Azbest  szkolenie okresowe pracowników nara\
onych
na jego działanie
Slajd 2: Uczestnicy szkolenia
Szkolenie jest przeznaczone dla:
" pracowników, którzy w związku z wykonywanymi pracami są lub mogą być nara\
eni na
działanie pyłu azbestu;
" osób będących pracodawcami;
" osób kierujących pracownikami, w szczególności:
- kierowników,
- mistrzów,
- brygadzistów
(ż 3 rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z 14 paz
dziernika 2005 r. w sprawie zasad
bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających
azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego u\
ytkowania takich wyrobów;
Dz.U. nr 216, poz. 1824; dalej: rozporzÄ…dzenie o bhp przy zabezpieczaniu i usuwaniu
azbestu).
Ze szkolenia okresowego mo\
e być zwolniona osoba, która:
1) przedło\
y aktualne zaświadczenie o odbyciu w tym okresie u innego pracodawcy
wymaganego szkolenia okresowego,
2) odbyła w tym okresie szkolenie okresowe wymagane dla osoby zatrudnionej na
stanowisku nale\
Ä…cym do innej grupy stanowisk, je\
eli jego program uwzględnia zakres
tematyczny wymagany programem szkolenia okresowego obowiÄ…zujÄ…cego na nowym
stanowisku pracy
(ż 15 ust. 5 rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z 27 lipca 2004 r. w sprawie
szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy; Dz.U. nr 180, poz. 1860 ze zm.).
Praktyczne szkolenia bhp© Azbest  szkolenie okresowe pracowników& 1
Slajd 3: Organizacja szkolenia
Szkolenie okresowe dla pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych powinno
być prowadzone w formie instrukta\
u na podstawie szczegółowego programu szkolenia (ż 15
ust. 1 rozporządzenia szkoleniowego). Natomiast szkolenie okresowe m.in. dla osób będących
pracodawcami oraz innych osób kierujących pracownikami (kierowników, mistrzów,
brygadzistów)  w formie kursu lub seminarium (ż 15 ust. 2 rozporządzenia szkoleniowego).
Szkolenie dla pracodawców oraz osób kierujących pracownikami mo\
e być równie\

organizowane w formie samokształcenia kierowanego  na podstawie szczegółowego
programu szkolenia opracowanego przez organizatora szkolenia. Uczestnicy takiego
szkolenia powinni otrzymać materiały umo\
liwiające przyswojenie problematyki objętej
programem szkolenia (np. skrypty, przepisy prawne, zestawy pytań kontrolnych). Ka\
de
szkolenie okresowe, bez względu na formę, kończy się egzaminem sprawdzającym
przyswojenie przez uczestnika szkolenia wiedzy objętej programem szkolenia.
Szkolenie okresowe dla pracowników nara\
onych na działanie azbestu mo\
e przeprowadzić:
" pracodawca,
" jednostka organizacyjna prowadząca działalność szkoleniową w dziedzinie bhp
działająca na zlecenie pracodawcy
(ż 4 ust. 1 rozporządzenia szkoleniowego).
Szkolenie bhp dla pracodawców mogą prowadzić wyłącznie jednostki organizacyjne
uprawnione do prowadzenia działalności szkoleniowej w dziedzinie bhp (ż 4 ust 2
rozporzÄ…dzenia szkoleniowego).
Szkolenia okresowe pracowników, zatrudnionych na stanowiskach robotniczych, którzy
w zwiÄ…zku z wykonywanymi pracami sÄ… nara\
eni na działanie pyłu azbestu, ma na celu
aktualizację oraz uzupełnianie wiedzy i umiejętności w szczególności z zakresu:
- przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy związanych z wykonywaną pracą,
- zagro\
eń związanych z wykonywaną pracą oraz metod ochrony przed tymi
zagro\
eniami,
- postępowania w razie wypadku i w sytuacjach zagro\
eń
(załącznik nr 1 część V pkt 1 do rozporządzenia szkoleniowego).
W przypadku pracodawców i innych osób kierujących pracownikami celem tego szkolenia
jest równie\
aktualizacja i uzupełnienie wiedzy i umiejętności w szczególności z zakresu:
" oceny zagro\
eń występujących w procesach pracy oraz ryzyka związanego z
tymi zagro\
eniami,
" kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy,
" ochrony pracowników przed zagro\
eniami zwiÄ…zanymi z wykonywanÄ… pracÄ…
(załącznik nr 1 część IV pkt 1 do rozporządzenia szkoleniowego).
Praktyczne szkolenia bhp© Azbest  szkolenie okresowe pracowników& 2
Częstotliwość i czas trwania szkolenia ustala pracodawca, po konsultacji z pracownikami lub
ich przedstawicielami (ż 15 ust. 3 rozporządzenia szkoleniowego). Szkolenie okresowe
pracowników, którzy w związku z wykonywanymi pracami są lub mogą być nara\
eni na
działanie pyłu azbestu zatrudnionych na stanowiskach robotniczych przeprowadza się nie
rzadziej ni\
raz w roku (ż 15 ust. 1 rozporządzenia szkoleniowego).
Szkolenie okresowe trwa minimum 8 godzin lekcyjnych (czyli 6 godzin zegarowych)
i powinno zawierać w sobie minimum 5,5-godzinne (w godzinach lekcyjnych trwających po
45 min.) omówienie zagadnień programu szkolenia w zakresie bezpiecznego u\
ytkowania
wyrobów zawierających azbest (załącznik nr 1 część V pkt 4 do rozporządzenia
szkoleniowego i załącznik do rozporządzenia o bhp przy zabezpieczaniu i usuwaniu azbestu,
program szkolenia).
Pierwsze szkolenie okresowe pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych
powinno być przeprowadzone w okresie do 12 miesięcy od rozpoczęcia pracy (ż 15 ust. 4
rozporzÄ…dzenia szkoleniowego).
W przypadku szkolenia okresowego osób będących pracodawcami oraz innych osób
kierujących pracownikami, którzy w związku z wykonywanymi pracami są lub mogą być
nara\
eni na działanie pyłu azbestu, szkolenie przeprowadza się nie rzadziej ni\
raz na 5 lat
(ż 15 ust. 2 rozporządzenia szkoleniowego).
Szkolenie dla tych osób powinno trwać minimum 16 godzin lekcyjnych (czyli 12 godzin
zegarowych) i zawierać w sobie minimum 5,5-godzinne (w godzinach lekcyjnych trwających
po 45 min.) omówienie zagadnień programu szkolenia w zakresie bezpiecznego u\
ytkowania
wyrobów zawierających azbest (załącznik nr 1 część IV pkt 4 do rozporządzenia
szkoleniowego i załącznik do rozporządzenia o bhp przy zabezpieczaniu i usuwaniu azbestu,
program szkolenia).
Pierwsze szkolenie okresowe pracodawców oraz innych osób kierujących pracownikami
powinno zostać przeprowadzone w okresie do 6 miesięcy od rozpoczęcia pracy (ż 15 ust. 4
rozporzÄ…dzenia szkoleniowego).
OrganizujÄ…c szkolenie, miej na uwadze, \
e co prawda rozporzÄ…dzenie o bhp przy
zabezpieczaniu i usuwaniu azbestu nie odwołuje się do rozporządzenia szkoleniowego
w kwestiach nieuregulowanych nim samym, a oba rozporządzenia są aktami równorzędnymi,
to jednak rozporządzenie o bhp przy zabezpieczaniu i usuwaniu azbestu operuje słownictwem
z rozporzÄ…dzenia szkoleniowego (np. szkolenie stanowiskowe, okresowe)  mo\
na więc
uwa\
ać, \
e jest uzupełnieniem rozporządzenia szkoleniowego. Nale\
y zatem przyjąć, \
e
przepisy rozporzÄ…dzenia szkoleniowego majÄ… odpowiednie zastosowanie do rozporzÄ…dzenia
o bhp przy zabezpieczaniu i usuwaniu azbestu.
Praktyczne szkolenia bhp© Azbest  szkolenie okresowe pracowników& 3
Slajd 4: Właściwości azbestu
Azbest jest substancją stwarzającą szczególne zagro\
enie dla środowiska (zgodnie z ustawą
z 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska; Dz.U. z 2008 r. nr 25, poz. 150 ze zm.).
Wykorzystywany azbest podlega sukcesywnej eliminacji i nie mo\
na go ponownie stosować.
Ponadto azbest (zaliczony do kategorii I w wykazie substancji rakotwórczych), objęty jest
zakazem wprowadzania do obrotu detalicznego i nieodpłatnego przekazywania konsumentom
(ż 22 ust.1 rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z 5 lipca 2004 r. w sprawie
ograniczeń, zakazów lub warunków produkcji, obrotu lub stosowania substancji
niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych oraz zawierających je produktów;
Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1762 ze zm.).
Odpady niebezpieczne zawierające azbest nie mogą być wprowadzane do obrotu ani
poddawane procesom odzysku (art. 160 ust. 1 i 2 ustawy Prawo ochrony środowiska). Mając
to na uwadze jedyną obecnie stosowaną metodą unieszkodliwiania odpadów azbestowych jest
ich składowanie.
Slajd 5: Podział wyrobów zawierających azbest
W zale\
ności od zawartości azbestu, stosowanego spoiwa oraz gęstości objętościowej,
wyroby zawierajÄ…ce azbest podzielono na dwie klasy:
" klasa I (tzw. wyroby azbestowe miękkie), wyroby charakteryzują się du\
ym procentowym
udziałem azbestu, łatwo ulegają uszkodzeniom, powodując du\
e emisje pyłu azbestu. Są
to m.in.:
- sznury, płótna, tkaniny z dodatkiem azbestu (lub wykonane z samego azbestu),
- płyty i uszczelki, klinkieryt (typu Gambit, Polonit) stosowane w ciepłownictwie na
złączkach rur, zaworów z gorącą wodą lub parą,
- płyty i tektury miękkie (stosowane w izolacjach ognioochronnych),
- masy azbestowe natryskowe wykorzystywane w celu izolacji ognioochronnej
konstrukcji stalowych i przegród budowlanych;
" klasa II (tzw. wyroby azbestowe twarde), wyroby charakteryzujÄ… siÄ™ du\
ym stopniem
zwięzłości, du\
ym udziałem spoiwa (najczęściej cement) i niską procentową zawartością
azbestu. SÄ… to m.in.:
- płyty azbestowo-cementowe faliste,
- płyty azbestowo-cementowe płaskie prasowane,
- płyty azbestowo-cementowe KARO,
- płyty warstwowe PW3/A i podobne,
- rury azbestowo-cementowe,
- złącza, listwy, gąsiory wykonane z azbestocementu,
- płaszcze azbestowo-cementowe stosowane w izolacji rur.
Praktyczne szkolenia bhp© Azbest  szkolenie okresowe pracowników& 4
Slajd 6: Zastosowanie azbestu w gospodarce
Wyroby azbestowe wykorzystywane były powszechnie w kilku dziedzinach gospodarki,
m.in.:
Budownictwo. Stosowano w nim azbest wszędzie tam, gdzie potrzebna była podwy\
szona
odporność ogniowa i zabezpieczenia ogniochronne elementów nara\
onych lub potencjalnie
nara\
onych na wysokÄ… temperaturÄ™, np.:
" klapy przeciwpo\
arowe,
" ciÄ…gi telekomunikacyjne,
" tablice rozdzielcze elektryczne,
" węzły ciepłownicze,
" obudowa klatki schodowej,
" przejścia kabli elektrycznych, przewodów ciepłowniczych i wentylacyjnych między
stropami,
" zabezpieczenia elementów stropowych i ściennych strychów, piwnic, dróg
ewakuacyjnych, konstrukcji stalowych.
Azbest zastosowano w budowlanych wyrobach azbestowo-cementowych o zawartości
10-13% azbestu, takich jak:
- eternit, czyli płyty faliste azbestowo- cementowe do pokryć dachowych,
- płyty prasowane  płaskie o zbli\
onej zawartości azbestu,
- płyty KARO  dachowe pokrycia lub elewacyjne,
- rury azbestowo-cementowe wysokociśnieniowe (krokidolit) i kanalizacyjne, stosowane
jako przewody wentylacyjne i dymowo spalinowe (zawartość azbestu ok. 22%),
- kształtki azbestowo cementowe płaskie wykorzystywane w lekkich przegrodach ścian
warstwowych i wbudowane w płyty warstwowe prefabrykowane - PW3/A, Pś/3W i PśW
3/A/S.
Energetyka. Stosowano go w elektrociepłowniach i elektrowniach, w obmurzach kotłów
(jako izolacje termiczne w formie sznurów i tektur na uszczelnieniach dylatacji podgrzewaczy
powietrza). Zastosowanie miał tak\
e w uszczelnieniach urządzeń poddanych wysokiej
temperaturze, w zaworach, wymiennikach ciepła, w izolacji tras ciepłowniczych (jako
płaszcze azbestowo-cementowe lub azbestowo-gipsowe).
Wyroby zawierajÄ…ce azbest umiejscowione sÄ… w:
kominach o du\
ej wysokości (dylatacje wypełnione sznurem azbestowym),
chłodniach kominowych (płyty azbestowo-cementowe w zraszalnikach i w obudowie
wewnętrznej chłodni),
chłodniach wentylatorowych (w obudowie wewnętrznej chłodni),
rurach odprowadzajÄ…cych parÄ™, zraszalnikach itp. (w formie izolacji cieplnej ze sznura
azbestowego).
Praktyczne szkolenia bhp© Azbest  szkolenie okresowe pracowników& 5
Transport. Azbest stosowano do termoizolacji i izolacji elektrycznych urządzeń grzewczych
w:
" elektrowozach,
" tramwajach,
" wagonach,
" metrze (maty w grzejnikach i tablicach rozdzielni elektrycznych).
Zastosowanie znalazł tak\
e w termoizolacji silników pojazdów mechanicznych,
w uszczelkach pod głowice, elementach kolektorów wydechowych oraz elementach ciernych:
sprzęgłach i hamulcach. Powszechnie stosowano azbest w kolejnictwie, w przemyśle
lotniczym i stoczniowym, np. na statkach, szczególnie w miejscach nara\
onych na ogień,
wymagających zwiększonej odporności na wysoka temperaturę.
Slajd 7/8: Prawa i obowiązki pracowników
Przy przeprowadzaniu szkolenia okresowego pracowników nara\
onych na działanie pyłu
azbestu oraz osób nimi kierujących i pracodawców nale\
y zacząć od omówienia regulacji
prawnych z zakresu:
- praw i obowiązków pracowników, osób nimi kierujących oraz pracodawców,
- najwy\
szych dopuszczalnych stÄ™\
eń i natę\
eń czynników szkodliwych dla zdrowia
w środowisku pracy,
- czynników rakotwórczych w środowisku pracy,
- stosowania wyrobów zawierających azbest,
- ochrony i kształtowania środowiska naturalnego, z uwzględnieniem przepisów w zakresie
wymagań, jakim powinny odpowiadać wyroby ze względu na potrzebę ochrony
środowiska.
Główne prawa i obowiązki pracowników i pracodawców, związane z bezpieczeństwem
i higieną pracy, wynikają z przepisów działu X Kodeksu pracy (dalej: kp).
Jednym z praw przysługujących pracownikowi jest prawo do powstrzymania się od
wykonywania pracy  po uprzednim zawiadomieniu przeło\
onego  w sytuacji, gdy warunki
pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie
zagro\
enie dla zdrowia lub \
ycia pracownika albo, gdy wykonywana przez niego praca grozi
takim niebezpieczeństwem innym osobom (art. 210 ż 1 kp).
Przykład 1:
Pracownik zatrudniony przy usuwaniu azbestu nie został wyposa\
ony w środki ochrony
indywidualnej tj. środki ochrony układu oddechowego (maska lub półmaska) oraz odzie\

i obuwie ochronne i nie zastosowano \
adnych środków ochrony zbiorowej (np. wentylacji).
W przypadku przekroczenia wartości najwy\
szego dopuszczalnego stÄ™\
enia pyłu azbestu
(określonej w przepisach dotyczących najwy\
szych dopuszczalnych stÄ™\
eń i natę\
eń
czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy mo\
e on w takim przypadku
powstrzymać się od pracy, bowiem jej wykonywanie zagra\
a jego zdrowiu.
Praktyczne szkolenia bhp© Azbest  szkolenie okresowe pracowników& 6
Pracownik ma prawo równie\
oddalić się z miejsca zagro\
enia  zawiadamiajÄ…c o tym
niezwłocznie przeło\
onego  je\
eli powstrzymanie siÄ™ od wykonywania pracy nie usuwa
zaistniałego zagro\
enia (art. 210 ż 2 kp).
Przykład 2:
Je\
eli pracodawca nie wyposa\
y pracownika w środki ochrony indywidualnej układu
oddechowego  maskę lub półmaskę na twarz  to samo powstrzymanie się od wykonywania
pracy nie usuwa zagro\
enie zwiÄ…zanego z nara\
eniem na działanie pyłu azbestu. Pracownik
powinien się oddalić ze strefy zagro\
enia pyłem azbestu.
Za czas powstrzymania siÄ™ od wykonywania pracy lub oddalenia siÄ™ z miejsca zagro\
enia
pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.
Pracownik ma obowiązek przede wszystkim przestrzegać przepisów i zasad bhp,
w szczególności powinien:
" znać przepisy i zasady bhp, brać udział w szkoleniu i instrukta\
u z tego zakresu oraz
poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,
" wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bhp oraz stosować się do
wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przeło\
onych,
" dbać o nale\
yty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek w miejscu
pracy,
" stosować środki ochrony zbiorowej, a tak\
e u\
ywać przydzielonych środków ochrony
indywidualnej oraz odzie\
y i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,
" poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim a tak\
e stosować się do wskazań lekarskich,
" niezwłocznie zawiadomić przeło\
onego o zauwa\
onym w zakładzie pracy wypadku albo
zagro\
eniu \
ycia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a tak\
e inne
osoby znajdujÄ…ce siÄ™ w rejonie zagro\
enia, o gro\
ącym im niebezpieczeństwie,
" współdziałać z pracodawcą i przeło\
onymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bhp
(art. 211 kp).
Slajd 9: Obowiązki osób kierujących pracownikami
Obowiązki, które spoczywają na osobach kierujących pracownikami, to m.in.:
Ä„% organizowanie stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bhp,
Ą% dbanie o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz o ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem,
Ą% organizowanie, przygotowywanie i prowadzenie pracy, w taki sposób aby uwzględnione
zostało zabezpieczenie pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami
zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy,
Praktyczne szkolenia bhp© Azbest  szkolenie okresowe pracowników& 7
Ą% dbałość o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposa\
enia technicznego,
a tak\
e o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem,
Ą% egzekwowanie przestrzegania przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy,
Ą% zapewnienie wykonania zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad
pracownikami
(art. 212 kp).
Slajd 10: Obowiązki pracodawców
Pracodawca jest odpowiedzialny za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy
(art. 207 ż 1 kp). Do jego obowiązków nale\
y tak\
e:
1. Ochrona zdrowia i \
ycia pracowników poprzez zapewnienie im bezpiecznych
i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki oraz
techniki, w szczególności przez:
- organizowanie pracy w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
- zapewnianie przestrzegania w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bhp,
- wydawanie poleceń usunięcia uchybień dotyczących przestrzegania w zakładzie pracy
przepisów oraz zasad bhp oraz kontroli wykonania tych poleceń,
- reagowanie na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
dostosowywanie środków podejmowanych w celu doskonalenia istniejącego poziomu
ochrony zdrowia i \
ycia pracowników, uwzględniając przy tym zmieniające się
warunki wykonywania pracy
- zapewnienie rozwoju spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy
i chorobom zawodowym uwzględniającej zagadnienia techniczne, organizację pracy,
warunki pracy, stosunki społeczne oraz wpływ czynników środowiska pracy,
- uwzględnianie ochrony zdrowia młodocianych, pracownic w cią\
y lub karmiÄ…cych
dziecko piersią oraz pracowników niepełnosprawnych w ramach podejmowanych
działań profilaktycznych,
- zapewnianie wykonywania nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych
przez organy nadzoru nad warunkami pracy,
- zapewnianie wykonywania zaleceń społecznego inspektora pracy
(art. 207 ż 2 kp).
2. Zapewnianie pomieszczeń pracy odpowiednich do rodzaju wykonywanych prac i liczby
zatrudnionych pracowników (art. 214 ż 1 kp).
3. Utrzymywanie obiektów budowlanych i znajdujących się w nich pomieszczeń pracy,
a tak\
e terenów i urządzeń z nimi związanych w stanie zapewniającym bezpieczne
i higieniczne warunki pracy (art. 214 ż 2 kp).
4. Ocena i dokumentowanie ryzyka zawodowego zwiÄ…zanego z wykonywanÄ… pracÄ… oraz
stosowanie niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających ryzyko
(art. 226 pkt 1 kp).
5. Informowanie pracowników o ryzyku zawodowym, które wią\
e siÄ™ z wykonywanÄ… pracÄ…,
oraz o zasadach ochrony przed zagro\
eniami (art. 226 pkt 2 kp).
Praktyczne szkolenia bhp© Azbest  szkolenie okresowe pracowników& 8
6. Zapewnianie pomieszczeń i urządzeń higienicznosanitarnych (art. 233 kp, ż 111 ust. 1 i 2
rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy; Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 ze
zm.).
Obowiązki pracodawcy w związku z zaliczeniem azbestu do substancji rakotwórczych
slajd 12.
Slajd 11: Najwy\
sze dopuszczalne stÄ™\
enia i natÄ™\
enia
czynników szkodliwych
Pracownicy wykonujący prace w kontakcie z azbestem powinni zostać poinformowani
o wynikach pomiarów stę\
eń pyłów azbestu. Najwy\
sze dopuszczalne stÄ™\
enie pyłów
zawierających azbest jest określone w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej
z 29 listopada 2002 r. w sprawie najwy\
szych dopuszczalnych stÄ™\
eń i natę\
eń czynników
szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. z 2002 r. nr 217, poz. 1833 ze zm.;
dalej: rozporzÄ…dzenie o czynnikach szkodliwych).
Najwy\
sze dopuszczalne stÄ™\
enie dla pyłów zawierających azbest (jeden lub więcej rodzajów
azbestu), takich jak:
- aktynolit [77536-66-4];
- antofilit [77536-67-5];
- chryzotyl [12001-29-5];
- grueneryt (amozyt) [12172-73-5];
- krokidolit [12001-28-4];
- tremolit [77536-68-6];
- pył całkowity określany jako zbiór wszystkich cząsteczek otoczonych powietrzem
w określonej objętości powietrza,
wynosi 0,5 mg/m3 zaś w przypadku włókien respirabilnych  tj. włókien o długości powy\
ej
5 µm o maksymalnej Å›rednicy poni\
ej 3 µm i o stosunku dÅ‚ugoÅ›ci do Å›rednicy > 3, NDS
wynosi 0,1 włókien w cm3 (załącznik nr 1, część B, pkt 3 rozporządzenia o czynnikach
szkodliwych).
Slajd 12: Czynniki rakotwórcze w środowisku pracy
Azbest zaliczany jest do substancji rakotwórczych przez rozporządzenie Ministra Zdrowia
z 1 grudnia 2004 r. w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów
technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (Dz.U.
z 2004 r. nr 280, poz. 2771, ze zm.; dalej: rozporządzenie o substancjach rakotwórczych).
Zgodnie z tym rozporządzeniem azbest został zaliczony do 1 kategorii rakotwórczości.
Praktyczne szkolenia bhp© Azbest  szkolenie okresowe pracowników& 9
Zaliczenie substancji do Kategorii 1 rakotwórczości oznacza, \
e sÄ… to substancje
o udowodnionym działaniu rakotwórczym na człowieka, dla których istnieją wystarczające
dowody wskazujące na związek przyczynowy między nara\
eniem człowieka na nie
a powstaniem raka (załącznik część 4 pkt 2.1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia
z 2 września 2003 r. w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów
chemicznych; Dz.U. z 2003 r. nr 171, poz. 1666 ze zm.).
W związku z zaliczeniem azbestu do substancji rakotwórczych pracodawca ma obowiązek:
" zapewnić udział pracowników lub ich przedstawicieli w projektowaniu i realizacji działań
zapobiegajÄ…cych nara\
eniu na włókna azbestu i pyły zawierające azbest albo
ograniczajÄ…cych ich poziom;
" stworzyć warunki do dokonania wyboru rodzaju środków ochrony indywidualnej
zapewniających bezpieczeństwo i zdrowie pracowników;
" umo\
liwić pracownikom oraz ich przedstawicielom kontrolę stosowania wymagań
określonych w rozporządzeniu o substancjach rakotwórczych, jak równie\
w innych
przepisach regulujących zasady bezpieczeństwa i higieny pracy;
" prowadzić rejestr prac, których wykonywanie powoduje konieczność pozostawania
w kontakcie z azbestem, wyrobami albo innymi materiałami zawierającymi azbest,
a w nim:
- wykaz procesów technologicznych i prac, w kontakcie z azbestem, wyrobami albo
innymi materiałami zawierającymi azbest,
- wykaz substancji, preparatów, czynników o działaniu rakotwórczym lub mutagennym
wraz z podaniem ilościowej wielkości produkcji lub stosowania uzasadnienia
konieczności wykonywania prac przy zabezpieczaniu lub usuwaniu wyrobów albo
innych materiałów zawierających azbest,
- wykaz i opis stanowisk pracy, na których występuje nara\
enie na azbest,
- określenie liczby pracowników pracujących w nara\
eniu, w tym liczby kobiet,
- rodzaj kontaktu z azbestem, wielkość nara\
enia i czas jego trwania,
- rodzaje podjętych środków i działań ograniczających poziom nara\
enia;
" prowadzić rejestr pracowników nara\
onych na działanie włókien azbestu i pyłów
zawierających azbest i przechowywać go przez okres 40 lat po ustaniu nara\
enia,
a w przypadku likwidacji zakładu pracy  przekazać właściwemu państwowemu
wojewódzkiemu inspektorowi sanitarnemu
(ż 4 ust. 1 pkt 1, 2, 3, 4, 5, 6 i ust. 2 oraz ż 6 ust. 1 pkt 1, 2, 3 rozporządzenia o substancjach
rakotwórczych).
Slajd 13: Badania i pomiary czynników szkodliwych
Pracodawca, który zatrudnia pracowników w warunkach nara\
enia na działanie włókien
azbestu i pyłów zawierających azbest, ma obowiązek dokonywania ich pomiarów
(ż 3 rozporządzenia o substancjach rakotwórczych).
Wykonawca robót polegających na usuwaniu azbestu, wyrobów zawierających azbest
o gęstości objętościowej mniejszej ni\
1000 kg/m3 lub zawierajÄ…cych krokydolit powinien
prowadzić stały nadzór techniczny prawidłowości wykonywania prac oraz powinien
zachować określone w planie prac warunki ochrony pracowników i środowiska (ż 7 ust. 3
rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 2 kwietnia 2004 r.
Praktyczne szkolenia bhp© Azbest  szkolenie okresowe pracowników& 10
w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego u\
ytkowania i usuwania wyrobów
zawierajÄ…cych azbest; Dz.U. nr 71, poz. 649; dalej: rozporzÄ…dzenie o u\
ytkowaniu i usuwaniu
azbestu).
Potwierdzenie prawidłowości prowadzenia prac, polegających na usuwaniu wyrobów
zawierających azbest o gęstości objętościowej mniejszej ni\
1000 kg/m3 lub zawierajÄ…cych
krokydolit, następuje w wyniku badania jakości powietrza, przeprowadzonego przez
akredytowane laboratorium (ż 7 ust. 4 rozporządzenia o u\
ytkowaniu i usuwaniu azbestu).
Pamiętaj, \
e prace związane z usuwaniem wyrobów zawierających azbest nale\
y prowadzić
w taki sposób, aby uniemo\
liwić emisję azbestu do środowiska oraz zminimalizować pylenie,
a osiągnąć to mo\
na poprzez prowadzenie kontrolnego monitoringu powietrza w przypadku
stwierdzenia występowania przekroczeń najwy\
szych dopuszczalnych stÄ™\
eń pyłu azbestu
w środowisku pracy lub w miejscach prowadzonych prac (ż 8 ust. 2 pkt 4 rozporządzenia
o u\
ytkowaniu i usuwaniu azbestu).
W przypadku innych prac pierwsze badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia,
m.in. pyłów zawierających azbest w środowisku pracy, pracodawca ma obowiązek
przeprowadzić nie póz
niej ni\
w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia działalności
(ż 5 rozporządzenia Ministra Zdrowia z 20 kwietnia 2005 r. w sprawie badań i pomiarów
czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy; Dz.U. z 2005 r. nr 73, poz. 645;
dalej: rozporządzenie w sprawie pomiarów czynników szkodliwych).
Terminy kolejnych badań i pomiarów
Kolejne badania i pomiary przeprowadza siÄ™:
1) co najmniej raz na 3 miesiÄ…ce  przy stwierdzeniu w ostatnio przeprowadzonym badaniu
lub pomiarze stÄ™\
enia pyłów zawierających azbest powy\
ej 0,5 wartości najwy\
szego
dopuszczalnego stÄ™\
enia,
2) co najmniej raz na 6 miesięcy  przy stwierdzeniu w ostatnio przeprowadzonym badaniu
lub pomiarze stÄ™\
enia pyłów zawierających azbest powy\
ej 0,1 do 0,5 wartości
najwy\
szego dopuszczalnego stÄ™\
enia,
3) w ka\
dym przypadku wprowadzenia zmiany w warunkach występowania tego czynnika
(ż 2 ust. 2 rozporządzenia w sprawie pomiarów czynników szkodliwych).
Praktyczne szkolenia bhp© Azbest  szkolenie okresowe pracowników& 11
Slajd 14: Wytwarzanie odpadów zawierających azbest
WytwarzajÄ…cy odpady zawierajÄ…ce azbest (w tym prowadzÄ…cy prace przy zabezpieczaniu lub
usuwaniu wyrobów albo innych materiałów zawierających azbest) musi:
" uzyskać decyzję zatwierdzającą program gospodarki odpadami niebezpiecznymi,
je\
eli wytwarza odpady niebezpieczne w ilości powy\
ej 0,1 Mg rocznie,
" przedło\
yć informacje o wytwarzanych odpadach oraz o sposobach
gospodarowania wytworzonymi odpadami, je\
eli wytwarza odpady niebezpieczne
w ilości do 0,1 Mg rocznie,
" uzyskać pozwolenia na wytwarzanie odpadów, które powstają w związku
z eksploatacjÄ… instalacji, je\
eli wytwarza powy\
ej 1 Mg odpadów niebezpiecznych
rocznie
(art. 17 ust. 1 i 2 ustawy z 27 kwietnia 2001 r. o odpadach; Dz.U. z 2007 r. nr 39, poz. 251 ze
zm.).
Podmioty wykonujÄ…ce prace remontowe polegajÄ…ce na usuwaniu, wymianie lub naprawie
wyrobów zawierających azbest są uwa\
ane za wytwórców odpadów nieprowadzących
instalacji. Oznacza to, \
e nie muszą one uzyskiwać pozwolenia zintegrowanego, do czego
zobowiÄ…zane sÄ… podmioty prowadzÄ…ce instalacje, ale obowiÄ…zuje je uzyskanie decyzji
wskazanych wcześniej (art. 17 ust. 4 ustawy o odpadach).
Slajd 15: Program gospodarki odpadami niebezpiecznymi
Do wniosku o wydanie decyzji zatwierdzajÄ…cej program gospodarki odpadami
niebezpiecznymi, powinien być dołączony program gospodarki odpadami niebezpiecznymi,
a w nim powinny znalez
ć się:
wyszczególnienie rodzajów odpadów niebezpiecznych przewidzianych do
wytwarzania,
określenie ilości odpadów zawierających azbest przewidzianych do wytwarzania
w ciÄ…gu roku,
informacje wskazujące na sposoby zapobiegania powstawaniu odpadów
niebezpiecznych lub ograniczania ilości odpadów i ich negatywnego oddziaływania na
środowisko,
opis dalszego sposobu gospodarowania odpadami niebezpiecznymi, z uwzględnieniem
zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych,
wskazanie miejsca i sposobu oraz rodzaju magazynowanych odpadów
niebezpiecznych
(art. 20 ust. 1 ustawy o odpadach).
Zezwolenie
Wytwórca odpadów mo\
e tak\
e zlecić wykonanie obowiązku gospodarowania odpadami,
w tym równie\
odpadami zawierającymi azbest innemu posiadaczowi odpadów. Ten jednak
musi posiadać odrębne zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie gospodarowania
odpadami.
Praktyczne szkolenia bhp© Azbest  szkolenie okresowe pracowników& 12
Obowiązek posiadania stosownego zezwolenia dotyczy wszystkich posiadaczy odpadów
azbestowych. Nie wolno zlecać usługi transportu lub unieszkodliwiania odpadów
zawierających azbest podmiotom, które nie posiadają stosownego zezwolenia.
Posiadacz odpadów  obowiązki
Posiadacz odpadów zawierających azbest ma obowiązek prowadzić ich ilościową
i jakościową ewidencję. Ewidencję odpadów prowadzi się z zastosowaniem następujących
dokumentów:
- karty ewidencji odpadu, prowadzonej dla ka\
dego rodzaju odpadu odrębnie,
wypełnianej w dwóch egzemplarzach przez posiadacza przekazującego odpady
(wytwórcę odpadów) na rzecz innego posiadacza odpadów,
- karty przekazania odpadu
(art. 36 ust. 1 i 4 ustawy o odpadach).
Ka\
dy, kto posiada odpady i prowadzi ewidencję odpadów, musi sporządzić zbiorcze
zestawienie danych o rodzajach i ilości odpadów, o sposobach gospodarowania nimi oraz
o instalacjach i urządzeniach słu\
ących do odzysku i unieszkodliwiania tych odpadów.
Zestawienie to musi następnie przekazać marszałkowi województwa właściwemu ze względu
na miejsce wytwarzania, zbierania, odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, w terminie do
końca pierwszego kwartału za poprzedni rok kalendarzowy (art. 37 ust. 1 i 3 ustawy
o odpadach).
Slajd 16: Identyfikacja wyrobów zawierających azbest
W materiałach przewidzianych do usunięcia trzeba dokonać identyfikacji azbestu, która jest
przeprowadzana na podstawie udokumentowanej informacji od właściciela lub zarządcy
obiektu. Zdarza się jednak często, \
e wyroby zawierające azbest nie były oznakowane lub
nazwane w sposób ułatwiający identyfikację w nich azbestu. Skutkiem tego prace remontowe
mogą często prowadzić do nieświadomego uszkodzenia wyrobu zawierającego azbest
i spowodowania niekontrolowanej emisji pyłu azbestowego.
Warunkiem podjęcia działań specjalistycznych w celu zmniejszenia wpływu azbestu na
środowisko jest jego identyfikacja i lokalizacja w obiekcie oraz ocena stanu technicznego
wyrobu i ryzyka emisji pyłu.
To, czy dany materiał zawiera azbest, mo\
na rozpoznać po pewnych cechach fizycznych, np.:
" Płyty azbestowo-cementowe (eternit)  materiał zwięzły i spoisty, widoczne są
fragmenty włókien, grubość od 4 mm do 8 mm.
" Sznury  materiał łatwo rozwłókniający się, ró\
nej grubości.
" Tektura azbestowa  ma grubość od 0,8 mm do 30 mm, bardzo łatwo ulega
rozkruszeniu w palcach z jednoczesnym odspojeniem wiązek azbestu o długości
kilku mm i grubości od 0,1mm do 0,5 mm.
Praktyczne szkolenia bhp© Azbest  szkolenie okresowe pracowników& 13
" Płyty ognioochronne (sokalit)  spoiwo cementowe, daje się rozspoić lub złamać
w palcach; ma strukturÄ™ porowatÄ….
" Płyty ognioochronne (pyra)  spoiwo wapienno-cementowe, o grubości 2 cm.
" Uszczelki azbestowo-kauczukowe (klinkieryty)  wyroby półelastyczne
z wyraz
nymi wytrąceniami materiału włóknistego, szare lub ró\
owe, grubość od
3 mm do 5 mm.
" PÅ‚aszcz cementowo-azbestowy  ni\
sza sztywność i spoistość ni\
azbesto-cement
fabryczny, brak widocznych włókien azbestu.
" PÅ‚aszcz gipsowo-azbestowy  masa Å‚atwo kruszy siÄ™ w palcach.
Większość wyrobów azbestowych ma barwę o ró\
nych odcieniach szarości lub bieli.
Slajd 17: Badanie identyfikacyjne
Przed przystÄ…pieniem do prac remontowych, renowacji lub demonta\
u, jeśli nie ma pewności,
czy w budynku nie został zastosowany azbest, nale\
y przeprowadzić badania identyfikacyjne
wyrobu. Badania prowadzi siÄ™ w akredytowanych laboratoriach, a ich wynik ostatecznie
potwierdza, czy występuje azbest i jaki jest jego rodzaj. Do analizy próbek, takich jak
Ë% powietrze,
Ë% woda,
Ë% tkanki biologiczne,
Ë% materiaÅ‚ geologiczny
oraz próbek nieorganicznych (mineralnych składników próbek pyłów przemysłowych,
surowców bądz
produktów) stosuje się metody analityczne. Mają one na celu ilościowe
oznaczenie zawartości szkodliwych włókien azbestu i identyfikację rodzaju azbestu
w badanych próbkach. Natomiast do badań morfologii i struktury włókien mineralnych
najczęściej u\
ywa siÄ™ mikroskopu elektronowego.
Nie ma uniwersalnej metody oznaczania i identyfikacji azbestu  korzysta się z ró\
nych
wzajemnie uzupełniających się metod analitycznych.
W celu oznaczania zawartości pyłu całkowitego lub oznaczania pyłu respirabilnego
zawieszonego w powietrzu pomieszczeń pracy stosowane są metody wagowe
(grawimetryczne), natomiast do oznaczania zawartości włókien respirabilnych
 wykorzystywane metody liczbowe.
Slajd 18: Pobieranie próbek
Pobieranie próbek powietrza ma zasadniczy wpływ na wyniki pomiarów i ocenę nara\
enia na
pyły występujące w środowisku pracy. Powinno być wykonane bardzo precyzyjnie, w taki
sposób, aby zapewnić pobranie ściśle określonej objętości powietrza i ilościowe oznaczenie
badanych pyłów. Prawidłowe pobieranie próbek powietrza do analizy zale\
y od dokładności
Praktyczne szkolenia bhp© Azbest  szkolenie okresowe pracowników& 14
kalibracji stosowanego sprzętu, szczelności połączeń oraz staranności pracy analityka.
Wymaga znajomości procesu technologicznego oraz właściwości fizyko-chemicznych
oznaczanych pyłów. Próbki prawidłowo pobrane, po zastosowaniu odpowiednich metod,
umo\
liwią ocenę zgodności warunków pracy z normami higienicznymi, czyli z najwy\
szym
dopuszczalnym stÄ™\
eniem (NDS).
Zasady pobierania próbek powietrza na stanowisku pracy określa norma PN-Z-04008-7:2002
Ochrona czystości powietrza  Pobieranie próbek  Zasady pobierania próbek powietrza
w środowisku pracy i interpretacji wyników.
Zgodnie z zapisami normy próbki powietrza powinny być pobierane:
" w strefie oddychania, indywidualnie u ka\
dego pracownika,
" przez cały okres jego przebywania na stanowisku pracy lub przez okres co najmniej
75% czasu trwania zmiany roboczej .
Najlepsze mo\
liwości w tym zakresie stwarza dozymetria indywidualna. Pobieranie próbek tą
metodą wymaga stosowania odpowiedniego sprzętu: próbników z indywidualnymi pompkami
bateryjnymi (tzw. dozymetrów aktywnych) lub dozymetrów pasywnych (nieposiadających
pompek).
Mo\
na wykonywać równie\
pomiary stacjonarne, w których próbki powietrza pobiera się
w stałych punktach pomiarowych, mo\
liwie blisko stanowisk pracy. Próbki powietrza muszą
być pobierane w sposób losowy, a czas ich pobierania jest uzale\
niony od wymagań
zastosowanej metody oznaczania.
Slajd 19: Oznaczanie pyłu całkowitego i respirabilnego
Na stanowiskach pracy, na których występuje lub mo\
e wystąpić kontakt z pyłami azbestu,
nale\
y dokonywać oznaczania pyłu całkowitego i respirabilnego. Oznaczanie odbywa się
metodÄ… filtracyjno-wagowÄ…, zgodnie z normami:
- PN-Z-04030-05:1991 Ochrona czystości powietrza. Badania zawartości pyłu. Oznaczanie
pyłu całkowitego na stanowiskach pracy metodą filtracyjno-wagową,
- PN-Z-04030-06:1991 Ochrona czystości powietrza. Badania zawartości pyłu. Oznaczanie
pyłu respirabilnego na stanowiskach pracy metodą filtracyjno-wagową.
Metoda filtracyjno-wagowa polega na zasysaniu zapylonego powietrza ze znanym
strumieniem objętości w określonym czasie przez filtr pomiarowy. Masę pyłu zatrzymanego
na filtrze pomiarowym wyznacza siÄ™ jako przyrost masy filtru pomiarowego wa\
onego przed
pobraniem i po pobraniu próbki pyłu. Stę\
enie pyłu całkowitego i respirabilnego oblicza się
jako stosunek masy pyłu na filtrze pomiarowym do objętości przefiltrowanego powietrza.
Oznaczenia tego dokonujÄ… zwykle wyspecjalizowane w tym firmy.
Praktyczne szkolenia bhp© Azbest  szkolenie okresowe pracowników& 15
Najmniejsza ilość pyłu całkowitego, jaką mo\
na oznaczyć w warunkach pobierania próbek,
wynosi 0,5 mg w 1m3 powietrza. Najmniejsza ilość pyłu respirabilnego, jaką mo\
na oznaczyć
w warunkach pobierania próbek wynosi 0,3 mg w 1m3 powietrza.
Oznaczenie stÄ™\
enia liczbowego
Oznaczenie stÄ™\
enia liczbowego wykonuje się dla respirabilnych włókien azbestu
występujących na stanowiskach pracy. Metodą stosowaną do wykonania tego oznaczenia jest
metoda mikroskopii optycznej, zgodnie z normą PN-Z-04202-02:1988 Ochrona czystości
powietrza. Badania zawartości azbestu. Oznaczanie stę\
enia liczbowego respirabilnych
włókien azbestu na stanowiskach pracy metodą mikroskopii optycznej.
Metoda mikroskopii optycznej polega na pobieraniu próbki pyłu azbestu na filtry
membranowe drogą zasysania kontrolowanej objętości powietrza ze strefy oddychania
pracownika za pomocą pompki indywidualnej (aspiratora). Filtry pomiarowe są następnie
uprzezroczystniane. Włókna respirabilne azbestu obecne w losowo wybranych polach
widzenia sÄ… zliczane przy u\
yciu mikroskopu fazowo-kontrastowego. Wynik wyra\
ony liczbÄ…
włókien w 1 ml powietrza otrzymuje się z oszacowanej liczby włókien na filtrze pomiarowym
odniesionej do objętości przefiltrowanego powietrza. Metoda pozwala oznaczyć co najmniej
0,02 włókna w 1 ml powietrza przy pobieraniu próbek przez 8 h.
Slajd 20: Usuwanie wyrobów zawierających azbest
Techniczne wymagania eksploatacji wyrobów zawierających azbest określono
w rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 23 paz
dziernika 2003 r.
w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz
wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest
wykorzystywany azbest (Dz.U. z 2003 r. nr 192, poz. 1876 ze zm.; dalej: rozporzÄ…dzenie w
zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu).
Właściciele i u\
ytkownicy obiektów i urządzeń, w których ma miejsce eksploatacja wyrobów
zawierajÄ…cych azbest, powinni:
" przeprowadzać inwentaryzację wyrobów i instalacji zawierających azbest na terenie
obiektu, wraz ze sporządzeniem informacji dla marszałka województwa (osoby fizyczne
niebędące przedsiębiorstwami przygotowują informację dla wójta, burmistrza lub
prezydenta miasta). Rodzaje informacji oraz jej wzór określają załączniki nr 2 i 3 do
rozporzÄ…dzenia w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu;
" oznakować wyroby zawierające azbest i pomieszczenia, gdzie występują,;
" zaznaczyć miejsca występowania wyrobów na planach sytuacyjnych obiektu;
" przeprowadzać przeglądy (dokonywane okresowo) do potwierdzenia aktualnego stanu
technicznego wyrobów;
" dokonać oceny stanu i mo\
liwości bezpiecznego u\
ytkowania wyrobów zawierających
azbest, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej
z 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego u\
ytkowania
i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz.U. z 2004 r. nr 71, poz. 649; dalej:
rozporzÄ…dzenie o u\
ytkowaniu i usuwaniu azbestu).
Praktyczne szkolenia bhp© Azbest  szkolenie okresowe pracowników& 16
Usuwanie wyrobów zawierających azbest
W ramach wymienionych wcześniej wymagań uznaje się, \
e bezpiecznie u\
ytkowane mogÄ…
być wyroby nieuszkodzone i nie ma potrzeby ich usuwania. Wyrobami tymi przede
wszystkim będą wyroby azbestowo-cementowe lub inne  twarde wyroby , umieszczone na
zewnątrz obiektów. Natomiast wyroby  miękkie z zasady powinny być usuwane
i zastępowane wyrobami bezazbestowymi.
O uszkodzeniu wyrobu, poza widocznymi rysami, ubytkami (uszkodzona powierzchnia,
spękania, uszkodzona struktura wewnętrzna) świadczyć mo\
e pył zbierający się na podło\
u
pod wyrobami - dotyczy to zwłaszcza wyrobów  miękkich . Wyroby uszkodzone powinny
być usunięte, wymienione na bezazbestowe, a pomieszczenie oczyszczone z pyłów azbestu.
Zabezpieczenie procesu eksploatacji
Je\
eli dane wyroby zawierające azbest, w tym instalacje, mają być u\
ytkowane, nale\
y
w odpowiedni sposób zabezpieczyć dalszy proces ich eksploatacji. Zabezpieczenie to polega
m.in. na przestrzeganiu określonych wymagań:
1) wyroby zawierające azbest powinny być odpowiednio oznakowane, zgodnie z wzorem
określonym w załączniku nr 2 do rozporządzenia o u\
ytkowaniu i usuwaniu azbestu,
2) pomieszczenia, w których znajdują się instalacje, powinny być równie\
oznakowane
powy\
szym znakiem,
3) właściciel, zarządca, u\
ytkownik  powinien sporządzać co roku plan kontroli jakości
powietrza wewnÄ…trz pomieszczenia z instalacjÄ… zawierajÄ…cÄ… azbest,
4) instalacja, powinna mieć załączoną w widocznym miejscu instrukcję bezpiecznego
u\
ytkowania, uwzględniającą właściwe postępowanie z wyrobem zawierającym azbest
(odpowiednikiem takiej instrukcji w przypadku elewacji i dachów z wyrobów azbestowo-
-cementowych, w obiektach mieszkalnych, powinna być informacja dla mieszkańców,
określająca działania zabronione, mogące uszkodzić wyrób np. celowe niszczenie,
elewacji, uderzanie piłką podczas zabaw dzieci, samowolne i samodzielne usuwanie jej
bÄ…dz
malowanie, wymiana stolarki okiennej itp.),
5) pomieszczenia zawierajÄ…ce wyroby azbestowe, przeznaczone do dalszej eksploatacji lub
wycofane z u\
ycia, powinny być naprawiane lub powinno usuwać się z nich wyroby
azbestowe (na podstawie oceny stanu wyrobów), jak równie\
nale\
y oczyszczać je ze
znajdującego się w nich pyłu azbestowego,
6) wszystkie czynności naprawcze, demonta\
owe i oczyszczajÄ…ce nale\
y określić
w projekcie technicznym oraz harmonogramie prac. W harmonogramie tym nale\
y
uwzględnić wykonanie badań czystości powietrza (przeprowadzane przed rozpoczęciem
robót, w trakcie wykonywania robót, oraz na zakończenie robót w celu określenia efektu
końcowego prac).
Praktyczne szkolenia bhp© Azbest  szkolenie okresowe pracowników& 17
Slajd 21: Naprawa wyrobów zawierających azbest
W przypadkach, gdy wyroby zawierajÄ…ce azbest znajdujÄ… siÄ™ w budynku nie muszÄ…
automatycznie stanowić zagro\
eniem dla jego mieszkańców, zatem nie zawsze trzeba je
usuwać z obiektu lub naprawiać.
Usuwanie tych wyrobów, a tak\
e dokonywanie wszelkich napraw wiÄ…\
e siÄ™ natomiast
z pewnym uszkadzaniem ich struktury. Do uszkodzeń dochodzi najczęściej właśnie w trakcie
demonta\
u wyrobów zawierających azbest, wówczas tak\
e mo\
e nastąpić zmiana istniejącego
poziomu zanieczyszczenia powietrza wewnętrznego pyłem azbestowym.
Tak więc wykonywanie napraw lub usuwanie wyrobów zawierających azbest wią\
Ä™ siÄ™
z ryzykiem przejściowego wzrostu zanieczyszczenia powietrza pyłami azbestu w strefach
pracy (pośrednio wokół budynku lub w jego wnętrzu). Ryzyko to powinno być
minimalizowane. Z tego względu, decydujące znaczenie dla decyzji o pracach naprawczych
lub usuwających, tego rodzaju wyroby, ma odpowiednia kwalifikacja wyrobów pod
względem bezpieczeństwa i prawidłowa ocena ich stanu i mo\
liwości dalszego u\
ytkowania.
Ogólną zasadą, która obowiązuje przy podejmowaniu prac z udziałem wyrobów
zawierających azbest jest odpowiednia kolejność działań, zarówno inwestorów, jak
i wykonawców:
1. Wykonanie w obiekcie inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest.
2. Dokonanie  oceny stanu i mo\
liwości bezpiecznego u\
ytkowania wyrobów".
W celu kwalifikacji wyrobów zawierających azbest do dalszego u\
ytkowania lub usunięcia
oraz określenia ,,stopnia pilności działań naprawczych właściciele obiektów, w których
znajdują się wyroby zawierające azbest, powinni wykonać ,,ocenę stanu i mo\
liwości
bezpiecznego u\
ytkowania wyrobów zawierających azbest . Ocenę nale\
y przeprowadzić
zgodnie z załącznikiem nr 1 rozporządzenia o u\
ytkowaniu i usuwaniu azbestu. Ocena kończy
się zsumowaniem przyjętej punktacji. Skutkiem oceny stanu technicznego w zale\
ności od
liczby przyznanych punktów powinna być:
" przy sumie punktów 65 i więcej (I stopień pilności) konieczność podjęcia działań
polegających na bezzwłocznej wymianie lub naprawie ocenianego wyrobu,
" przy sumie punktów powy\
ej 35 do 60 (II stopień pilności) konieczność ponownej
oceny w czasie do 1 roku,
" przy sumie punktów do 35 (III stopień pilności) występuje konieczność ponownej
oceny w terminie do 5 lat
(załącznik nr 1 do rozporządzenia o u\
ytkowaniu i usuwaniu azbestu).
Ryzyko uwolnienia do powietrza pyłów azbestu
Podczas sporządzania  oceny lub w ramach planowanych remontów w budynku, w którym
znajdujÄ… siÄ™ wyroby zawierajÄ…ce azbest, nale\
y pamiętać, aby wziąć pod uwagę, jakie
czynności albo wyroby i ich szczególna konfiguracja w obiekcie, stwarzają ryzyko
uwolnienia do powietrza pyłów azbestu. Miej na uwadze np.:
Praktyczne szkolenia bhp© Azbest  szkolenie okresowe pracowników& 18
" nieumyślne, nieświadome uszkodzenia mechaniczne wyrobów zawierających azbest
podczas adaptacji, remontów i modernizacji (np. okablowanie, usuwanie ścianek
działowych, usuwanie sufitów podwieszonych itp.);
" usuwanie lub próby zabezpieczania, wyrobów zawierających azbest zwłaszcza w sposób
niewłaściwy;
" niewłaściwą eksploatację wyrobów lub zmianę sposobu eksploatacji wyrobów
powodujÄ…cÄ… ich:
- drgania,
- tarcie (szczególnie zagro\
one destrukcjÄ… sÄ… wyroby w obiektach o konstrukcji
niesztywnej),
- wibracje przenoszone na wyroby z azbestem, pochodzÄ…ce od pracy maszyn, wind,
tak\
e niekorzystne dla budynku sąsiedztwo dróg obcią\
onych ciÄ™\
kim transportem,
transport szynowy, metro itp.;
" poddanie wyrobów z azbestem silnym ruchom powietrza, wywołanym pracą maszyn (np.
wentylatory, odkurzacze);
" uszkodzenia eksploatacyjne wyrobów zawierających azbest, jak równie\
starzenie siÄ™ ich
oraz zły stan techniczny, w tym:
- uszkodzenia mechaniczne,
- spękania powierzchni,
- wyszczerbienie krawędzi,
- korozja chemiczna, biologiczna, termiczna, wilgotnościowa powodujące zmiany
(osłabienie spoiwa wyrobów), co objawia się np.: obecnością wykwitów,
złuszczaniem wyrobów, śladami drobnego pyłu na podłodze w miejscu
zastosowania wyrobów (z widocznymi fragmentami uszkodzonych wyrobów,
a nawet włókien azbestu).
Slajd 22/23: Zabezpieczenie wyrobów zawierających
azbest
Wyroby nieuszkodzone, takie jak elewacje czy pokrycia dachowe, w celu dalszej bezpiecznej
eksploatacji nale\
y zabezpieczyć tzw. środkami wgłębnie penetrującymi (wzmacniającymi
wyrób) o dobrej przyczepności do podło\
a.
Generalnie w celu zapewnienia bezpieczeństwa wyroby azbestowo-cementowe, powinny być
eksploatowane zgodnie:
ze swoim przeznaczeniem,
z zaleceniami dotyczÄ…cymi u\
ytkowania wyrobów azbestowych,
z opisem technicznym,
z gwarancjÄ…, je\
eli takÄ… posiadajÄ….
Praktyczne szkolenia bhp© Azbest  szkolenie okresowe pracowników& 19
Slajd 24: Eliminacja zagro\
eń
Wśród sposobów eliminacji zagro\
eń przewidzianych dla budynków z wyrobami
azbestowymi, wyró\
nić mo\
emy następujące główne kierunki działań:
1. Całkowite usunięcie wyrobów. Jest to radykalne rozwiązanie problemu, wymaga
specjalistycznych narzędzi, stwarza nowe problemy jak np. wytworzenie
 niebezpiecznych odpadów . Powoduje okresowo wzrost pyłów azbestu, w otoczeniu
których minimalizacja wymaga zaanga\
owania kosztownej techniki. Usunięcie wyrobów
pociąga za sobą konieczność zastąpienia ich innymi wyrobami bezazbestowymi.
2. Pomalowanie, czyli impregnowanie wyrobów z azbestem. Pomalowanie wyrobów
zmniejsza liczbę punktów w ocenie. Impregnacja wyrobów dotyczyć mo\
e wyłącznie
wyrobów we względnie dobrej kondycji technicznej. Polecana jest na przykład dla
wyrobów:
" na które mogą być przenoszone dodatkowe zwiększenia cię\
aru,
" na których powierzchnia jest czysta lub mo\
e być odczyszczona i przyjąć powłokę
ochronnÄ….
Metodą impregnowania wyrobów z azbestem powinny być objęte wyroby azbestowo-
-cementowe, będące w dobrym stanie  technicznym w obiektach, które nie wymagają
termomodernizacji.
Powy\
sze działania są rozwiązaniem tymczasowym, które tylko przesuwa problem azbestu
w czasie, a nie rozwiązuje go całkowicie. Wyrób azbestowy nadal pozostaje w budynku, a to
zobowiązuje właściciela do okresowych przeglądów ( ocen ) tego wyrobu.
Metodę pomalowania wyrobów zawierających azbest stosuje się tak\
e w obiektach
przemysłowych do konserwacji izolacji azbestowych, wyrobów azbestowych  miękkich".
W Polsce nie mo\
na pozostawiać wyrobów  miękkich", we wnętrzach obiektów
budowlanych, do dalszej eksploatacji jako rozwiÄ…zania docelowego, nie nale\
y tak\
e
wyrobów  miękkich zakwalifikowywać do dalszej bezpiecznej eksploatacji.
Formalnie mo\
na tymczasowo zastosować impregnację jako rozwiązanie doraz
ne problemu
izolacji azbestowych, u\
ywając preparatów  wgłębnie penetrujących . Preparaty te muszą
jednak posiadać aprobatę techniczną ITB (Instytutu Techniki Budowlanej). Nale\
y
jednocześnie zało\
yć, \
e wyroby te, mimo impregnacji, w określonej perspektywie czasowej
zostaną usunięte.
3. Stosowanie barier pyłowych (pyłoszczelnych przegród) ze ścianek działowych
oddzielajÄ…cych hermetycznie wyroby z azbestem od otoczenia. RozwiÄ…zanie to podobnie
jak pomalowanie czy impregnowanie jest doraz
nym zmniejszeniem zagro\
eń.
Praktyczne szkolenia bhp© Azbest  szkolenie okresowe pracowników& 20
Przesuwa problem w czasie, umo\
liwiajÄ…c eksploatacjÄ™ obiektu bez kosztownych prac
specjalistycznych polegających na usuwaniu wyrobu. Ma większe zastosowanie
w obiektach przemysłowych.
śadnej z opisanych trzech metod rozwiązania problemu zabezpieczenia wyrobów
zawierających azbest, przepisy prawne nie narzucają. Ogólną przesłanką odnoszącą się do
zakwalifikowania wyrobów do  niezwłocznego usunięcia lub dalszej ich eksploatacji jest
wynik oceny stanu i mo\
liwości bezpiecznego u\
ytkowania wyrobów zawierających azbest.
Generalnie mo\
na zatem przyjąć, \
e wyroby twarde (azbestowo-cementowe) zastosowane na
zewnątrz budynków, jeśli spełniają swoją funkcję (np.: pokrycie dachowe jest szczelne,
elewacja nie jest spękana) mogą być pozostawione w obiekcie bez usuwania, ale powinny być
pokryte odpowiednimi powłokami ochronnymi. Natomiast wyroby tzw. miękkie (np.: izolacje
azbestowe, tektury, sznury itp.), a szczególnie te znajdujące się wewnątrz obiektów
(kontaktujące się z powietrzem wewnętrznym), zwłaszcza wyroby w obiektach stale
u\
ytkowanych, nale\
y bezwzględnie usunąć. W szczególnych przypadkach, dotyczących
wyrobów azbestowo-cementowych zastosowanych we wnętrzach budynków (jeśli nie są to
budynki przeznaczone na stały pobyt ludzi), mo\
na poprzestać na powierzchniowym
zabezpieczeniu tych wyrobów.
Praktyczne szkolenia bhp© Azbest  szkolenie okresowe pracowników& 21