MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ Elżbieta Szymańska Posługiwanie się sprzętem rehabilitacyjnym 322[15].Z1.02 Poradnik dla nauczyciela Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego Recenzenci: mgr Ewa Pacholec mgr Iwona Niespodziewana Opracowanie redakcyjne: mgr Elżbieta Szymańska Konsultacja: mgr inż. Teresa Jaszczyk Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[15].Z1.02 Posługiwanie się sprzętem rehabilitacyjnym , zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu terapeuta zajęciowy. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 1 SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 5 3. Cele kształcenia 6 4. Przykładowe scenariusze zajęć 7 5. Ćwiczenia 11 5.1. Rodzaje sprzętu rehabilitacyjnego oraz sposoby zaopatrzenia w niego 11 5.1.1.Ćwiczenia 11 5.2. Stosowanie zaopatrzenia ortotycznego 13 5.2.1.Ćwiczenia 13 5.3. Zaopatrzenie protetyczne 15 5.3.1.Ćwiczenia 15 5.4. Sprzęt ułatwiający poruszanie się 17 5.4.1.Ćwiczenia 17 5.5. Sprzęt rehabilitacyjny do obsługi osobistej 19 5.5.1. Ćwiczenia 19 6. Ewaluacja osiągnięć ucznia 21 7. Literatura 35 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 2 1. WPROWADZENIE Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie terapeuta zajęciowy. W poradniku zamieszczono: wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie uczeń powinien mieć już ukształtowane, aby bez problemów mógł korzystać z poradnika, cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie uczeń ukształtuje podczas pracy z poradnikiem, przykładowe scenariusze zajęć, ćwiczenia ze wskazówkami do realizacji, zalecanymi metodami nauczania uczenia się oraz środkami dydaktycznymi, ewaluację osiągnięć ucznia, przykładowe narzędzia pomiaru dydaktycznego, literaturę uzupełniającą. Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami ze szczególnym uwzględnieniem aktywizujących metod nauczania, np. samokształcenia kierowanego, tekstu przewodniego, dyskusji, pokazu z objaśnieniem. Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróżnicowane, począwszy od samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 3 322.[15].Z1 Podstawy kompleksowej rehabilitacji 322[15]. Z1.01 322[15].Z1.02 Dobieranie zabiegów Posługiwanie się sprzętem rehabilitacyjnych do możliwości rehabilitacyjnym i potrzeb pacjenta 322[15].Z1.03 Stosowanie zabiegów kinezyterapeutycznych i fizykoterapeutycznych 322[15].Z1.04 Usprawnianie pacjenta 322[15].Z1.05 Posługiwanie się językiem obcym zawodowym Schemat układu jednostek modułowych Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 4 2. WYMAGANIA WSTPNE Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć: rozpoznawać potrzeby i problemy osób niepełnosprawnych, korzystać z różnych zródeł informacji, użytkować komputer, stosować umiejętności komunikacji interpersonalnej, wspierać osoby niepełnosprawne w korzystaniu z kompleksowej rehabilitacji, korzystać z różnych metod pracy, współpracować w grupie. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 5 3. CELE KSZTAACENIA W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć: ocenić stan przydatności sprzętu rehabilitacyjnego do stosowania w rehabilitacji, obsłużyć sprzęt rehabilitacyjny zgodnie z przeznaczeniem oraz zaleceniami producenta, zapoznać pacjenta z dokumentacją dotyczącą obsługi sprzętu rehabilitacyjnego oraz udzielić niezbędnych wyjaśnień, zastosować sprzęt rehabilitacyjny zgodnie ze zleceniem lekarskim, przewidzieć zagrożenia związane ze stosowaniem sprzętu rehabilitacyjnego, zadbać o bezpieczeństwo pacjenta w czasie posługiwania się sprzętem rehabilitacyjnym, wskazać zródła i procedurę przyznawania pacjentowi sprzętu rehabilitacyjnego, zapoznać pacjenta ze sposobem użytkowania sprzętu rehabilitacyjnego. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 6 4. PRZYKAADOWE SCENARIUSZE ZAJĆ Scenariusz zajęć 1 Osoba prowadząca: ............................................... Modułowy program nauczania: Terapeuta zajęciowy 322[15] Moduł: Podstawy kompleksowej rehabilitacji 322[15]. Z1 Jednostka modułowa: Posługiwanie się sprzętem rehabilitacyjnym 322[15].Z1.02 Temat: Nauka chodzenia o kuli łokciowej. Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności chodzenia o kuli łokciowej na równej powierzchni i po schodach. Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć: - wykonać czynność poruszania się o kuli łokciowej na równej powierzchni, - wykonać czynność wchodzenia po schodach o kuli łokciowej, - wykonać czynność schodzenia po schodach o kuli łokciowej, - współpracować w grupie. Metody nauczania uczenia się: - pokaz, - instruktaż, - ćwiczenia praktyczne. Formy organizacyjne pracy uczniów: - indywidualna, - grupa 4 5 osób. Czas: 2 godziny dydaktyczne. Środki dydaktyczne: - kule łokciowe, - pomieszczenie ze schodami. Przebieg zajęć: Faza wstępna 1. Określenie tematu zajęć w nawiązaniu do rehabilitacji leczniczej. 2. Wyjaśnienie uczniom tematu i celu kształcenia. 3. Omówienie znaczenia doboru typu chodu do możliwości chorego i wyuczenia go kilku sposobów chodzenia. 4. Wyjaśnienie uczniom zasad pracy. Przebieg zajęć 1. Przygotowanie stanowiska pracy zabranie z podłogi zbędnych przyrządów np. piłek. 2. Dopasowanie długości kul do wysokości każdego ucznia (wraz z butami). 3. Praktyczny pokaz poruszania się chodem czteromiarowym (ma trzy punkty podparcia): - naprzemienny: przenoszenie do przodu najpierw kuli prawej, potem nogi lewej, następnie kuli lewej i na koniec nogi prawej, Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 7 - dostawny: przeniesienie do przodu najpierw lewej kuli, potem prawej kuli, lewej nogi, potem prawej nogi do przodu. 4. Praktyczny pokaz poruszania się o kuli łokciowej na równej powierzchni chodem trójmiarowym (dwa punkty podparcia): - najpierw jedna kula do przodu, potem druga, następnie obie nogi jednocześnie, - najpierw wysunięcie obu kul do przodu, następnie jedną nogę do przodu i na koniec dostawienie drugiej nogi. 5. Praktyczny pokaz poruszania się o kuli łokciowej na równej powierzchni chodem dwumiarowym: - naprzemienny: jednoczesne przenoszenie do przodu prawej kuli i lewej nogi, a potem lewej kuli i prawej nogi (dwa punkty podparcia), - naprzemienny z symetryczną pracą kończyn dolnych jednoczesne przenoszenie do przodu obu kul i jednej nogi, potem drugiej nogi (jeden punkt podparcia, a potem trzy), - kangurowy: równoczesne przenoszenie do przodu obu kul, a potem obu kończyn. 6. Uczniowie ćwiczą poszczególne techniki chodu. 7. Praktyczny pokaz wchodzenia po schodach o kuli łokciowej: pierwszy krok wykonuje noga zdrowa lub lepiej funkcjonująca np.: lewa kończyna górna chwyta poręcz, prawa wraz z kulą przeniesiona zostaje na pierwszy stopień, chorą dostawiamy. 8. Praktyczny pokaz schodzenia ze schodów: chora kończyna pierwsza wykonuje krok ku dołowi, a zdrowa jest dostawiana. 9. Uczniowie ćwiczą, z kulą łokciową, wchodzenie i schodzenie ze schodów. 10. Praktyczny pokaz asekuracji podopiecznego przy poruszaniu się po schodach o kuli łokciowej: przy wchodzeniu na schody asekurujący porusza się z tyłu za chorym, a przy schodzeniu z przodu. W przypadku utraty równowagi chwyta podopiecznego pod pachy, ściągnąć do tyłu na siebie i na ugiętych kończynach dolnych sprowadza do pozycji siedzącej. 11. Uczniowie dobierają się w pary i ćwiczą asekurację podopiecznego. Zakończenie zajęć: 1. Uczniowie wskazują, które etapy zajęć sprawiły im największe trudności. 2. Dyskusja dlaczego ważna jest nauka posługiwania się kulami łokciowymi dla osoby niepełnosprawnej. Praca domowa Wykonanie przez całą grupę foliogramów o wchodzeniu i schodzeniu ze schodów podopiecznego poruszającego się o kuli łokciowej. Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach: - anonimowe ankiety dotyczące sposobu prowadzonych zajęć i nabytych umiejętności. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 8 Scenariusz zajęć 2 Osoba prowadząca .......................................................................... Modułowy program nauczania: Terapeuta zajęciowy 322[15] Moduł: Podstawy kompleksowej rehabilitacji 322[15]. Z1 Jednostka modułowa: Posługiwanie się sprzętem rehabilitacyjnym 322[15].Z1.02 Temat: Rodzaje wózków inwalidzkich oraz nauka jeżdżenia wózkiem pokojowym po nierównej powierzchni. Cel ogólny: Poznanie rodzajów wózków i nauka jeżdżenia wózkiem pokojowym po nierównym terenie. Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć: - wymienić rodzaje wózków, - wykonać czynność przygotowania wózka dla podopiecznego, - wykonać czynność przejazdu przez próg, krawężnik, - wykonać czynność zjechania wózkiem po równi pochyłej, - współpracować w grupie. Metody nauczania uczenia się: - pokaz, - instruktaż, - ćwiczenia praktyczne. Formy organizacyjne pracy uczniów: - indywidualna, - grupy 4 osobowe. Czas: 2 godziny dydaktyczne. Środki dydaktyczne: - foliogram z rodzajami i budową wózka, - wózki pokojowe, - pochylnia, - sztuczny próg. Przebieg zajęć: Faza wstępna 1. Określenie tematu zajęć w nawiązaniu do rehabilitacji leczniczej. 2. Wyjaśnienie uczniom tematu i celów kształcenia. 3. Wyjaśnienie uczniom zasad pracy. Przebieg zajęć 1. Przedstawienie rodzajów wózków dla osób niepełnosprawnych. 2. Przedstawienie budowy wózka pokojowego. 3. Przygotowanie stanowiska pracy rozłożenie i zahamowanie wózka według instrukcji obsługi tego wózka. 4. Przyjęcie przez podopiecznego prawidłowej pozycji siedzącej w wózku: plecy wyprostowane i przylegają do oparcia, stopy oparte na podnóżku, a uda swobodnie leżą na części siedziska (obniżenie podnóżków). Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 9 5. Praktyczny pokaz prowadzenia wózka przez bariery architektoniczne typu próg, krawężnik: ustawić wózek przodem do przeszkody, mocno chwycić rączki wózka, unieść przednie koła poprzez przechylenie wózka na siebie ustawić nogę na dzwigni przechyłu. Inny sposób: ustawienie wózka tyłem, nieznaczne uniesienie tylnych kół. Należy pamiętać, aby podopieczny opierał się na oparciu wózka i nie pochylał się do przodu. 6. Uczniowie ćwiczą przejazd wózkiem z podopiecznym przez próg, krawężnik. 7. Praktyczny pokaz zjazdu po równi pochyłej: ustawienie wózka tyłem i zjazd. Należy pamiętać, aby podopieczny opierał się na oparciu wózka i nie pochylał się do przodu. Inny sposób tylko pod warunkiem, że podopieczny będzie zabezpieczony w wózku i nie będzie przechylał się do przodu- zjazd przodem. Ustawić nogę na dzwigni przechyłu, unieść przednie koła poprzez pochylenie wózka na siebie. Zjazd na tylnych kołach. 8. Uczniowie ćwiczą zjazd podopiecznego na wózku po równi pochyłej. 9. Pokaz złożenia wózka. 10. Uczniowie ćwiczą czynność złożenia wózka. 11. Ustalenie, na podstawie instrukcji obsługi wózka, zasad bezpiecznego posługiwania się wózkiem. Zakończenie zajęć 1. Uczniowie wskazują, które etapy zajęć sprawiły im największe trudności. 2. Dyskusja dlaczego ważna jest nauka posługiwania się wózkiem inwalidzkim przez terapeutę. Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach: - anonimowe ankiety dotyczące sposobu prowadzenia zajęć i nabytych umiejętności. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 10 5. ĆWICZENIA 5.1. Rodzaje sprzętu rehabilitacyjnego oraz sposoby zaopatrzenia w niego 5.1.1. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Korzystając z Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 17.12.2004 roku określ: jaki lekarz może wypisać wniosek na wózek dziecku z mózgowym porażeniem dziecięcym, w jakiej wysokości NFZ może dofinansować wózek dziecięcy, gdy limit kwoty refundowanej wynosi 1500 złotych, a cena przewyższa go. Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i techniki wykonania. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) zapoznać się z treścią Rozporządzenia Ministra Zdrowia z 17. 12. 2004 roku, 2) określić jaki lekarz może wypisać wniosek na wózek dziecku z mózgowym porażeniem dziecięcym, 3) obliczyć w jakiej wysokości NFZ może dofinansować dany wózek, 4) zapisać wnioski, 5) przedstawić wnioski na forum grupy. Zalecane metody nauczania uczenia się: dyskusja. Środki dydaktyczne: Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 17.12.2004 r., kartka papieru, flamastry, długopis, brystol, kalkulator. Ćwiczenie 2 Zaplanuj ćwiczenia ogólnousprawniające z wykorzystaniem piłek, lasek gimnastycznych dla 5 osobowej grupy podopiecznych w Warsztatach Terapii Zajęciowej. Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i techniki wykonania. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 11 Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) określić możliwości i ograniczenia fizyczne podopiecznych, 2) określić techniki ćwiczeń ogólnousprawniających, 3) zaplanować kolejne czynności, 4) zaplanować rodzaj sprzętu i sposób zaopatrzenia w niego, 5) zaprezentować wykonane ćwiczenie. Zalecane metody nauczania uczenia się: ćwiczenie, dyskusja. Środki dydaktyczne: piłki, laski gimnastyczne, kartki papieru, długopis, odtwarzacz CD, płyty CD z muzyką. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 12 5.2. Stosowanie zaopatrzenia ortotycznego 5.2.1. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Określ znaczenie sprzętu ortotycznego w leczeniu usprawniającym osób niepełnosprawnych. Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i techniki wykonania. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) obejrzeć film zwracając uwagę na zastosowanie sprzętu ortotycznego, 2) określić znaczenie sprzętu w leczeniu osób niepełnosprawnych, 3) sporządzić notatkę, 4) uczestniczyć w dyskusji podsumowującej przebieg ćwiczenia, 5) przedstawić wyniki pracy na forum grupy. Zalecane metody nauczania uczenia się: burza mózgów, dyskusja frontalna. Środki dydaktyczne: telewizor, odtwarzacz DVD, płyta DVD filmem dotyczącym sprzętu ortotycznego. Ćwiczenie 2 Określ rodzaje sprzętu oraz zasady bezpieczeństwa przy jego stosowaniu. Wnioski zapisz na arkuszu papieru. Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i techniki wykonania. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) obejrzeć film dotyczący sprzętu ortotycznego, 2) określić rodzaje sprzętu ortotycznego, 3) zapisać swoje uwagi, 4) przedstawić wyniki pracy na forum grupy, 5) uczestniczyć w dyskusji podsumowującej przebieg ćwiczenia. Zalecane metody nauczania uczenia się: pokaz z objaśnieniem, dyskusja. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 13 Środki dydaktyczne: arkusze papieru, flamastry, telewizor, odtwarzacz DVD, płyta DVD filmem dotyczącym sprzętu ortotycznego. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 14 5.3. Zaopatrzenie protetyczne 5.3.1. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Zaplanuj czynności jakie należy wykonać, aby nauczyć pacjenta z protezą elektryczną ręki, ruchów chwytania, puszczania, przenoszenia przedmiotów. Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i techniki wykonania. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) określić zasady funkcjonowania protezy, 2) przygotować stanowisko pracy, 3) zaplanować kolejne czynności, 4) zaprezentować wyniki pracy na forum grupy, 5) dokonać oceny wykonanego ćwiczenia. Zalecane metody nauczania uczenia się: pokaz z objaśnieniem. Środki dydaktyczne: notatnik, przybory do pisania, instrukcja obsługi protezy. Ćwiczenie2 Zaplanuj jak pomóc mieszkańcowi Domu Pomocy Społecznej założyć protezę podudzia. Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i techniki wykonania. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) określić zasady założenia protezy na podudzie, 2) zaplanować pomoc, 3) zaobserwować zmiany na kikucie podudzia, 4) założyć pończochy na kikut podudzia, 5) umocować protezę według instrukcji obsługi, 6) sprawdzić rodzaj chodu pacjenta. Zalecane metody nauczania uczenia się: pokaz z objaśnieniem, ćwiczenie praktyczne. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 15 Środki dydaktyczne: jedna para pończoch bawełnianych, proteza podudzia, instrukcja obsługi protezy. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 16 5.4. Sprzęt ułatwiający poruszanie się 5.4.1. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Korzystając z instrukcji obsługi wózka pokojowego dla osoby dorosłej przygotuj wózek dla podopiecznej oraz określ zasady bezpiecznego korzystania z niego. Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i techniki wykonania. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) zapoznać się z budową wózka, 2) zapoznać się z instrukcją obsługi wózka, 3) określić technikę rozłożenia wózka w myśl zaleceń producenta, 4) określić technikę złożenia wózka zgodnie z zasadami jego użytkowania, 5) zapisać zasady bezpiecznego korzystania z wózka typu pokojowego, 6) przedstawić zasady na forum grupy. Zalecane metody nauczania uczenia się: ćwiczenie praktyczne, dyskusja. Środki dydaktyczne: foliogram z budową wózka pokojowego, wózek typu pokojowego, instrukcja obsługi wózka, długopis, kartka papieru, brystol. Ćwiczenie 2 Określ i uzasadnij z jakiego rodzaj sprzętu lokomocyjnego będą korzystać osoby: ze złamaniem podudzia, z zaburzeniami równowagi, z porażeniem połowiczym. Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i techniki wykonania. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) rozróżnić niepełnosprawność wskazanych osób, 2) dokonać wyboru sprzętu lokomocyjnego dla danych osób, 3) uzasadnić dobór rodzaju sprzętu lokomocyjnego do niepełnosprawności chorego, 4) zapisać uwagi, Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 17 5) zaprezentować swoje interpretacje na forum grupy. Zalecane metody nauczania uczenia się: - ćwiczenie, - dyskusja. Środki dydaktyczne: długopis, kartka papieru, brystol, komputer z dostępem do Internetu, foliogramy ze sprzętem ułatwiającym poruszanie się. Ćwiczenie 3 Dobierz wysokość kuli łokciowej do swojego wzrostu w zależności od wysokości obcasa butów. Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i techniki wykonania. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) określić technikę pomiaru długości kuli, 2) dokonać koniecznych pomiarów, 3) ustawić kulę łokciową do odpowiedniego wzrostu pacjenta, 4) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia, 5) zaprezentować pomiary na forum grupy. Zalecane metody nauczania uczenia się: - pokaz z objaśnieniem, - dyskusja. Środki dydaktyczne: kule łokciowe, przyrządy do pomiaru, dwie pary butów. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 18 5.5. Sprzęt rehabilitacyjny do obsługi osobistej 5.5.1. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Zaplanuj wyposażenie łazienki i WC w sprzęt pomocniczy dla osoby z postępującym reumatoidalnym zapaleniem stawów, poruszającej się na wózku inwalidzkim. Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i techniki wykonania. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) określić możliwości i ograniczenia podopiecznego, 2) zapoznać się z wykazem sprzętu pomocniczego, 3) zaplanować wyposażenie łazienki i WC, 4) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia, 5) zaprezentować plany na forum grupy. Zalecane metody nauczania uczenia się: ćwiczenie, dyskusja. Środki dydaktyczne: brystol, długopis, foliogramy przedstawiające środki pomocnicze. Ćwiczenie 2 Pomóż podopiecznej z cukrzycą i po udarze niedokrwiennym mózgu, z niedowładem połowiczym prawostronnym, w przygotowaniu śniadania. Z pacjentką można nawiązać kontakt werbalny. Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i techniki wykonania. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) określić możliwości i ograniczenia podopiecznej, 2) określić produkty stosowane w diecie cukrzycowej, 3) zaplanować z podopieczną posiłek, 4) zapoznać się z instrukcją obsługi danego sprzętu, 5) zaplanować wykorzystanie sprzętu pomocniczego do przyrządzania i spożywania posiłków, 6) zaprezentować wyniki ćwiczenia na forum grupy. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 19 Zalecane metody nauczania uczenia się: ćwiczenia praktyczne, dyskusja. Środki dydaktyczne: literatura dotycząca diety cukrzycowej, sprzęt pomocniczy do przyrządzania i spożywania posiłków, kartki papieru, długopis, foliogramy ze sprzętem pomocniczym, komputer z dostępem do Internetu. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 20 6. EWALUACJA OSIGNIĆ UCZNIA Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego Test 1 Test dwustopniowy do jednostki modułowej Posługiwanie się sprzętem rehabilitacyjnym Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których: - zadania: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 12, 14, 15, 16, 17, 18 są z poziomu podstawowego, - zadania: 9, 10, 11, 13, 19, 20 są z poziomu ponadpodstawowego. Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt Za każdą prawidłową odpowiedz uczeń otrzymuje 1 punkt. Za nieprawidłową odpowiedz lub jej brak uczeń otrzymuje 0 punktów. Proponuje się następujące normy wymagań uczeń otrzyma następujące oceny szkolne: dopuszczający za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego, dostateczny za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego, dobry za rozwiązanie 14 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu ponadpodstawowego, bardzo dobry za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 5 z poziomu ponadpodstawowego. Klucz odpowiedzi: 1.c, 2.a, 3.b, 4.a, 5.b, 6.b, 7.c, 8.b, 9.c, 10.a, 11.c,12.c, 13.b, 14. a, 15. b, 16.d, 17.d, 18.b, 19.c, 20.c Plan testu Nr Cel operacyjny Kategoria Poziom Poprawna zad. (mierzone osiągnięcia ucznia) celu wymagań odpowiedz 1 Zdefiniować sprzęt rehabilitacyjny A P c Określić podstawowy sprzęt używany 2 B P a w kinezyterapii 3 Zdefiniować pojęcie określenie protezy A P b Zidentyfikować zródło zaopatrzenia w sprzęt 4 B P a rehabilitacyjny Określić ortozy do leczenia dysplazji stawów 5 B P b biodrowych Określić elementy przygotowania kikuta do 6 B P b zaprotezowania Określić dostosowanie protezy do 7 B P c użytkownika Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 21 Wskazać zródło instrukcji obsługi sprzętu 8 A P b rehabilitacyjnego 9 Dobrać sprzęt ułatwiający poruszanie się C PP c 10 Dobrać sprzęt pomocniczy w rehabilitacji C PP a Ocenić przydatność zastosowanego sprzętu 11 D PP c ortotycznego. 12 Rozpoznać sprzęt ortotyczny B P c 13 Dobrać sprzęt dla osób niewidomych C PP b Zdefiniować pojęcie sprzętu pomocniczego 14 A P a w zaopatrzeniu ortopedycznym 15 Rozpoznać typ wózka inwalidzkiego B P b Rozpoznać sposób poruszania protezą 16 B P d kończyn 17 Rozpoznać sprzęt ułatwiający poruszanie się B P d Określić rolę terapeuty podczas nauki 18 B P b chodzenia po schodach o kuli łokciowej Rozpoznać typ ortoz w zaopatrzeniu kończyn 19 C PP c dolnych Dobrać sprzęt do poruszania się osoby 20 C PP c z paraplegią Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 22 Przebieg testowania Instrukcja dla nauczyciela 1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej jednotygodniowym. 2. Omów z uczniami cel zastosowania testu. 3. Wyjaśnij uczniom jakie są rodzaje zadań podanych w zestawie oraz zasady ich punktowania. 4. Przygotuj odpowiednią liczbę testów. 5. Zapewnij warunki samodzielnej pracy uczniów podczas rozwiązywania testu. 6. Przed rozpoczęciem testu zapoznaj uczniów ze skierowaną do nich instrukcją. 7. Upewnij się, czy wszystko zostało zrozumiane przez uczniów, w razie wątpliwości wyjaśnij je. 8. Przestrzegaj czasu wyznaczonego na test, nie wydłużaj go. 9. Kilka minut przed zakończeniem testu przypomnij uczniom o zbliżającym się czasie zakończenia udzielania odpowiedzi. Instrukcja dla ucznia 1. Przeczytaj uważnie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Zapoznaj się zestawem zadań testowych. 4. Test zawiera 20 pytań. Do każdego pytania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Tylko jedna jest prawidłowa. 5. Udziel odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce znaki X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie określić odpowiedz prawidłową. 6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadnia. 7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie zadania na pózniej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. 8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut. Powodzenia! Materiały dla ucznia: instrukcja, zestaw zadań testowych, karta odpowiedzi. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 23 ZESTAW ZADAC TESTOWYCH 1. Sprzęt niezbędny do prowadzenia zajęć rehabilitacyjnych to a) sprzęt do fizykoterapii. b) sprzęt do terapii zajęciowej. c) sprzęt do rehabilitacji. d) sprzęt do pielęgnacji pacjenta. 2. Podstawowy sprzęt używany w kinezyterapii to a) drabinki, UGUL, ławki, stół, piłki. b) protezy. c) ortozy. d) balkoniki. 3. Protezy to a) przedmioty dopasowane do powierzchni kończyn oraz tułowia wspomagające lub zastępujące ich funkcje statyczne i ruchowe oraz zabezpieczające przed powstaniem zniekształceń. b) sztuczne kończyny zastępujące funkcję kończyn dolnych lub górnych w przypadku ich całkowitego braku. c) przedmioty ortopedyczne służące zwiększeniu samodzielności niepełnosprawnych oraz ułatwiające poruszanie się. d) przedmioty używane do pielęgnacji ciała. 4. Zasady zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze określa a) Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn. 17.12.2004 r. b) Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn. 17.10.2004 r. c) Rozporządzenie Ministra Polityki Socjalnej z dn. 17.12.2004 r. d) Rozporządzenie Ministra Polityki Socjalnej z dn. 17.10.2004 r. 5. Do leczenia u dzieci dysplazji stawów biodrowych stosuje się a) gorsety. b) szelki, rozwórki. c) ortozy łuskowe. d) parapodia. 6. Przed zaprotezowaniem kończyny ważne jest a) ułożenie kończyny z kikutem opuszczonym. b) hartowanie, bandażowanie, ćwiczenie kikuta oraz ćwiczenie zdrowej kończyny. c) tylko ćwiczenie kikuta. d) bandażowanie kikuta. 7. Dostosowanie protezy do użytkownika polega na a) dopasowaniu jej długości. b) dopasowaniu pasów podtrzymujących. c) ustawieniu wysokości protezy, dostosowaniu leja protezy i pasów podtrzymujących. d) dopasowaniu leja protezy. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 24 8. Sposób obsługi sprzętu rehabilitacyjnego określony jest w a) regulaminie sali rehabilitacyjnej. b) instrukcji użytkowania danego sprzętu. c) instrukcji przeciwpożarowej. d) instrukcji BHP oddziału rehabilitacyjnego. 9. Sprzęt ułatwiający poruszanie się dla 16 letniego chłopca z zapaleniem ścięgna Achillesa i z założonym gipsem na kończynę dolną to a) wózek inwalidzki. b) balkonik. c) kule łokciowe. d) wózek z napędem elektrycznym. 10. Podczas spożywania posiłków dla osoby z niedowładem prawej ręki należy zastosować a) sztućce z pogrubionym uchwytem. b) uchwyt do obierania ziemniaków. c) skrobaczkę obieraczkę do warzyw. d) otwieracz do butelek i słoików. 11. W celu stabilizacji odcinaka szyjnego kręgosłupa stosuje się a) gorset Jewetta. b) ortozę Swensona. c) kołnierz Campa. d) ortozę Dewera. 12. Różnorodne konstrukcje techniczne stosowane w celu stabilizacji, korekcji ustawienia lub odciążenia elementów narządu ruchu to a) protezy kończyn dolnych i górnych. b) szczypce do podnoszenia przedmiotów. c) łuski, szyny, kołnierze i obuwie ortopedyczne. d) szczotki z wydłużonym uchwytem. 13. Wskaznik poziomu cieczy jest sprzętem pomocniczym dla osoby a) z uszkodzeniem kręgosłupa. b) niewidomej lub słabowidzącej. c) głuchej. d) po amputacji kończyny górnej. 14. Sprzęt pomocniczy w zaopatrzeniu ortopedycznym to a) pomoce techniczne służące zwiększaniu samodzielności oraz ułatwiające poruszanie się osobom niepełnosprawnym. b) sztuczne kończyny zastępujące funkcję kończyn w przypadku ich całkowitego braku. c) przedmioty wspomagające lub zastępujące funkcje statyczne, ruchowe kończyn lub tułowia oraz zapobiegające powstawaniu zniekształceniom. d) sprzęt do pielęgnacji podopiecznych. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 25 15. Do uprawiania koszykówki przez osobę niepełnosprawną, potrzebny jest wózek inwalidzki a) pokojowy. b) sportowy. c) z napędem elektrycznym d) do jazdy po schodach. 16. Najbardziej zbliżone do fizjologicznego sposobu poruszania kończyny jest rozwiązanie stosowane w protezach a) kosmetycznych. b) mechanicznych. c) elektrycznych. d) mioelektrycznych (bioelektrycznych). 17. Balkoniki, kule łokciowe są sprzętem a) używanym w fizykoterapii. b) wykorzystywanym w ćwiczeniach ogólnousprawniających. c) używanym do pielęgnacji. d) ułatwiającym poruszanie się osobom niepełnosprawnym. 18. Terapeuta podczas nauki chodu podopiecznego po schodach, o kuli łokciowej powinien a) obserwować podopiecznego. b) asekurować podopiecznego. c) czytać gazetę. d) iść przed podopiecznym podczas wchodzenia. 19. W celu prawidłowego ustawienia kończyn dolnych oraz stabilnego podparcia masy ciała stosuje się a) ortozy odciążające. b) ortozy korekcyjne. c) ortozy stabilizujące. d) ortozy czynne (funkcjonalne). 20. Osoba z paraplegią w warunkach domowych będzie korzystać z a) balkonika kroczącego. b) balkonika z ławeczką. c) wózka inwalidzkiego. d) stołu do pionizacji. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 26 KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko ............................................................................... Posługiwanie się sprzętem rehabilitacyjnym Zakreśl poprawną odpowiedz. Nr Odpowiedz Punkty zadania 1 a b c d 2 a b c d 3 a b c d 4 a b c d 5 a b c d 6 a b c d 7 a b c d 8 a b c d 9 a b c d 10 a b c d 11 a b c d 12 a b c d 13 a b c d 14 a b c d 15 a b c d 16 a b c d 17 a b c d 18 a b c d 19 a b c d 20 a b c d Razem: Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 27 Test 2 Test dwustopniowy do jednostki modułowej Posługiwanie się sprzętem rehabilitacyjnym Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których: - zadania: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 12, 14, 15, 16, 17, 18 są z poziomu podstawowego, - zadania: 9, 10, 11, 13, 19, 20 są z poziomu ponadpodstawowego. Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt Za każdą prawidłową odpowiedz uczeń otrzymuje 1 punkt. Za nieprawidłową odpowiedz lub jej brak uczeń otrzymuje 0 punktów. Proponuje się następujące normy wymagań uczeń otrzyma następujące oceny szkolne: dopuszczający za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego, dostateczny za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego, dobry za rozwiązanie 14 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu ponadpodstawowego, bardzo dobry za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 5 z poziomu ponadpodstawowego. Klucz odpowiedzi: 1. d, 2. c, 3. b, 4. c, 5. b, 6. b, 7. c, 8. b, 9. c, 10. a, 11. c, 12. c, 13. b, 14. a, 15. b, 16. a, 17. b, 18. a, 19. b, 20. c Plan testu Nr Cel operacyjny Kategoria Poziom Poprawna zad. (mierzone osiągnięcia ucznia) celu wymagań odpowiedz Określić sposób skierowania na ćwiczenia 1 B P d rehabilitacyjne Określić podstawowy sprzęt używany 2 B P c w kinezyterapii 3 Zdefiniować pojęcie ortozy A P b Zidentyfikować zródło zaopatrzenia w sprzęt 4 B P c rehabilitacyjny Określić ortozy do leczenia dysplazji stawów 5 B P b biodrowych Określić przygotowanie wózka inwalidzkiego 6 B P b do użytkowania Określić dostosowanie protezy do 7 B P c użytkownika Wskazać informacje zawarte w instrukcji 8 A P b sprzętu rehabilitacyjnego 9 Dobrać sprzęt ułatwiający poruszanie się C PP c 10 Dobrać sprzęt pomocniczy w rehabilitacji C PP a Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 28 Ocenić przydatność zastosowanego sprzętu 11 D PP c do poruszania się 12 Rozpoznać sprzęt ortotyczny B P c 13 Dobrać sprzęt dla osób niewidomych C PP b Podać określenie sprzętu pomocniczego 14 A P a w zaopatrzeniu ortopedycznym 15 Rozpoznać typ wózka inwalidzkiego B P b 16 Rozpoznać sprzęt ułatwiający poruszanie się B P a 17 Rozpoznać sprzęt stosowany w kinezyterapii B P b Określić rolę rehabilitanta podczas ćwiczeń 18 B P a rehabilitacyjnych 19 Dobrać sprzęt dla osób niewidomych C PP b Dobrać sprzęt do poruszania się dla osoby 20 C PP c z dystrofią mięśniową Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 29 Przebieg testowania Instrukcja dla nauczyciela 1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej jednotygodniowym. 2. Omów z uczniami cel zastosowania testu. 3. Wyjaśnij uczniom jakie są rodzaje zadań podanych w zestawie oraz zasady ich punktowania. 4. Przygotuj odpowiednią liczbę testów. 5. Zapewnij warunki samodzielnej pracy uczniów podczas rozwiązywania testu. 6. Przed rozpoczęciem testu zapoznaj uczniów ze skierowaną do nich instrukcją. 7. Upewnij się, czy wszystko zostało zrozumiane przez uczniów, w razie wątpliwości wyjaśnij je. 8. Przestrzegaj czasu wyznaczonego na test, nie wydłużaj go. 9. Kilka minut przed zakończeniem testu przypomnij uczniom o zbliżającym się czasie zakończenia udzielania odpowiedzi. Instrukcja dla ucznia 1. Przeczytaj uważnie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Zapoznaj się zestawem zadań testowych. 4. Test zawiera 20 pytań. Do każdego pytania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Tylko jedna jest prawidłowa. 5. Udziel odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce znaki X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie określić odpowiedz prawidłową. 6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadnia. 7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie zadania na pózniej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. 8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut. Powodzenia! Materiały dla ucznia: instrukcja, zestaw zadań testowych, karta odpowiedzi. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 30 ZESTAW ZADAC TESTOWYCH 1. Zlecenie wykonania ćwiczenia rehabilitacyjnych wydaje a) rehabilitant. b) pielęgniarka. c) fizykoterapeuta. d) lekarz. 2 Drabinki, UGUL, ławki, stół, piłki to podstawowy sprzęt używany w a) fizykoterapii. b) terapii zajęciowej. c) kinezyterapii. d) rehabilitacji zawodowej. 3. Ortozą są a) sztuczne kończyny zastępujące funkcję kończyn dolnych lub górnych w przypadku ich całkowitego braku. b) przedmioty dopasowane do powierzchni kończyn oraz tułowia wspomagające lub zastępujące ich funkcje statyczne i ruchowe oraz zabezpieczające przed powstaniem zniekształceń. c) przedmioty ortopedyczne służące zwiększeniu samodzielności niepełnosprawnych oraz ułatwiające poruszanie się. d) przedmioty używane do pielęgnacji ciała. 4. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn. 17.12.2004 r. określa a) zasady leczenia uzdrowiskowego. b) zasady zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze. c) zasady dostępu do lekarza pierwszego kontaktu. d) zasady korzystania z usług medycznych. 5. Szelki Grucy, rozwórka Koszli stosowane są do leczenia a) choroby Perthesa. b) dysplazji stawów biodrowych. c) skolioz. d) złamań kończyn dolnych. 6. Przy siadaniu na wózek inwalidzki należy zwrócić uwagę, aby wózek a) miał opuszczone podnóżki. b) miał zablokowane koła. c) był czysty i estetyczny. d) był wyłożony kocem. 7. Ustawienie wysokości protezy, dostosowanie leja protezy i pasów podtrzymujących to a) dostosowanie ortozy do użytkownika. b) dopasowanie pasów podtrzymujących protezę. c) dostosowanie protezy do użytkownika. d) dopasowanie leja protezy. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 31 8. Instrukcja użytkowania sprzętu rehabilitacyjnego określa a) zasady udzielania pierwszej pomocy. b) sposób obsługi danego sprzętu. c) sposób komunikacji z podopiecznym. d) zasady pielęgnowania podopiecznego. 9. Sprzęt ułatwiający poruszanie się dla 10 letniej dziewczynki ze złamaniem kości piszczelowej i z założonym gipsem na kończynę dolną to a) wózek inwalidzki. b) balkonik. c) kule łokciowe. d) wózek z napędem elektrycznym. 10. Podczas przyrządzania śniadania dla osoby po amputacji prawej ręki należy zastosować a) deseczkę do smarowania pieczywa dla jednorękich. b) uchwyt do obierania ziemniaków. c) skrobaczkę obieraczkę do warzyw. d) otwieracz do butelek i słoików. 11. Pionizacja i nauka chodzenia po zabiegu operacyjnym stawu biodrowego wymaga zaopatrzenia pacjenta w a) wózek inwalidzki. b) gorset ortopedyczny. c) balkonik. d) ortozę stawu kolanowego. 12. Szyny, parapodia, kołnierze ortopedyczne, gorsety, aparaty ortopedyczne to a) przedmioty używane do pielęgnacji osób niepełnosprawnych. b) przedmioty pomocnicze dla osoby niewidomej . c) konstrukcje techniczne stosowane w celu stabilizacji, korekcji ustawienia lub odciążenia elementów narządu ruchu. d) sztuczne kończyny zastępujące funkcję kończyn dolnych lub górnych. 13. Ultradzwiękowe wagi kuchenne są sprzętem pomocniczym dla osoby a) z uszkodzeniem kręgosłupa. b) niewidomej lub słabowidzącej. c) głuchej. d) po amputacji kończyny górnej. 14. Pomoce techniczne służące zwiększaniu samodzielności oraz ułatwiające poruszanie się osobom niepełnosprawnym to a) sprzęt pomocniczy w zaopatrzeniu ortopedycznym b) sztuczne kończyny zastępujące funkcję kończyn w przypadku ich całkowitego braku. c) przedmioty wspomagające lub zastępujące funkcje statyczne, ruchowe kończyn lub tułowia oraz zapobiegające powstawaniu zniekształceniom. d) sprzęt do pielęgnacji podopiecznych. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 32 15. Do uprawiania szermierki, przez osobę niepełnosprawną, potrzebny jest wózek inwalidzki a) pokojowy. b) sportowy. c) z napędem elektrycznym d) do jazdy po schodach. 16. Balkoniki, wózki, kule są sprzętem a) ułatwiającym poruszanie się osobom niepełnosprawnym. b) wykorzystywanym w rehabilitacji zawodowej. c) do fizykoterapii. d) niezbędnym dla osób niewidomych. 17. Laski gimnastyczne, skakanki, piłki są sprzętem a) używanym w fizykoterapii. b) wykorzystywanym w ćwiczeniach ogólnousprawniających. c) używanym do pielęgnacji. d) ułatwiającym poruszanie się osobom niepełnosprawnym. 18. Terapeuta podczas ćwiczeń rehabilitacyjnych powinien a) obserwować podopiecznego. b) oglądać telewizję. c) czytać gazetę. d) pomagać podopiecznym. 19. Brajlowskie maszyny do pisania są sprzętem pomocniczym dla osoby a) z uszkodzeniem kręgosłupa. b) niewidomej lub słabowidzącej. c) głuchej. d) po amputacji kończyny górnej. 20. Osoba z zaawansowaną dystrofią mięśniową w warunkach domowych będzie korzystać a) z kuli łokciowej. b) balkonika . c) wózka inwalidzkiego. d) stołu do pionizacji. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 33 KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko ............................................................................... Posługiwanie się sprzętem rehabilitacyjnym Zakreśl poprawną odpowiedz. Nr Odpowiedz Punkty zadania 1 a b c d 2 a b c d 3 a b c d 4 a b c d 5 a b c d 6 a b c d 7 a b c d 8 a b c d 9 a b c d 10 a b c d 11 a b c d 12 a b c d 13 a b c d 14 a b c d 15 a b c d 16 a b c d 17 a b c d 18 a b c d 19 a b c d 20 a b c d Razem: Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 34 7. LITERATURA 1. Bahrynowska-Fic J.: Właściwości ćwiczeń fizycznych, ich systematyka i metodyka. PZWL, Warszawa 1987 2. Borkowska M., Kisiek B.: Metoda Weroniki Sherbome w terapii i wspomaganiu rozwoju. Warszawa 1994 3. Ciborowska H., Rudnicka A.: Dietetyka, żywienie zdrowego i chorego człowieka. PZWL, Warszawa 2007 4. Dega W. (red.), Milanowska M.: Rehabilitacja medyczna. PZWL, Warszawa 2002 5. Ekdawi M. Y., Conning A. M.: Rehabilitacja psychiatryczna. PZWL, Warszawa 1995 6. http://www.boleslawiec.pl/index.php?pid=pcpr 7. Kiperski J., Ostrowska A. (red.): Stan rehabilitacji i potrzeby rehabilitacyjne osób o poszczególnych rodzajach niepełnosprawności. Warszawa 1994 8. Kiwerski J. (red.): Rehabilitacja medyczna. PZWL, Warszawa 2005 9. Kwolek A. (red.): Rehabilitacja medyczna. Urban & Partner, Wrocław 2003 10. Larkowa H.: Człowiek niepełnosprawny. PWN, Warszawa 1987 11. Mika T., Kasprzak W.: Fizykoterapia. PZWL, Warszawa 2003 12. Nawrotny J. (red.): Edukacja i reedukacja ruchowa. Wydawnictwo KASPER, Kraków 2003 13. Nowotny J.: Zarys rehabilitacji w dysfunkcjach narządu ruchu. AWF, Katowice 2000 14. Przezdziak B.: Zaopatrzenie rehabilitacyjne. Via Medica, Gdańsk 2003 15. Rosławski A., Skolimowski T.: Technika wykonywania ćwiczeń leczniczych. PZWL, Warszawa 2003 16. Straburzyńska-Lupa A., Straburzyński G.: Fizjoterapia. PZWL, Warszawa 2004 17. Szwałkiewicz E. (red.): Zasady podnoszenia i przemieszczania pacjentów. Urban & Partner, Wrocław 2000 18. Witkowski T.: Rozumieć problemy osób niepełnosprawnych. Warszawa 1993 19. Zembaty A. (red.): Kinezyterapia. PZWL, Kraków 2000 20. Zimmermann-Górska I.: Choroby reumatyczne. PZWL, Warszawa 2004 21. Zrałek M.: Środowisko zamieszkania, a niepełnosprawni. Warszawa 1994 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 35