Bliżej przedszkola
Niewiele osób ma świadomość, że w Polsce
możliwe są dwie ścieżki obowiązkowej edukacji.
Wciąż pokutuje przekonanie, że najpierw
przedszkole, a następnie szkoła
są jedynymi instytucjami, w których nie tylko może,
ale i musi być realizowany obowiązek szkolny.
Bogusław Śliwerski
musis z czy chces z
posłać swoje dziecko do szkoły?
dpowiedz
na to pytanie nurtu- są dwie ścieżki obowiązkowej edukacji,
Dwie ścieżki edukacji
je nie tylko rodziców, ale także o czym mało kto wie. Jesteśmy bowiem
pedagogów prowadzących przekonani, na podstawie doświadczeń
Niestety, dla niektórych rodziców ich
Obadania naukowe w oświacie z własnego dzieciństwa, że najpierw
dziecko jest ciężarem, kłopotem, zawa-
oraz polityków, którzy nią zarządzają. przedszkole, a następnie szkoła są jedy-
lidrogą, kimś, kto pojawił się w ich ży-
Wszystkie strony deklarują, że zale- nymi instytucjami, w których nie tylko
ciu niechciany, toteż różnie z tym sobie
ży im na dobru dziecka. Tyle tylko, że może, ale i musi być realizowany obo-
radzą. Wówczas dobrze, jeśli na drodze
jedyną stroną, która jest w tej kwestii wiązek szkolny. Nic bardziej błędnego
życia takiego dziecka pojawiają się pe-
naturalna i szczera, są rodzice dzieci niż fałszywe przeświadczenie w tej
dagodzy-społecznicy (np. duszpasterze,
w wieku obowiązku (przed)szkolnego, kluczowej kwestii. Fałszywe wówczas,
pedagodzy kulturalno-oświatowi, peda-
gdyż to oni są ich  właścicielami . Okre- gdy traktujemy je jako jedyne i praw-
godzy ulicy  streetworkerzy itp.), któ-
ślenie  własności budzi jak najgorsze nie uzasadnione. Zanim odpowiemy
rzy potrafią  wykluczone dziecko włą-
skojarzenia, podobnie jak  władza ro- sobie na pytanie, gdzie nasze dziecko
czyć z powrotem do życia społecznego,
dzicielska , gdyż nie każdy z rodziców będzie realizować swój szkolny obo-
wspólnotowego, dodając mu skrzydeł,
wnosi w relacje ze swoim dzieckiem wiązek, musimy najpierw sprawdzić,
a więc m.in. wzmacniając jego szanse
czy dziećmi miłość, szacunek, poszano- czy jest jakaś alternatywa. Okazuje się
edukacyjne. Ta pierwotna socjalizacja
wanie godności, zaangażowanie w jego bowiem, że od dwudziestu lat istnieje
w środowisku rodzinnym czy zastęp-
rozwój, bycie z nim jak najczęściej i jak w Polsce równoległa ścieżka realizacji
czym jest kluczowa dla dalszej formacji
najwięcej oraz aktywne uczestniczenie obowiązku szkolnego w formie edu-
osobowościowej każdego dziecka, któ-
w jego życiu  dla niektórych już od kacji domowej. Znakomicie opisał ją
re nie jest jeszcze objęte powszechnym
poczęcia (zajmuje się tym pedagogika w swojej publikacji profesor Wydziału
obowiÄ…zkiem szkolnym. Nie jest bez
i psychologia prenatalna), dla innych Studiów Edukacyjnych UAM w Pozna-
znaczenia, w którym roku życia malu-
od urodzenia (tym zajmuje się peda- niu Marek Budajczak, który nie tylko
cha zaczyna siÄ™ ten obowiÄ…zek. Nie jest
gogika rodziny i społeczna), poprzez prowadzi badania naukowe w natural-
też bez znaczenia to, jaką drogę jego obo-
okres jego edukacji (tym zajmuje się pe- nym środowisku życia oświatowego,
wiÄ…zkowej edukacji wybiorÄ… naturalni
dagogika wczesnoszkolna i szkolna), aż do którego należy coraz więcej rodzin
czy zastępczy rodzice lub opiekunowie.
do momentu naturalnego przerwania w kraju, ale i sam kształcił swoje dzieci
W Polsce, dzięki nowelizacji Ustawy
wzajemnych więzi (tym zajmuje się pe- w modelu edukacji domowej. Ten zaś,
o systemie oświaty w 1991 r., możliwe
dagogika dorosłych i geragogika). jeśli już jest przez kogoś identyfiko-
bliżej przedszkola 12.123 grudzień 2011
30 Ä„ð
blizejprzedszkola.pl
wany, to tylko przez skojarzenie go ze ścieżki edukacji instytucjonalnej: przed- upominają się z tego tytułu o pokrycie
szczególną sytuacją, np. kiedy dziecko szkola i szkoły niepubliczne, a więc pro- środków na realizację powyższych roz-
uczęszczające do przedszkola czy szko- wadzone przez osoby fizyczne, stowa- wiązań. Rodzic jednak może skierować
ły choruje przez dłuższy okres czasu rzyszenia, podmioty gospodarcze czy
swoje dziecko w wieku obowiÄ…zkowego
i wymaga tzw. nauczania indywidual- zwiÄ…zki wyznaniowe, oraz przedszko- przygotowania lub w wieku szkolnym
nego (domowego). la i szkoły publiczne, których organem
do niepublicznej placówki, a wówczas
prowadzącym jest samorząd terytorial- musi się troszczyć o to, by realizowany
Tymczasem w świecie edukacja domo-
ny. O ile niepubliczna oświata jest doto-
w niej program był zgodny z powszech-
wa jest określana mianem edukacji ela-
wana z budżetu państwa, co powinno
nie obowiÄ…zujÄ…cymi wymaganiami i by
stycznej (flexischooling) i adresowana
wpływać na większy do niej dostęp tak-
założycielowi wystarczyło środków na
jest do tych rodziców, którzy z różnych
że dzieci z mniej zamożnych rodzin (pod
ich spełnienie.
powodów (religijnych, społecznych,
warunkiem, że właściciel-założyciel nie
politycznych czy osobistych) nie chcÄ…
traktuje placówki jedynie biznesowo
posyłać swojego dziecka do publicz-
i stara się, by czesne nie było zbyt wyso-
nej lub niepublicznej szkoły, a jest to Co dalej?
kie), o tyle przedszkola i szkoły publicz-
sprzeczne z obowiÄ…zujÄ…cym prawem.
ne subsydiowane są z budżetu państwa.
Dla tych rodziców nie istnieje pytanie
Powinny zatem być powszechnie do- Co ma uczynić rodzic w sytuacji chaosu
o to, kiedy dziecko powinno rozpocząć
stępne dla wszystkich dzieci bez wzglę- zapowiadanych reform, które nie zosta-
swoją edukację, gdyż trwa ona nieustan-
ły właściwie przygotowane przez MEN
du na to, jak zamożni czy ubodzy są ich
nie, bez jakichkolwiek ram formalnych,
rodzice lub opiekunowie. Rodzice, któ- i  częściowo nie z własnej winy  przez
bez potrzeby dostosowywania siÄ™ do
rzy wybierają niepubliczne przedszko- samorządy terytorialne? Właściwie nie
procesów obowiązujących w szkolnic-
le, nie zawsze podejmują tę decyzję ze powinno go to obchodzić. W końcu sko-
twie. Muszą jedynie uwzględnić i uzgo-
względu na chęć stworzenia własnemu ro państwo zmusza  w takiej czy innej
dnić z dyrektorem szkoły rejonowej
dziecku wyjÄ…tkowych (wykupionych formie  do realizacji obowiÄ…zku szkol-
swojego dziecka warunki, na jakich
w pakiecie) warunków edukacji. nego, to musi zapewnić dzieciom miej-
ich pociecha będzie zdawać roczne lub
cykliczne, w tym także zewnętrzne eg-
zaminy, dzięki którym otrzyma świade-
ctwo szkolne potwierdzające zaliczenie rodzice, którzy wybierają niepubliczne przedszkole,
klasy i/lub zdanie końcowego egzami-
nie zawsze podejmują tę decyzję ze względu
nu dla całego cyklu kształcenia danego
typu szkoły. Edukujący domowo nie na chęć stworzenia własnemu dziecku wyjątkowych
muszą zatem wchodzić w spór o to, od
(wykupionych w pakiecie) warunków edukacji.
kiedy ich dziecko musi iść do szkoły,
gdyż proces kształcenia i wychowania
toczy się permanentnie, według ryt-
Jak wykazują badania socjologiczne, sce (placówkę), kadrę (zatrudnić na-
mu, tempa, czasu, miejsca i treści (rzecz
w przeważającej mierze dzieje się tak uczycieli) i program edukacyjny zgod-
jasna korelowanych z obowiÄ…zujÄ…cym
dlatego, że gminy nie stwarzają szans nie z obowiązującymi w całym kraju
w Polsce programem kształcenia) usta-
na publiczną edukację. Nie dysponu- standardami. O tym, że tak nie jest, mie-
lanym przez nich samych, często w dia-
ją bowiem odpowiednią liczbą miejsc liśmy okazję przekonać się po kolejnej
logu z dzieckiem.
w przedszkolach i ich nie tworzÄ…. Wie- nowelizacji prawa w 2011 r., w wyniku
le gmin wcześniej zlikwidowało swoje której samorządy uzyskały swobodę
przedszkola. Jeśli zatem tworzą nowe w ustalaniu kosztów odpłatności za ko-
Edukacja instytucjonalna
miejsca przedszkolnej edukacji, to tylko rzystanie przez dzieci z tzw. obowiÄ…zku
w takim zakresie i dla tej kategorii wie- przygotowawczego do szkół z publicz-
Wiemy jednak, że edukacja domowa jest kowej dzieci, która wynika z obowiąz- nych przedszkoli. Gminy wyliczyły, że
 w sensie statystycznym  marginesem ku prawnego. Jeśli bowiem w ustawie skoro program obowiązkowy wynosi
na mapie polskiego systemu oświato- zostało zapisane, że dzieci w wieku dla dziecka pięcio- czy sześcioletniego
wego, toteż musimy skupić się na tych pięciu czy sześciu lat są zobowiązane zaledwie pięć godzin pobytu w placów-
 niemalże wszystkich  dzieciach, dla do odbycia rocznego przygotowania ce, to za każdą dodatkową godzinę o-
których rodzice wybrali ścieżkę instytu- do szkoły, to gminy muszą w pierwszej pieki nad nim rodzice muszą zapłacić
cjonalnego kształcenia. To są ci, którzy kolejności zabezpieczyć miejsca w swo- sami. Paradoksalnie, najuboższe gminy
powierzają instytucjom państwowym ich placówkach dzieciom z własnego w kraju wprowadziły najwyższe opłaty
(przedszkola i szkoły publiczne) lub rejonu. Tym samym mniej jest miejsc za dodatkowe godziny pobytu dziecka
podmiotom pozarządowym (przedszko- dla cztero- czy trzylatków. Jeśli do tego w przedszkolu (najlepszym przykła-
la i szkoły niepubliczne, alternatywne dochodzi możliwość dobrowolnego dem jest strajk okupacyjny rodziców
formy edukacji, np. punkty przedszkol- skierowania do szkoły przez rodziców dzieci gminnego przedszkola w Bisku-
ne) proces kształcenia, wychowania dziecka o rok młodszego, niż przewi- pcu), gdyż zostały do tego zmuszone
i sprawowania opieki, zgodnie z ustalo- duje to powszechny obowiÄ…zek, to za- przez kolejne rzÄ…dy, oczekujÄ…ce od orga-
czyna się problem ekonomicznego ob- nów prowadzących spełnienia wyśru-
nymi przez władze standardami. W tym
ciążenia budżetu gmin, które słusznie bowanych warunków prowadzenia pla-
przypadku mamy do dyspozycji dwie
bliżej przedszkola 12.123 grudzień 2011
Ä„ð 31
Bliżej przedszkola
cówek (m.in. nakaz zatrudniania na- etapach instytucjonalnej opieki i edu- edukacyjnych z nauczycielami eduka-
uczycieli na podstawie Ustawy Karta kacji (np. w żłobku) informacje zwrot- cji wczesnoszkolnej wynika, że do tej
Nauczyciela, a tym samym sztywny sy- ne i ich opinie nawet  a może przede grupy zawodowej trafia w ponad 75%
stem ich płac i podwyżek, ograniczony wszystkim  wówczas, kiedy zakłócają najwyżej umotywowana grupa pasjo-
czas pracy nauczycieli w przedszkolach one nasz sposób postrzegania własne- natów, pedagogów niejako z urodzenia,
do 25 godzin tygodniowo itp.) bez za- go dziecka, kiedy pojawia się dysonans osób  kochających pracę z dziećmi.
pewnienia im pełnego finansowania ich poznawczy między naszym obrazem Może dlatego właśnie w tej grupie na-
kosztów. dziecka i własnymi wyobrażeniami uczycielskiej jest najwyższy w całym
o nim (jego uzdolnieniach, motywach kraju odsetek pedagogów korzystają-
Konsekwencje takiej polityki ponoszÄ…
postępowania itp.) a danymi i ocena- cych po kilkunastu latach pracy z urlo-
rodzice. Co mogą uczynić w tej sytua-
mi wszystkich innych osób mających pu na poratowanie zdrowia. Ich poświę-
cji? Mogą sięgnąć po dostępne im formy
z nim kontakt. cenie i zaangażowanie niewątpliwie
protestu, presji, łącznie z działaniami
o charakterze obywatelskiego nieposłu-
szeństwa, niegłosowania w wyborach
Kiedy dziecko wraca z przedszkola czy szkoły, nie pytajmy
samorzÄ…dowych i parlamentarnych na
osoby z formacji politycznej, która do-
o to, czy zjadło śniadanie lub obiad, ale co przeżyło danego
prowadziła swoimi rozwiązaniami do
dnia, czego się nauczyło, co robiło, jakie ma relacje
zapaści czy degradacji oświaty publicz-
nej. Na tym polega społeczeństwo oby-
z innymi dziećmi i co mu najbardziej odpowiada,
watelskie, że nie pozwala się władzy
a co wzbudza w nim jakiś niepokój lub niezadowolenie.
z naszego wyboru przekraczać granic,
które naruszałyby naszą prywatność,
a dzieci nie są własnością państwa, tym
Banałem jest stwierdzenie, że to na ro- prowadzi do częściowego wyczerpania
bardziej MEN czy jakiegokolwiek sa-
dzicach tak naprawdę spoczywa naj- sił, zwłaszcza kiedy poddawani są nie-
morzÄ…du.
większy obowiązek przygotowania ustannym zmianom i presjom natury
Jeśli dziecko idzie do szkoły o rok wcześ- dziecka do żłobka, przedszkola, a po- biurokratyczno-organizacyjnej ze stro-
niej, niż przewiduje to powszechny obo- tem szkoły, niezależnie od tego, czy są ny nadzoru pedagogicznego i MEN. Im
wiązek, a następnie nie radzi sobie w jej
to placówki niepubliczne, czy publicz- jest potrzebne wsparcie z naszej strony,
przestrzeni, z nowym trybem aktywno- ne. Musimy jako rodzice zainteresować wyrozumiałość w sprawach błahych,
ści, zadań i powinności, ma problemy
się nie tylko miejscem owej placówki, życzliwość i dodanie otuchy, skoro nie
natury społeczno-emocjonalnej, to cho- jej usytuowaniem, odległością od miej- uzyskują tego od tych, którzy stworzy-
ciaż  zgodnie z prawem  może powró- sca zamieszkania, wyposażeniem, wy- li im miejsce pracy wraz z gwarancjami
cić do przedszkolnej zerówki, odciśnie sokością opłat czy dodatkowych kosz- stosownych zabezpieczeń. Kiedy dzie-
się to na jego psychice i doświadczeniu. tów, ale przede wszystkim tym, kto cko wraca z przedszkola czy szkoły, nie
Taki odwrót jest tak samo toksyczny, jak i jak nią zarządza, kto sprawuje nad nią pytajmy o to, czy zjadło śniadanie lub
zbyt wczesne posłanie dziecka do szko- nadzór i czy jest on rzeczywisty, realny, obiad, ale co przeżyło danego dnia, cze-
ły. Lepiej zatem nie spieszyć się, nie dać a nie pozorowany, oraz kim są przyszli go się nauczyło, co robiło, jakie ma rela-
się uwieść  wyścigowi szczurów ,  pre- opiekunowie, wychowawcy i nauczy- cje z innymi dziećmi i co mu najbardziej
sji procesów rynkowych , gdyż to nie ciele naszych dzieci. odpowiada, a co wzbudza w nim jakiś
rodzice, ale ich dzieci zapłacą za to cenę niepokój lub niezadowolenie. Paradok-
Chociaż nie zawsze jest to istotne, to jed-
pogorszenia zdrowia psychicznego czy salnie kluczowe pytanie dla nas jako ro-
nak w świetle obniżonych przez mini-
nawet fizycznego. dziców czy opiekunów brzmi nieustan-
ster K. Hall standardów wykształcenia
nie: Czyje sÄ… nasze dzieci?

Należałoby postawić sobie pytanie, nauczycieli (w przedszkolu i edukacji
czego tak naprawdę oczekuję od dzie- wczesnej w szkole może być zatrudnio-
cka, od instytucji i od samego siebie? ny absolwent studiów podyplomowych,
W czym i w jakim stopniu czy zakresie czyli połowicznie przygotowana do pra- Artykuł Bogusława Śliwerskiego
jestem w stanie je wesprzeć, a co od cy nauczycielskiej osoba, która nie ukoń-  Co kryje się za obniżeniem wieku
niego wyegzekwować i jakim kosztem czyła studiów kierunkowych z pedago- szkolnego? znajdziesz
ma to wszystko się odbywać? Co lub giki wczesnoszkolnej, przedszkolnej czy w numerze 9.120 wrzesień 2011
kto mnie zmusza do podjęcia decyzji, kształcenia elementarnego) warto spy- BLIŻEJ PRZEDSZKOLA
której ofiarą lub beneficjentem może tać dyrektora placówki, jakie są kwali-
być moje dziecko? Jeśli ma być bene- fikacje i doświadczenia
ficjentem, to bardzo dobrze. Nie ma zawodowe zastępczych
problemu. Czy jednak jesteśmy tego de facto  rodziców-wy-
Prof. dr hab. Bogusław Śliwerski  profesor zwyczajny Chrześci-
pewni? Co będzie tego wskaz
nikiem chowawców , którymi
jańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie i Akademii Pedagogiki
Specjalnej w Warszawie; wiceprzewodniczÄ…cy Komitetu Nauk Pe-
 spełnienie naszych oczekiwań czy stają się oni w czasie za-
dagogicznych PAN oraz Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego.
norm biurokratycznej władzy? Dobrze jęć z naszym dzieckiem.
Jego zainteresowania naukowe koncentrujÄ… siÄ™ na pedagogice
jest zatem obserwować własne dzie- Z moich własnych do-
ogólnej, teorii wychowania, współczesnych kierunkach pedago-
cko, gromadzić od jego wychowaw- świadczeń nauczyciel-
giki i pedagogice wczesnoszkolnej oraz problemach kształcenia
pedagogów.
ców, opiekunów na wcześniejszych skich, badań i spotkań
bliżej przedszkola 12.123 grudzień 2011
32 Ä„ð