutków leczenia stosowanie leków, sen, techniki psychologiczne Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 13 Przystosowanie się do zagrażających wydarzeń Koncepcja Shelley E. Taylor Odzyskiwanie poczucia własnej wartości: Porównania w dół niemal wszystkie badane kobiety uważały, że radzą sobie lepiej niż inne wybierana jest albo odpowiednia do porównań osoba (w gorszej sytuacji), albo odpowiedni wymiar porównań Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 14 Potrzeba kontroli a zaburzenia zachowania Problemy z zaspokajaniem potrzeby sprawowania kontroli mogą prowadzić do rozwijania się różnego rodzaju zaburzeń zachowania, np.: pracoholizmu i innych uzależnień wypalenia zawodowego wyuczonej bezradności stosowania strategii samoutrudniania dominacji w zachowaniu mechanizmów obronnych Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 15 5 Pracoholizm Pracoholizm jest uzależnieniem, podobnym w zakresie przyczyn powstawania i przebiegu do innych uzależnień. Pracoholik różni się od osoby ciężko pracującej tym, że: odczuwa wewnętrzny przymus pracy, nie potrafi wyłączyć motywacji do pracy, jest owładnięty natrętnymi myślami o pracy w każdej chwili życia, wykazuje objawy abstynencyjne, oraz lęk przed utratą (lub zmianą) pracy jest nieefektywny w działaniu, sztywno trzyma się reguł, jest pochłonięty szczegółami nadmiernie ekscytuje się swoją pracą i nie odczuwa znużenia w pracy ( gorączka adrenalinowa ) pozwala pracy zawładnąć wszystkimi obszarami życia, kosztem relacji z rodziną i przyjaciółmi w konsekwencji pozbawiając się wsparcia społecznego Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 16 Wypalenie zawodowe Jednowymiarowe modele wypalenia Wypalenie zawodowe to: stan zmęczenia czy frustracji wynikający z poświęcenia się jakiejś sprawie, sposobowi życia lub związkowi, co nie przyniosło oczekiwanej nagrody (Freudenberger i Richelson, 1980) stan fizycznego, emocjonalnego i psychicznego wyczerpania, spowodowany przez długotrwałe zaangażowanie w sytuacje, które są obciążające pod względem emocjonalnym (Pines i Aronson, 1988) Wypalenie zawodowe w takim ujęciu jest podobne (lub tożsame) do jednego z wymiarów (wyczerpanie emocjonalne) w modelu wielowymiarowym wypalenia Christiny Maslach. Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 17 Wypalenie zawodowe Wielowymiarowy model Ch. Maslach Wypalenie zawodowe to: psychologiczny zespół wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji oraz obniżonego poczucia dokonań osobistych, które może wystąpić u osób pracujących w zawodach ukierunkowanych na ludzi (ochrona zdrowia, opieka społeczna, edukacja). Jest to model wielowymiarowy, obejmujący 3 częściowo skorelowane czynniki. Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 18 6 Wypalenie zawodowe Wypalenie zawodowe a rodzaj pracy Klasyczny model wypalenia zawodowego (Maslach) wiąże ten syndrom z wykonywaniem pewnej specyficznej grupy zawodów ukierunkowanych na ludzi (ochrona zdrowia, opieka społeczna, edukacja). Niektóre inne ujęcia traktują wypalenie szerzej, jako rezultat procesu zmęczenia (każdą?) pracą zawodową związaną z zaangażowaniem emocjonalnym. W tym rozumieniu wypalenie definiowane jest raczej w ujęciu jednowymiarowym (wyczerpanie emocjonalne) i zbliża się do stresu doświadczanego w pracy zawodowej. Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 19 Wypalenie zawodowe Wypalenie zawodowe a stres Wypalenie zawodowe, zwłaszcza w ujęciu jednowymiarowym (jako wyczerpanie emocjonalne), ma pewne podobieństwa do doświadczanego stresu. Według H. Sęk wypalenie jest skutkiem stresu pracy niezmodyfikowanego własną aktywnością zaradczą. Przyczyną wypalenia są czynniki środowiskowe, tj. przewlekły stres zawodowy i cechy podmiotu, a zwłaszcza mechanizmy zmagania się ze stresem, których mediatorem jest poczucie własnej skuteczności. Specyfika wypalenia zawodowego wśród zjawisk dotyczących stresu zawodowego polega na tym, że dotyczy ono określonego kontekstu społecznego i osobistego: pojawia się w obszarze pracy zawodowej wiąże się z samooceną wiąże się z niepowodzeniami w relacjach z ludzmi. Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 20 Wypalenie zawodowe Kwestionariusz MBI Maslach Burnout Inventory: Skala wyczerpania emocjonalnego (EE) Skala depersonalizacji (DP) Skala osobistego zaangażowania (PA) W Polsce stosowanych jest kilka wersji tłumaczenia kwestionariusza. W niektórych wersjach pojawia się dodatkowa podskala poczucia osiągnięć osobistych . Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 21 7 Wypalenie zawodowe Kwestionariusz MBI Przykładowe pozycje: Skala wyczerpania emocjonalnego (EE) Czuję się wyczerpany przez moją pracę Codzienna praca z ludzmi jest dla mnie prawdziwym wysiłkiem Czuję się tak, jakbym gonił/a resztkami sił Pod koniec roboczego dnia czuję się wykończony Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 22 Wypalenie zawodowe Kwestionariusz MBI Przykładowe pozycje: Skala depersonalizacji (DP) Czuję, że traktuję moich uczniów (pacjentów, klientów) tak, jakby byli nieosobowymi przedmiotami W wielu sprawach czuję się podobna/y do moich uczniów (pacjentów, klientów) (-) Czuję się osobiście włączona/y w sprawy moich uczniów (pacjentów, klientów) (-) Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 23 Wypalenie zawodowe Kwestionariusz MBI Przykładowe pozycje: Skala osobistego zaangażowania (PI) Czuję że zbyt ciężko pracuję w moim zawodzie Radzę sobie całkiem skutecznie z kłopotami moich uczniów (pacjentów, klientów) (-) Mam wrażenie, że przez mój zawód pozytywnie wpływam na życie innych ludzi (-) W tym zawodzie mam pewne osiągnięcia godne uwagi (-) Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 24 8 Wypalenie zawodowe Przyczyny wypalenia zawodowego Wypalenie zawodowe jest rezultatem procesu radzenia sobie z obciążeniem w pracy zawodowej zaczyna się od stanu początkowego, w którym osoba ma wysoki poziom motywacji i zaangażowania w pracę ( aby się wypalić, trzeba najpierw płonąć ) następnie pojawia się (według różnych ujęć): niepowodzenie w realizacji oczekiwanego i pożądanego celu (Freudenberger i Richelson, 1980); wyczerpanie emocjonalne pracą dla ludzi (Maslach) długotrwałe zaangażowanie w sytuacje obciążające pod względem emocjonalnym (Pines i Aronson, 1988) co w rezultacie prowadzi do stanu wypalenia zawodowego Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 25 Wypalenie zawodowe Rozwój wypalenia zawodowego Według różnych teorii 3 wymiary wypalenia: rozwijają się równocześnie lecz niezależnie od siebie lub rozwijają się sekwencyjnie (jeden po drugim): pierwszą fazą wypalenia jest depersonalizacja, po której następuje obniżenie poczucia dokonań osobistych, a w konsekwencji wyczerpania emocjonalne (Golembiewski i in., 1986) najpierw pojawia się wyczerpanie emocjonalne, co prowadzi do rozwoju depersonalizacji, a następnie do obniżenia poczucia dokonań osobistych (Leiter i Maslach, 1988) Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 26 Wypalenie zawodowe w perspektywie egzystencjalnej Według A.M. Pines główną przyczyną wypalenia zawodowego jest poczucie porażki w egzystencjalnym poszukiwaniu sensu życia. Jeśli jesteś oddany swojej pracy i emocjonalnie w nią zaangażowany, jeśli spodziewasz się czerpać z pracy poczucie sensu swej egzystencji a czujesz, że poniosłeś porażkę, to prawdopodobnie jesteś kandydatem do wypalenia się . Wymagania emocjonalne narzucane przez ludzi (w pracy) stają się przyczyną wypalenia tylko wtedy, gdy są przytłaczające, gdy nie można reagować na nie w sposób zadowalający. Dla osoby, która spodziewa się znalezć sens życia w pracy, porażka taka jest druzgocząca Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 27 9 Wypalenie zawodowe w perspektywie egzystencjalnej Wypalenie pojawia się przede wszystkim u osób wykonujących pewnego rodzaju zawody. Można zatem postawić pytanie, czy chodzi o zawody: Ukierunkowane na ludzi (Maslach)? Podejmowane przez ludzi, którzy w pracy zawodowej szukają sensu życia (Pines)? Nie wszystkie osoby wykonujące np. (ukierunkowany na ludzi) zawód pielęgniarki podlegają wypaleniu zawodowemu. Ale też nie wszystkie osoby wybierając zawód pielęgniarki kierują się chęcią odnalezienia w tej pracy sensu życia. Pytania (problemy badawcze?): czy pracownicy, którzy nie szukają w pracy sensu życia podlegają wypaleniu? co z wypaleniem zawodowym u osób, które szukają sensu życia w zawodach nie ukierunkowanych na ludzi (np. ktoś, kto hoduje owce w Bieszczadach i odnajduje w tej pracy sens życia)? Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 28 Wyuczona bezradność Wyuczona bezradność to syndrom zaburzeń poznawczych, motywacyjnych i emocjonalnych wywołanych uprzednim kontaktem z sytuacją niekontrolowaną. Jest to poddanie się, zaprzestanie działania, które wynika z przekonania, że cokolwiek się zrobi, nie będzie miało żadnego znaczenia. Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 29 Wyuczona bezradność Proces powstawania bezradności Trening bezradności - obiektywna długotrwała niemodyfikowalność istotnych wyników, czyli brak zależności między nimi, a działaniami jednostki. W trakcie treningu zachodzi uczenie się niezależności wyników od zachowania Wyuczona bezradność wynika z nadmiernego uogólnienia doświadczeń treningowych z oczekiwania, że również w nowych sytuacjach działania nie będą miały żadnego wpływu na pojawienie się pożądanych wyników. Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 30 10 Wyuczona bezradność Alternatywne wyjaśnienia powstawania Koncepcja A. Frankla i M. Snydera: konsekwencją serii porażek jest powstanie zagrożenia dla poczucia własnej wartości Koncepcja Coyne a, Matalsky ego, Lavelle a: lęk przed niepowodzeniem Koncepcja Boyd a: frustracja Koncepcja Kuhl a: uformowanie się degenerowanej intencji Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 31 Wyuczona bezradność Rezultat wyuczonej bezradności Deficyty poznawcze polegają na ogólnym przekonaniu, że nie ma się wpływu na bieg zdarzeń i niedostrzeganiu sposobów rozwiązania problemów czy dróg do określonego celu. Deficyty emocjonalne przeżywanie stanów apatii, lęku, depresji, uczucia zmęczenia, niekompetencji lub wrogości. Deficyty motywacyjne osoba zachowuje się biernie, jest zrezygnowana i nie podejmuje żadnych działań, aby zmienić swoją sytuację. Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 32 Wyuczona bezradność Jak pomagać w wyjściu z bezradności? Stopniowe odzyskanie kontroli nad swoją osobą i swoim życiem, Wiara w skuteczność swoich działań, Ukształtowanie pozytywnego wizerunku własnej osoby i kompetencji, Trening umiejętności społecznych, Uświadomienie sobie czynników które spowodowały bezradność, Ustalić cele, potrzeby, decyzje oraz planować efektywne strategie ich realizacji. Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 33 11 Strategia samoutrudniania Jak uniknąć bolesnej porażki? Porażka, zwłaszcza w obszarach ważnych dla tożsamości i samooceny podmiotu, przynosi dotkliwe skutki. Można zatem starać się: Unikać porażki aktywnie zwiększając swoje szanse na sukces unikając sytuacji, w których istnieje ryzyko porażki stosując strategie samoutrudniania Radzić sobie ze skutkami porażki tak, by umniejszyć jej znaczenie i konsekwencje: redukcja dysonansu poznawczego nieświadome zniekształcenia poznawcze mechanizmy obronne Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 34 Strategia samoutrudniania Samoutrudnianie poprzedza działanie Celem samoutrudniania jest uniknięcie ryzyka negatywnych dla oceny i samooceny podmiotu konsekwencji porażki. Strategią samoutrudniania jest jakiekolwiek działanie, które: prowadzi do zmniejszenia obiektywnych szans na osiągnięcie sukcesu, a w konsekwencji zwiększa możliwość wyjaśnienia ew. porażki czynnikami zewnętrznymi, a ew. sukcesu czynnikami wewnętrznymi. Samoutrudnianie dotyczy i poprzedza realizację zadania, co do którego istnieje obawa porażki, która w rezultacie mogłaby dostarczyć negatywnych informacji nt. zdolności i kompetencji podmiotu w ważnych dla niego obszarach. Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 35 Strategia samoutrudniania Koszty samoutrudniania Stosując strategie samoutrudniania podmiot broni tego, co uważa za ważne dla poczucia własnej wartości (np. wysokiej oceny poziomu swojej inteligencji). Niekiedy jednak działania samoutrudniające wymagają przyznania się do pewnej słabości w innych obszarach (np. niesystematyczności). Lepiej jest być uważanym i samemu się uważać za zdolnego, ale lenia , niż durnia, ale pracowitego . Wybierając działanie samoutrudniające podmiot dokonuje oceny zysków i kosztów. Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 36 12 Strategia samoutrudniania Formy samoutrudniania Samoutrudnieniowe reakcje behawioralne wszelkie obserwowalne zachowania prowadzące do takiej zmiany sytuacji zadaniowej, która pozwoli w przyszłości podmiotowi dokonać dogodnej interpretacji przyczyn wyniku realizacji zadania Odczuwanie i demonstrowanie własnych słabości wykorzystywanie przez ludzi w różnego typu sytuacjach zadaniowych własnych słabości, takich jak dolegliwości somatyczne, defekty psychologiczne (np. lęk czy nieśmiałość) i inne obciążenia (np. trudne dzieciństwo) Percepcja utrudnień w sytuacji zadaniowej przyjmowanie takiego obrazu struktury przyczynowej zdarzenia, w świetle którego łatwiejsze będzie wyinterpretowanie wyniku z korzyścią dla podmiotu Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 37 Wyuczona bezradność, wypalenie, samoutrudnianie Geneza i rola funkcjonalna Wyuczona bezradność powstaje w rezultacie nadmiernego uogólnienia doświadczeń z treningu bezradności, czyli powtarzających się sytuacji odczuwania braku kontroli (wpływu na zdarzenia) w jakimś ważnym dla osoby obszarze Wypalenie zawodowe powstaje, gdy wysoka motywacja do pracy i oczekiwania wobec jej rezultatów (ew. upatrywanie sensu życia w pracy) spotykają się z niesprzyjającymi warunkami w pracy i rozczarowaniem; dotyczy zwłaszcza osób wykonujących zawody ukierunkowane na ludzi (lekarz, nauczyciel, pracownik socjalny) Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 38 Wyuczona bezradność, wypalenie, samoutrudnianie Geneza i rola funkcjonalna Samoutrudnianie dotyczy i poprzedza realizację zadania, co do którego istnieje obawa porażki, która w rezultacie mogłaby dostarczyć negatywnych informacji nt. zdolności i kompetencji podmiotu w ważnych dla niego obszarach; celem jest obrona wysokiej i jednocześnie niepewnej samooceny Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 39 13 Wyuczona bezradność, wypalenie, samoutrudnianie Emocje Wyuczona bezradność obniżony nastrój, smutek, stany depresyjne, frustracja, lęk, apatia, zmęczenie Wypalenie zawodowe zanim rozwinie się syndrom wypalenia pozytywne emocje wobec pracy (radość, nadzieja) w rezultacie złość, frustracja, żal, rozczarowanie, obniżony nastrój, wyczerpanie emocjonalne, somatyczne objawy zmęczenia i stresu Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 40 Wyuczona bezradność, wypalenie, samoutrudnianie Emocje Samoutrudnianie celem jest samokontrola antycypowanych emocji (żeby nie przeżywać rozczarowania, żalu czy lęku) podjęcie samoutrudniania poprzedzone jest oceną sytuacji zadaniowej i w rezultacie pojawieniem się niepokoju i ew. lęku przed porażką odczuwanie emocji np. lęku może być strategią samoutrudniania skuteczne zastosowanie strategii samoutrudniania redukuje napięcie i niepokój, a w sytuacji, gdy mimo samoutrudniania uda się uniknąć porażki, powoduje uczucie dumy i radości Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 41 Wyuczona bezradność, wypalenie, samoutrudnianie Procesy poznawcze Wyuczona bezradność uogólnione przekonanie, że nie ma się wpływu na bieg zdarzeń niedostrzeganie sposobów rozwiązania problemów czy dróg do określonego celu nowa sytuacja oceniana z perspektywy poprzednich porażek Wypalenie zawodowe ukształtowanie się sądów poznawczych na swój temat typu: nie rozwijam się , jestem nieefektywny , nie wpływam na losy ludzi, na rzecz których pracuję oraz sądów depersonalizacyjnych dotyczących podopiecznych (pacjentów, uczniów itp.) tj. traktowanie ich, jakby byli bezosobowymi przypadkami Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 42 14 Wyuczona bezradność, wypalenie, samoutrudnianie Procesy poznawcze Samoutrudnianie jedną ze strategii samoutrudniania jest percepcja utrudnień w sytuacji zadaniowej skuteczne zastosowanie strategii samoutrudniania powoduje, że porażki są interpretowane jako niezagrażające, a sukcesy jako własna chwała wewnętrzne i stałe przyczyny jako atrybucje sukcesów atrybucje porażek zmienne oraz zależnie od przyjętej strategii samoutrudniania: zewnętrzne (stałe lub zmienne) w przypadku zastosowania percepcji utrudnień w sytuacji zadaniowej; wewnętrzne i zmienne w przypadku zastosowania samoutrudnieniowych reakcji behawioralnych oraz behawioralnego samoutrudniania Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 43 Wyuczona bezradność, wypalenie, samoutrudnianie Procesy motywacyjne Wyuczona bezradność osoba zachowuje się biernie, jest zrezygnowana i nie podejmuje żadnych działań aby zmienić swoją sytuację również w sferach innych niż ta, w której nastąpił trening bezradności) Wypalenie zawodowe zanim rozwinie się syndrom wypalenia wysoka motywacja do pracy w rezultacie wypalenia zawodowego brak zaangażowania osobistego w pracę Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 44 Wyuczona bezradność, wypalenie, samoutrudnianie Procesy motywacyjne Samoutrudnianie motywacja do podjęcia działań, które zwiększają możliwość wyjaśnienia ew. porażki czynnikami zewnętrznymi (lub wenętrznymi, które mniej zagrażają samoocenie np. nieśmiałością), a ew. sukcesu czynnikami wewnętrznymi brak motywacji do działań realnie zwiększających szanse sukcesu jedną ze strategii samoutrudniania jest stosowanie samoutrudnieniowych reakcji behawioralnych są to wszelkie obserwowalne zachowania prowadzące do zmiany sytuacji zadaniowej tak, by pozwoliło to w przyszłości podmiotowi dokonać dogodnej interpretacji przyczyn wyniku realizacji zadania Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 45 15 Bibliografia Literatura obowiązkowa (do egzaminu): Franken, R.E. (2005). Psychologia motywacji. Gdańsk: GWP. (s. 461-525) Aukaszewski, W. i Doliński, D. (2000). Mechanizmy leżące u podstaw motywacji. W: J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, tom II. Gdańsk: GWP. (s. 441-468). Niektóre pozycje, z których korzystałem przygotowując wykład: Doliński, D. i Szmajke, A. (1994). Samoutrudnianie. Dobre i złe strony rzucania kłód pod własne nogi. Olsztyn: Pracownia Wydawnicza PTP (s. 11-49) Kofta, M. (2001) Poczucie kontroli, złudzenia na temat siebie, a adaptacja psychologiczna W: Kofta, M., Szustrowa, T. (red) Złudzenia, które pozwalają żyć. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. (s. 199-225). Oleś, P. (2003). Wprowadzenie do psychologii osobowości. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar (s. 210-263, 291-311) Sędek, G. (2001) Jak ludzie radzą sobie z sytuacjami, na które nie ma rady? W: Kofta, M., Szustrowa, T. (red) Złudzenia, które pozwalają żyć. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. (s. 226-248). Sęk, H. (red.) (2000). Wypalenie zawodowe. Przyczyny. Mechanizmy. Zapobieganie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN (s. 13-57, 149-167, 182-215). Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKAAD 4 (zaoczni) 46 16