Polemika rozgrywa się w całym dramacie. Pierwszą osobą w Prologu jest właśnie Mickiewicz, który wygłasza teorię poezji narodowo - wyzwoleńczej. Jest twórcą teorii mesjanistycznej. Według Słowackiego mesjanizm to przeżywanie cierpienia i bierne czekanie na godzinę wyzwolenia. Poeta jest ukazany za pomocą dogmatów biblijnych, jako duch apokalipsy, prorok, który wieści przyszłość, jest pierwszym i ostatnim, alfą i omegą. Głos poety - proroka jest głosem uspokajającym, pocieszającym, usypiającym czujność narodu. Poezja według Mickiewicza powinna koić rozpacz i nieszczęście, być balsamem lezącym rany. Pierwszej osobie odpowiada druga. Jest ona przeciwnikiem Mickiewicza, najprawdopodobniej jest nią Słowacki, który krytykuje jego poglądy. Następnie przemawia osoba trzecia. Jest to nowy Słowacki, inne wcielenie poety, który wygłasza nową koncepcję walki narodowo - wyzwoleńczej, przeciwną mesjanizmowi i prometeizmowi Mickiewicza. Poezja ma pobudzać do działania, wskrzeszać bohaterów narodowych, ratować od cierpienia, wierności (rozbudzić świadomość narodową Polaków, powoływać do czynu zbrojnego). Słowacki dwóm drogom Mickiewicza prowadzącym do wyzwolenia (mesjanizm i prometeizm) przeciwstawia trzecią - winkelriedyzm (idea walki zbrojnej czynnej lecz samotnej). Słowacki kompromituje też prezentowaną przez siebie drogę - obrazuje to klęska Kordiana. W scenie w szpitalu wariatów krytykuje mesjanizm (Kordiana odwiedza Doktor o szatańskich cechach. Jeden jest krzyżem, drugi podtrzymuje niebo, aby nie spadło na ludzi - obaj przedstawiają swoista oceną mesjanizmu.
Ujęcie poety i poezji w innych utworach.
Konrad Wallenrod
· Poezja jest skarbnicÄ… pamiÄ…tek narodowych, utrwala i opiewa czyny bohaterów, przechowuje historie narodu.
· Poezja ma wymiar tyrtejski - zagrzewa do walki, podsyca nienawiść do wroga, stawia wzorce postÄ™powania.
· Poezja Å‚Ä…czy pokolenia, jest “arka przymierza miÄ™dzy starszymi a nowymi laty" - spoiwem ojców i synów.
Dziady
· W “Wielkiej improwizacji" temat poezji jest szczególnie ważny . Konrad, mówiÄ…c o sobie, stwarza mit poety - samotnego Å›piewaka, którego przeciÄ™tni ludzie nie rozumiejÄ…. jest to jednak istota obdarzona boskÄ… mocÄ… tworzenia - dlatego poeta Konrad uzurpuje sobie prawo, by być równym Bogu, by mieć jego wÅ‚adzÄ™. Poezja jest tu siÅ‚Ä… stwarzania, potÄ™gÄ… boskÄ…, a ponadto jest siÅ‚Ä… natchnienia, pÅ‚ynie wprost z serca obdarzonych Å‚askÄ… poetów.
Grób Agamemnona
· W grobowcu dawnego wodza ujrzaÅ‚ poeta “lutniÄ™ Homera", lecz nie mógÅ‚ jej użyć, by opiewać czyny szlachetne i zwyciÄ™skie, bo jest potomkiem narodu niewolników... “KoÅ„ poezji - Pegaz", któremu poeta daÅ‚ siÄ™ ponieść, czerpie siÅ‚Ä™ z historii, przedstawia obrazy, stawia oceny, rozlicza narody z ich czynów (do takiego rozliczenia doprowadza w utworze).
Testament mój
· “zostanie po mnie ta siÅ‚a fatalna", oto poezja jest siÅ‚Ä…, która nie boi sie smierci, trwa nawet gdy nie ma juz jej twórcy i ma wielka moc - przeksztaÅ‚cania dusz zwykÅ‚ych w bophaterów: