Program literacki romantyzmu. Omów temat na podstawie wybranych utworów przed listopadowej twórczoœci Adama Mickiewicza.



Romantyzm, to epoka nasta�ła po krótkotrwa�łym klasycyzmie i potê�żnym Oœwieceniu. Twórc�ą, którego twórczoœ�Ś mo�żemy uzna�Ś za inicjacjê nowego ruchu filozoficznego by�ł Adam Mickiewicz. Sta�ło siê tak dziêki opublikowanym w 1822r. "Balladom i romansom". Z zbioru tych utworów przedstawiaj�ących program literacki romantyzmu nale�ży wymieni�Ś: "Romantycznoœ�Ś", "Odê do m�łodoœci", "�łwiteziankê", "Dziady kownie�ąsko - wile�ąskie". We wszystkich tych utworach mamy przedstawione g�łówne za�ło�żenia epoki: opowiedzenie siê po stronie wiary, odrzucenie ch�łodnego racjonalizmu oœwiecenia, protest przeciwko panuj�ącym stosunkom spo�łecznym, krzywdom i niesprawiedliwoœciom, wystêpowanie postaci fantastycznych, nowatorstwo jêzykowe, czerpanie z mowy potocznej i ludowej, uznanie ludowych norm moralnych oraz wybór nowego gatunku literackiego. Zbiór poezji "Ballady i romanse" zosta�ł okreœlony jako brany z ludu dla ludu i z narodu dla narodu.

"Romantycznoœ�Ś" to ballada nosz�ąca charakter manifestu poetyckiego romantyków, opowiadaj�ąca o prze�życiach m�łodej dziewczyny z ludu - Karusi, odczuwaj�ącej obecnoœ�Ś i bliskoœ�Ś zmar�łego niedawno kochanka. ("Ty�żeœ to w nocy? to ty, Jasie�ąku! Ach! i po œmierci kocha! Tutaj, tutaj, pomale�ąku, Czasem us�łyszy macocha!"). Zebrani wieœniacy wierz�ą w obecnoœ�Ś duszy zmar�łego i szepcz�ą modlitwy. ("Mówcie pacierze! - krzyczy prostota - |Tu jego dusza by�Ś musi."). Na to odzywa siê starzec pogardzaj�ącego przes�ądami i wiar�ą ludu, reprezentuj�ący pokolenie klasyków, który stwierdza, �że nikogo wokó�ł Karusi nie ma i �żeby ludzie przestali siê ba�Ś. Jednak�że, jak na polemikê z upadaj�ącymi racjami ostatnie s�łowo nale�ży do przedstawiciela romantyków, którzy odrzucali rozumowe postrzeganie œwiata, jednoczyli siê natomiast z uczuciami ludu. ("S�łuchaj, dzieweczko!" - krzyknie œród zgie�łku Starzec, i na lud zawo�ła - |>>Ufajcie memu oku i szkie�łku, Nic tu nie widzê doko�ła.<<| (...) >>Dziewczyna czuje - odpowiadam skromnie - |A gawiedŸ wierzy g�łêboko; Czucie i wiara silniej mówi do mnie| Ni�ż mêdrca szkie�łko i oko.<<" Poeta stwierdza, �że poznawanie œwiata nie powinno siê odbywa�Ś wbrew m�ądroœci ludowej, jego uczuciowoœci i wyobraŸni, gdy�ż istniej�ą prawdy nie widoczne za zas�łony szkie�łka - nie pojête dla rozumu. ("Martwe znasz prawdy, nieznane dla ludu, Widzisz œwiat w proszku, w ka�żdej gwiazd iskierce. Nie znasz prawd �żywych, nie obaczysz cudu! Miej serce i patrzaj w serce!".

"Oda do m�łodoœci" to równie�ż manifest pokolenia romantyków. Redefiniuje ona pozycjê poety dla którego �ż�ąda w miejsce wierszoklety pozycji przywódcy duchowego nad narodem. Mickiewicz osi�ągn�ą�ł to dziêki wypowiedziom wypowiadanym w trybie rozkazuj�ącym w rodzaju: "M�łodoœci! dodaj mi skrzyd�ła! Niech nad martwym wzlecê œwiatem W rajsk�ą dziedzinê u�łudy: Kêdy zapa�ł tworzy cudy,(...) M�łodoœci! Ty nad poziomy Wylatuj, a okiem s�ło�ąca, Ludzkoœci ca�łe ogromy Przenikaj z ko�ąca do ko�ąca". W "Odzie ..." mamy te�ż zapowiedŸ nowego rodzaju bohaterów, którzy byli absolutnie wyj�ątkowi i niezwykli: "...Dzieckiem w kolebce, kto �łeb urwa�ł Hydrze, Ten m�łody zdusi Centaury...". �łwiadczy to o tym, �że bohaterem g�łównym utworów romantycznych nie bêdzie móg�ł sta�Ś siê ka�żdy, a jedynie wybitne jednostki, które bêd�ą jako jedyne w stanie ukaza�Ś w�łaœciw�ą drogê postêpowania. Odnajdujemy tutaj równie�ż nawo�ływania do tego, aby zamierzone przedsiêwziêcia doprowadza�Ś do ko�ąca bez wzglêdu na œrodki, jakich to bêdzie wymaga�Ś: "I ten szczêœliwy kto pad�ł wœród zawodu, Je�żeli poleg�łym cia�łem, Da�ł innym szczebel do s�ławy grodu,..". Równie�ż tutaj odnajdujemy przekonanie o wy�ższoœci duchowego poznawania œwiata nad rozumowym (" Tam siêgaj, gdzie wzrok nie siêga; �Łam czego rozum nie �łamie...").

"�łwitezianka" - opowiada historiê m�łodego strzelca zakochanego w piêknej dziewicy, która nie chce mu wyjawi�Ś sk�ąd pochodzi i kim jest. Gdy pewnego razu sk�łada on przysiêgê na wieczn�ą wiernoœ�Ś tej dziewczynie, wystawia go ona na próbê przybieraj�ąc inn�ą posta�Ś, pod któr�ą ów m�łodzieniec jej nie rozpoznaje i ofiaruje swe serce nowo poznanej dziewczynie. M�łodzieniec ten wkrótce ginie co jest zgodne z romantycznymi postulatami wiernoœci sk�ładanym obietnicom. ("Ch�łopiec przyklêkn�ą�ł, chwyci�ł w d�ło�ą piasku. Piekielne wzywa�ł potêgi, Kl�ą�ł siê przy œwiêtym ksiê�życa blasku, Lecz czy dochowa przysiêgi! >>Dochowaj, strzelcze, to moja rada: Bo kto przysiêgê naruszy, | Ach biada jemu, za �życia biada! | I biada jego z�łej duszy!"). Mamy te�ż tu do czynienia z motywem ludowym co jest cech�ą charakterystyczn�ą twórczoœci romantycznej.

Romantyczny charakter "Dziadów cz. II i IV" - og�łoszonych w 1823r. podkreœla ju�ż sama numeracja - nieuporz�ądkowana i nie maj�ąca �żadnego logicznego wyt�łumaczenia a tak�że fakt, �że poszczególne czêœci s�ą ze sob�ą bardzo luŸno powi�ązane. �Ł�ączy je faktycznie jedynie data - 1 listopada symbolizuj�ąca ludowy obrzêd Dziadów i nastrój grozy i tajemniczoœci. Obrz�ądek ten, a w konsekwencji i utwór, mia�ły przestrzega�Ś przed niew�łaœciwym i nieetycznym postêpowaniem w �życiu doczesnym i wynikaj�ącymi z tego konsekwencjami. II czêœ�Ś "Dziadów" wskazywa�ła wiêc, podobnie jak "Romantycznoœ�Ś", �że doœwiadczenia ludowe ogarnia znacznie wiêkszy zakres wiedzy ni�ż nauka racjonalna, ale i ono staje siê bezradne wobec uczucia, które �łamie wszystkie granice. Poeta ostrzega równie�ż, aby ludzie postêpowali zgodnie z normami wspó�ł�życia miêdzyludzkiego na przyk�ładzie gospodarza, który za �życia nigdy nie chcia�ł pomaga�Ś innym.("...Bo kto za �życia nie by�ł ni razu cz�łowiekiem Temu cz�łowiek nic ni pomo�że..."). Jest te�ż w tym utworze - w jego czêœci IV - przedstawiona mi�łoœ�Ś prawdziwie romantyczna - taka, jakiej oczekiwa�ł poeta od m�łodego pokolenia. Romantycy twierdzili, �że najwiêkszym i najwspanialszym uczuciem jest mi�łoœ�Ś pomiêdzy ludŸmi i pomimo, �że nieraz bardzo trudno jest jej dochowa�Ś nale�ży do tego d�ą�ży�Ś za wszelk�ą cenê, gdy�ż inaczej gro�ż�ą takie cierpienia jakie drêcz�ą Gustawa. Jednoczeœnie te�ż utwór ten przekonuje, �że nawet jeœli ludzie d�ą�ż�ący siê uczuciem mi�łoœci s�ą oddzieleni od siebie, po œmierci po�ł�ącz�ą siê na wiecznoœ�Ś. ("...Gdy nad pod�łym wzbijem siê cia�łem, Z�ł�ączy siê znowu jednoœ�Ś, dusza z dusz�ą zleje...").