SKA
AD MINERALNY SKAA
OSADOWYCH
Ze względu na pochodzenie minerały wchodzące w skład skał osadowych dzielą
siÄ™ na:
Minerały allogeniczne  minerały powstałe poza środowiskiem tworzenia się
skał osadowych. Do środowiska osadowego dostają
się w wyniku mechanicznego wietrzenia skał starszych  magmowych,
metamorficznych, osadowych.
Minerały autogeniczne  minerały powstałe w środowisku tworzenia się skał
osadowych. PowstajÄ… w wyniku wytrÄ…cania siÄ™ z
roztworu, wskutek procesów biochemicznych lub w wyniku póz
niejszych
(diagenetycznych) przemian w obrębie zdeponowanego osadu.
Niektóre minerały mogą występować w skałach osadowych zarówno, jako allo-
i autogeniczne, np. kwarc, który w tej samej skale występuje, jako ziarna
allogeniczne oraz, jako autogeniczne spoiwo.
Spośród minerałów skał magmowych i metamorficznych minerałami
allogenicznymi skał osadowych stają się te, które wykazują największą
odporność na działanie czynników wietrzeniowych, głównie wietrzenia
chemicznego, ale i mechanicznego.
Wśród minerałów femicznych (zawierających \
elazo i magnez) skał
magmowych odporność na wietrzenie chemiczne wzrasta w kolejności:
OLIWINY PIROKSENY AMFIBOLE BIOTYT
Wśród minerałów sialicznych (zawierających glin i krzemionkę) skał
magmowych odporność na wietrzenie chemiczne wzrasta w kolejności:
PLAGIOKLAZY ZASADOWE PLAGIOKLAZY KWAÅšNE
SKALENIE POTASOWE MUSKOWIT KWARC
Minerały femiczne są mniej odporne na wietrzenie chemiczne ni\
sialiczne.
Wszystkie minerały allogeniczne, jeśli są świe\
e wykazujÄ… takie same cechy, jak
w macierzystych skałach magmowych i metamorficznych.
MINERAA
Y ALLOGENICZNE
MINERAA
Y GRUPY SiO2 : opal, chalcedon, kwarc
Opal, chalcedon i kwarc autogeniczny to kolejne stadia przeobra\
ania
koloidalnego \
elu wytrącającego się bezpośrednio z wody morskiej lub
tworzącego się czasie procesów diagenetycznych.
OPAL SiO2Å"nH2O
Å"
Å"
Å"
Stwardniały \
el krzemionkowy zawierający do 15% wag. wody. Jest minerałem
bezpostaciowym.
Nie wykazuje Å‚upliwoÅ›ci Ò! przeÅ‚am muszlowy lub gÅ‚adki. Twardość 5 (5,5) -
6,5 w zale\
ności od stopnia stwardnienia \
elu i zawartości wody. Czysty opal
jest bezbarwny, najczęściej jednak jest zabarwiony na szaro, \
ółto, brunatno,
czerwono, zielonawo, czarno; odmiany ozdobne: opal mleczny (szlachetny)
czasem wykazujący opalizację jest biały, zielonawy lub niebieskawy,
opal bezbarwny (hialit) czasem wykazujÄ…cy opalizacjÄ™ jest przezroczysty.
Połysk szklisty a na powierzchniach przełamu matowy.
CHALCEDON
Jest drobnokrystaliczną odmianą kwarcu, zawierającą gęsto rozsiane
submikroskopowe inkluzje (banieczki) wody.
Jest bezpostaciowy, przyjmuje kształt nieregularnych buł lub nagromadzeń
nerkowatych, groniastych lub naciekowych. Przełam muszlowy lub gładki,
twardość 6 - 6,5. Połysk matowy. Jest biały lub zabarwiony na ró\
ne kolory:
agat jest zbudowany z ró\
nobarwnych, koncentrycznych wstęg, chalcedon
mleczny  biały, chryzopraz  zielony (obecność Ni).
KWARC
Wykazuje cechy fizyczne ²-kwarcu pochodzenia magmowego.
Podstawowym kryterium pozwalającym odró\
nić kwarc autogeniczny od
kwarcu allogenicznego jest pełny automorfizm (czyli prawidłowe wykształcenie
wszystkich ścian) kwarcu powstającego w skałach osadowych.
MINERAA
Y ILASTE
Makroskopowe rozró\
nienie poszczególnych minerałów ilastych nie jest
mo\
liwe, gdy\
wszystkie mają bardzo podobne cechy fizyczne i występują w
postaci zbitych agregatów o ziemistym lub drobnołuseczkowatym wyglądzie.
Występują wyłącznie w postaci drobnych łuseczek o bardzo niskiej twardości
1 - 2(2,5). Ich agregaty rozcierajÄ… siÄ™ w palcach, dajÄ…c wra\
enie tłustych i
śliskich w dotyku. Mogą być białe lub zabarwione domieszkami na rozmaite
kolory, najczęściej szarawe, niebieskawe lub \
ółtawe, czerwonawe, rdzawe.
KAOLINIT Al4[(OH)8 | Si4O10]
|
|
|
MONTMORILLONIT Al2[(OH)2 | Si4O10]Å"
| Å"
| Å"nH2O
| Å"
ILLIT KAl2[(OH)2 | Å"nH2O
| (Al, Si)Si3O10] Å"
| Å"
| Å"
GLAUKONIT K(Fe3+, Al, Mg, Fe2+)2[(OH)2(Si, Al)4O10]Å"
Å"nH2O
Å"
Å"
Występuje wyłącznie w postaci drobnych, okragławych ziarn dochodzących do
1,5-2 mm średnicy. Twardość 2. Barwa zmienia się od trawiastozielonej do
zielonawoczarnej w zale\
ności od ilości \
elaza i stopnia jego utlenienia.
W
GLANY
KALCYT CaCO3
Kryształy mają najczęściej postać romboedrów. A
upliwość doskonała, zgodna
ze ścianami romboedrów. Twardość 3. Czysty kalcyt jest bezbarwny, choć
najczęściej spotyka się kryształy białe (mleczne) lub zabarwione na szarawo,
\
ółto, miodowo, czerwonawo a czasem czarno. Połysk szklisty.
Na zimno reaguje z rozcieńczonym HCl, wydzielając CO2 (tzw. burzenie).
Charakterystyczną cechą optyczną jest jego bardzo wysoka dwójłomność.
DOLOMIT CaMg(CO3)2
Kryształy mają postać romboedrów podobnych do kalcytu. A
upliwość
doskonała, zgodna ze ścianami romboedrów. Twardość 3,5 - 4. Barwa zwykle
szarobiała lub \
ółtawa. Połysk na ogół szklisty.
Z rozcieńczonym HCl reaguje po podgrzaniu (kwasu) lub po sproszkowaniu
minerału.
W dolomicie część jonów Mg2+ jest częściowo podstawiona jonami Fe2+.
Odmiana taka jest nazywana ankerytem Ca(Mg, Fe)(CO3)2.
SYDERYT FeCO3
Kryształy mają postać romboedrów podobnych do kalcytu. A
upliwość
doskonała, zgodna ze ścianami romboedrów. Twardość 3,5 - 4. Barwa biała,
szarawa, \
ółtawa, brunatna, rdzawa. Połysk na ogół szklisty.
Z rozcieńczonym HCl reaguje bardzo powoli po podgrzaniu (kwasu).
Sferosyderyt i syderyty ilaste sÄ… mieszaninami mineralnymi o brunatnej barwie.
MAGNEZYT MgCO3
Podobny do innych węglanów. Odró\
nia go śnie\
nobiała barwa i brak reakcji z
HCl.
SIARCZANY
GIPS CaSO4Å"2H2O
Å"
Å"
Å"
Pokrój tabliczkowy, rzadziej igiełkowy. A
upliwość doskonała, równoległa do
największej ściany. Twardość 2. Bezbarwny, biały lub o zabarwieniu szarym,
\
ółtawym, miodowym. Połysk szklisty.
Mo\
e tworzyć bliz
niaki podwójne, tzw.  jaskółcze ogony .
ANHYDRYT CaSO4
Tworzy zbite, drobnokrystaliczne agregaty zbite lub włókniste, białe lub
zabarwione w ró\
nych odcieniach: szarych, niebieskawych, czerwonawych.
Twardość 3,5-4.
BARYT BaSO4
Pokrój tabliczkowy. Kryształy są białe i mają szklisty połysk. Charakteryzują się
du\
ym ciÄ™\
arem właściwym.
POLIHALIT K2MgCa2[SO4]4Å"2H2O
Å"
Å"
Å"
KIZERYT MgSO4Å"H2O
Å"
Å"
Å"
MIRABILIT Na2SO4Å"10H2O
Å"
Å"
Å"
Występują w zło\
ach solnych.
CHLORKI
HALIT NaCl
Kryształy mają postać sześcianów, często o charakterystycznie po\
Å‚obionych
lub prÄ…\
kowanych ścianach. A
upliwość bardzo dobra, zgodna ze ścianami
sześcianu. Twardość 2. Kryształy są bezbarwne, białe (mleczne) lub
zabarwione na szarawo, zielonkawo, czerwonawo, brunatnawo. Połysk szklisty.
Silnie higroskopijny. SÅ‚ony smak.
SYLWIN KCl
Kryształy mają postać sześcianów. A
upliwość bardzo dobra, zgodna ze ścianami
sześcianu. Twardość 1,5 - 2. Kryształy są bezbarwne, białe lub zabarwione na
czerwono. Połysk szklisty.
Silniej higroskopijny ni\
halit. Gorzkawy, palÄ…cy smak.
KARNALIT KMgCl3Å"6H2O
Å"
Å"
Å"
Tworzy zbite drobnokrystaliczne skupienia. Twardość 2  3. Jest bezbarwny lub
zabarwiony na czerwono, \
ółto lub brunatno. Połysk szklisty.
W smaku jest bardziej gorzki ni\
sylwin.
FLUORKI
FLUORYT CaF2
Biały, fioletowy lub zielony minerał o twardości 4, doskonałej łupliwości,
wykazujÄ…cy fluorescencjÄ™ w promieniowaniu UV.
FOSFORANY
Minerały fosforanowe zwykle występują w postaci skupień zwanych
fosforytami, w których rozpoznanie poszczególnych składników jest trudne.
KOLOFANIT bezpostaciowy
FRANKOLIT skrytokrystaliczny
APATYTY Ca3[(PO4)3(OH, F, Cl)] krystaliczny
WIWIANIT Fe3[PO4]2Å"8H2O
Å"
Å"
Å"
Składnik rud darniowych i torfów. Występuje w postaci pylastych skupień lub
nalotów, które na powietrzu zmieniają barwę na intensywnie niebieską lub
granatowÄ….
TLENKI I WODOROTLENKI GLINU
Występują w postaci ziemistych agregatów wchodzących w skład laterytów i
boksytów. Ich makroskopowe rozró\
nienie nie jest mo\
liwe.
HYDRARGILIT Al(OH)3 wyst. w laterytach
DIASPOR Al2O3Å"H2O wyst. w boksytach
Å"
Å"
Å"
BOEHMIT AlOOH wyst. w boksytach
SIARKA RODZIMA S
Tworzy skupienia ziarniste i zbite, nacieki i stalaktyty. Jest \
ółta,
nieprzezroczysta, miękka (twardość 1,5), przełam tłusty.
TLENKI I WODOROTLENKI śELAZA
SIARCZKI śELAZA