Pytania egzaminu dyplomowego Studia II stopnia Z zakresu ekonomii 1. Główne podmioty systemu ekonomicznego i ich funkcje 2. System Rachunków Narodowych 3. Elementy Produktu Krajowego Brutto 4. Cykl koniunkturalny i jego fazy 5. Rodzaje cykli 6. Koncepcja automatycznych stabilizatorów koniunktury 7. Dyskrecjonalna polityka finansowa paÅ„stwa 8. Istota mnożnikowego dziaÅ‚ania wydatków publicznych 9. Czynniki ksztaÅ‚tujÄ…ce podaż pieniÄ…dza 10. Główne cechy współczesnego pieniÄ…dza 11. Główne teorie popytu na pieniÄ…dz 12. Różne koncepcje agregatów pieniężnych 13. Koncepcja mnożnika kreacji pieniÄ…dza 14. Ekonomiczne znaczenie oszczÄ™dnoÅ›ci pieniężnych 15. Istota Modeli IS-LM 16. Budowa współczesnego systemu bankowego 17. Podstawowe instrumenty polityki monetarnej 18. Istota niezależnoÅ›ci banku centralnego 19. Istota opóznieÅ„ czasowych w polityce finansowej paÅ„stwa 20. Rola banku komercyjnego w funkcjonowaniu gospodarki 21. Inflacja i jej rodzaje 22. Istota i skutki deflacji 23. Mechanizm transmisji polityki monetarnej na sferÄ™ realnÄ… gospodarki 24. Rodzaje sald budżetowych 25. Inflacyjne i nieinflacyjne finansowanie deficytów budżetowych 26. System finansowy i jego funkcje 27. Systematyka poÅ›redników finansowych 28. Metody ksztaÅ‚towania kursu walutowego 29. Treść i funkcje bilansu pÅ‚atniczego 30. Istota i funkcje ubezpieczeÅ„ gospodarczych 31. Rodzaje ryzyk w dziaÅ‚alnoÅ›ci gospodarczych 32. ZaÅ‚ożenie optymalnego obszaru gospodarczo-walutowego 33. Europejski Bank Centralny i jego charakterystyka 34. Główne miÄ™dzynarodowe instytucje finansowe i ich charakterystyka 35. Typy polityki fiskalnej 36. Harmonizacja podatkowa a konkurencja podatkowa 37. Koncepcja neutralnoÅ›ci dÅ‚ugu publicznego 38. PojÄ™cie fiskalizmu i jego miary 39. Polityka finansowa paÅ„stwa cele narzÄ™dzia 40. Cele współczesnego przedsiÄ™biorstwa 41. Metody wyceny przedsiÄ™biorstwa 42. Formy organizacyjno prawne przedsiÄ™biorstwa 43. Finanse publiczne i ich funkcje 44. Cechy współczesnych systemów podatkowych 45. GieÅ‚da i jej funkcje 46. Główne metody wyceny spółek gieÅ‚dowych. 47. Istota reguÅ‚ w polityce budżetowej paÅ„stwa 48. Koncepcja finansów behawioralnych 49. Funkcje i struktura współczesnej rachunkowoÅ›ci 50. NadrzÄ™dne zasady rachunkowoÅ›ci finansowej ich systematyka i treść AD 1 Główne podmioty systemu ekonomicznego i ich funkcje (niepelne) System ekonomiczny (gospodarczy) system regulacyjny obejmujÄ…cy zespół elementów i instrumentów, głównie ekonomicznych, opartych na mechanizmach rynku i polityki gospodarczej, który reguluje procesy gospodarcze kraju. Cztery podstawowe grupy podmiotów gospodarczych: ¨ð gospodarstwa domowe, ¨ð przedsiÄ™biorstwa, ¨ð paÅ„stwo, ¨ð zagranica. Gospodarstwa domowe posiadajÄ… czynniki produkcji (zwÅ‚. siÅ‚Ä™ roboczÄ…), dobra konsumpcyjne, oszczÄ™dnoÅ›ci. PeÅ‚niÄ… funkcjÄ™ konsumpcyjnÄ…. PrzedsiÄ™biorstwa posiadajÄ… majÄ…tek produkcyjny. MajÄ… samodzielność decyzyjnÄ… i dochodowÄ…. SÄ… podmiotem deficytowym. PaÅ„stwo nie jest podmiotem równorzÄ™dnym. Ma prawo ustalania i egzekwowania zasad postÄ™powania. Ma za zadanie zapewnić bezpieczeÅ„stwo ekonomiczne gospodarce narodowej i spoÅ‚eczeÅ„stwu. System ekonomiczny to zespół, kompleks organizacji, gospodarstw domowych oraz jednostek dziaÅ‚ajÄ…cych wg okreÅ›lonych zasad, bodzców, zakazów, nakazów w dziedzinie produkcji, podziaÅ‚u, wymiany i konsumpcji dóbr i usÅ‚ug. W skÅ‚ad systemu wchodzÄ… 3 skÅ‚adniki 1. Podmioty gospodarcze: konsumenci indywidualni, producenci jako pracownicy najemni, gosp. domowe, przedsiÄ™biorcy, organizacje gospodarcze: spółki, zrzeszenia spółek, holdingi, organizacje, pozarzÄ…dowe organizacje non-profit, fundacje pracujÄ…ce nie dla zysku ich rola we współczesnym Å›wiecie roÅ›nie, zw. zaw.),paÅ„stwo- to najwiÄ™kszy podmiot gospodarczy czynnik kontrolujÄ…cy, sterujÄ…cy, paÅ„stwo jako przedsiÄ™biorca , 2. Wzajemne relacje miÄ™dzy podmiotami - wzajemne relacje pomiÄ™dzy podmiotami gospodarczymi: wzajemne współzależnoÅ›ci, okreÅ›lone przez stosunki wÅ‚asnoÅ›ci, stosunki współzawodnictwa, kooperacji, współzależnoÅ›ci, podlegÅ‚oÅ›ci, zależnoÅ›ci - w komunizmie stosunki miaÅ‚y charakter pionowe, hierarchiczny 3. Zasady postÄ™powania reguÅ‚y, bodzce, nakazy, zakazy, normy. CzÄ™sto przez instytucjÄ™ nazywa siÄ™ zasady jej postÄ™powania. AD2. System Rachunków Narodowych Na system rachunków narodowych skÅ‚ada siÄ™ zbiór logicznie ze sobÄ… powiÄ…zanych rachunków makroekonomicznych, bilansów oraz tablic, opracowanych z myÅ›lÄ… o dostarczeniu odbiorcom w miarÄ™ systematycznego, a zarazem kompletnego obrazu gospodarki narodowej w postaci okreÅ›lonych kategorii makroekonomicznych, w ujÄ™ciu brutto/netto. SÄ… to m.in.: produkcja globalna, zużycie poÅ›rednie, wartość dodana, produkt krajowy, dochód narodowy, nadwyżka operacyjna (dochód mieszany), dochód pierwotny, dochód do dyspozycji, spożycie, oszczÄ™dnoÅ›ci czy akumulacja. Kategorie te wyliczane sÄ… w sekwencji wzajemnie powiÄ…zanych rachunków ujmujÄ…cych wielkoÅ›ci przepÅ‚ywów dochodów i wydatków uczestników życia gospodarczego, przepÅ‚ywów finansowych w gospodarce. oraz wymianÄ™ produktów (wyrobów i usÅ‚ug) pomiÄ™dzy gospodarkÄ… kraju i zagranicÄ…. Wszystkie te przepÅ‚ywy wyrażajÄ… dziaÅ‚ania gospodarcze (produkowanie, konsumowanie, inwestowanie itp.) podejmowane przez jednostki gospodarki, w systemie rachunków narodowych nazywane transakcjami. Transakcje te grupowane sÄ… nastÄ™pujÄ…co: transakcje dotyczÄ…ce produktów (produkcja, wymiana, zużycie produktów), transakcje podziaÅ‚owe, w których nastÄ™puje podziaÅ‚ wartoÅ›ci dodanej wytworzonej przez jednostki krajowe lub zagraniczne (do tej grupy zaliczane sÄ… również transakcje polegajÄ…ce na redystrybucji dochodu i majÄ…tku), transakcje finansowe zwiÄ…zane ze zmianÄ… aktywów i pasywów finansowych w sektorach instytucjonalnych. PojÄ™cie sektorów instytucjonalnych ma kluczowe znaczenie dla systemu rachunków narodowych. W sektorach grupowani sÄ… uczestnicy życia gospodarczego jednostki gospodarcze zgodnie z funkcjami i sposobem realizacji dziaÅ‚alnoÅ›ci gospodarczej. W rachunkach narodowych podstawowÄ… jednostkÄ… gospodarczÄ… jest jednostka instytucjonalna , która, zgodnie z przyjÄ™tymi kryteriami (rodzaj aktywnoÅ›ci w tworzeniu nowych wartoÅ›ci ekonomicznych, sposób uczestniczenia w podziale dochodów, funkcje speÅ‚niane w obsÅ‚udze obrotu gospodarczego i jego regulacji), zaliczana jest do okreÅ›lonego sektora instytucjonalnego . Kryteriami podziaÅ‚u na sektory sÄ… cele ekonomiczne, funkcje, jakie peÅ‚niÄ… w procesie produkcyjnym oraz typy zachowaÅ„ charakterystyczne dla różnych podmiotów gospodarczych. W systemie wyróżnia siÄ™ 6 sektorów: przedsiÄ™biorstw, instytucji finansowych (Å‚Ä…cznie z instytucjami ubezpieczeniowymi), instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych, gospodarstw domowych, instytucji niekomercyjnych dziaÅ‚ajÄ…cych na rzecz gospodarstw domowych, zagranica. Sektory dzielÄ… siÄ™ na podsektory instytucjonalne. Dla każdego oraz dla gospodarki narodowej ogółem sporzÄ…dza siÄ™ peÅ‚ny zestaw rachunków niefinansowych i finansowych. W systemie wyróżnia siÄ™: rachunki bieżące, rachunki akumulacji, bilanse (czyli rachunki dotyczÄ…ce stanów). Na rachunki bieżące skÅ‚adajÄ… siÄ™ nastÄ™pujÄ…ce rachunki: produkcji, tworzenia dochodów, podziaÅ‚u pierwotnego dochodów, podziaÅ‚u wtórnego dochodów oraz wykorzystania dochodów do dyspozycji. Rachunek produkcji jest pierwszy w caÅ‚ej sekwencji rachunków bieżących, zestawianych dla poszczególnych sektorów instytucjonalnych oraz caÅ‚ej gospodarki narodowej. Dochody tworzone w wyniku dziaÅ‚alnoÅ›ci produkcyjnej prze noszone sÄ… na kolejne rachunki. Dlatego też sposób, w jaki liczona jest produkcja ma decydujÄ…cy wpÅ‚yw na caÅ‚y system rachunków narodowych. PozycjÄ… bilansujÄ…cÄ… w rachunku produkcji jest wartość dodana, jedna z ważniejszych pozycji bilansujÄ…cych w caÅ‚ym systemie rachunków narodowych. Rachunek tworzenia dochodów sÄ… to transakcje zwiÄ…zane z procesem produkcyjnym z punktu widzenia producenta. W rachunku tym po stronie rozchodowej wystÄ™pujÄ… koszty zwiÄ…zane z zatrudnieniem, podatki zwiÄ…zane z produkcjÄ…, cÅ‚a i inne opÅ‚aty importowe. Ponadto po stronie rozchodowej wykazywane sÄ… dotacje (ze znakiem ) udzielane podmiotom gospodarczym. PozycjÄ… bilansujÄ…cÄ… w tym rachunku jest nadwyżka operacyjna. Rachunek podziaÅ‚u pierwotnego dochodów uwzglÄ™dnia siÄ™ w nim podziaÅ‚ wartoÅ›ci dodanej wedÅ‚ug takich czynników produkcji, jak praca i kapitaÅ‚ ; wprowadza siÄ™ również jako jednostkÄ™ uczestniczÄ…cÄ… w podziale pierwotnym rzÄ…d i samorzÄ…d . UwzglÄ™dniane sÄ… także koszty zwiÄ…zane z zatrudnieniem, na które skÅ‚adajÄ… siÄ™ wynagrodzenia, skÅ‚adki na ubezpieczenia spoÅ‚eczne oraz inne. PozycjÄ… bilansujÄ…cÄ… w rachunku podziaÅ‚u pierwotnego sÄ… dochody pierwotne. Rachunek podziaÅ‚u wtórnego dochodów obrazuje dalszy podziaÅ‚ dochodów pierwotnych dokonywany w postaci transferu pomiÄ™dzy poszczególnymi sektorami instytucjonalnymi. PozycjÄ… bilansujÄ…cÄ… jest tu dochód do dyspozycji. Rachunek wykorzystania dochodów do dyspozycji jest prezentacjÄ… proporcji, w jakich gospodarstwa domowe i inne podmioty gospodarcze rozdysponowujÄ… swój dochód z przeznaczeniem na spożycie i oszczÄ™dnoÅ›ci. Spożycie zgodnie z zaleceniem Systemu Rachunków Narodowych wystÄ™puje w sektorze gospodarstw domowych, sektorze instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych oraz w sektorze instytucji niekomercyjnych dziaÅ‚ajÄ…cych na rzecz gospodarstw domowych. OszczÄ™dnoÅ›ci definiowane sÄ… zgodnie z teoriÄ… ekonomii jako różnica miÄ™dzy dochodami do dyspozycji a wydatkami na konsumpcjÄ™. Każdy z wymienionych rachunków zamyka siÄ™ tzw. pozycjÄ… bilansujÄ…cÄ…, z których wiÄ™kszość stanowi istotne kategorie makroekonomiczne, jak: produkt krajowy brutto/netto (wartość dodana brutto/netto), nadwyżka operacyjna/dochody mieszane, dochody pierwotne, dochody do dyspozycji, oszczÄ™dnoÅ›ci. Produkt krajowy brutto (PKB) stanowi koÅ„cowy rezultat dziaÅ‚alnoÅ›ci produkcyjnej krajowych jednostek produkcyjnych i wyceniany jest w cenach rynkowych. Może on być zdefiniowany trzema sposobami: a) jako suma wartoÅ›ci dodanych poszczególnych sektorów instytucjonalnych lub poszczególnych gaÅ‚Ä™zi plus podatki od produktów pomniejszone o dotacje do produktów (które nie sÄ… przydzielone do sektorów czy gaÅ‚Ä™zi). Jest on też pozycjÄ… bilansujÄ…cÄ… rachunku produkcji gospodarki ogółem; b) jako suma koÅ„cowego popytu krajowego (koÅ„cowego wykorzystania wyrobów i usÅ‚ug przez krajowe jednostki instytucjonalne, czyli spożycia i akumulacji brutto) plus eksport i minus import wyrobów i usÅ‚ug; c) jako suma rozchodów na rachunku tworzenia dochodów gospodarki ogółem (koszty zwiÄ…zane z zatrudnieniem, podatki zwiÄ…zane z produkcjÄ… i importem pomniejszone o dotacje, nadwyżka operacyjna brutto oraz dochód mieszany gospodarki ogółem). Przez odjÄ™cie amortyzacji Å›rodków trwaÅ‚ych od PKB otrzymujemy produkt krajowy netto (PKN) w cenach rynkowych. Nadwyżka operacyjna odpowiada dochodowi, który jednostka uzyskuje z wÅ‚asnego wykorzystania swoich Å›rodków produkcji. Dochód mieszany odzwierciedla dochód uzyskiwany przez wyÅ‚Ä…cznych wÅ‚aÅ›cicieli oraz spółki nieposiadajÄ…ce osobowoÅ›ci prawnej w sektorze gospodarstw domowych. Zawiera ukryty element odpowiadajÄ…cy wynagrodzeniu za pracÄ™ wykonywanÄ… przez wÅ‚aÅ›ciciela lub czÅ‚onka jego rodziny, który nie może być oddzielony od jego dochodów jako przedsiÄ™biorcy. Dochód pierwotny jest to dochód, który jednostka bÄ™dÄ…ca rezydentem otrzymuje z racji swojego bezpoÅ›redniego uczestnictwa w produkcji oraz dochód uzyskany przez wÅ‚aÅ›ciciela aktywów finansowych lub rzeczowych aktywów nieprodukowanych w zamian za dostarczenie funduszy albo oddanie rzeczowych aktywów nieprodukowanych do dyspozycji innej jednostki instytucjonalnej. Dochód do dyspozycji odzwierciedla transakcje bieżące, ale wyklucza siÄ™ z tego rachunku transfery kapitaÅ‚owe, realne zyski i straty z tytuÅ‚u posiadania majÄ…tku oraz konsekwencje takich zdarzeÅ„, jak klÄ™ski żywioÅ‚owe. Jest on rozdzielany na spożycie oraz oszczÄ™dnoÅ›ci. OszczÄ™dnoÅ›ci jest to kwota (dodatnia lub ujemna) wynikajÄ…ca z transferów bieżących, która stanowi wiÄ™z z akumulacjÄ…. JeÅ›li oszczÄ™dnoÅ›ci sÄ… dodatnie niewydatkowany dochód wykorzystywany jest na nabycie aktywów lub na spÅ‚atÄ™ zobowiÄ…zaÅ„. JeÅ›li oszczÄ™dnoÅ›ci sÄ… ujemne pewne aktywa sÄ… likwidowane lub pewne zobowiÄ…zania narastajÄ…. OszczÄ™dnoÅ›ci, a zwÅ‚aszcza oszczÄ™dnoÅ›ci gospodarstw domowych, stanowiÄ… kluczowÄ… pozycjÄ™ w teorii ekonomii z uwagi na to, że reprezentujÄ… fundusze, które posÅ‚użyć mogÄ… do finansowania zakupu nowych Å›rodków trwaÅ‚ych, w wyniku czego (w przyszÅ‚oÅ›ci) wzrastać może wydajność czynników produkcji. Na rachunki akumulacji skÅ‚adajÄ… siÄ™: rachunek kapitaÅ‚owy, rachunek finansowy i rachunki innych zmian aktywów. Rachunek kapitaÅ‚owy przedstawia, w jaki sposób z oszczÄ™dnoÅ›ci finansowane sÄ… inwestycje dotyczÄ…ce różnego rodzaju aktywów niefinansowych. Rachunek finansowy pokazuje uzyskiwanie oraz rozdysponowanie finansowych aktywów i pasywów. Rachunki innych zmian aktywów rejestrujÄ… zmiany wartoÅ›ci aktywów, pasywów i wartoÅ›ci netto zachodzÄ…ce w okresie ksiÄ™gowym, wynikajÄ…ce z innych przepÅ‚ywów (niebÄ™dÄ…cych transakcjami). W ramach tych rachunków wyróżnia siÄ™: rachunek innych zmian wolumenu aktywów rejestrujÄ…cy zmiany w stanie aktywów i pasywów spowodowane odkryciami złóż naturalnych lub wyczerpaniem zasobów, zniszczeniami wojennymi, wydarzeniami politycznymi, klÄ™skami żywioÅ‚owymi itd. Odzwierciedla także zmiany w klasyfikacji jednostek instytucjonalnych i zmiany zaklasyfikowania aktywów w ramach jednostek instytucjonalnych; rachunek przeszacowaÅ„ rejestrujÄ…cy nominalne zmiany z tytuÅ‚u posiadania majÄ…tku (aktywów niefinansowych i finansowych oraz zobowiÄ…zaÅ„) powstaÅ‚e w wyniku zmian w poziomie i strukturze cen skÅ‚adników tego majÄ…tku. Bilans jest zapisem, w okreÅ›lonym momencie, wartoÅ›ci posiadanych aktywów (niefinansowych i finansowych) oraz zobowiÄ…zaÅ„. Dla jednostki lub dla sektora instytucjonalnego bilans dostarcza wskazników opisujÄ…cych ich pozycjÄ™ ekonomicznÄ…, czyli informacji o zasobach finansowych i niefinansowych bÄ™dÄ…cych w ich dyspozycji, zsumowanych w pozycji bilansujÄ…cej jako wartość netto. Bilans koÅ„czy sekwencjÄ™ wszystkich wczeÅ›niejszych rachunków, pokazujÄ…c ostateczny rezultat wynikajÄ…cy z rachunków produkcji, podziaÅ‚u i wykorzystania dochodów oraz z rachunku akumulacji. Rachunki narodowe majÄ… na celu pokazanie w konwencji analizy systemowej, co dzieje siÄ™ w gospodarce z dobrami i dochodami powstajÄ…cymi w wyniku alokacji zasobów ziemi, kapitaÅ‚u i pracy. Do charakterystyki tych procesów wykorzystywany jest system rachunków narodowych, wykorzystywany przez wiele krajów pod auspicjami Organizacji Narodów Zjednoczonych. W skrócie system ten okreÅ›la siÄ™ jako SNA. Dla mutacji SNA stosowanej przez kraje EWG przyjÄ™to okreÅ›lenie SNA/ESA. W rzeczywistoÅ›ci system SNA/ESA oprócz zaprezentowanych tablic podstawowych przedstawia poszczególne rachunki w przekroju sektorowym, co w duÅ»ym stopniu wzbogaca rejestrowany na rachunkach obraz przebiegu procesów gospodarczych. System podstawowych rachunków SNA/ESA skÅ‚ada siÄ™ z dziewiÄ™ciu rachunków. SÄ… one ujÄ™te w dwóch grupach: Gospodarka krajowa: C0 rachunek dóbr i usÅ‚ug, produkcji, tworzenia dochodu, podziaÅ‚u dochodu, wykorzystania dochodu, kapitaÅ‚u, finansowy oraz reszta Å›wiata: rachunek operacji bieŻących, C 8 kapitaÅ‚u. Nazwy poszczególnych rachunków jak i rejestrowanych na nich transakcji wyjaÅ›niajÄ… treść ekonomicznÄ… procesów ujmowanych w systemie rachunków narodowych. Punktem wyjÅ›cia systemu rachunków narodowych jest rachunek dóbr i usÅ‚ug, który pokazuje zródÅ‚a pozyskiwania dóbr oraz sposób ich zuÅ»ycia Podstawowym zródÅ‚em strumieni towarów i usÅ‚ug jest produkcja krajowa. Ilość wytwarzanych w kraju dóbr i usÅ‚ug powiÄ™kszana jest przez ich import. W ujÄ™ciu wartoÅ›ciowym wielkość towarów i usÅ‚ug pochodzÄ…cych z importu jest dodatkowo powiÄ™kszona o podatki poÅ›rednie od importu. Po stronie zuÅ»ycia rachunku dóbr i usÅ‚ug umieszcza siÄ™ informacje o kierunkach wykorzystania dóbr i usÅ‚ug. Rachunek produkcji zawęŻa ujÄ™cie procesów produkcyjnych do procesów produkcyjnych odbywajÄ…cych siÄ™ wewnÄ…trz kraju, wartość produkcji krajowej uwzglÄ™dnia cÅ‚a przywozowe. Na rachunku tworzeni dochodu na uwagÄ™ zasÅ‚uguje to, Å»e produkt krajowy brutto jest powiÄ™kszony o subsydia rzÄ…dowe i od innych instytucji UE. WyodrÄ™bnienie subsydiów od rzÄ…du ma waÅ»ne walory poznawcze, bo pozwala ustalić zakres dotowania produkcji przez paÅ„stw i inne ewentualne instytucje miÄ™dzynarodowe, to z kolei umoÅ»liwia identyfikacjÄ™ zródeÅ‚ powstawania dochodów w gospodarce. Po stronie zuÅ»ycia pojawia siÄ™ waÅ»na pozycja nadwyÅ»ka operacyjna gospodarki brutto, powstaje ona jako wynik pomniejszenia ogólnej sumy dochodów o wynagrodzenia pracowników i o podatki zwiÄ…zane z produkcjÄ… i importem. WyÅ»ej wymienione rachunki rejestrowaÅ‚y transakcje gospodarki krajowej. PowiÄ…zania gospodarki krajowej z resztÄ… Å›wiata w ujÄ™ciu dochodowym przedstawia rachunek podziaÅ‚u dochodów. Na rachunku tym pojawiajÄ… siÄ™ nowe pozycje, wystÄ™pujÄ… one zarówno po stronie zródeÅ‚ jak i zuÅ»ycia. SÄ… nimi: dochody z wÅ‚asnoÅ›ci przedsiÄ™biorczoÅ›ci obejmujÄ… np. dochody z tyt. udzielonych poÅ»yczek, nastÄ™pny operacje ubezpieczeniowo-odszkodowawcze sÄ… to transfery dochodów z tytuÅ‚u operacji zawartych z towarzystwami ubezpieczeniowymi, trzeci to transfery bieŻące jednostronne do i oraz z reszty Kraków Å›wiata sÄ… to nieekwiwalentne transfery miÄ™dzy krajami. Kolejnym jest rachunek wykorzystania dochodu na którym po obu stronach pojawiÅ‚a siÄ™ nowa pozycja zmiana rezerw aktuarialnych emerytur. W ramach narodowej konsumpcji finalnej mieÅ›ci siÄ™ konsumpcja prywatna i publiczna. OszczÄ™dność narodowa brutto stanowi nadwyÅ»kÄ™ dochodu narodowego do dyspozycji nad wydatkami wszystkich podmiotów na konsumpcjÄ™ finalnÄ…. OszczÄ™dność narodowa brutto jest głównym zródÅ‚em finansowania wzrostu kapitaÅ‚u. ZaleÅ»ność ta znajduje swoje potwierdzenie w rachunku kapitaÅ‚u. Rachunek finansowy ma za zadanie przedstawienie rezultatów stosunków gospodarczych kraju z zagranicÄ… w ujÄ™ciu finansowym. O ile we wczeÅ›niejszych rachunkach sÄ… ujmowane transakcje informujÄ…ce o zródÅ‚ach i zuÅ»yciu bilansowych wielkoÅ›ci ekonomicznych tj. PKB, DNN, dochód do dyspozycji, o tyle rachunek finansowy rejestruje transakcje wywoÅ‚ujÄ…ce zmiany w aktywach i pasywach gospodarki w stosunku do reszty Å›wiata, przedstawia uproszczonÄ… strukturÄ™ zestawienia aktywów i pasywów. PeÅ‚ny obraz bieŻących stosunków gospodarki krajowej z zagranicÄ… daje rachunek operacji bieŻących z resztÄ… Å›wiata. Rejestruje on transakcje zwiÄ…zane zarówno z handlem zagranicznym jak i z zatrudnieniem obcokrajowców oraz obywateli krajowych poza granicami, dochody z wÅ‚asnoÅ›ci i przedsiÄ™biorczoÅ›ci. Rachunek, który domyka system jest rachunek kapitaÅ‚u po uwzglÄ™dnieniu reszty Å›wiata. Ad3. Elementy Produktu Krajowego Brutto PKB: Miara wielkoÅ›ci produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich wÅ‚aÅ›cicielem (tzn. przez obywateli danego kraju oraz przez cudzoziemców); w okreÅ›lonym okresie (np. roku)PKB to suma wydatków na dobra finalne (PKB = wartość wytworzonych dóbr finalnych). W celu obliczenia w ten sposób PKB, należy dodać do siebie: ð wydatki gospodarstw domowych na konsumpcjÄ™ (C), ð wydatki inwestycyjne przedsiÄ™biorstw (I), ð wydatki paÅ„stwa na zakup dóbr i usÅ‚ug (G), ð wydatki netto zagranicy (X M). PKB = Y = C + I + G + X M Nie sprzedana część produkcji tworzy przyrost zapasów ("Z). ZmianÄ™ zapasów można wÅ‚Ä…czyć do szeroko rozumianych inwestycji lub wyodrÄ™bnić jako dodatkowÄ… pozycjÄ™ ("Z) w równaniu PKB, które przyjęłoby wówczas nastÄ™pujÄ…cÄ… postać: PKB = Y = C + I + "Z + G + X M 1. PKB to suma wartoÅ›ci dodanej. W gospodarce wartość dóbr finalnych jest równa sumie wartoÅ›ci dodanej. 2. PKB to suma wynagrodzeÅ„ czynników produkcji. W gospodarce wartość dóbr finalnych jest równa sumie dochodów wÅ‚aÅ›cicieli czynników produkcji. + subsydia Konsumpcja- wydatki gospodarstw domowych na zakup dóbr. SÄ… to wydatki na: nietrwaÅ‚e dobra konsumpcyjne, dobra trwaÅ‚e (meble, komputer) oraz usÅ‚ugi konsumpcyjne (usÅ‚ugi kulturalne, wypoczynkowe, lekarskie, turystyczne) AlternatywÄ… dla konsumpcji dodatkowej jest oszczÄ™dzanie, czyli przeznaczanie pieniÄ™dzy na konsumpcjÄ™ w przyszÅ‚oÅ›ci. Inwestycje wydatki sektora prywatnego o charakterze inwestycyjnym wydatki przedsiÄ™biorstw prywatnych (wydatki na urzÄ…dzenia, maszyny, Å›rodki transportu, budowle) i gospodarstw domowych (budowa lub kupno domu, zakup mieszkania) OszczÄ™dnoÅ›ci ta część dochodu, która nie zostaÅ‚a wydana na zakup dóbr i usÅ‚ug. Zapasy dobra trzymane obecnie w przedsiÄ™biorstwie na potrzeby przyszÅ‚ej produkcji lub sprzedaży. Amortyzacja inaczej zużycie kapitaÅ‚u trwaÅ‚ego, jest miarÄ… szybkoÅ›ci zmniejszania siÄ™ wartoÅ›ci istniejÄ…cego zasobu kapitaÅ‚u w danym okresie, bÄ™dÄ…cego wynikiem jego fizycznego lub ekonomicznego zużycia. Podatek poÅ›redni jest to danina publiczna pÅ‚acona w pieniÄ…dzu, przymusowa, bezzwrotna, niezwiÄ…zana, zasilajÄ…ca budżet paÅ„stwa. Do podatków poÅ›rednich zaliczamy: podatek akcyzowy, VAT i podatek od gier losowych. Subsydia jest to dostarczanie przez rzÄ…d albo innÄ… instytucjÄ™ publicznÄ… Å›rodków finansowych lub wsparcia dochodowego, lub cenowego przedsiÄ™biorstwom (najczęściej eksporterowi), lub producentowi wyrobów przeznaczonych na eksport. Eksport dobra, które zostaÅ‚y wytworzone w kraju, a nastÄ™pnie sprzedane za granicÄ™. Import dobra, które sÄ… produkowane za granicÄ… i tam nabywane na potrzeby gospodarki krajowej. Exnetto rozumiany jest jako różnica eksportu i importu w ujÄ™ciu wartoÅ›ciowym. (Exnetto=Ex-Im). ZależnoÅ›ci miÄ™dzy Ex i Im mogÄ… być różnorodne czyli Exnetto może przyjmować różne wartoÅ›ci. Ich odzwierciedleniem jest saldo bilansu handlowego. 1. Exnetto > 0 gdy Ex > Im 2. Exnetto < 0 gdy Ex < Im 3. Exnetto= 0 gdy Ex = Im 9zrównoważony bilans handlowy) Wydatki rzÄ…dowe - wydatki rzÄ…dowe (organów samorzÄ…dowych oraz centralnych) wydatki paÅ„stwa obejmujÄ… wydatki o charakterze konsumpcyjnym i inwestycyjnym np. na utrzymanie sfery budżetowej. Wydatki o charakterze inwestycyjnym zwiÄ…zane sÄ… z utrzymaniem wojska, policji, sÄ…downictwa, wydatki na aktywne programy walki z bezrobociem. Wydatki na dobra konsumpcyjne paÅ„stwo może tworzyć poÅ›rednio przyznajÄ…c wynagrodzenia lub bezpoÅ›rednio organizujÄ…c np. żywienie zbiorowe w szpitalach, domach dziecka. AD 4 Cykl koniunkturalny i jego fazy Cykl koniunkturalny zjawisko wystÄ™powania w gospodarce wahaÅ„ różnych mierników ekonomicznych charakteryzujÄ…cych poziom koniunktury, wokół rosnÄ…cego trendu wzrostu gospodarczego, analizowanego w dÅ‚ugim okresie. Koniunktura podlega okreÅ›lonym wahaniom cyklicznym które pojawiajÄ… siÄ™ co pewien czas (z pewnÄ… regularnoÅ›ciÄ…). żð Faza kryzysu żð roÅ›nie: bezrobocie żð malejÄ…: produkcja, zatrudnienie, inwestycje, popyt, ceny żð Faza depresji żð koniec spadku, ww. wielkoÅ›ci pozostajÄ… na niskim poziomie żð Faza ożywienia żð rosnÄ…: produkcja, zatrudnienie, inwestycje, popyt, ceny żð maleje: bezrobocie żð Faza rozkwitu żð koniec wzrostu, ww. wielkoÅ›ci utrzymujÄ… siÄ™ na wysokim poziomie W cyklu współczesnym wyróżnia siÄ™ dwie fazy: ożywienie (ang. Expansion) i recesjÄ™ (Contraction). AD 5 Rodzaje cykli Ze wzglÄ™du na cechy: - cykl klasyczny, - cykl współczesny. Ze wzglÄ™du na przyczynÄ™: - pochodzenia endogenicznego (wewnÄ™trzna niestabilność), - pochodzenia egzogenicznego. Ze wzglÄ™du na zasiÄ™g geograficzny: - Å›wiatowy, - regionalny, - narodowy. Ze wzglÄ™du na dÅ‚ugość: żð Krótkie (cykle Kitchina), trwajÄ…ce 2-4 lata, zwiÄ…zane ze zmianami zapasów, cen hurtowych, jak również z rozliczaniem operacji bankowych żð Åšrednie, żð Cykle Juglara (klasyczny), trwajÄ…ce 8-10 lat, zwiÄ…zane ze zmianami wydatków inwestycyjnych, Produktu Narodowego Brutto, inflacjÄ… i bezrobociem żð Cykle Kuznetsa, trwajÄ…ce od 15-23 lat, zwiÄ…zane z akumulacjÄ… czynników wytwórczych w dÅ‚ugim okresie (inwestycje, budownictwo, migracje) żð DÅ‚ugie (cykle Kondratiewa), trwajÄ…ce 40-60 lat, zwiÄ…zane z odkryciami lub ważnymi innowacjami technicznymi oraz procesem ich rozprzestrzeniania siÄ™ (elektryczność, silnik parowy, koleje, komputery, internet) AD 6 Koncepcja Automatycznych stabilizatorów koniunktury Automatyczne stabilizatory koniunktury sÄ… to narzÄ™dzia reagujÄ…ce na zmiany koniunkturalne, nie wymagajÄ…ce podejmowania jakichkolwiek decyzji, dotyczÄ…cych ich wykorzystania. Samoczynnie pobudzajÄ… lub hamujÄ… wysokÄ… aktywność gospodarczÄ… bez ingerencji paÅ„stwa. SÅ‚użą realizacji pasywnej polityki budżetowej sÅ‚użącej realizacji funkcji stabilizacyjnej dochodów i wydatków publicznych. Automatyczne stabilizatory koniunktury, poprzez oddziaÅ‚ywanie na globalny popyt, mogÄ… zmniejszać wahania gospodarki w krótkim czasie. Natomiast nie stwarzajÄ… warunków do zasadniczej zmiany istniejÄ…cej sytuacji gospodarczej. Ich zadaniem jest dążenie do utrzymania pewnego poziomu aktywnoÅ›ci gospodarczej poprzez obronÄ™ wyjÅ›ciowych rozmiarów popytu globalnego, niezależnie od tego, na jakim poziomie popyt siÄ™ ustabilizowaÅ‚ Do najważniejszych automatycznych stabilizatorów koniunktury należy zaliczyć: żð podatki od dochodów ludnoÅ›ci - podatki bezpoÅ›rednie PIT, pÅ‚acone sÄ… od dochodów ludnoÅ›ci, maja charakter progresywny to znaczy że wzrastajÄ… wraz ze wzrostem dochodów. żð podatki od przedsiÄ™biorstw - podatki bezpoÅ›rednie CIT, pÅ‚acone sÄ… od dochodów przedsiÄ™biorstw, maja charakter progresywny. żð podatki poÅ›rednie - podatki poÅ›rednie sÄ… jednym ze skÅ‚adników cen produktów i sÄ… pÅ‚acone w momencie dokonywania zakupów np. VAT żð zasiÅ‚ki dla bezrobotnych i inne formy Å›wiadczeÅ„ spoÅ‚ecznych oraz programy dla rolnictwa. AD 7 Dyskrecjonalna polityka finansowa paÅ„stwa Polityka pieniężna dot. ksztaÅ‚towania wielkoÅ›ci zasobów pieniÄ…dza w obiegu - ekspansywna (Å‚agodna): zwiÄ™kszenie podaży pieniÄ…dza w celu pobudzenia popytu globalnego, wzrostu dochodu narodowego i zatrudnienia; grozba inflacji, - restrykcyjna (twarda): ograniczenie podaży pieniÄ…dza w celu zmniejszenia nadmiernego popytu i zwiÄ…zanej z nim inflacji. Polityka fiskalna gromadzenie i wydatkowanie Å›rodków publicznych => aktywna - zwiÄ™kszanie / zmniejszanie dochodów publicznych - dyskrecjonalne Å›rodki stabilizujÄ…ce - np. zmiana stawek podatkowych, ulgi, waloryzacja emerytur - ograniczenia: ociężaÅ‚a, wystÄ™pujÄ… opóznienia czasowe, sztywność wydatków - stosowana w czasie kryzysu => pasywna - rozwiÄ…zania wbudowane w system - automatyczne stabilizatory koniunktury, np. progresywne skale podatkowe, zasiÅ‚ki dla bezrobotnych - do Å‚agodzenia fluktuacji - nie wymagajÄ… aktywnoÅ›ci legislacyjnej ingerencji - szybkość reakcji - nie caÅ‚kiem eliminujÄ… naruszenia równowagi Aktywna (dyskrecjonalna) polityka fiskalna może mieć charakter ekspansywny - paÅ„stwo poprzez zwiÄ™kszenie wÅ‚asnych wydatków, obniżenie kwot pÅ‚aconych podatków lub jedno i drugie równoczeÅ›nie pobudza niedostateczny popyt globalny, co wpÅ‚ywa na uaktywnienie procesów gospodarczych i wzrost dochodu narodowego, albo restrykcyjny - nadmierny popyt globalny jest ograniczany przez zmniejszenie wydatków budżetowych, podwyższenie podatków lub obydwa te instrumenty. W wykorzystaniu aktywnej polityki fiskalnej pojawiajÄ… siÄ™ pewne trudnoÅ›ci, zwiÄ…zane m.in. z opóznieniem czasowym i niepewnoÅ›ciÄ… jej skutków, a w odniesieniu do ekspansywnej polityki fiskalnej dodatkowym ograniczeniem może być także deficyt budżetowy. AD 8 Istota mnożnikowego dziaÅ‚ania wydatków publicznych ðð teoria finansowania antycyklicznego Treść: Przyrostowi jednostki pieniężnej wydatków publicznych towarzyszy przyrost dochodu narodowego, co prowadzi poprzez wzrost dochodów paÅ„stwa z podatków nie tylko do odzyskania poniesionych wydatków, lecz także do wzrostu masy dochodów publicznych. Wydatki stanowiÄ… zatem narzÄ™dzie pobudzania gospodarki i Å‚agodzenia cyklu koniunkturalnego. Paradoks niezrównoważonego budżetu paÅ„stwa: Aby osiÄ…gnąć równowagÄ™ budżetu, konieczne jest przejÅ›ciowe powiÄ™kszenie deficytu budżetowego. Przeciwnicy zwracajÄ… uwagÄ™ na nieskuteczność narzÄ™dzi fiskalnych (np. opóznienia czasowe). Mnożnikiem nazywamy stosunek zmiany wielkoÅ›ci produkcji w punkcie równowagi do powodujÄ…cej jÄ… zmiany wydatków autonomicznych. XE' -ð XE DðPKB 1 1 k =ð =ð óð =ð DðI DðI 1-ð KSK KSO Mnożnik jest wiÄ™kszy wówczas, gdy zwiÄ™ksza siÄ™ KSK lub gdy KSO - maleje Mnożnik: K>1 wówczas kiedy I (inwestycje) rosnÄ… I“! - efekt mnożnikowy ujemny AD 9 Czynniki ksztaÅ‚tujÄ…ce podaż pieniÄ…dza Podaż pieniÄ…dza jest to caÅ‚kowita wartość znajdujÄ…cych siÄ™ w obiegu zasobów pieniÄ…dza wystÄ™pujÄ…cego w roli Å›rodka wymiany. na podaż pieniÄ…dza ma wpÅ‚yw: - stopa rezerw gotówkowych banków , - ilość gotówki w obiegu oraz ilość gotówki w bankach - stosunek gotówki do wkÅ‚adów bankowych w sektorze pozabankowym . Podaż pieniÄ…dza nie zależy od stopy procentowej. Kontrola podaży pieniÄ…dza przez bank centralny 1. Rezerwy obowiÄ…zkowe Stopa rezerw obowiÄ…zkowych jest to minimalna relacja rezerw gotówkowych do wkÅ‚adów, jakÄ… muszÄ… utrzymywać banki komercyjne na mocy decyzji banku centralnego. Im wyższa stopa rezerw obowiÄ…zkowych, tym podaż pieniÄ…dza jest mniejsza 2. Stopa dyskontowa jest to stopa procentowa stosowana przez bank centralny przy udzielaniu pożyczek bankom komercyjnym. Im wyższa stopa dyskontowa, tym podaż pieniÄ…dza jest mniejsza 3. Operacje otwartego rynku wystÄ™pujÄ… wtedy, kiedy bank centralny zmienia wielkość bazy monetarnej, kupujÄ…c lub sprzedajÄ…c papiery wartoÅ›ciowe na otwartym rynku. Gdy bank centralny kupi na otwartym rynku papiery wartoÅ›ciowe, wówczas zwiÄ™kszy siÄ™ baza monetarna, a co za tym idzie podaż pieniÄ…dza. Gdy bank centralny sprzeda na otwartym rynku papiery wartoÅ›ciowe, wówczas zmniejszy siÄ™ baza monetarna, a co za tym idzie podaż pieniÄ…dza. AD 10 Cechy współczesnego pieniÄ…dza PieniÄ…dz - pewien powszechnie akceptowany Å›rodek platniczy, za pomocÄ… którego dokonujemy pÅ‚atnoÅ›ci za dostarczone dobra lub wywiÄ…zujemy siÄ™ ze zobowiÄ…zaÅ„ (np. spÅ‚ata dÅ‚ugu). Inaczej mówiÄ…c, jest to Å›rodek wymiany. Główne funkcje pieniÄ…dza: " Å›rodek wymiany i pÅ‚atnoÅ›ci [za poÅ›rednictwem pieniÄ…dza ludzie dokonujÄ… wymiany dóbr i usÅ‚ug oraz spÅ‚acajÄ… inne wzajemne zobowiÄ…zania] " jednostka rozrachunkowa [w pieniÄ…dzu wyrażone sÄ… ceny i prowadzone rozliczenia] " Å›rodek przechowywania wartoÅ›ci (tezauryzacji) [pieniÄ…dz jest jednÄ… z form gromadzenia i przechowywania bogactwa] " miernik odroczonych transakcji [ kredytowe pÅ‚atnoÅ›ci, nabywamy a potem pÅ‚acimy] AD 11. Teorie Popytu na pieniÄ…dz Klasyczna teoria iloÅ›ciowa MV=PT M wolumen pieniÄ…dza w obiegu V Å›rednia liczba transakcji na jednostkÄ™ pieniÄ…dza (szybkość obiegu) P Å›redni poziom cen T wolumen transakcji V i T sÄ… niezmienne w krótkim okresie. Gospodarka dąży do równowagi. Jedynym skutkiem zwiÄ™kszenia podaży pieniÄ…dza jest zmiana poziomu cen. PodejÅ›cie zasobowe: Md = kYP P poziom cen Y produkcja k parametr, zależy m. in. od zwyczajów pÅ‚atniczych, oczekiwaÅ„ inflacyjnych Keynesowska teoria pieniÄ…dza (preferencji pÅ‚ynnoÅ›ci) Motywy popytu na pieniÄ…dz: Motyw transakcyjny trzymania pieniÄ…dza oznacza, że ludzie trzymajÄ… pieniÄ…dze, ponieważ planujÄ… zakupy różnych dóbr, a momenty przypÅ‚ywu gotówki nie pokrywajÄ… siÄ™ w czasie z momentami wydatków. Motyw przezornoÅ›ci trzymania pieniÄ…dza polega na tym, że ludzie z góry decydujÄ… siÄ™ trzymać pewien zasób pieniÄ…dza na pokrycie nieprzewidzianych wydatków. Motyw spekulacyjny trzymania pieniÄ…dza wynika z niechÄ™ci ludzi do ryzyka. Ludzie wolÄ… trzymać aktywa o niskiej, ale pewnej stopie zysku (np. pieniÄ…dze na rachunkach bankowych), niż inne aktywa o wysokiej, ale niepewnej stopie zysku. Popyt na pieniÄ…dz wynikajÄ…cy z motywu transakcyjnego i przezornoÅ›ci zależy tylko od dochodu. Popyt na pieniÄ…dz wynikajÄ…cy z motywu spekulacyjnego jest malejÄ…cÄ… funkcjÄ… stopy procentowej. AD 12 Różne koncepcje agregatów pieniężnych Standardowo przyjmuje siÄ™ nastÄ™pujÄ…ce miary: żð Agregat M0 - baza monetarna, który obejmuje wartość krążącego w gospodarce pieniÄ…dza gotówkowego, wartość rachunków bieżących banków komercyjnych w banku centralnym, za pomocÄ… których dokonujÄ… codziennych rozliczeÅ„ z Narodowym Bankiem Polskim oraz wartość rachunków rezerwy obowiÄ…zkowej. żð Agregat M1 - oprócz pozycji agregatu M0 obejmuje dodatkowo caÅ‚Ä… wartość depozytów na żądanie w bankach komercyjnych osób prywatnych, podmiotów gospodarczych i instytucji finansowych nie bÄ™dÄ…cych bankami. żð Agregat M2 - oprócz agregatu M1 obejmje dodatkowo wszystkie depozyty w bankach komercyjnych o terminie zwrotu do 2 lat wÅ‚Ä…cznie. żð Agregat M3 - jest najszerszym pojÄ™ciem pieniÄ…dza, zawiera oprócz pozycji z M2 bankowe papiery dÅ‚użne o terminie zwrotu do 2 lat oraz zobowiÄ…zania banków z tytuÅ‚u operacji przeprowadzonych z podmiotami niebankowymi. AD 13. Koncepcja mnożnika kreacji pieniÄ…dza Mnożnik kreacji pieniÄ…dza obrazuje wielkość zmiany zasobu pieniÄ…dza wywoÅ‚anej zmianÄ… bazy monetarnej o jednostkÄ™. Podaż pieniÄ…dza = mnożnik kreacji pieniÄ…dza * baza monetarna Mnożnik zależy od: 1. Planowanej przez banki stopy rezerw gotówkowych/obowiÄ…zkowych (tj. stosunek rezerw do caÅ‚kowitych wkÅ‚adów depozytowych w bankach) żð Im niższa jest stopa rezerw gotówkowych, tym wiÄ™kszÄ… sumÄ™ wkÅ‚adów stworzÄ… banki na podstawie danych rezerw, a tym samym wiÄ™ksza bÄ™dzie podaż pieniÄ…dza. 2. Planowanego stosunku gotówki w obiegu pozabankowy do caÅ‚kowitej wartoÅ›ci wkÅ‚adów w bankach żð Im niższy stosunek gotówki w obiegu do wkÅ‚adów w bankach tym wiÄ™ksza bÄ™dzie podaż pieniÄ…dza Mnożnik kreacji pieniÄ…dza nie jest wielkoÅ›ciÄ… staÅ‚Ä…, jego wartość zależy od współczynnika rezerw banków komercyjnych i od preferencji ludnoÅ›ci co do form pieniÄ…dza. Mnożnik jest tym wiÄ™kszy, im niższa jest planowana stopa rezerw gotówkowych banków oraz im niższy jest stosunek gotówki w obiegu do depozytów pÅ‚atnych na żądanie. Czynniki te zmieniajÄ… mnożnik, a w ten sposób również podaż pieniÄ…dza towarzyszÄ…cÄ… danej bazie monetarnej. Zmienność mnożnika może pociÄ…gać za sobÄ… nieprzewidziane wahania podaży pieniÄ…dza, szczególnie w krótkich okresach. Prosty mnożnik kreacji pieniÄ…dza: mnożnik kreacji pieniÄ…dza=1/re Z wzoru tego wynika, że: M=H/re Gdzie: re - stopa rezerw obowiÄ…zkowych; M - podaż pieniÄ…dza; H - baza monetarna, czyli, że każdej zmianie bazy monetarnej o "H towarzyszy zmiana podaży pieniÄ…dza równa iloczynowi mnożnika i tej zmiany. Czynniki wpÅ‚ywajÄ…ce na mnożnik " wypÅ‚aty gotówkowe - zmniejszajÄ… sumÄ™ depozytów, czyli możliwoÅ›ci kredytowe banków, co obniża wartość mnożnika; " rezerwy nadwyżkowe - zmniejszajÄ… możliwoÅ›ci kredytowe banków, co obniża wartość mnożnika; " zróżnicowanie depozytów - jeżeli roÅ›nie ilość depozytów terminowych w stosunku do depozytów na żądanie, to obniża siÄ™ wartość rezerw obowiÄ…zkowych (ich wskaznik jest niższy dla depozytów terminowych), co zwiÄ™ksza możliwoÅ›ci kredytowe banków i wartość mnożnika AD 14. Ekonomiczne znaczenie oszczÄ™dnoÅ›ci pieniężnych OszczÄ™dnoÅ›ci- to ta część dochodów gospodarstw domowych nie wydanych na konsumpcje i usÅ‚ugi (nadwyżka dochodów nad konsumpcje). Jeżeli gospodarstwu domowemu uda siÄ™ zaoszczÄ™dzić jakÄ…Å› część dochodu to nastÄ™puje odpÅ‚yw z ruchu okrężnego oznaczajÄ…cy odpÅ‚yw strumienia pieniÄ…dza, który nie przemieszcza siÄ™ z gospodarstw domowych do przedsiÄ™biorstwa. OszczÄ™dnoÅ›ci to zaniechanie konsumpcji bieżącej na rzecz konsumpcji przyszÅ‚ej. OszczÄ™dnoÅ›ci sÄ… przechowywane w bankach w formie depozytów. Z pozyskanych w ten sposób pieniÄ™dzy banki udzielajÄ… kredytów przedsiÄ™biorstwom, dlatego też wielkość oszczÄ™dnoÅ›ci wpÅ‚ywa na wielkość inwestycji dokonywanych przez przedsiÄ™biorstwa. Ponadto oszczÄ™dnoÅ›ci sÄ… czÄ™sto lokowane na rynku kapitaÅ‚owym (zakup akcji), co zwiÄ™ksza kapitaÅ‚ posiadany przez przedsiÄ™biorstwa. Na oszczÄ™dnoÅ›ci wpÅ‚ywajÄ… m. in.: ðð stopy procentowe, ðð oczekiwania co do zmian stóp procentowych w przyszÅ‚oÅ›ci, ðð poziom dochodu, ðð skÅ‚onność do oszczÄ™dzania. Paradoks zapobiegliwoÅ›ci: Zmiana wielkoÅ›ci oszczÄ™dnoÅ›ci oznacza zmianÄ™ wielkoÅ›ci dochodu zapewniajÄ…cego równowagÄ™. Nie zmienia siÄ™ wielkość oszczÄ™dnoÅ›ci w punkcie równowagi, gdyż oszczÄ™dnoÅ›ci sÄ… równe inwestycjom. AD 15. Istota Modeli IS-LM OÅ› pozioma reprezentuje dochód narodowy lub realny produkt krajowy brutto i oznaczana jest Y. OÅ› pionowa oznacza nominalnÄ… stopÄ™ procentowÄ… i. Krzywa IS - ZBIÓR RÓŻNYCH KOMBINACJI DOCHODU I STOPY PROCENTOWEJ, PRZY KTÓRYCH RYNEK DÓBR ZNAJDUJE SI W RÓWNOWADZE Rynek dóbr znajduje siÄ™ w równowadze gdy popyt globalny i faktyczny sÄ… sobie równe. Jest to wówczas gdy planowane inwestycje i planowane oszczÄ™dnoÅ›ci sÄ… sobie równe. Dlatego zbiór punktów bÄ™dÄ…cych kombinacjÄ… stopy procentowej i dochodu, przy którym wystÄ™puje równowaga na rynku dóbr nazywany jest krzywÄ… IS. Krzywa LM jest dodatnio nachylona, reprezentuje ona sytuacje na rynku finansowym i monetarnym. Przedstawia ona kombinacje stopy procentowej i realnego PKB dla których rynek pieniężny jest w równowadze. Skrót LM oznacza "Liquidity/"Money supply". Krzywa LM jest inaczej wykresem funkcji, wzdÅ‚uż której popyt na zasoby pieniÄ…dza jest równy podaży zasobów pieniÄ…dza. Model IS-LM umożliwia analizÄ™ sytuacji na rynku dóbr i pieniÄ…dza za pomocÄ… jednego rysunku (punkt przeciÄ™cia). Polityka fiskalna przesuniÄ™cia krzywej IS. Polityka pieniężna przesuniÄ™cia krzywej LM AD 16 Budowa współczesnego systemu bankowego System bankowy to caÅ‚oksztaÅ‚t instytucji bankowych i finansowych oraz normy, które okreÅ›lajÄ… ich wzajemne powiÄ…zania i stosunki z otoczeniem. Za podstawÄ™ okreÅ›lenia systemu bankowego uznaje siÄ™ powstanie ukÅ‚adu zÅ‚ożonego z banku centralnego (banku emisyjnego) i banków komercyjnych. System bankowy to także liczba i rodzaj banków funkcjonujÄ…cych w danym paÅ„stwie, tworzÄ…cych logicznÄ… i zwartÄ… caÅ‚ość Elementy Systemu Bankowego w PL: żð bank centralny żð banki operacyjne banki komercyjne, depozytowo-kredytowe, uniwersalne żð banki specjalne banki inwestycyjne, hipoteczne, rolne i melioracyjne, komunalne oraz towarzystwa kredytowe żð kasy oszczÄ™dnoÅ›ciowe żð spółdzielczość kredytowa System bankowy peÅ‚ni nastÄ™pujÄ…ce funkcje: żð emisyjnÄ… i regulacyjnÄ… peÅ‚ni jÄ… bank centralny przez emisjÄ™ i regulacjÄ™ podaży pieniÄ…dza, żð depozytowo-kredytowÄ… ujawnia siÄ™ w bankach komercyjnych przez mechanizm tworzenia depozytów i transformacji ich w pożyczki i kredyty, żð rozliczeniowÄ… bank na zlecenie klientów dokonuje rozliczeÅ„ pieniężnych (obciąża jedno konto i uznaje drugie), żð alokacyjnÄ… umożliwia przepÅ‚yw Å›rodków finansowych z mniej do bardziej efektywnych dziedzin gospodarki i podmiotów gospodarczych, żð finansowo-doradczÄ… bank przez sÅ‚użby doradcze zabezpiecza interesy swoich klientów, żð stymulacyjnÄ… bank jako dawca kapitaÅ‚u wpÅ‚ywa na rozwój przedsiÄ™biorczoÅ›ci lokalnej. 2 opracowanie: 16. Budowa współczesnego systemu bankowego Charakterystyka dwuszczeblowego systemu bankowego. System bankowy. System bankowy skÅ‚ada siÄ™ z instytucji, którymi sÄ… różnego typu banki funkcjonujÄ…ce w poszczególnych segmentach rynku finansowego. Klasycznym modelem systemu bankowego w gospodarce rynkowej jest tzw. dwuszczeblowy system bankowy, do którego należą: bank centralny oraz różnego typu banki komercyjne, od banków uniwersalnych do specjalistycznych. Bank Centralny. Bank centralny speÅ‚nia 3 podstawowe funkcje: " Banku emisyjnego, majÄ…cego wyÅ‚Ä…czne prawo do emisji znaków pieniężnych. " Banku banków komercyjnych, w ramach której bank centralny realizuje za pomocÄ… odpowiednich narzÄ™dzi zaÅ‚ożenia polityki monetarnej. " Banku paÅ„stwa albo kasjera rzÄ…du (obsÅ‚uga budżetu paÅ„stwa). Bank centralny charakteryzuje to, że: " Nie podlega bezpoÅ›rednio decyzjom Parlamentu i rzÄ…du. " DziaÅ‚a na zasadzie non profit. " Dysponuje funduszami wÅ‚asnymi. " Ma konstytucyjne prawo ksztaÅ‚towania polityki pieniężnej. " Nie jest zorientowany na maksymalizacjÄ™ wyników finansowych. " Jest to instytucja zwierzchnia w stosunku do pozostaÅ‚ych banków. Banki komercyjne. Banki komercyjne to szczególne przedsiÄ™biorstwa, których przedmiotem dziaÅ‚ania jest obrót pieniÄ…dzem. Instytucje te sÄ… zorientowane na zysk. Banki komercyjne wprowadzajÄ… do obiegu pieniężnego zdecentralizowany pieniÄ…dz wkÅ‚adowy przez udzielenie kredytu. Banki komercyjne swojÄ… dziaÅ‚alność opierajÄ… na zasadach: " Samodzielność- oznacza to, że banki mogÄ… podejmować decyzje co do struktury organizacyjnej oraz prowadzonej polityki (zakres dziaÅ‚alnoÅ›ci i finanse banku). Wszystko to ograniczone jest normami prawnymi. " Samofinansowanie- sprowadza siÄ™ to do maksymalizacji zysku, gdyż bank ponosi wszystkie koszty prowadzonej dziaÅ‚alnoÅ›ci. " Uniwersalizm- oznacza przyjÄ™cie takich samych zasad co do tworzenia banku, jego likwidacji, nadzoru, wykonywania wszystkich czynnoÅ›ci bankowych. Banki komercyjne sÄ… typowymi instytucjami depozytowymi. Depozyty stanowiÄ… podstawÄ™ dziaÅ‚alnoÅ›ci pożyczkowej banków komercyjnych. PrzyjmujÄ… depozyty: " Depozyty bieżące (wkÅ‚ady a vista). " Depozyty, na które można wystawić czeki. " OszczÄ™dnoÅ›ci i depozyty terminowe. Do czynnoÅ›ci bankowych wykonywanych przez bank zalicza siÄ™ (prawo bankowe): " Przyjmowanie wkÅ‚adów pieniężnych pÅ‚atnych na żądanie lub z nadejÅ›ciem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkÅ‚adów; " Prowadzenie innych rachunków bankowych; " Udzielanie kredytów; " Udzielanie gwarancji bankowych; " Emitowanie bankowych papierów wartoÅ›ciowych; " Przeprowadzanie bankowych rozliczeÅ„ pieniężnych; " Wykonywanie innych czynnoÅ›ci przewidzianych w odrÄ™bnych ustawach wyÅ‚Ä…cznie dla banku. Ponadto (nastÄ™pujÄ…ce czynnoÅ›ci sÄ… czynnoÅ›ciami bankowymi, jeżeli wykonywane sÄ… przez banki): " Udzielanie pożyczek pieniężnych, " Operacje czekowe i wekslowe, " Wydawanie kart pÅ‚atniczych oraz wykonywanie operacji przy ich użyciu, " Terminowe operacje finansowe, " Nabywanie i zdobywanie wierzytelnoÅ›ci pieniężnych, " Przechowywanie przedmiotów i papierów wartoÅ›ciowych oraz udostÄ™pnianie skrytek sejfowych, " Wykonywanie obrotu dewizowego, " Udzielanie porÄ™czeÅ„, " CzynnoÅ›ci zlecone, zwiÄ…zane z emisjÄ… papierów wartoÅ›ciowych. Bank komercyjny speÅ‚nia nastÄ™pujÄ…ce funkcje: " RozliczeniowÄ… " Kreacji pieniÄ…dza " Alokacji oszczÄ™dnoÅ›ci " Akumulacji kapitałów " Transformacji Å›rodków pieniężnych " Instytucji zaufania publicznego W polskim systemie bankowym wyróżnia siÄ™ nastÄ™pujÄ…ce rodzaje banków ze wzglÄ™du na ich formÄ™ prawnÄ…: 1. banki paÅ„stwowe (tworzone przez rzÄ…d na wniosek ministra Skarbu PaÅ„stwa) 2. banki spółdzielcze (z zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego) 3. banki w formie spółek akcyjnych (z zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego) AD 17) Podstawowe instrumenty polityki monetarnej " stopy procentowe (lombardowa, depozytowa, redyskontowa, referencyjna) jest to rynkowy koszt kapitaÅ‚u albo inaczej cena którÄ… pÅ‚aci siÄ™ za pożyczanie kapitaÅ‚u na okreÅ›lony czas. Stopa referencyjna (interwencyjna, repo) (3,5%) wyznacza minimalnÄ… rentowność 7-dniowych bonów pieniężnych emitowanych przez NBP. Operacja ta polega na zakupie lub sprzedaży krótkoterminowych papierów wartoÅ›ciowych na rynku miÄ™dzybankowym w celu przywrócenia równowagi. Stopa lombardowa (5,00%) peÅ‚ni funkcjÄ™ stopy maksymalnej, okreÅ›la cenÄ™, po której bank centralny udziela bankom komercyjnym pożyczek pod zastaw papierów wartoÅ›ciowych. Stopa redyskontowa (redyskonto weksli) (3,75%) okreÅ›la cenÄ™, po jakiej bank centralny skupuje od banków komercyjnych weksle, które wczeÅ›niej zostaÅ‚y przez nie nabyte od ich klientów. Stopa depozytowa (2,00%) okreÅ›la oprocentowanie jednodniowych depozytów skÅ‚adanych przez banki komercyjne w banku centralnym. Stopy procentowe sÄ… wykorzystywane w operacjach kredytowo-depozytowych które sÄ… prowadzone z inicjatywy banków komercyjnych. " operacje otwartego rynku polegajÄ… na zakupie bÄ…dz sprzedaży przez BC bankom komercyjnym papierów wartoÅ›ciowych na rynku miÄ™dzybankowym. BC może tez emitować wÅ‚asne papiery dÅ‚użne za pomocÄ… których absorbuje nadwyżki pÅ‚ynnych Å›rodków z banków komercyjnych. SÄ… przeprowadzane z inicjatywy BC a przedmiotem tych operacji sÄ… głównie rzÄ…dowe instrumenty dÅ‚użne, tj. bony (weksle) skarbowe, obligacje skarbowe oraz inne instrumenty, np. bony (weksle) komercyjne, waluty obce. MogÄ… być realizowane jako: - operacje warunkowe ( zakupu repo i sprzedaży reserve repo) - operacje bezwarunkowe SÄ… skutecznym instrumentem wykorzystywanym do regulowania podaży pieniÄ…dza. CharakteryzujÄ… siÄ™ one elastycznoÅ›ciÄ… oraz Å‚agodnym i pÅ‚ynnym oddziaÅ‚ywaniem na gospodarkÄ™. Nie można ich jednak wykorzystywać do realizowania dwóch podstawowych celów polityki pieniężnej jednoczeÅ›nie: do utrzymywania rynkowych stóp procentowych na ustabilizowanym poziomie i do dostosowania podaży pieniÄ…dza do potrzeb gospodarczych kraju. " rezerwa obowiÄ…zkowa to okreÅ›lony procent Å›rodków pieniężnych, jakie banki komercyjne muszÄ… zdeponować na rachunkach w NBP, stanowi wyrażona w zÅ‚otych część Å›rodków pieniężnych banków, zgromadzonych na ich kontach, ze Å›rodków uzyskanych z papierów wartoÅ›ciowych (z wyjÄ…tkiem kredytów hipoteczny oraz listów zastawnych na okres ponad 5 lat) i innych Å›rodków przejÄ™tych przez bank i podlegajÄ…cych zwrotowi (z Å›rodków pozyskanych z zagranicy na co najmniej 2 lata oraz Å›rodków pozyskanych na podstawie umów o prowadzenie Indywidualnych kont emerytalnych (IKE)). NaÅ‚ożenie obowiÄ…zku utrzymywania rezerwy obowiÄ…zkowej na banki komercyjne ma co najmniej dwie przyczyny. Po pierwsze, jest to narzÄ™dzie w rÄ™kach BC, które umożliwia kontrolÄ™ podaży pieniÄ…dza i ma wpÅ‚yw na mnożnik kreacji pieniÄ…dza (JeÅ›li stopa rezerw obowiÄ…zkowych roÅ›nie, to maleje caÅ‚kowita wielkość podaży w gospodarce, i odwrotnie, kiedy maleje podaż pieniÄ…dza roÅ›nie.) i dziÄ™ki temu BC może wpÅ‚ywać na poziom inflacji. Po drugie jest to metoda kontroli nadpÅ‚ynnoÅ›ci w sektorze bankowym. Wysokość stopy rezerwy obowiÄ…zkowej ustala Rada Polityki Pieniężnej i wynosi 3,5% dla wszystkich rodzajów depozytów, bÄ™dÄ…cych podstawa naliczenia rezerwy. Banki pomniejszajÄ… naliczanÄ… rezerwÄ™ o równowartość 500 tys. euro. Åšrodki rezerwy od maja 2004 sÄ… oprocentowane. AD 18 ) Niezależność banku centralnego Wzorcowym wyznacznikiem dla Polski byÅ‚ Traktat z Maastricht i Statut Europejskiego Systemu Banków Centralnych. Na mocy Konstytucji RP (art. 227) NBP jest centralnym bankiem paÅ„stwa i jest on odpowiedzialny za wartość polskiego pieniÄ…dza. Posiada wyÅ‚Ä…czne prawo emitowania znaków pieniężnych. W art.3 ust.1 Ustawy o NBP cel dziaÅ‚alnoÅ›ci banku okreÅ›lono jako: utrzymanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rzÄ…du, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP . Poprzez niezależność instytucjonalnÄ… należaÅ‚oby rozumieć caÅ‚kowitÄ… autonomiÄ™ banku centralnego, jego organów od osób trzecich, wyrażonÄ… w gwarantowanym przez paÅ„stwo zakazie wywierania wpÅ‚ywu na decyzje BC przez organy rzÄ…dowe i pozarzÄ…dowe oraz przyznanej osobowoÅ›ci prawnej. Na mocy ustawy o NBP musi jednak współpracować z organami odpowiedzialnymi za politykÄ™ gospodarczÄ…, również z rzÄ…dem. Dlatego też NBP przekazuje organom paÅ„stwowym zaÅ‚ożenia polityki monetarnej oraz informacje na temat jej realizacji oraz sytuacji w systemie bankowym, współpracuje z RadÄ… Ministrów i Ministrem Finansów. DziÄ™ki niezależnoÅ›ci NBP jest odporny na naciski polityczne. Decyzje muszÄ… być podejmowane obiektywnie, uwzglÄ™dniajÄ…c dÅ‚ugi horyzont czasowy. Tymczasem politycy chcÄ…c zwiÄ™kszyć swoje notowania u wyborców, mogliby wywierać nacisk na NBP poprzez presjÄ™ inflacyjna i nawoÅ‚ywanie do obniżenia stóp procentowych aby w krótkim okresie, szczególnie przedwyborczym doprowadzić do wzrostu zatrudnienia. Niezależność funkcjonalna (operacyjna) umożliwia bankowi centralnemu efektywne osiÄ…gniÄ™cie celów i wypeÅ‚nianie zadaÅ„. NBP samodzielnie podejmuje decyzje o wyborze instrumentów, konkretyzacji celów, realizacji polityki pieniężnej oraz innych aspektów dziaÅ‚alnoÅ›ci. PeÅ‚na autonomia w zakresie wyboru i stosowania instrumentów polityki monetarnej ma istotne znaczenie. W ramach strategii bezpoÅ›redniego celu inflacyjnego NBP wykorzystuje stopÄ™ procentowÄ…. W wyniku wysokich potrzeb pożyczkowych, rzÄ…d naciska niejednokrotnie na obniżenie stóp procentowych. NBP posiada trzy główne funkcje: NBP jako bank emisyjny ustala wielkość i moment emisji pieniÄ…dza. NBP jako bank banków jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeÅ„stwo systemu bankowego. Odgrywa rolÄ™ pożyczkodawcy ostatniej instancji, kontroluje systemy pÅ‚atnoÅ›ci i prowadzi rachunki banków komercyjnych, reguluje pÅ‚ynność na rynku miÄ™dzybankowym. NBP jako bank centralny zajmuje siÄ™ bankowÄ… obsÅ‚ugÄ… budżetu paÅ„stwa oraz utrzymywaniem i zarzÄ…dzanie rezerwami dewizowymi. Personalna niezależność wiąże siÄ™ ze sposobem mianowania czÅ‚onków organów decyzyjnych, dÅ‚ugoÅ›ci ich kadencji, oraz gwarancji iż ewentualne odwoÅ‚anie bÄ™dzie wynikaÅ‚o jedynie z zaistnienia przesÅ‚anek okreÅ›lonych przez literÄ™ prawa. Rada Ministrów nie ma żadnego wpÅ‚ywu na obsadzanie głównych stanowisk w banku centralnym. Prezes NBP powoÅ‚ywany byÅ‚ przez Sejm na wniosek prezydenta na 6 letniÄ… kadencjÄ™, natomiast czÅ‚onków RPP powoÅ‚ywano na jednÄ… 6 letniÄ… kadencjÄ™, po trzech przez Prezydenta, Sejm i Senat Finansowa niezależność banków centralnych to nic innego jak zdolność do samodzielnego zaopatrywania siÄ™ w Å›rodki pieniężne niezbÄ™dne do realizacji powierzonych zadaÅ„. W art.220 Konstytucja RP jasno zabrania finansowania deficytu przez zaciÄ…ganie zobowiÄ…zaÅ„ w BC. AD 19 Istota opóznieÅ„ czasowych w polityce finansowej paÅ„stwa Opóznienia diagnostyczne polegajÄ… na tym, że od zbierania danych potrzebnych do diagnozy sytuacji gospodarczej do momentu jej sformuÅ‚owania upÅ‚ywa czas, który może sprawić, że diagnoza już w momencie jej opracowania bÄ™dzie nieaktualna. Opóznienia decyzyjne to z kolei czas, jaki upÅ‚ywa od momentu sformuÅ‚owania diagnozy do momentu podjÄ™cia decyzji o sposobie leczenia" danej sytuacji. Opóznienia wdrożeniowe to z kolei zbyt dÅ‚ugi czas wprowadzania danego instrumentu (np. od inicjatywy ustawodawczej do ogÅ‚oszenia ustawy o danym podatku). Opóznienia realizacyjne wystÄ™pujÄ… wówczas, gdy upÅ‚ywa zbyt dÅ‚ugi czas od momentu wprowadzenia jakiegoÅ› instrumentu polityki fiskalnej (np. ogÅ‚oszenia ustawy o podatku i odpowiednich przepisów wykonawczych) do momentu, gdy instrument zacznie dziaÅ‚ać na gospodarkÄ™ Ad 20 Rola banku komercyjnego w funkcjonowaniu gospodarki RolÄ™ banku w gospodarce narodowej można scharakteryzować poprzez prezentacjÄ™ trzech najbardziej istotnych dziedzin dziaÅ‚alnoÅ›ci banku. SÄ… to: ð udziaÅ‚ w kreacji pieniÄ…dza; ð wzrost wielkoÅ›ci kredytów udzielanych przez te banki ð zwiÄ™kszenie zakupu walut obcych. Obie te operacje powodujÄ… wzrost Å›rodków pÅ‚atniczych w danym banku lub w innym banku, na którego konto zostaÅ‚y przekazane Å›rodki otrzymane w formie kredytu. MożliwoÅ›ci kreacji pieniÄ…dza przez bank komercyjny sÄ… jednak ograniczone. Wynika to z koniecznoÅ›ci utrzymywania pÅ‚ynnoÅ›ci, co jest uwarunkowane przez wielkość posiadanych Å›rodków banku centralnego. Bank komercyjny musi wiÄ™c posiadać odpowiedniÄ… wielkość pieniÄ…dza rezerwowego banku centralnego, aby móc bez ograniczeÅ„ pokryć wypÅ‚aty gotówkowe swoich klientów oraz pokryć ujemne dla siebie saldo rozliczeÅ„ z innymi bankami. ð udziaÅ‚ w spoÅ‚ecznym podziale pracy; Bank jest przedsiÄ™biorstwem, które prowadzi dziaÅ‚alność majÄ…cÄ… na celu przejÄ™cie od jednostek gospodarczych i osób fizycznych czynnoÅ›ci finansowych, jest także instytucjÄ… dokonujÄ…cÄ… transformacji terminu, wielkoÅ›ci i ryzyka w stosunkach pieniężnych miÄ™dzy pożyczkobiorcÄ… a pożyczkodawcÄ… ð dokonywanie alokacji i transformacji Å›rodków. Banki odgrywajÄ… istotnÄ… rolÄ™ jako instytucje transformacyjne, poÅ›redniczÄ…ce w doprowadzaniu do wzajemnego uzgodnienia różniÄ…cych siÄ™ struktur podaży i popytu. Odnosi siÄ™ to zwÅ‚aszcza do transformacji: ð informacji, ð wielkoÅ›ci zapotrzebowanej sumy pieniÄ…dza, ð terminu, ð ryzyka. PodsumowujÄ…c Bank peÅ‚ni kilka ról: ð rola pÅ‚atnika: dokonywanie pÅ‚atnoÅ›ci w imieniu swoich klientów; ð rola agenta: dziaÅ‚anie w imieniu klientów w zakresie emisji papierów wartoÅ›ciowych i zarzÄ…dzania wÅ‚asnoÅ›ciÄ… klientów; ð rola gwaranta: poparcie udzielane klientom w spÅ‚acie ich zobowiÄ…zaÅ„; ð rola poÅ›rednika: dokonywanie transformacji otrzymanych depozytów w kredyty, przede wszystkim dla przedsiÄ™biorstw (poÅ›rednictwo miÄ™dzy podmiotami deficytowymi i nadwyżkowymi); ð rola instrumentu w realizacji polityki gospodarczej kraju: regulowanie podaży pieniÄ…dza poprzez dziaÅ‚anie banku centralnego. Do funkcji banków komercyjnych należą: a) funkcja kredytowa, polegajÄ…ca na udzielaniu kredytów, b) funkcja depozytowa, polegajÄ…ca na przyjmowaniu depozytów; zarzÄ…dzanie aktywami finansowymi i majÄ…tkiem na rzecz i w imieniu klientów, a także czynnoÅ›ci polegajÄ…ce na poÅ›rednictwie banków w obrocie papierami wartoÅ›ciowymi, c) funkcja pÅ‚atnicza, polegajÄ…ca na dokonywaniu pÅ‚atnoÅ›ci. AD 21) Inflacja i jej rodzaje. Rodzaje inflacji: - ze wzglÄ™du na tempo wzrostu cen: ðð peÅ‚zajÄ…ca do kilku %, poddaje siÄ™ kontroli, ðð kroczÄ…ca do kilkunastu %, ðð galupujÄ…ca - >20% ðð hiperinflacja ðð megainflacja - >100%. - ze wzglÄ™du na przyczyny: ðð popytowa ðð podażowa ðð kosztowa ðð strukturalna (zw. ze zmianÄ… struktury gospodarczej). Inflacja, proces wzrostu poziomu cen, powodujÄ…cy niekontrolowane i nieakceptowane spoÅ‚ecznie zmiany proporcji podziaÅ‚u dochodu narodowego. Miary inflacji stosowane w Polsce: W Polsce korzysta siÄ™ z 4 mierników inflacji: - inflacji cen konsumentów (CPI) Å›rednia ważona cen towarów i usÅ‚ug przeciÄ™tnego gospodarstwa domowego; w odróżnieniu od delatora PKB, CPI mierzy zmiany cen w odniesieniu tylko do niektórych produktów lub usÅ‚ug (ok. 2000 pozycji) wchodzÄ…cych w skÅ‚ad tzw. koszyka konsumpcyjnego który jest rokrocznie aktualizowany; towary i usÅ‚ugi sÄ… ustalane na podstawie badaÅ„ budżetów gospodarstw domowych; Koszyk taki ustalany na sztywno, ogranicza tÄ… miarÄ™ inflacji bo nie uwzglÄ™dnia efektów substytucyjnych. -inflacji cen producentów sÅ‚uży do pomiaru cen ustalonych przez producentów w różnych etapach produkcji; dotyczy wyÅ‚Ä…cznie cen towarów w obrocie hurtowym; mierzy ceny netto a wiÄ™c z wyÅ‚Ä…czeniem podatku VAT i akcyzy; podawany jest co miesiÄ…c do publicznej wiadomoÅ›ci - delatora PKB jest to stosunek nominalnego i realnego PKB; wskaznik procentowy, jest miarÄ… zmiany cen towarów i usÅ‚ug; jego użyteczność wynika z faktu, iż obejmuje on ceny wszystkich dóbr wchodzÄ…cych w skÅ‚ad PKB, a nie tylko dóbr konsumpcyjnych jak w CPI. - mierników inflacji bazowej to inflacja CPI po uprzednim skorygowaniu koszyka konsumpcyjnego. Obserwacja inflacji bazowej pozwala odpowiedzieć na pytanie, które z czynników przyczyniÅ‚y siÄ™ do wzrostu cen konsumentów. W przeciwieÅ„stwie do trzech pozostaÅ‚ych mierników, które sÄ… opracowane przez GUS (Główny UrzÄ…d Statystyczny), to inflacja bazowa obliczana jest przez NBP na podstawie danych o inflacji konsumentów. CzÄ™stotliwość publikacji jest taka sama jak w przypadku CPI. Mierniki ilustrujÄ… dÅ‚ugookresowy trend w ksztaÅ‚towaniu inflacji, który powstaje po wyeliminowaniu wahaÅ„ o charakterze sezonowym i szoków podażowych. Mamy np.: inflacja bazowa po wyÅ‚Ä…czeniu cen paliw i cen żywnoÅ›ci, inflacja bazowa po wyÅ‚Ä…czeniu cen najbardziej zmiennych, inflacja bazowa po wyÅ‚Ä…czeniu cen kontrolowanych AD 22 Istota i skutki deflacji Deflacja ograniczenie podaży pieniÄ…dza na rynku powodujÄ…ce wzrost siÅ‚y nabywczej pieniÄ…dza. Potoczne okreÅ›lenie spadku przeciÄ™tnego poziomu cen, sytuacji, kiedy za tÄ™ samÄ… ilość pieniÄ™dzy kupić można coraz wiÄ™cej dóbr towarów i usÅ‚ug. PrzeciwieÅ„stwem deflacji jest inflacja. WÅ›ród przyczyn deflacji wymienia siÄ™: żð brak proporcjonalnej do wzrostu gospodarczego emisji pieniÄ…dza. żð nadmierne oprocentowanie lokat terminowych czyniÄ…cych opÅ‚acalnÄ… tezauryzacjÄ™ pieniÄ…dza zjawisko powszechnie wykorzystywane do walki z inflacjÄ…, powoduje jednak wzrost iloÅ›ci pieniÄ…dza poza rynkiem tzw. "balon inflacyjny"; nie tyle znosi wiÄ™c inflacjÄ™, co oddala jej wystÄ…pienie i może wywoÅ‚ać przejÅ›ciowÄ… deflacjÄ™. żð spÅ‚ata zobowiÄ…zaÅ„ kredytowych przy braku emisji pieniÄ…dza i wstrzymaniu akcji kredytowej. Deflacja jest wówczas efektem nadmiernego zadÅ‚użenia a to wszystko przyczynÄ… krachu gospodarczego zwanego nietrafnie "nadprodukcjÄ…". Skutki deflacji: żð zmniejszenie opÅ‚acalnoÅ›ci produkcji (tylko w przypadku regulacji rynkowych uniemożliwiajÄ…cych obniżenie kosztów produkcji) żð wzrost siÅ‚y nabywczej pracujÄ…cej części spoÅ‚eczeÅ„stwa (tylko w przypadku zamrożenia pÅ‚ac) żð konsumpcja i zamówienia przemysÅ‚u sÄ… odsuwane w czasie (w oczekiwaniu na niższe ceny), co napÄ™dza recesjÄ™[1]. żð JeÅ›li pieniÄ…dz powiÄ…zany jest z jakimÅ› ograniczonym dobrem (np: zÅ‚oto, choć nie jest to immanentnie zwiÄ…zane ze zjawiskiem deflacji) niemożliwa jest nadmierna ekspansja kredytowa ze strony banków. AD 23 Mechanizm transmisji polityki monetarnej na sferÄ™ realnÄ… gospodarki Bank centralny wykorzystuje posiadane instrumenty do osiÄ…gniÄ™cia celu stawianego przed politykÄ… pieniężnÄ…, jakim jest stabilizacjÄ… ogólnego poziomu cen. Mechanizm transmisji opisuje, jak zmiany w prowadzonej polityce pieniężnej wpÅ‚ywajÄ… na zmiany strefy realnej i nominalnej gospodarki. Za pomocÄ… kanałów transmisji impulsy banku centralnego oddziaÅ‚ywajÄ… na poziom cen. Rynek pieniÄ…dza Rynek dóbr i usÅ‚ug 45 AD Podaż Stopa E1 pieniÄ…dza rynkowa (C+I)Ä™! Realny Stopa E0 popyt na równowagi pieniÄ…dz Y Realne zasoby pieniÄ…dza Popyt globalny = AD = C+I+G+NX Realny popyt na pieniÄ…dz = k*Y-h*r C popyt konsumpcyjny K współczynnik wrażliwoÅ›ci popytu I inwestycje na pieniÄ…dz na zmianÄ™ dochodu * funkcja inwestycji Keynes a h- wrażliwość popytu na pieniÄ…dz na I= I0 a*r zmianÄ™ stopy procentowej (popyt na I0 inwestycje autonomiczne, pieniÄ…dz spekulacyjnych) a wrażliwość inwestycji na zmianÄ™ stopy procentowej NX-= Eksport Import= E-I- b*r b wrażliwość eksportu netto na zmianÄ™ stopy procentowej Rysunek pokazuje podstawowe kanaÅ‚y transmisji impulsów monetarnych w maÅ‚ej otwartej gospodarce, w której bank centralny prowadzi strategiÄ™ bezpoÅ›redniego celu inflacyjnego (z pÅ‚ynnym kursem walutowym). Stopy rynkowe Popyt krajowy Popyt Krajowa Oficjalna Ceny globalny presja stopa aktywów inflacyjna procento Eksport wa banku netto centralne Inflacja Oczekiwania go Kurs Inflacja walutowy importowana KANAAY TRANSMISJI: 1) Zmiana stóp procentowych wywiera wpÅ‚yw na poziom rynkowych stóp procentowych: a. KanaÅ‚ stopy procentowej oddziaÅ‚ywanie banku centralnego na popyt globalny odbywa siÄ™ w ten sposób, że jego impulsy wpÅ‚ywajÄ… na zmianÄ™ stóp procentowych na miÄ™dzybankowym rynku pieniężnym, które z kolei przekÅ‚adajÄ… siÄ™ na stopy procentowe oferowane przez banki komercyjne (od depozytów i od kredytów). W procesie tym istotne jest to, żeby krótkoterminowe stopy procentowe, ustalane przez bank w kategoriach nominalnych wpÅ‚ynęły na zmianÄ™ dÅ‚ugookresowych stóp procentowych w wyrażeniu realnym ( tj. po uwzglÄ™dnieniu ksztaÅ‚tujÄ…cych siÄ™ oczekiwaÅ„ inflacyjnych), b. KanaÅ‚ kredytów bankowych w sytuacji wzrostu stóp procentowych na miÄ™dzybankowym rynku pieniężnym wywoÅ‚anego decyzjami banku centralnego, banki komercyjne same dążą do ograniczenia rozmiarów akcji kredytowej. W wyniku podniesienia stóp procentowych przez bank centralny zwiÄ™ksza siÄ™ motywacja banków do ograniczania kreowania kredytów i pieniÄ…dza. 2) Zmiana stóp procentowych banku centralnego wpÅ‚ywa na ceny aktywów (aktywa finansowe, których ceny sÄ… ujemnie skorelowane ze zmianami stóp procentowych). Zmiany stóp procentowych wpÅ‚ywajÄ… na poziom popytu globalnego przez tzw. kanaÅ‚ papierów wartoÅ›ciowych, który może przybrać 2 formy: a. KanaÅ‚ majÄ…tkowy dziaÅ‚ajÄ…cy w oparciu o efekt bogactwa stopy procentowe wpÅ‚ywajÄ… na rozmiary majÄ…tku znajdujÄ…cego siÄ™ do dyspozycji podmiotów gospodarujÄ…cych, a tym samym na możliwość i skÅ‚onność do dokonywania wydatków ( wpÅ‚yw na popyt konsumpcyjny i inwestycyjny gospodarstw domowych), b. 2 forma zwiÄ…zana z teoriÄ… q ( koncepcja relacji q mówi o stosunku rynkowej wartoÅ›ci zobowiÄ…zaÅ„ firmy akcjie obligacje do cen dóbr inwestycyjnych) wskazuje, że wysokie stopy procentowe powodujÄ…, ze ceny instrumentów finansowych (akcji, obligacji), za poÅ›rednictwem których gromadzone sÄ… Å›rodki do sfinansowania inwestycji, ksztaÅ‚tujÄ… siÄ™ na niskim poziomie stÄ…d przedsiÄ™biorstwa muszÄ… ograniczyć swój popyt inwestycyjny. 3) Zmiana stóp procentowych banku centralnego wpÅ‚ywa na oczekiwania inflacyjne, które mogÄ… być: a. yródÅ‚em inflacji, b. Elementem skÅ‚adowym różnych kanałów transmisji, c. Autonomicznym kanaÅ‚em transmisji. 4) Zmiana stóp procentowych banku centralnego wywiera wpÅ‚yw na kurs walutowy w tym przypadku dziaÅ‚anie banku centralnego jest ograniczone, ponieważ przy ksztaÅ‚towaniu tego kanaÅ‚u dużą rolÄ™ odgrywajÄ… czynniki zewnÄ™trzne (np. zagraniczne stopy procentowe). a. Różnica (tzw. dysparytet) wystÄ™pujÄ…cych i oczekiwanych stóp procentowych, krajowych i zagranicznych pociÄ…ga za sobÄ… ruchy kapitaÅ‚u portfelowego, które na bieżąco ksztaÅ‚tujÄ… poziom tego kursu, w konsekwencji wpÅ‚ywajÄ… na eksport netto o popyt globalny. WpÅ‚yw kursu walutowego na ksztaÅ‚towanie siÄ™ globalnego popytu zależy także od realnego poziomo tego kursu, bÄ™dÄ…cego wypadkowÄ… jego poziomu nominalnego oraz procesów inflacyjnych zachodzÄ…cych w kraju i u partnerów zagranicznych. PrzykÅ‚ady impulsów monetarnych: Faza Impuls Faza I Faza II Podmioty Bank centralny Banki komercyjne PrzedsiÄ™biorstwa i gospodarcze gospodarstwa domowe (regulujÄ…ce lub dziaÅ‚ajÄ…ce) Proces transmisji Ekspansywny charakter Wzrost wolnych Wzrost popytu na kredytu Ä…ð polityki pieniężnej: rezerw pÅ‚ynnych Ä…ð wzrost wydatków zwiÄ™kszenie podaży finansowanych kredytem - obniżka stopy kredytów Ä…ðtendencja (szczególnie procentowej do spadku stóp inwestycyjne)Ä…ðekspansywne (redyskontowej, procentowych procesy mnożnikowe i dyskontowej), akceleracyjneÄ…ð wzrost - obniżka minimalnych globalnego popytu rezerw, Restrykcyjny charakter Zmniejszenie wolnych Spadek popytu na kredytu Ä…ð polityki pieniężnej: rezerw pÅ‚ynnych Ä…ð zmniejszenie wydatków ograniczanie podaży finansowanych kredytem - wzrost stopy kredytów Ä…ðtendencja (szczególnie procentowej do wzrostu stóp inwestycyjne)Ä…ðrestrykcyjne (redyskontowej, procentowych procesy mnożnikowe i dyskontowej), akceleracyjneÄ…ð spadek - wzrost minimalnych globalnego popytu rezerw, Dodatkowo: http://www.google.com/url?sa=t&source=web&cd=1&sqi=2&ved=0CBUQFjAA&url=http%3A%2F%2Fwww.sciaga. pl%2Ftekst%2Fzalacznik%2F12293%2F&rct=j&q=mechanizm%20transmisji%20polityki%20monetarnej%20na%20s fer%C4%99%20realn%C4%85%20gospodarki&ei=b_nsTYSgCMWYOsqvtYwB&usg=AFQjCNHkXHoWzJA_k1YE0DbA ReNZo3frug&sig2=PnZ3woOqEcmcj_FUgvUG_Q znalazÅ‚em cos takiego, może ktos ma lepsze opracowanie bÄ…dz pokusi siÄ™ o streszczenie tego powyższego Jð AD 24 Rodzaje sald budżetowych Saldo budżetowe- jest to nadwyżka lub deficyt w budżecie paÅ„stwa, tj. nadwyżka dochodów wzglÄ™dem wydatków budżetu w danym roku lub odwrotnie- nadwyżka wydatków nad dochodami. Salda budżetu paÅ„stwa nie można jednak sprowadzać wyÅ‚Ä…cznie do rachunkowego wyliczenia różnicy miÄ™dzy dochodami a wydatkami budżetowymi. PeÅ‚na interpretacja treÅ›ci salda budżetu wymaga spojrzenia na nie z różnych punktów widzenia. W zwiÄ…zku z tym, można wyróżnić kilka jego rodzajów. Salda czÄ…stkowe: ðð saldo realne realny stan finansów paÅ„stwa, saldo nominalne skorygowane o premiÄ™ inflacyjnÄ…, ðð saldo pierwotne jaki byÅ‚by stan finansów paÅ„stwa bez kosztów obsÅ‚ugi dÅ‚ugu publicznego, ðð saldo majÄ…tkowe zmiany w majÄ…tku publicznym, ðð saldo cykliczne rezultat cyklicznego przebiegu procesów gospodarczych, ðð saldo strukturalne jaka byÅ‚aby kondycja finansów paÅ„stwa przy peÅ‚nym wykorzystaniu potencjaÅ‚u produkcyjnego (= saldo nominalne saldo cykliczne) Rodzaje sald budżetowych Można rozróżnić nastÄ™pujÄ…ce rodzaje salda budżetowego: żð saldo kredytowe i majÄ…tkowe W przypadku salda kredytowego, budżet uważa siÄ™ za zrównoważony, gdy w trakcie trwania jego okresu obrachunkowego paÅ„stwo nie zaciÄ…gnęło nowych pożyczek publicznych. Zgodnie z tÄ… koncepcjÄ…, do dochodów budżetowych nie mogÄ… być zaliczane Å›rodki pochodzÄ…ce z poprzednich okresów, a także pożyczki. JednoczeÅ›nie wydatki na obsÅ‚ugÄ™ dÅ‚ugów publicznych nie mogÄ… być ujmowane w wydatkach budżetowych. MajÄ…tkowe saldo budżetu jest różnicÄ… miÄ™dzy dochodami budżetowymi, pomniejszonymi o dochody ze sprzedaży majÄ…tku publicznego i o pożyczki zaciÄ…gane w celu sfinansowania okreÅ›lonych inwestycji, a wydatkami bieżącymi budżetu. żð saldo ogólne i krajowe Istota salda ogólnego pokrywa siÄ™ z koncepcjÄ… salda kredytowego, natomiast saldo krajowe uzyskuje siÄ™ poprzez skorygowanie salda ogólnego o budżetowe rozliczenia zagraniczne. żð saldo realne i nominalne PodziaÅ‚ salda na realne i nominalne zwiÄ…zane jest z wystÄ™powaniem inflacji w gospodarce, która wpÅ‚ywa w różnych stopniu na ksztaÅ‚towanie siÄ™ dochodów i wydatków budżetowych. Zaprezentowane rodzaje sald nie wykluczajÄ… siÄ™ nawzajem, lecz uzupeÅ‚niajÄ…, stwarzajÄ…c dobre podstawy do prowadzenia analiz obrachunkowych. Niemniej jednak ich interpretacja stwarza pewne kontrowersje wokół treÅ›ci i znaczenia budżetu paÅ„stwa. Czy deficyt jest szkodliwy? Deficyt krótkookresowy (koniunkturalny) jeÅ›li maleje popyt globalny, należy go podtrzymać na staÅ‚y poziomie np. poprzez: ·ð ZwiÄ™kszenie wydatków budżetowych aż do osiÄ…gniÄ™cia równowagi ·ð Wydatki budżetowe przyniosÄ… efekt w postaci => powiÄ™kszenia dochodu => zwiÄ™kszenie wpÅ‚ywów do budżetu ·ð PodtrzymujÄ…c popyt i produkcje ·ð W krótkim okresie deficyt jest korzystny Deficyt dÅ‚ugookresowy (strukturalny) strukturalna nadwyżka wydatków nad dochodami. ·ð Pojawia siÄ™ problem z finansowaniem deficytu, rodzi on koszty w gospodarce, ponieważ musi być czymÅ› sfinansowany. AD 25 Inflacyjne i nieinflacyjne finansowanie deficytów budżetowych 1. ZaciÄ…ganie kredytów w bankach Powoduje to zmniejszenie możliwoÅ›ci kredytowych dla sektora prywatnego, co jest niekorzystne dla inwestorów prywatnych, bo może spowodować wzrost stopy procentowej kredytu. Nazywa siÄ™ to efektem wypierania, który nie nastÄ…pi jednak w peÅ‚ni w okresie ożywienia czy recesji. 2. ZwiÄ™kszanie dÅ‚ugu publicznego DÅ‚ug publiczny to caÅ‚kowita kwota zadÅ‚użenia rzÄ…du w formie należytej zapÅ‚aty, z tytuÅ‚u sprzedanych papierów wartoÅ›ciowych skarbu paÅ„stwa, w celu pokrycia deficytu budżetowego. MożliwoÅ›ci finansowania deficytu publicznego z rosnÄ…cym zadÅ‚użeniem publicznym zależą od stopnia chÅ‚onnoÅ›ci i poziomu rozwoju rynku kapitaÅ‚owego. Skarb paÅ„stwa Skarb paÅ„stwa emituje obligacje i sprzedaje je na wolnym rynku. Obligacje te charakteryzujÄ… siÄ™ wysokÄ… pÅ‚ynnoÅ›ciÄ…. Zwykle też oprocentowanie jest wyższe od oprocentowania depozytów terminowych. Wykupywanie strych obligacji wraz z odsetkami nastÄ™puje zwykle z dochodów pochodzÄ…cych z emisji nowych obligacji. Powoduje to staÅ‚y wzrost zadÅ‚użenia publicznego. JeÅ›li rynek jest chÅ‚onny i rozwiniÄ™ty to obligacje znajdujÄ… swoich nabywców. Jeżeli rynek jest niechÅ‚onny to aby sfinansować deficyt budżetowy, niesprzedane obligacje musi wykupić bank centralny (zwykle w drodze emisji pieniÄ…dza, co może uruchomić spiralÄ™ inflacji). 3. Zmniejszenie wydatków przez rzÄ…d NajprostszÄ… metodÄ… walki z deficytem sÄ… drastyczne ciÄ™cia w wydatkach budżetowych w celu ich dostosowania do osiÄ…ganych dochodów. Powoduje to zmniejszenie nakÅ‚adów na oÅ›wiatÄ™, kulturÄ™, sÅ‚użbÄ™ zdrowia itp. Może to doprowadzić do wielu negatywnych nastÄ™pstw w rozwoju spoÅ‚eczno-gospodarczym kraju oraz w stanie zdrowia spoÅ‚eczeÅ„stwa. Poza tym tego typu ciÄ™cia mogÄ… poprawić sytuacjÄ™ chwilowo. Zmniejszenie wydatków prowadzi do obniżenia popytu i zahamowania wzrostu dochodu narodowego. W efekcie to co budżet zyska w dÅ‚uższym okresie straci. Inflacja budżetowa jest jednÄ… z odmian inflacji pieniężnej. Potocznie jest także zwana jako inflacja skarbowa, emisyjna, czy rzÄ…dowa. Nie każdy deficyt budżetowy paÅ„stwa ma inflacyjne oddziaÅ‚ywanie na mechanizmy gospodarcze. OddziaÅ‚ywanie to w szczególnoÅ›ci zależy od podmiotu, który przyjmuje na siebie funkcje wierzyciela wobec sektora publicznego, a nie rodzaju instrumentu kredytujÄ…cego dziaÅ‚alność tego sektora. WyÅ‚Ä…cznie monetyzacja deficytu budżetowego, poprzez kreacjÄ™ pieniÄ…dza bez pokrycia, może doprowadzić do wystÄ…pienia zjawisk inflacyjnych. Za neutralnÄ… metodÄ™ finansowania deficytu budżetowego dla krajowego obiegu pieniÄ…dza, czy dla procesów inflacyjnych uważa siÄ™ finansowanie deficytu budżetowego poprzez zaciÄ…ganie pożyczek na rynku finansowym ( bez uczestnictwa banku centralnego), pod warunkiem nie posiadania przez banki komercyjne wolnych rezerw gotówkowych lub utrzymania staÅ‚ej ich stopy w relacji do depozytów. W tej sytuacji nastÄ™puje wyÅ‚Ä…cznie przemieszczanie na rzecz budżetu paÅ„stwa Å›rodków poza bankowego sektora prywatnego, przez co podaż pieniÄ…dza nie ulega zmianie. AD 26 System finansowy i jego funkcje System finansowy to niezwykle skomplikowany mechanizm i co za tym idzie, jego zdefiniowanie nie jest zadaniem Å‚atwym. WedÅ‚ug Z. PolaÅ„skiego system finansowy to mechanizm, dziÄ™ki któremu Å›wiadczone sÄ… usÅ‚ugi, pozwalajÄ…ce na krążenie siÅ‚y nabywczej w gospodarce. Zdecydowanie bardziej rozbudowanÄ… i skomplikowanÄ… definicjÄ™ podaje A. Matysek. WedÅ‚ug niej "system finansowy jest ukÅ‚adem wzajemnie powiÄ…zanych instytucji finansowych, rynków finansowych oraz elementów infrastruktury systemu finansowego; poprzez ten ukÅ‚ad podmioty sfery realnej (przede wszystkim gospodarstwa domowe, przedsiÄ™biorstwa i rzÄ…d) mogÄ… pozyskiwać fundusze, inwestować oszczÄ™dnoÅ›ci oraz zaspokajać pozostaÅ‚e potrzeby zwiÄ…zane z finansowÄ… sferÄ… funkcjonowania." (A. Matysek-JÄ™drych, 2007, s. 41) System finansowy może zostać podzielony na rynkowy oraz publiczny system finansowy. Rozróżnienie wynika z faktu, iż usÅ‚ugi finansowe mogÄ… być dostarczane podmiotom sfery realnej wÅ‚aÅ›nie za pomocÄ… mechanizmów rynkowych lub publicznych. Na peÅ‚nowartoÅ›ciowy rynkowy system finansowy skÅ‚adajÄ… siÄ™: - instrumenty finansowe (akcje, obligacje, bony skarbowe, opcje, kontrakty terminowe etc...) - rynki finansowe - instytucje finansowe (kantory, domy maklerskie, banki, fundusze emerytalne, towarzystwa funduszy inwestycyjnych, [[towarzystwo ubezpieczeniowe}towarzystwa ubezpieczeniowe]], firmy Å›wiadczÄ…ce usÅ‚ugi finansowe jak na przykÅ‚ad faktoring etc.) - zasady dziaÅ‚ania oraz regulacje Publiczny system finansowy tworzÄ… zaÅ›: - instytucje budżetowe (centralne, lokalne, celowe) - instrumenty fiskalne (podatki, opÅ‚aty, cÅ‚a, skÅ‚adki spoÅ‚eczne, dotacje, porÄ™czenia skarbowe, gwarancje skarbowe, górne limity wydatków) - publiczne instrumenty finansowe - instytucje fiskalne Funkcje systemu finansowego : o Monetarna. Polega na dostarczeniu gospodarce pieniÄ…dza i umożliwieniu jego obiegu. Wiąże siÄ™ Å›ciÅ›le z zapewnieniem pÅ‚ynnoÅ›ci finansowej gospodarki o KapitaÅ‚owo-redystrybucyjna. Polega na umożliwieniu przepÅ‚ywu wolnych Å›rodków pieniężnych. o Kontrolna. Sprawny system finansowy daje kontrolÄ™ nad strumieniami pieniężnymi (na przykÅ‚ad nad inwestycjami i pożyczkami). DziÄ™ki temu system finansowy staje siÄ™ narzÄ™dziem nadzorujÄ…cym efektywność wykorzystania majÄ…tku, a co za tym idzie przyczynia siÄ™ do poprawy jakoÅ›ci dziaÅ‚aÅ„ gospodarczych. 2 opracowanie 26. System finansowy i jego funkcje PojÄ™cie systemu finansowego Warunki funkcjonowania podmiotów w sferze pieniężnej tworzy system finansowy gospodarki. Zdaniem Z. Bodie go o R.C. Mertona system finansowy obejmuje rynki, poÅ›redników finansowych, firmy usÅ‚ugowe oraz inne instytucje wykorzystywane przy podejmowaniu decyzji finansowych przez osoby fizyczne, firmy oraz rzÄ…dy paÅ„stw. WedÅ‚ug F.S. Mishkina system finansowy jest zÅ‚ożony i obejmuje wiele różnego rodzaju instytucji finansowych, takich jak: banki, towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze powiernicze, spółki finansowe i banki inwestycyjne, z których każda jest w znacznym stopniu poddana regulacjom prawnym. S. Owsiak zdefiniowaÅ‚ system finansowy jako zespół logicznie ze sobÄ… powiÄ…zanych form organizacyjnych, aktów prawnych, instytucji finansowych i innych elementów umożliwiajÄ…cych podmiotom nawiÄ…zywanie stosunków finansowych zarówno w sektorze realnym, jak i w sektorze finansowym. System ten tworzy fundamenty dziaÅ‚alnoÅ›ci dla podmiotów posÅ‚ugujÄ…cych siÄ™ pieniÄ…dzem, umożliwiajÄ…c zawierania różnych transakcji gospodarczych, w których pieniÄ…dz peÅ‚ni różne funkcje. Elementami systemu finansowego sÄ… instytucje finansowe dziaÅ‚ajÄ…ce zarówno w sferze pieniężnej (banki, para banki, niebianki), instytucje nadzoru, a także akty prawne oraz fundusze (formy organizacyjne gromadzenia i wydatkowania Å›rodków pieniężnych). L. Szyszko i J. SzczepaÅ„ski okreÅ›lili system finansowy jako zespół norm prawnych, zasad organizacyjnych i szeroko rozumianych instytucji, które sÄ… wykorzystywane przy realizacji funkcji finansów i regulowaniu zjawisk przez wÅ‚adze paÅ„stwowe i samorzÄ…dowe. Z. PolaÅ„ski, odróżniajÄ…c pojÄ™cie sfery finansowej i systemu finansowego, uważa, że system finansowy stanowi mechanizm, dziÄ™ki któremu Å›wiadczy siÄ™ usÅ‚ugi pozwalajÄ…ce na krążenie siÅ‚y nabywczej w gospodarce, a rezultatem istnienia systemu finansowego jest możliwość współtworzenia pieniÄ…dza przez niefinansowe podmioty gospodarcze (przedsiÄ™biorstwa i gospodarstwa domowe) oraz możliwość przepÅ‚ywu miÄ™dzy nimi strumieni pieniężnych. Twierdzi również, że system finansowy, dzielÄ…cy siÄ™ na publiczny i rynkowy, jest elementem systemu ekonomicznego, który z kolei jest częściÄ… systemu spoÅ‚ecznego. Funkcje systemu finansowego Z. Bodie i R.C. Merton wyróżnili sześć zasadniczych funkcji peÅ‚nionych przez system finansowy: ·ð OkreÅ›lenie metod transferu zasobów gospodarczych w czasie, przez granice paÅ„stw oraz miÄ™dzy różnymi dziaÅ‚ami i branżami gospodarki; ·ð OkreÅ›lenie metod zarzÄ…dzania ryzykiem; ·ð OkreÅ›lenie metod rozliczenia i regulowania pÅ‚atnoÅ›ci w celu uÅ‚atwienia wymiany towarów, usÅ‚ug i skÅ‚adników majÄ…tku; ·ð OkreÅ›lenie mechanizmu gromadzenia wspólnych zasobów (pooling) przy tworzeniu dużej niepodzielnej firmy oraz podziaÅ‚u praw wÅ‚asnoÅ›ci w dużych firmach o dużej liczbie wÅ‚aÅ›cicieli; ·ð Zapewnienie informacji cenowych pomagajÄ…cych skoordynować zdecentralizowane procesy podejmowania decyzji w różnych sektorach gospodarki; ·ð OkreÅ›lenie metod postÄ™powania dotyczÄ…cego systemu bodzców, w przypadku gdy jedna strona transakcji finansowych ma informacje, których druga strona nie ma, lub gdy jedna strona jest agentem (peÅ‚nomocnikiem), który podejmuje decyzje za drugÄ… stronÄ™. S. Owsiak wÅ›ród funkcji systemu finansowego w gospodarce rynkowej wymieniÅ‚ nastÄ™pujÄ…ce: ·ð PÅ‚atnicza (system finansowy powinien zapewnić sprawne dziaÅ‚anie mechanizmu rozliczeÅ„ w transakcjach gospodarczych, zwÅ‚aszcza przy zakupie dóbr i usÅ‚ug); ·ð PÅ‚ynnoÅ›ci (system finansowy umożliwia i uÅ‚atwia zamianÄ™ papierów wartoÅ›ciowych i innych aktywów finansowych na pieniÄ…dz gotówkowy); ·ð OszczÄ™dnoÅ›ci (promowanie warunków atrakcyjnego lokowania nadwyżek pieniÄ…dza przy umiarkowanym ryzyku); ·ð Akumulacji bogactwa ( przechowywanie siÅ‚y nabywczej danego podmiotu); ·ð Kredytowa ( zapewnienie nieprzerwanego dopÅ‚ywu kredytu dla przedsiÄ™biorstw, gospodarstw domowych i rzÄ…du, w celu finansowania inwestycji i konsumpcji); ·ð Minimalizacji ryzyka (w system finansowy powinny być wbudowane mechanizmy i instrumenty minimalizacji ryzyka); ·ð Polityki gospodarczej (system finansowy stwarza możliwość prowadzenia przez rzÄ…d polityki majÄ…cej na celu wzrost gospodarczy, niskie bezrobocie, walkÄ™ z inflacjÄ… i zachowanie stabilnej pozycji pÅ‚atniczej wzglÄ™dem zagranicy. Wg Z. PolaÅ„skiego system finansowy, sÅ‚użebny wobec sfery realnej, speÅ‚nia trzy, Å›ciÅ›le ze sobÄ… powiÄ…zane, funkcje (wiÄ…zki zadaÅ„): ·ð MonetarnÄ… (dostarczanie podmiotom niefinansowym pieniÄ…dza i umożliwianie jego obiegu zwiÄ…zanego z pÅ‚atnoÅ›ciami); ·ð KapitaÅ‚owo-redystrybucyjnÄ… (przepÅ‚yw wolnych Å›rodków pieniężnych od podmiotów dysponujÄ…cych nimi do podmiotów chcÄ…cych z nich skorzystać, dziÄ™ki czemu możliwe jest finansowanie wzrostu gospodarczego, a także powstawanie i dystrybucja Å›rodków w celu finansowania dóbr publicznych, usÅ‚ug spoÅ‚ecznych i Å›wiadczeÅ„ spoÅ‚ecznych); ·ð KontrolnÄ… (umożliwianie kontroli nad strumieniami pieniężnymi, w szczególnoÅ›ci nad Å›rodkami zainwestowanymi, wypożyczonymi i redystrybuowanymi w przeszÅ‚oÅ›ci). AD 27 Systematyka poÅ›redników finansowych Instytucje finansowe (poÅ›rednicy finansowi) podmioty ekonomiczne, które specjalizujÄ… siÄ™ w przyjmowaniu na siebie zobowiÄ…zaÅ„ finansowych oraz nabywaniu takich zobowiÄ…zaÅ„ od innych podmiotów. Cel: utrzymywanie instrumentów finansowych oraz transakcje nimi. PodziaÅ‚: kryterium tworzenia pieniÄ…dza: - tworzÄ…ce pieniÄ…dz (depozytowe), np.: bank centralny: gotówka (peÅ‚noprawny Å›rodek pÅ‚atniczy), depozyty banków komercyjnych w banku centralnym banki komercyjne: pieniÄ…dz bezgotówkowy SKOK-i : mogÄ… w ograniczonym stopniu udzielać kredytów i przyjmować depozyty - niedepozytowe kryterium tworzenia wÅ‚asnych instrumentów finansowych - bierni poÅ›rednicy tylko dystrybucja IF, np. biuro maklerskie - aktywni poÅ›rednicy tworzÄ… wÅ‚asne IF lub zmieniajÄ… ich wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci, np. banki (kredyty, depozyty), fundusze ubezpieczeniowe (polisa ubezpieczeniowa), fundusze emerytalne otwarte (jednostki uczestnictwa) lub zamkniÄ™te (certyfikaty inwestycyjne) Ad 28 Metody ksztaÅ‚towania kursu walutowego Odpowiedz na pytanie kto ustala kurs waluty jest proste Narodowy Bank Polski. A wszystko w zgodzie z artykuÅ‚em 24 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim, który brzmi: 1. NBP realizuje politykÄ™ walutowÄ… ustalonÄ… przez RadÄ™ Ministrów w porozumieniu z RadÄ… (RadÄ… Polityki Pieniężnej przyp. autora). 2. Zasady ustalania kursu zÅ‚otego w stosunku do walut obcych ustala Rada Ministrów w porozumieniu z RadÄ… 3. NBP ogÅ‚asza bieżące kursy walut obcych oraz kursy innych wartoÅ›ci dewizowych. Z odpowiedziÄ… na pytanie jak ustala siÄ™ kursy walut jest trudniej, ponieważ wpÅ‚yw na kurs ma wiele niezależnych od siebie czynników. Wiadomo, że na kurs walut wpÅ‚ywa inflacja, stan gospodarki oraz stopy procentowe. Jednak podejmujÄ…c temat ustalania kursu walut trzeba pamiÄ™tać o polityce pieniężnej i polityce kursu, bowiem naturalne jest, że każdy kraj chce, aby jego pieniÄ…dz byÅ‚ silny. PolitykÄ™ pieniężnÄ… kraju ustala bank centralny. W Polsce funkcjÄ™ banku centralnego peÅ‚ni Narodowy Bank Polski. To wÅ‚aÅ›nie on definiuje cele polityki pieniężnej paÅ„stwa i niÄ… kieruje. Do zadaÅ„ Narodo- wego Banku Polskiego należy ksztaÅ‚towanie kursu waluty krajowej, a także regulacja podaży i popytu pieniÄ…dza. Bank poprzez stabilizacjÄ™ cen, kontrolÄ™ tempa inflacji i iloÅ›ci pieniÄ™dzy w gospodarce wpÅ‚ywa także na siÅ‚Ä™ zÅ‚otówki. Ze wzglÄ™du na zwiÄ…zki miÄ™dzy kursem walutowym i inflacjÄ…, polityka pieniężna musi być też koordynowana z politykÄ… kursu walutowego, która jest bardzo ważnym elementem polityki ekonomicznej paÅ„stwa, ponieważ pÅ‚ywa ona na ksztaÅ‚t i kondycjÄ™ gospodarki paÅ„stwa. Polityka kursu walutowego WAÅ»NE: Polityka kursu walutowego nie jest częściÄ… polityki pieniężnej, tylko odrÄ™bnym narzÄ™dziem polityki gospodarczej. Jednym z narzÄ™dzi, dziÄ™ki którym paÅ„stwo może skutecznie oddziaÅ‚ywać na obroty z zagranicÄ… jest polityka kursu walutowego. Jej zadanie polega na ustaleniu optymalnego poziomu kursu waluty (zrównanie popytu i podaży) z uwzglÄ™dnieniem potrzeb gospodarki wewnÄ™trznej i bilansu pÅ‚atniczego. Prowadzona przez bank polityka kursu wpÅ‚ywa na caÅ‚Ä… gospodarkÄ™ paÅ„stwa. Kurs walutowy jest jednym z czynników decydujÄ…cych o dokonywaniu transakcji z zagranicÄ… i to on ksztaÅ‚tuje cenÄ™ produktu krajowego oferowanego na rynku zagranicznym. JednoczeÅ›nie - przy danej cenie zagranicznej kurs walutowy okreÅ›la cenÄ™ wewnÄ™trznÄ… artykuÅ‚u importowanego. Zmiany kursu walutowego ksztaÅ‚towane poprzez prowadzonÄ… politykÄ™ wywierajÄ… wpÅ‚yw na bilans handlowy tak samo jak zmiany cen. ZachodzÄ…ca zależność jest dość prosta, bowiem niższy poziom kursu walutowego prowadzi do deficytu w bilansie pÅ‚atniczym i odpÅ‚ywu rezerw dewizowych, natomiast wyższy kurs walutowy osÅ‚abia konkurencyjność gospodarki. Polityka kursu walutowego ustala reguÅ‚y ksztaÅ‚towania poziomu kursu, ale także zmienność i jednolitość kursu oraz zakres ograniczeÅ„ naÅ‚ożonych na transakcje walutowo-dewizowe. W pewnych warunkach ekonomiczno-finansowych sytuacja gospodarcza kraju może wymuszać konieczność dokonania zmianÄ™ kursu walutowego. Zmiana ta może mieć charakter jednorazowy i polegać obniżce (dewaluacji) lub podwyżce (rewaluacji), ale może też być rozciÄ…gniÄ™ta w czasie i oznaczać stopniowy proces obniżania siÄ™ kursu (deprecjacji) bÄ…dz jego podwyższania (aprecjacji). W polityce kursu banku centralnego możliwe sÄ… dwie strategie przyjÄ™cie caÅ‚kowicie pÅ‚ynnego kursu walutowego albo sztywnego kursu wymiany. ProwadzÄ…c politykÄ™ kursu walutowego bank może obrać dwie strategie. Strategia sztywnego kursu wymiany polega na utrzymywaniu kursu na staÅ‚ym poziomie oraz manewrowaniu rezerwami walutowymi w celu zapewnienia równowagi popytu i podaży. ProwadzÄ…c politykÄ™ kursu staÅ‚ego bank centralny okreÅ›la tzw. dopuszczalny korytarz wahaÅ„ waluty wokół kursu. Jeżeli nadwyżka podaży lub popytu na danÄ… walutÄ™ powoduje wiÄ™ksze od dopuszczalnego odchylenia kursu walutowego od parytetu, wtedy bank podejmuje interwencjÄ™, a jeżeli brak jest do tego Å›rodków, to ogÅ‚asza oficjalnÄ… dewaluacjÄ™, czyli obniżkÄ™ kursu waluty wÅ‚asnej. DrugÄ… opcjÄ…, jakÄ… może obrać bank centralny jeststrategia kursu pÅ‚ynnego. W tym wypadku kurs waluty waha siÄ™ pod wpÅ‚ywem zmian w popycie na danÄ… walutÄ™ i jej podaży. StrategiÄ™ takÄ… stosuje siÄ™ głównie po to, by osiÄ…gnąć wyznaczony poziom inflacji (cel inflacyjny). StosujÄ…c strategiÄ™ kursu pÅ‚ynnego bank nie okreÅ›la żadnych pożądanych wartoÅ›ci ani przedziałów wahaÅ„, a kurs walutowy ksztaÅ‚tuje rynek. Istnieje również opcja mieszana tych strategii, która dopuszcza wahania kursu. Bank może stosunkowo Å‚atwo i szybko zmienić swÄ… decyzjÄ™, nawet z dnia na dzieÅ„ ustalajÄ…c nowy poziom staÅ‚ego kursu lub przejÅ›cie na kurs pÅ‚ynny. Polityka pieniężna Polityka pieniężna, nazywana także monetarnÄ…, to wszelkie dziaÅ‚ania majÄ…ce na celu zapewnienie stabilnoÅ›ci cen, która jest niezbÄ™dna do zbudowania trwaÅ‚ych fundamentów dÅ‚ugotrwaÅ‚ego wzrostu gospodarczego. Polityka pieniężna oddziaÅ‚uje na poziom podaży pieniÄ…dza oraz kursy walutowe, a prowadzi jÄ… bank centralny lub inna instytucja rzÄ…dowa upoważniona do realizacji tej funkcji. WAÅ»NE: Polityka pieniężna oddziaÅ‚uje na ksztaÅ‚towanie siÄ™ kursu walutowego, co przekÅ‚ada siÄ™ na równowagÄ™ pÅ‚atniczÄ… i handlowÄ…. Celem polityki pieniężnej jest zapewnienie równowagi pieniężnej w gospodarce oraz zapobieganie i zwalczanie inflacji. Prowadzi siÄ™ jÄ… standardowo w dwojaki sposób. Albo poprzez prymat antyinflacyjny, czyli dbaÅ‚ość o stabilny poziom cen poprzez kontrolÄ™ podaży pieniÄ…dza na rynku, albo poprzez zachowanie autonomicznego charakteru instytucji sprawujÄ…cych politykÄ™ pieniężnÄ… niezależnoÅ›ci banku centralnego od rzÄ…du, parlamentu i wszelkich grup interesów. W Polsce głównym celem polityki pieniężnej NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rzÄ…du o ile nie ogranicza to realizacji tego celu (Ustawa o NBP z 1997 r.). Bank centralny stosuje strategiÄ™ bezpoÅ›redniego celu inflacyjnego, choć dopiero w 2004 r. Rada Polityki Pieniężnej ustaliÅ‚a wysokość tego celu inflacyjnego na 2,5% z możliwoÅ›ciÄ… odchylenia do 1 punktu procentowego w górÄ™ lub w dół. Instrumenty polityki pieniężnej SÄ… to metody, jakimi posÅ‚ugujÄ… siÄ™ banki centralne w celu kontroli podaży pieniÄ…dza i krótkoterminowej stopy procentowej. DzielÄ… siÄ™ one na : 1. PoÅ›rednie oddziaÅ‚ujÄ… na pÅ‚ynność bankowÄ…, czyli podaż i koszt kredytów. Należą do nich: " polityka dyskontowa zmiana oficjalnej stopy redyskontowej; " operacje otwartego rynku sprzedaż lub skup papierów wartoÅ›ciowych z rynku; " kontrola rezerw obowiÄ…zkowych regulacja poziomu rezerw gromadzonych przez banki. 2. Instrumenty typu administracyjnego zwiÄ…zane z bezpoÅ›redniÄ… kontrolÄ… banku centralnego nad systemem bankowym (np. racjonowanie kredytów). Kurs walutowy oraz prowadzona przez bank centralny polityka jego ksztaÅ‚towania majÄ… ogromny wpÅ‚yw na ogólnÄ… kondycjÄ™ krajowej gospodarki. MogÄ… przyczynić siÄ™ do wzrostu gospodarczego kraju, bowiem wpÅ‚ywajÄ… w sposób bezpoÅ›redni na poziom cen, inflacjÄ™ i transakcje zagraniczne Ad 29 Treść i funkcje bilansu pÅ‚atniczego Bilans pÅ‚atniczy jest to usystematyzowane zestawienie wartoÅ›ci wszystkich transakcji ekonomicznych dokonanych w danym okresie miÄ™dzy krajowymi i zagranicznymi podmiotami gospodarczymi. ZależnoÅ›ci od czasu, jaki obejmujÄ…, mogÄ… być roczne, półroczne lub kwartalne bilanse pÅ‚atnicze. MogÄ… również dotyczyć pewnego wyznaczonego obszaru. Bilans pÅ‚atniczy informuje o relacjach gospodarki krajowej z zagranicÄ…, sÅ‚uży do oceny sytuacji gospodarczej oraz do okreÅ›lania polityki ekonomicznej. Wyraża bezpoÅ›rednio strukturÄ™ oraz poziom obrotów pÅ‚atniczych z zagranicÄ…. Ukazuje rodzaj powiÄ…zaÅ„ kraju z gospodarkÄ… Å›wiatowÄ… oraz stopieÅ„ otwarcia gospodarki. W bilansie pÅ‚atniczym zawarte sÄ… wszystkie rodzaje transakcji. Można je podzielić na odpÅ‚atne i nieodpÅ‚atne, a także na grupy: rachunek obrotów bieżących, rachunek obrotów kapitaÅ‚owych oraz rachunek zmian rezerw rzÄ…dowych. Każda transakcja ma dwie pozycje: Winien i Ma . Transakcje powiÄ™kszajÄ…ce aktywa kraju takie jak wartość towarów importowanych bÄ…dz należnoÅ›ci powiÄ™kszajÄ…ce rezerwy walutowe kraju zapisuje siÄ™ po stronie Wienien . Natomiast transakcje pomniejszajÄ…ce aktywa kraju, jak wartość towarów eksportowych, zapisuje siÄ™ po stronie Ma . Teoretycznie bilans pÅ‚atniczy zawsze jest wyrównany.
Do podstawowych części bilansu pÅ‚atniczego należą: żð A. Rachunek obrotów bieżących obejmujÄ…cy handel towarami (import, eksport), wymianÄ™ usÅ‚ug również transportowych, podróże zagraniczne (wartość towarów usÅ‚ug sprzedawanych w kraju cudzoziemcom oraz krajowców za granicÄ…), dochody z inwestycji, inne towary, usÅ‚ugi i dochody, oraz jednostronne przekazy pieniężne ludnoÅ›ci i wÅ‚adz. żð B. Rachunek obrotów kapitaÅ‚owych to przepÅ‚ywy inwestycji bezpoÅ›rednich osób i firm prywatnych oraz dÅ‚ugo i krótkookresowe przepÅ‚ywy pieniężne zarówno prywatne jak i rzÄ…dowe. żð C. Rachunek zmian rezerw rzÄ…dowych, to zestawienie obcych Å›rodków pÅ‚atniczych, zÅ‚ota oraz innych zasobów majÄ…cych charakter rezerw. Powyższym rachunkom odpowiadajÄ… salda bilansu pÅ‚atniczego skÅ‚adajÄ…ce siÄ™ na caÅ‚y bilans pÅ‚atniczy. Bardzo ważny jest bilans handlowy bÄ™dÄ…cy różnicÄ… miÄ™dzy wpÅ‚ywami eksportu a wydatkami na import. Natomiast bilans obrotów bieżących zawiera bilans handlowy, saldo transakcji usÅ‚ugowych oraz transferu pieniÄ™dzy ludnoÅ›ci i wÅ‚adz, a także dochody z inwestycji. Kolejne saldo to bilans obrotów kapitaÅ‚owych, który jest wynikiem netto przepÅ‚ywów kapitaÅ‚owych zawierajÄ…cych inwestycje bezpoÅ›rednie, inwestycje portfelowe, kredyty bankowe dÅ‚ugo i krótkoterminowe oraz kredyty eksportowe. UkÅ‚ad bilansu żð A. Rachunek obrotów bieżących żð Saldo obrotów towarowych żð Saldo usÅ‚ug żð Saldo dochodów żð Saldo transferów bieżących żð B. Rachunek kapitaÅ‚owy żð Przychody żð Rozchody żð C. Rachunek finansowy żð inwestycje bezpoÅ›rednie żð inwestycje portfelowe żð pozostaÅ‚e inwestycje żð pochodne instrumenty finansowe żð D. Saldo bÅ‚Ä™dów i opuszczeÅ„ żð Razem A-D żð E. Oficjalne aktywa rezerwowe Ad 30 Istota i funkcje ubezpieczeÅ„ gospodarczych ubezpieczenia gospodarcze (reg. przez normy prawa prywatnego - cywilnego) Ubezpieczenia gospodarcze Firmy ubezpieczeniowe można podzielić na dwie podstawowe grupy, w którym kryterium podziaÅ‚u jest rodzaj oferowanych produktów. PodziaÅ‚ ten wynika z uregulowaÅ„ prawnych zakazujÄ…cych Å‚Ä…czenia ubezpieczeÅ„ z różnych działów. (P.Kulpaka 2007, str. 34)Jedna z tych grup obejmuje ubezpieczenia majÄ…tkowe, w tym ubezpieczenia gospodarcze. W ramach sprzedaży tych produktów, instytucje ubezpieczeniowe w zamian za odpowiedniÄ… skÅ‚adkÄ™ oferujÄ… możliwość ubezpieczenie majÄ…tku od nieprzewidywalnych zdarzeÅ„, do których należą przede wszystkim klÄ™ski żywioÅ‚owe, takie jak pożary czy powodzie. Do tej grupy zaliczamy również wszelkiego typu ubezpieczenia prowadzonej dziaÅ‚alnoÅ›ci gospodarczej, takie jak zabezpieczenie przed ryzykiem kursowym czy odpowiedzialnoÅ›ciÄ… cywilnÄ…. Instytucje należące do drugiej grupy gwarantujÄ… za zebranÄ… skÅ‚adkÄ™ pokrycie potrzeb finansowych wynikÅ‚ych w skutek okreÅ›lonych zdarzeÅ„ w życiu czÅ‚owieka, takich jak kalectwo, niezdolność do pracy czy Å›mierć. PodziaÅ‚ ze wzglÄ™du na przedmiot ubezpieczenia PodziaÅ‚ ze wzglÄ™du na przedmiot ubezpieczenia : żð ubezpieczenia majÄ…tkowe ( przedmiotem ubezpieczenia jest każda wartość majÄ…tkowa) i interes majÄ…tkowy żð ubezpieczenia osobowe ( życie, zdrowie, zdolność do pracy ). Ustawa z dnia 22 maja 2003 r.o dziaÅ‚alnoÅ›ci ubezpieczeniowej dzieli ubezpieczenia na 2 dziaÅ‚y, które stanowiÄ… podstawÄ™ do podziaÅ‚u firm ubezpieczeniowych: I DziaÅ‚: Ubezpieczenia na życie: 1. Ubezpieczenie na życie. 2. Ubezpieczenie posagowe, zaopatrzenia dzieci. 3. Ubezpieczenie na życie, jeżeli sÄ… zwiÄ…zane z ubezpieczeniowym funduszem kapitaÅ‚owym. 4. Ubezpieczenie rentowe. 5. Ubezpieczenie wypadkowe i chorobowe. II DziaÅ‚: PozostaÅ‚e ubezpieczenia osobowe oraz ubezpieczenia majÄ…tkowe, w skÅ‚ad których wchodzÄ… miÄ™dzy innymi: 1. Ubezpieczenie wypadku, 2. Ubezpieczenie choroby, 3. Ubezpieczenie casco pojazdów lÄ…dowych, szynowych i statków powietrznych, 4. Ubezpieczenie szkód wywoÅ‚ane żywioÅ‚ami, 5. Ubezpieczenie odpowiedzialnoÅ›ci cywilnej, 6. Ubezpieczenie kredytu, 7. Ubezpieczenie różnych ryzyk finansowych.(Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o dziaÅ‚alnoÅ›ci ubezpieczeniowej) Generalnie praktyka ubezpieczeniowa pozwala w wyniku porozumienia stron ubezpieczyć siÄ™ od wszelkiego rodzaju ryzyka. Funkcje ubezpieczeÅ„ Ubezpieczenia speÅ‚niajÄ… kilka istotnych z punktu widzenia gospodarki funkcji: żð ochrony ubezpieczeniowej, czyli ochrony przed skutkami niepomyÅ›lnych zdarzeÅ„; żð kompensacyjnÄ…, która polega na wyrównaniu zakłóceÅ„ losowych w procesach spoÅ‚eczno - gospodarczych kraju; żð finansowÄ… polegajÄ…ca na tworzeniu funduszów i rezerw, które mogÄ… być wykorzystywane do zwiÄ™kszenia tempa rozwoju gospodarki narodowej; żð kontrolnÄ…, która jest zwiÄ…zana z kontrolowaniem bezpieczeÅ„stwa, jakie ubezpieczajÄ…cy zapewnia kontrolowanemu mieniu; żð redystrybucyjnÄ… zwiÄ…zana z wpÅ‚ywem ubezpieczeÅ„ na zmniejszenie napięć na rynku towarowo - pieniężnym; żð prewencyjnÄ… oddziaÅ‚ujÄ…ca na zmniejszenie liczby i wysokoÅ›ci szkód losowych. Ad 31 Rodzaje ryzyk w dziaÅ‚alnoÅ›ci gospodarczej Bardzo prostÄ… i ogólnÄ… ale zarazem przydatnÄ… w praktyce metodÄ… klasyfikacji ryzyka jest jego podziaÅ‚ na ryzyko systematyczne (systemic risk) i ryzyko specyficzne (unsystemic risk). Pierwsze z nich jest wynikiem dziaÅ‚ania siÅ‚ zewnÄ™trznych, niepoddajÄ…cych siÄ™ kontroli podmiotu narażonego na ryzyko. yródÅ‚ami ryzyka systematycznego sÄ… na przykÅ‚ad zmiany: stopy procentowej, inflacji, przepisów podatkowych, sytuacji polityczno- ekonomicznej. Ryzyko specyficzne jest natomiast częściÄ… caÅ‚kowitego ryzyka, która jest specyficzna dla danego podmiotu. yródÅ‚ami ryzyka specyficznego mogÄ… być m.in.: zarzÄ…dzanie firmÄ…, konkurencja, dostÄ™pność surowców, pÅ‚ynność, bankructwo firmy, poziom dzwigni finansowej i operacyjnej. Rozróżnienie to może być szczególnie przydatne dla doboru narzÄ™dzi radzenia sobie z ryzykiem. W dziaÅ‚alnoÅ›ci gospodarczej istotne znaczenie ma rozróżnienia ryzyka na: Ryzyko finansowe i ryzyko niefinansowe. Mimo, że obie grupy ryzyka wpÅ‚ywajÄ… na wyniki finansowe podmiotu gospodarczego to przy ryzyku finansowym jest to wpÅ‚yw bezpoÅ›redni, natomiast przy ryzyku niefinansowym wpÅ‚yw poÅ›redni. OczywiÅ›cie jest to podziaÅ‚ bardzo ogólny, kolejne bardziej uszczegółowione obszary ryzyka identyfikuje siÄ™ w firmie w zależnoÅ›ci od specyfiki prowadzonej dziaÅ‚alnoÅ›ci. W szczególnoÅ›ci wyróżnić możemy: 1. Ryzyko handlowe ryzyko wynikajÄ…ce bezpoÅ›rednio z prowadzonej dziaÅ‚alnoÅ›ci handlowej. SkÅ‚ada siÄ™ na nie: a. ryzyko pÅ‚ynnoÅ›ci - konieczność dopasowania terminów zapadalnoÅ›ci aktywów i pasywów, b. ryzyko kredytowe, zwiÄ…zane z niewywiÄ…zywaniem siÄ™ kontrahentów z zobowiÄ…zaÅ„ wobec przedsiÄ™biorstwa. Obecnie ponad 80% handlu Å›wiatowego prowadzi siÄ™ z odroczonym terminem pÅ‚atnoÅ›ci. DÅ‚ugość okresu kredytu kupieckiego zależy od rodzaju towaru. Dla towarów konsumpcyjnych jest najkrótszy (ok. 30 dni), na drugim biegunie sÄ… dobra inwestycyjne, gdzie termin pÅ‚atnoÅ›ci zaczyna siÄ™ od roku wzwyż. Z uwagi na coraz wiÄ™kszÄ… walkÄ™ konkurencyjnÄ… firmy, walczÄ…c o klienta, bÄ™dÄ… te terminy coraz bardziej wydÅ‚użaÅ‚y. 2. Ryzyko rynkowe dotyczy prawdopodobieÅ„stwa zmian wartoÅ›ci instrumentów rynkowych, którego szczególnymi przykÅ‚adami sÄ…: a. ryzyko stopy procentowej, wynika z uzależnienia wartoÅ›ci części aktywów i pasywów od zmian stóp procentowych (np. kredyt oparty o zmiennÄ… stopÄ™ procentowÄ…). b. ryzyko walutowe, zwiÄ…zane z posiadaniem otwartej pozycji walutowej. UwzglÄ™dniajÄ…c specyfikÄ™ dziaÅ‚alnoÅ›ci firmy możemy także spotkać siÄ™ z ryzykiem rynkowym o poÅ›rednim wpÅ‚ywie na wyniki finansowe firmy tj. ryzykiem zasobów, ryzykiem zmian cen, ryzyko koniunkturalne, ryzyko technologiczne. 3. Ryzyko spoÅ‚eczne zwiÄ…zane ze sposobem zachowania siÄ™ obywateli danej spoÅ‚ecznoÅ›ci, zasad religii, ustroju, kultury, tradycji 4. Ryzyko wystÄ…pienia zdarzeÅ„ losowych - np. klÄ™ski i wypadki żywioÅ‚owe (powódz, trzÄ™sienie ziemi), wypadki, których zródÅ‚em sÄ… konflikty spoÅ‚eczne i czyny niedozwolone (np. strajki, podpalenia). 5. Ryzyko polityczne dotyczy możliwoÅ›ci ingerencji wÅ‚adz paÅ„stwowych w poszczególnych krajach czy też w skali miÄ™dzynarodowej, zarówno dla caÅ‚ej gospodarki, jak i w poszczególnych jej sektorach. 6. Ryzyko gospodarcze zwiÄ…zane jest z możliwoÅ›ciÄ… zmiany polityki gospodarczej kraju, przepisów prawnych dotyczÄ…cych np. prawa podatkowego lub dewizowego. Ad 32 ZaÅ‚ożenie optymalnego obszaru gospodarczo-walutowego Optymalny obszar walutowy najwiÄ™kszy pod wzglÄ™dem zasiÄ™gu geograficznego obszar, w którym efektywność ekonomiczna byÅ‚aby zmaksymalizowana, gdyby na tym obszarze obowiÄ…zywaÅ‚a jedna waluta. Zalety: niższe koszty transakcyjne, wiÄ™ksza przejrzystość cenowa. Wady: trudność utrzymania peÅ‚nego zatrudnienia. Jak stwierdzić czy dane kraje mogÄ… utworzyć uniÄ™ walutowÄ…, odnoszÄ…c w efekcie takiej decyzji wiÄ™ksze korzyÅ›ci niż koszty ekonomiczne? AnalizÄ… tego problemu zajmuje siÄ™ teoria tzw. optymalnych obszarów walutowych (OOW). Optymalny obszar walutowy tworzy grupa paÅ„stw Å›ciÅ›le powiÄ…zanych ze sobÄ… pod wzglÄ™dem monetarnym, które jednoczeÅ›nie odznaczajÄ… siÄ™ wskazanymi przez autorów teorii cechami gospodarek i polityki gospodarczej. Ojcami teorii sÄ… R. Mundell, R.J. McKinnon i P.B. Kennen. Zaproponowali oni kryteria, wedÅ‚ug których można by wskazać kraje zdolne do wÅ‚Ä…czenia siÄ™ do unii walutowej: - wedÅ‚ug Mundella takÄ… grupÄ™ paÅ„stw powinna cechować wysoka mobilność czynników produkcji, przede wszystkim pracy; - McKinnon wskazaÅ‚, że bardziej predestynowane do utworzenia optymalnego obszaru walutowego bÄ™dÄ… kraje o dużej wzajemnej otwartoÅ›ci (wysokim wzajemnym handlu); - Kenen zauważyÅ‚, że lepiej bÄ™dzie, jeÅ›li paÅ„stwa decydujÄ…ce siÄ™ na uniÄ™ walutowÄ… bÄ™dÄ… miaÅ‚y zdywersyfikowane struktury produkcji i eksportu. W pózniejszych latach ustalono kolejne kryteria majÄ…ce uÅ‚atwić wyznaczenie potencjalnych uczestników unii walutowej. Kraje wstÄ™pujÄ…ce do unii walutowej powinny mieć podobne cele i realizować zbliżone kierunki polityki gospodarczej. Zwrócono uwagÄ™ na konieczność podobieÅ„stwa w zakresie niskiej zmiennoÅ›ci realnego kursu walutowego, stóp inflacji oraz cech rynku kapitaÅ‚owego, tj. wysokim stopniem integracji rynków finansowych. PaÅ„stwa tworzÄ…ce uniÄ™ monetarnÄ… powinny siÄ™ cechować symetrycznoÅ›ciÄ… cykli koniunkturalnych szoków gospodarczych. Utworzenie obszaru walutowego może być uznane za korzystne tylko wtedy, gdy speÅ‚nione sÄ… wyżej wymienione warunki. Im wiÄ™cej kryteriów zbieżnoÅ›ci zachodzi, tym wiÄ™ksze prawdopodobieÅ„stwo prawidÅ‚owego funkcjonowania gospodarki obszaru, na którym funkcjonuje wspólna waluta. W latach 90-tych w ramach tzw. nowej teorii optymalnych obszarów walutowych, kryteria uaktualniono zgodnie z teoriÄ… monetarystycznÄ… i racjonalnych oczekiwaÅ„. Oceniono, że koszty zwiÄ…zane z utratÄ… niezależnoÅ›ci w sferze pieniężnej sÄ… znacznie niższe, niż poprzednio spodziewane, zaÅ› główny czynnik zwiÄ™kszajÄ…cy koszt integracji wiąże siÄ™ z asymetrycznoÅ›ciÄ… przebiegu cykli koniunkturalnych Ad 33 Europejski Bank Centralny i jego charakterystyka Europejski Bank Centralny zostaÅ‚ utworzony na podstawie Traktatu w sprawie Unii Europejskiej z chwilÄ… rozpoczÄ™cia przez UE realizacji trzeciego etapu budowy Unii walutowej. UdziaÅ‚owcami Europejskiego Banku Centralnego sÄ… wszystkie kraje należące do Wspólnoty Europejskiej. KapitaÅ‚ zakÅ‚adowy banku wynosi 5 mld euro, a wielkość udziałów poszczególnych paÅ„stw jest obliczana na podstawie dwóch kryteriów: procentowego udziaÅ‚u ludnoÅ›ci kraju w ogólnej liczbie ludnoÅ›ci WE oraz procentowego udziaÅ‚u Produktu Krajowego Brutto kraju w PKB Wspólnoty. Funkcje Głównymi funkcjami EBC jest: żð nakÅ‚adanie grzywien i periodycznych opÅ‚at karnych na przedsiÄ™biorstwa żð emitowanie banknotów oraz wydawanie zgody na emitowanie banknotów i monet przez narodowe banki centralne żð wydawanie opinii na proÅ›bÄ™ głównych organów Unii Europejskiej lub stosownych organów krajowych oraz z wÅ‚asnej inicjatywy. żð zarzÄ…dzanie Europejskim Systemem Banków Centralnych żð wydawanie rozporzÄ…dzeÅ„, decyzji, zaleceÅ„ i opinii oraz inicjowanie wydawania analogicznych aktów przez główne organy UE w zakresie polityki monetarnej i finansów UE. ObowiÄ…zki EBC jest zobowiÄ…zany rokrocznie przedkÅ‚adać: Radzie Europejskiej, Radzie, Komisji i Parlamentowi Europejskiemu sprawozdanie z dziaÅ‚alnoÅ›ci ESBC i realizacji polityki pieniężnej. Głównym organem EBC jest Rada naczelna. W jej skÅ‚ad wchodzÄ… czÅ‚onkowie ZarzÄ…du i Prezesi Narodowych Banków Centralnych. Ad 34 Główne miÄ™dzynarodowe instytucje finansowe i ich charakterystyka MiÄ™dzynarodowe instytucje finansowe zostaÅ‚y powoÅ‚ane głównie w celu regulowania przepÅ‚ywów finansowych na Å›wiecie i zapobiegania wydarzeniom kryzysowym oraz zapewnienia krajom Å›rodków finansowych na rozwój gospodarczy. Instytucje te sÄ… wspólnÄ… wÅ‚asnoÅ›ciÄ… wielu krajów i dziaÅ‚ajÄ… we wspólnym interesie. NajważniejszÄ… z nich jest MiÄ™dzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW), który powstaÅ‚ w 1944 r. i miaÅ‚ stać na straży powojennego Å‚adu monetarnego tak, aby nie powtórzyÅ‚ siÄ™ miÄ™dzywojenny okres niestabilnoÅ›ci walutowej Wielkiego Kryzysu i zaÅ‚amania siÄ™ miÄ™dzynarodowej wymiany gospodarczej w latach 30-tych. Przez ponad ćwierć wieku MFW realizowaÅ‚ swoje zadanie zalecajÄ…c krajom czÅ‚onkowskim stosowanie staÅ‚ego kursu wobec dolara USA. Po rozpadzie systemu kursów staÅ‚ych w 1971 r., każdy kraj ma obecnie prawo wybrać dowolny system kursu walutowego. Nie ma też formalnie uzgodnionej jednej waluty Å›wiatowej. MFW sÅ‚uży pomocÄ… krajom, które majÄ… duże deficyty bilansu pÅ‚atniczego lub przechodzÄ… kryzys walutowy. MFW udziela wtedy pożyczki na okreÅ›lonych warunkach. Najpierw ocenia sytuacjÄ™ i wydaje zalecenia co do polityki gospodarczej, potem uzgadnia porozumienie z krajem, który zobowiÄ…zuje siÄ™ do wykonania okreÅ›lonych posunięć w zakresie polityki gospodarczej. Pożyczka jest wypÅ‚acana na ogół w kilku ratach, a MFW nadzoruje czy kraj wykonuje zobowiÄ…zania np. czy obniża deficyt budżetowy, ogranicza kredyt z banku centralnego, czy liberalizuje gospodarkÄ™ (np. ograniczajÄ…c przeszkody dla konkurencji rynkowej). Zadaniem MFW jest także ciÄ…gÅ‚e obserwowanie sytuacji makroekonomicznej w krajach czÅ‚onkowskich, aby wykryć zagrożenia dla ich walut. SÅ‚użą temu okresowe misje w tych krajach, po których sporzÄ…dza publicznie dostÄ™pne raporty (zob. country reports na stronie www.imf.org). Oprócz MFW istniejÄ… także miÄ™dzynarodowe banki, których zadaniem jest finansowanie projektów inwestycyjnych w krajach czÅ‚onkowskich (np. tworzenie infrastruktury) lub przemian strukturalnych w sektorach gospodarki (np. w górnictwie wÄ™gla kamiennego). SÄ… to: Bank Åšwiatowy, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju czy Europejski Bank Inwestycyjny. MiÄ™dzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju, zw. Bankiem Åšwiatowym, BÅš (International Bank of Recon- straction and Developmenf) Decyzja o jego powstaniu (a także MiÄ™dzynarodowego Funduszu Walutowego) zapadÅ‚a w 1944 roku w Bretton Woods. DziaÅ‚anie rozpoczÄ…Å‚ 27 grudnia 1945 roku. Siedziba znajduje siÄ™ w Waszyngtonie. BÅš jest organizacjÄ… wyspecjalizowanÄ… w systemie Narodów Zjednoczonych. MiaÅ‚ sÅ‚użyć pomocÄ… i wsparciem zniszczonym przez dziaÅ‚ania II wojny Å›wiatowej gospodarkom Europy Zachodniej. Pojawienie siÄ™ Planu Marshalla pozwoliÅ‚o na zwrócenie dziaÅ‚alnoÅ›ci Banku na rzecz rozwoju Azji, Afryki, Ameryki AaciÅ„skiej, a od koÅ„ca lat 80-tych kraje Europy Åšrodkowej i Wschodniej. Głównym celem BÅš jest wspieranie rozwoju gospodarki rynkowej przy jednoczesnym zwalczaniu ubóstwa. Pożyczki i kredyty sÄ… także przeznaczane na finansowanie zmianBiblioteczka przedsiÄ™biorcy: MiÄ™dzynarodowe instytucje finansowe i organizacje gospodarcze Leksykon integracji gospodarczej struktury gospodarczej, sÅ‚użących jej stabilizacji i podnoszeniu efektywnoÅ›ci. BÅš finansuje również pomoc technicznÄ… i doradztwo. IBRD, prowadzi również analityczne prace badawcze na temat stanu gospodarek okreÅ›lonych krajów i caÅ‚ej gospodarki Å›wiatowej. Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, EBOiR, PowstaÅ‚ w 1991 roku z inicjatywy Francpis Mitteranda. 39 paÅ„stw (w tym kraje Europy Åšrodkowej i Wschodniej min. Polska, kraje b. ZwiÄ…zku Radzieckiego), Wspólnota Europejska i Europejski Bank Inwestycyjny sÄ… jego zaÅ‚ożycielami. Obecnie udziaÅ‚owcami jest 60 paÅ„stw. SiedzibÄ… Banku jest Londyn. EBOiR miaÅ‚ stać siÄ™ dla Europy Åšrodkowej i Wschodniej tym, czym Bank Åšwiatowy byÅ‚ po II wojnie Å›wiatowej dla paÅ„stw Europy Zachodniej. Dla realizacji tego celu Bank funkcjonuje jako poÅ‚Ä…czenie banku komercyjnego i banku rozwoju. Cele EBOiR: " wsparcie dla dziaÅ‚aÅ„ na rzecz rozwoju gospodarczego i odbudowy paÅ„stw Europy Åšrodkowej i Wschodniej, " rozwój gospodarki rynkowej w regionie, " propagowanie prywatyzacji, " ochrona Å›rodowiska naturalneg Europejski Bank Inwestycyjny powoÅ‚any do życia w 1958 roku na mocy Traktatu Rzymskiego. SiedzibÄ… EBI jest Luksemburg. Jako instytucja finansowa WE, realizuje politykÄ™ UE,jako bank Å›ciÅ›le współpracuje z bankami paÅ„stw UE oraz miÄ™dzynarodowymi organizacjami finansowymi. Posiada osobowość prawnÄ… oraz finansowÄ… autonomiÄ™ w ramach systemuBiblioteczka przedsiÄ™biorcy: MiÄ™dzynarodowe instytucje finansowe i organizacje gospodarcze Leksykon integracji gospodarczej organów wspólnotowych. Na czele EBI stoi jego Prezes, który zarzÄ…dza Bankiem, dokonuje oceny jego dziaÅ‚alnoÅ›ci. Organy Banku Å›ciÅ›le współpracujÄ… z instytucjami wspólnotowymi dla lepszej realizacji zadaÅ„, m.in.: " przewodniczÄ…cy Banku ma prawo od uczestniczenia w posiedzeniach Komisji Europejskiej jako ekspert zabierajÄ…cy gÅ‚os w dyskusji, " organy Banku pomagajÄ… Radzie Unii Europejskie oraz Komisji Europejskiej w opracowaniu odpowiedzi na zapytania posłów Parlamentu Europejskiego, " przedstawiciele Banku mogÄ… brać udziaÅ‚ w pracach komitetów Parlamentu Europejskiego, które zajmujÄ… siÄ™ politykÄ… finansowÄ… Ad 35 Typy polityki fiskalnej Aktywna (dyskrecjonalna) polityka fiskalna może mieć charakter ekspansywny - paÅ„stwo poprzez zwiÄ™kszenie wÅ‚asnych wydatków, obniżenie kwot pÅ‚aconych podatków lub jedno i drugie równoczeÅ›nie pobudza niedostateczny popyt globalny, co wpÅ‚ywa na uaktywnienie procesów gospodarczych i wzrost dochodu narodowego, albo restrykcyjny - nadmierny popyt globalny jest ograniczany przez zmniejszenie wydatków budżetowych, podwyższenie podatków lub obydwa te instrumenty. W wykorzystaniu aktywnej polityki fiskalnej pojawiajÄ… siÄ™ pewne trudnoÅ›ci, zwiÄ…zane m.in. z opóznieniem czasowym i niepewnoÅ›ciÄ… jej skutków, a w odniesieniu do ekspansywnej polityki fiskalnej dodatkowym ograniczeniem może być także deficyt budżetowy. Ekspansyjna polityka fiskalna Np.: Å»ð zwiÄ™kszenie wydatków paÅ„stwowych Å»ð zmniejszenie podatków ZwiÄ™kszenie realnej podaży pieniÄ…dza, np.: Å»ð obniżenie stopy rezerw gotówkowych banków Å»ð obniżenie stopy dyskontowej Å»ð zwiÄ™kszenie bazy monetarnej Restrykcyjna polityka fiskalna Np.: Å»ð zmniejszenie wydatków paÅ„stwowych Å»ð zwiÄ™kszenie podatków Zmniejszenie realnej podaży pieniÄ…dza, np.: Å»ð zwiÄ™kszenie stopy rezerw gotówkowych banków Å»ð zwiÄ™kszenie stopy dyskontowej Å»ð zmniejszenie bazy monetarnej Ad 36 Harmonizacja podatkowa a konkurencja podatkowa Harmonizacja podatkowa oznacza kompromis pomiÄ™dzy niskim stopniem koordynacji a idealnym poziomem standaryzacji, który oznaczaÅ‚by w praktyce taki sam system podatkowy. Może być peÅ‚na i częściowa. PeÅ‚na harmonizacja oznacza ujednolicenie podatków. W rezultacie peÅ‚nej harmonizacji poszczególne elementy konstrukcji podatków stajÄ… siÄ™ w krajach czÅ‚onkowskich identyczne. Częściowa harmonizacja oznacza niepeÅ‚ne zbliżenie poszczególnych elementów konstrukcji podatków. WystÄ…pi ona na przykÅ‚ad w przypadku ustalenia stawki minimalnej i maksymalnej podatku. Konkurencja podatkowa (tax competition) to zjawisko polegajÄ…ce na stosowaniu przez uczestniczÄ…ce w niej podmioty takich dziaÅ‚aÅ„ z zakresu polityki podatkowej, które majÄ… na celu utrzymanie lub zwiÄ™kszenie atrakcyjnoÅ›ci danego obszaru jako miejsca do prowadzenia dziaÅ‚alnoÅ›ci gospodarczej. Konkurencja taka może mieć miejsce w obrÄ™bie pojedynczego kraju, jak i pomiÄ™dzy krajami. Zakres konkurencji podatkowej miedzy regionami danego kraju jest zależny od uprawnieÅ„ wÅ‚adz regionalnych do ksztaÅ‚towania poziomu podatków. Im uprawnienia te sÄ… wiÄ™ksze, tym wiÄ™ksze możliwoÅ›ci dostosowania obciążeÅ„ podatkowych do specyficznych potrzeb poszczególnych regionów. Z punktu widzenia skutków konkurencjÄ™ podatkowÄ… można podzielić na konkurencjÄ™ uczciwÄ… (pozytywnÄ… - ulepszanie procedur poboru podatku, podwyższenie jakoÅ›ci pracy administracji podatkowej, postÄ™py w zwalczaniu przestÄ™pczoÅ›ci podatkowej) i konkurencjÄ™ (nieuczciwÄ…) szkodliwÄ…. Argumenty za konkurencjÄ… Argumenty za integracjÄ… 1. Konkurencja powoduje zwiÄ™kszenie racjonalnoÅ›ci w wydatkach publicznych. 1. PaÅ„stwa mogÄ… wykorzystywać podatki do przerzucania kosztów wÅ‚asnych wydatków publicznych na inne paÅ„stwa. 2. Integracja podatków prowadzi do powstawania tzw. karteli podatkowych. 2. Konkurencja podatkowa prowadzi do erozji podatków . 3. Konkurencja podatkowa jest zgodna z zasadÄ… subsydiarnoÅ›ci i decentralizacji. 3. Negatywne skutki polityki fiskalnej jednego paÅ„stwa mogÄ… być odczuwalne w paÅ„stwie sÄ…siadujÄ…cym. 4. Konkurencja podatkowa jest szansÄ… dla krajów sÅ‚abiej rozwiniÄ™tych na szybszy rozwój spoÅ‚eczno-gospodarczy. 4. Konkurencja podatkowa przyczynia siÄ™ do wzrostu bezrobocia tak w krajach konkurujÄ…cych jak i caÅ‚ej UE. 5. Konkurencja podatkowa zwiÄ™ksza efektywność systemów podatkowych. 5. W wyniku konkurencji podatkowej, w krajach konkurujÄ…cych ze sobÄ… nastÄ™puje zarówno wzrost kosztów prowadzenia dziaÅ‚alnoÅ›ci gospodarczej jak i kosztów dziaÅ‚alnoÅ›ci administracji podatkowej. Ad 37 Koncepcja neutralnoÅ›ci dÅ‚ugu publicznego ricardiaÅ„ski teoremat ekwiwalentnoÅ›ci (hipoteza neutralnoÅ›ci dÅ‚ugu publicznego), ekon. koncepcja zakÅ‚adajÄ…ca, że wzrost wydatków paÅ„stwa nie wpÅ‚ywa na wzrost popytu globalnego, gdyż towarzyszy mu wzrost wydatków prywatnych; r.t.e. oznacza, że paÅ„stwo nie ma wpÅ‚ywu na rozmiary produktu nar., a tylko na jego strukturÄ™; sformuÅ‚owana przez R. Barro w latach 70. XX w., nawiÄ…zuje do poglÄ…dów D. Ricardo. UjÄ™cie strumieniowe: Gospodarstwa domowe nie wykorzystujÄ… przyrostu dochodu na konsumpcjÄ™, tylko zwiÄ™kszajÄ… oszczÄ™dnoÅ›ci. SpodziewajÄ… siÄ™, że bieżące wydatki paÅ„stwowe bÄ™dÄ… musiaÅ‚y być pokryte zwiÄ™kszonymi podatkami w przyszÅ‚oÅ›ci. Globalne wydatki nie ulegajÄ… zmianie, zmienia siÄ™ tylko ich struktura. UjÄ™cie zasobowe: Deficyt budżetowy nie zmienia wartoÅ›ci majÄ…tku gospodarstw domowych (nie dziaÅ‚a majÄ…tkowy efekt Pigou). Zgodnie z r. t. e., pobudzanie popytu narzÄ™dziami polityki fiskalnej jest nieskuteczne. W powiÄ…zaniu z hipotezÄ… oczekiwaÅ„ racjonalnych, r. t. e. stanowi dowód na nieskuteczność polityki. Ad 38 PojÄ™cie fiskalizmu i jego miary Fiskalizm to m.in. sposób prowadzenia polityki skarbowej przez rzÄ…d, która ma na celu osiÄ…ganie jak najwiÄ™kszych wpÅ‚ywów do budżetu poprzez nakÅ‚adanie podatków i pobieranie opÅ‚at. - dobór zródeÅ‚ i metod gromadzenia dochodów publicznych oraz kierunków i sposobów realizacji wydatków publicznych dla osiÄ…gniÄ™cia celów spoÅ‚ecznych i gospodarczych - obejmuje politykÄ™ budżetowÄ…, politykÄ™ skarbowa, politykÄ™ celnÄ…, politykÄ™ pomocy publicznej Kwestia nadmiernego fiskalizmu: Racjonalny fiskalizm to integracja wÅ‚adz publicznych w dochody podmiotów gospodarczych na poziomie, który umożliwia zaspokojenie niewygórowanych potrzeb wÅ‚adz publicznych na dochody i jednoczeÅ›nie pozwala funkcjonować i rozwijać siÄ™ podmiotom gospodarczym, a gospodarstwom domowym zaspokajać potrzeby konsumpcyjne na przyzwoitym poziomie, tworzÄ…c warunki do oszczÄ™dzania, co w skali makro daje podstawy trwaÅ‚ego wzrostu gospodarczego. Nadmierny fiskalizm możemy jednak rozumieć jako zbyt agresywne ingerowanie paÅ„stwa w dochody, co może skutkować spowolnieniem procesów wzrostu gospodarczego, a w skrajnym przypadku prowadzi do upadku wielu podmiotów gospodarczych, co odbije siÄ™ na dochodach wÅ‚adz publicznych. Nadmierne obciążenie podatkami powoduje zjawisko przerzucania podatku na inne podmioty, ograniczenia lub zaniechania prowadzonej dziaÅ‚alnoÅ›ci, ogranicza rozwój gospodarczy kraju i sprzyja przechodzeniu do tzw. szarej strefy . Do oceny poziomu fiskalizmu w danym kraju wykorzystuje siÄ™ takie mierniki fiskalizmu (kryteria iloÅ›ciowe) jak: óð Zakres ingerencji systemu finansów publicznych w PKB czyli wysokość dochodów i wydatków publicznych w stosunku do PKB, im wyższa wartość tym wiÄ™ksza ingerencja paÅ„stwa óð StopieÅ„ pokrycia wydatków publicznych z dochodów óð Progresywne skale podatkowe - Nadmierny fiskalizm może siÄ™ przejawiać w progresywnych skalach podatkowych. NieprawidÅ‚owe stosowanie skal podatkowych może doprowadzić do wzrostu kraÅ„cowej stopy opodatkowania do nadmiernie wysokiego poziomu, przy którym prywatni przedsiÄ™biorcy nie bÄ™dÄ… chcieli intensyfikować dziaÅ‚alnoÅ›ci gospodarczej, chÄ™tniej bÄ™dÄ… uciekać w szarÄ… strefÄ™. Od 2009 mamy dwie stawki: 18% i 32%. Do pierwszego progu podatkowego zalicza siÄ™ okoÅ‚o 95% podatników. Problem granic opodatkowania: Przekroczenie istniejÄ…cych granic opodatkowania wywoÅ‚uje negatywne nastÄ™pstwa przejawiajÄ…ce siÄ™ w ograniczeniu aktywnoÅ›ci gospodarczej oraz zmniejszeniu siÄ™ dochodów paÅ„stwa. Sytuacja wystÄ™puje zazwyczaj przy podatkach progresywnych, przy których tempo przyrostu podatku jest wyższe niż tempo przyrostu dochodu. W ujÄ™ciu teoretycznym zależność miÄ™dzy skala opodatkowania a rozmiarami wpÅ‚ywów do budżetu paÅ„stwa pokazuje krzywa Laffera, która ma ksztaÅ‚t hiperboli. Przy niskich skalach progresji dochody paÅ„stwa rosnÄ… szybko bo niewielki ciężar podatkowy powoduje wzrost aktywnoÅ›ci gospodarczej. W miarÄ™ podnoszenia stawki podatkowej dochody rosnÄ… ale wolniej, bo przy rosnÄ…cym obciążeniu przedsiÄ™biorstwa postanawiajÄ… przejść do tzw. szarej strefy, gdzie ukrywajÄ… dziaÅ‚alność by uniknąć podatków. óð Różnice pomiÄ™dzy nominalna a efektywnÄ… stopÄ… opodatkowania Przyczyny różnic np. kwota wolna od podatku, ulgi podatkowe, zwolnienia podatkowe óð Zakres wystÄ™powania tzw. szarej strefy w gospodarce. szara strefa to wszelkie formy Å›wiadomego i celowego uchylania siÄ™ od pÅ‚acenia należnych podatków i wypeÅ‚niania obowiÄ…zków podatkowych przez podatników, firmy uciekajÄ… przed pÅ‚aceniem podatków (VAT, skÅ‚adek ZUS, podatków dochodowych), ludzie podejmujÄ… prace niezarejestrowanÄ… Ad 39 Polityka finansowa paÅ„stwa cele narzÄ™dzia Polityka finansowa paÅ„stwa dziaÅ‚alność paÅ„stwa, które dąży do okreÅ›lonych celów za pomocÄ… narzÄ™dzi finansowych. Podmiotem polityki finansowej jest paÅ„stwo. Na politykÄ™ finansowÄ… paÅ„stwa skÅ‚adajÄ… siÄ™ polityka monetarna i polityka fiskalna. Polityka monetarna. - zastosowanie narzÄ™dzi monetarnych dla realizacji okreÅ›lonych celów. Podmiotem polityki monetarnej jest bank centralny, który decyzje odnoÅ›nie wykorzystania instrumentów monetarnych podejmuje niezależnie od rzÄ…du. Bankowi centralnemu nie wolno udzielać pożyczek rzÄ…dowi na finansowanie bieżących potrzeb budżetowych. Polityka fiskalna - zastosowanie narzÄ™dzi fiskalnych do realizacji okreÅ›lonych celów. Polityka fiskalna to ogół dziaÅ‚aÅ„ paÅ„stwa ksztaÅ‚tujÄ…cych budżet paÅ„stwa poprzez zmiany we wpÅ‚ywach i wydatkach paÅ„stwa. Cele polityki finansowej paÅ„stwa: a) cele uniwersalne. - wzrost gospodarczy (przyrost PKB), - stabilizacja gospodarki, - zatrudnienie (walka z bezrobociem) - zachowanie wartoÅ›ci pieniÄ…dza (walka z inflacjÄ…), - wspieranie konkurencyjnoÅ›ci gospodarki, - bezpieczeÅ„stwo wewnÄ™trzne systemu finansowego, - bezpieczeÅ„stwo walutowe kraju b) cele specyficzne. Cele specyficzne to cele uniwersalne, których ranga jest szczególnie wysoka w danym kraju i w danym okresie. Takim celem może być np. przygotowanie gospodarki i spoÅ‚eczeÅ„stwa do wprowadzenia euro. NarzÄ™dzia polityki finansowej: NarzÄ™dzia polityki finansowej można podzielić na narzÄ™dzia monetarne i fiskalne. 1) NarzÄ™dzia polityki pieniężnej to instrumenty jakimi posÅ‚ugujÄ… siÄ™ banki centralne w celu kontroli podaży pieniÄ…dza i krótkoterminowej stopy procentowej. Podzielić je można na: " instrumenty poÅ›rednie oddziaÅ‚ujÄ… na pÅ‚ynność bankowÄ…, czyli podaż i koszt kredytów. Banki centralne czyniÄ… to za pomocÄ… trzech klasycznych instrumentów, do których należą; o polityka dyskontowa zmiana oficjalnej stopy redyskontowej; o operacje otwartego rynku sprzedaż lub skup papierów wartoÅ›ciowych z rynku; o kontrola rezerw obowiÄ…zkowych regulacja poziomu rezerw obligatoryjnie gromadzonych przez banki; " instrumenty typu administracyjnego zwiÄ…zane z bezpoÅ›redniÄ… kontrolÄ… banku centralnego nad systemem bankowym np. racjonowanie kredytów. Ponadto banki centralne oddziaÅ‚ywać mogÄ… przez perswazjÄ™ (ang. moral suasion) przekazywanie wszelkich uwag i sugestii w stronÄ™ polityki banków komercyjnych. Polega to zazwyczaj na ustnym formuÅ‚owaniu przez bank centralny i rzÄ…d nieformalnych zaleceÅ„ w celu wymuszenia okreÅ›lonych dziaÅ‚aÅ„. CzÄ™sto oddziaÅ‚ywanie to ma skalÄ™ znacznie szerszÄ… miÄ™dzynarodowÄ… i wywierane jest przez miÄ™dzynarodowe organizacje finansowe. 2) NarzÄ™dzia polityki fiskalnej dzielÄ… siÄ™ na narzÄ™dzia makroekonomiczne i mikroekonomiczne. a) makroekonomiczne narzÄ™dzia: " Dochody budżetu paÅ„stwa " Wydatki budżetu paÅ„stwa " Deficyty i nadwyżki budżetowe " DÅ‚ug publiczny b) mikroekonomiczne narzÄ™dzia " Podatek " OpÅ‚ata " CÅ‚o " Dotacja " Subwencja " Bon skarbowy " Obligacja skarbowa " PorÄ™czenia i gwarancje rzÄ…dowe AD 40. Cele współczesnego przedsiÄ™biorstwa Cel jest to pewien pożądany przyszÅ‚y stan rzeczy, ukierunkowujÄ…cy dziaÅ‚ania i wyznaczajÄ…cy ich strukturÄ™. Cel główny przedsiÄ™biorstwa: przetrwanie i rozwój Cele ekonomiczne: " DÅ‚ugoterminowy i krótkoterminowy zysk " Poprawa rentownoÅ›ci " Poprawa pozycji na rynku " Wzrost produktywnoÅ›ci czynników wytwórczych " Wzrost innowacyjnoÅ›ci Cele techniczno-produkcyjne: " Maksymalizacja produkcji " Poprawa jakoÅ›ci " Reprodukcja zasobów kapitaÅ‚owych Cele spoÅ‚eczne: " Cele ogólnospoÅ‚eczne (zaspokajanie potrzeb ludnoÅ›ci przez wytwarzane produkty) " Cele zaÅ‚ogi Cele regionalne i ekonomiczne: " Rozwój infrastruktury komunalnej i regionalnej " Aktywizacja regionu " Ochrona i odnowa Å›rodowiska " Racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody Ad 41 Metody wyceny przedsiÄ™biorstwa Metody majÄ…tkowe: - aktywa netto, - skorygowane aktywa netto, - metoda wartoÅ›ci odtworzeniowej, - metoda wartoÅ›ci likwidacyjnej. Metody dochodowe: - metoda zdyskontowanych zysków, - metoda zdyskontowanych dywidend, - metody zdyskontowanych przepÅ‚ywów pieniężnych: FCFF, FCFE. Metody mieszane: - metoda niemiecka (berliÅ„ska, Schmalenbacha), - metoda szwajcarska, - metoda stuttgardzka, - metoda nadwyżki zysków. Metody porównawcze (rynkowe): - metoda transakcji porównywalnych, - metody mnożnikowe. Metody mnożnikowe bazujÄ… na wskaznikach rynku kapitaÅ‚owego: - wskazniki rentownoÅ›ci, - wskazniki pÅ‚ynnoÅ›ci, - wskazniki zadÅ‚użenia, - wskazniki wykorzystania aktywów, - wskazniki rynku kapitaÅ‚owego. Ad 42 Formy organizacyjno prawne przedsiÄ™biorstwa Formy prawne przedsiÄ™biorstw (również formy organizacyjno-prawne przedsiÄ™biorstw) formy, jakie przyjmujÄ… przedsiÄ™biorstwa w momencie rejestracji. Można je podzielić na: 1. formy krajowe, które przewidziane sÄ… w ustawodawstwie danego kraju oraz 2. formy paneuropejskie, które sÄ… uregulowane w ustawodawstwie wspólnotowym i obowiÄ…zujÄ… we wszystkich krajach czÅ‚onkowskich Unii Europejskiej. Wybór formy determinuje m.in. sposób rejestracji przedsiÄ™biorstwa lub spółki oraz zasady organizacji, czyli jego strukturÄ™ organizacyjnÄ…. Formy prawne przedsiÄ™biorstw w Polsce Każda forma prawna przedsiÄ™biorstwa uregulowana jest w innym akcie prawnym. Spółki prawa handlowego uregulowane w kodeksie spółek handlowych obejmujÄ…: żð spółki osobowe żð spółka jawna żð spółka partnerska żð spółka komandytowa żð spółka komandytowo-akcyjna żð spółki kapitaÅ‚owe żð spółka z ograniczonÄ… odpowiedzialnoÅ›ciÄ… żð spółka akcyjna Kodeks cywilny z kolei reguluje dziaÅ‚alność nastÄ™pujÄ…cych form prawnych przedsiÄ™biorstw: żð spółka cywilna żð przedsiÄ™biorstwo prywatne osoby fizycznej PozostaÅ‚e formy prawne uregulowane sÄ… w poszczególnych aktach prawnych ustawach. Inne spotykane podmioty gospodarcze w polskim ustawodawstwie to: żð przedsiÄ™biorstwo paÅ„stwowe żð stowarzyszenie żð spółdzielnia żð fundacja Paneuropejskie formy prawne przedsiÄ™biorstw[edytuj] Od 1 maja 2004 roku w Polsce można również zawiÄ…zywać tzw. spółki paneuropejskie, które sÄ… uregulowane zarówno w ustawodawstwie wspólnotowym, jak i krajowym. ObejmujÄ… one takie formy prawne jak: żð spółka europejska żð europejskie zgrupowanie interesów gospodarczych żð spółdzielnia europejska żð europejska spółka prywatna żð europejska spółka wzajemna żð stowarzyszenie europejskie żð przedsiÄ™biorstwo zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartoÅ›ciowe Ad 43 Finanse publiczne i ich funkcje Finanse publiczne obejmujÄ… zjawiska i procesy gromadzenia, oraz podziaÅ‚u Å›rodków pieniężnych, bÄ™dÄ…cych w dyspozycji wÅ‚adz publicznych. Åšrodki te pochodzÄ… głównie z danin publicznych, majÄ…tku publicznego, oraz z przychodów zwrotnych tj. kredytów, pożyczek i emisji papierów wartoÅ›ciowych. Ze Å›rodków publicznych realizowane sÄ… cele i zadania publiczne. Finanse publiczne dzielÄ… siÄ™ na finanse paÅ„stwa, finanse jednostek samorzÄ…du terytorialnego, oraz finanse systemu ubezpieczeÅ„ spoÅ‚ecznych. Funkcje finansów publicznych żð alokacyjna (paÅ„stwo dysponujÄ…c zasobami pieniężnymi w formie budżetu może przemieszczać Å›rodki finansowe na zadania, które ma obowiÄ…zek speÅ‚niać, albo też na dziedziny wymagajÄ…ce dofinansowania lub też na dziedziny, które ze swojej istoty nie przynoszÄ… zysku a ich prowadzenie jest konieczne dla istnienia paÅ„stwa i zbiorowych potrzeb obywateli) żð redystrybucyjna (tzw. wtórny podziaÅ‚ PKB; w każdym współczesnym spoÅ‚eczeÅ„stwie istniejÄ… potrzeby zbiorowe, które paÅ„stwo powinno zaspokajać, co rodzi potrzebÄ™ stosowania mechanizmu podzielenia Å›rodków uzyskanych w sferze produkcyjnej do sfery nieprodukcyjnej; funkcja ta jest podstawÄ… funkcji finansów publicznych) żð kontrolna (redystrybucja PKB dokonywana poprzez obieg pieniężny pozwala poprzez Å›ciÅ›le okreÅ›lone reguÅ‚y ewidencjonowania wszystkich zjawisk finansowych poprzez jednostki sektora publicznego na wyciÄ…ganie wniosków o stanie gospodarki paÅ„stwa i przeciwdziaÅ‚anie nadużyciom mogÄ…cych powstać w gospodarowaniu finansami publicznymi; umożliwia także kontrole prowadzenia tejże gospodarki) żð stabilizacyjna (speÅ‚nianie przez finanse publiczne ww. 3 funkcji powoduje materializowanie siÄ™ funkcji 4; polega ona na tym, że prawidÅ‚owe alokowanie Å›rodków, ich redystrybucja oraz wnikliwa kontrola umożliwia wypeÅ‚nianie przez paÅ„stwo celu nadrzÄ™dnego tzw. stabilizacji gospodarczej- zmniejszanie bezrobocia, regulowanie popytu publicznego, rozwój harmonijny równomierny; mechanizm tej funkcji polega na tym, że paÅ„stwo poprzez dobór odpowiednich zródeÅ‚ swoich dochodów oraz ustalenie kierunków ich wydatkowania może zachÄ™cać lub zniechÄ™cać podmioty do aktywnoÅ›ci gospodarczej) Ad 44 Cechy współczesnych systemów podatkowych (S. Owsiak, Finanse Publiczne) Zasady współczesnych systemów podatkowych: ·ð wprowadza siÄ™ kilka podatków, z czego 3-4 stanowiÄ… podstawÄ™ finansów publicznych; ·ð siÄ™ga siÄ™ do różnych przedmiotów opodatkowania; ·ð stosuje siÄ™ zarówno podatki poÅ›rednie, jak i bezpoÅ›rednie; ·ð podatki bezpoÅ›rednie sÄ… trudniej przerzucalne, a także pewne i systematyczne, ale sÄ… mniej wydajne; ·ð podatki poÅ›rednie sÄ… bardziej wydajne, ale Å‚atwiej przerzucalne; ·ð nadmierne dochody podmiotów ogranicza siÄ™ przez progresywne skale podatkowe; ·ð indywidualizacja obciążeÅ„ równomierne obciążenie podmiotów wg zdolnoÅ›ci dochodowej; ·ð podstawowe podatki sÄ… na szczeblu wÅ‚adz centralnych; ·ð z psychologicznego punktu widzenia, Å‚atwiej zwiÄ™kszać istniejÄ…ce ciężary podatkowe niż nakÅ‚adać nowe; ·ð z psychologicznego punktu widzenia, Å‚atwiej zwiÄ™kszać podatki poÅ›rednie niż bezpoÅ›rednie; ·ð rozwiniÄ™ty system kontroli i kar. Ad 45 GieÅ‚da i jej funkcje GieÅ‚da wywodzi siÄ™ bezpoÅ›rednio z tradycji jarmarku, a wiÄ™c miejsca, gdzie spotykajÄ… siÄ™ ci, którzy chcÄ… coÅ› sprzedać, z tymi którzy chcÄ… cos kupić. WspółczeÅ›nie ze wzglÄ™du na przedmiot obrotów gieÅ‚dy dzielÄ… siÄ™ na: - towarowe - pieniężne (papierów wartoÅ›ciowych, finansowych kontraktów futur es i opcji) - usÅ‚ug tj. przede wszystkim frachtowe i ubezpieczeniowe. WÅ›ród gieÅ‚d papierów wartoÅ›ciowych trzy gieÅ‚dy o najwiÄ™kszym znaczeniu to Nowy Jork, Tokio i Londyn. GieÅ‚dÄ™ okreÅ›la siÄ™ także jako rynek formalny, który charakteryzuje siÄ™ tym, że: - transakcje sÄ… zawierane w Å›ciÅ›le okreÅ›lonym miejscu (na parkiecie gieÅ‚dy) - transakcje sÄ… zawierane w Å›ciÅ›le okreÅ›lonym czasie - ceny transakcji gieÅ‚dowych podawane sÄ… do publicznej wiadomoÅ›ci - uczestników gieÅ‚dy obowiÄ…zujÄ… Å›ciÅ›le okreÅ›lone zasady zawierania transakcji. Ze wzglÄ™du na przedmiot obrotu, gieÅ‚da papierów wartoÅ›ciowych peÅ‚ni dodatkowe funkcje, do których należą: - zasilanie przedsiÄ™biorstw w kapitaÅ‚ niezbÄ™dny do finansowania ich rozwoju (finansowania inwestycji przedsiÄ™biorstw): gieÅ‚da jako instytucja głównie rynku wtórnego, wywiera decydujÄ…cy wpÅ‚yw na procesy zachodzÄ…ce na rynku pierwotnym, przede wszystkim zapewniajÄ…c odpowiedniÄ… pÅ‚ynność rynku kapitaÅ‚owego. Jeżeli papiery wartoÅ›ciowe poszczególnych emisji sÄ… przedmiotem aktywnego obrotu gieÅ‚dowego, to inwestorzy bÄ™dÄ… skÅ‚onni nabywać te papiery na rynku pierwotnym, majÄ…c pewność, ze bÄ™dÄ… mogli je zamienić na gotówkÄ™ (upÅ‚ynnić) bez zwÅ‚oki i ponoszenia nadmiernych kosztów. - wycena kapitaÅ‚u: gieÅ‚dowe ceny akcji wyznaczajÄ… koszt kapitaÅ‚u dla firm; tym samym gieÅ‚da peÅ‚ni funkcjÄ™ mechanizmu zapewniajÄ…cego dopÅ‚yw kapitaÅ‚u do tych firm, które potrafiÄ… wykorzystać ten kapitaÅ‚ w efektywny sposób. Ponadto: - gieÅ‚da zapewnia efektywność transakcji, gdyż sÄ… one zawierane po najlepszej cenie - w przypadku zawierania transakcji na gieÅ‚dzie nie pojawia siÄ™ ryzyko kredytowe, czyli inaczej mówiÄ…c sprzedajÄ…cy i kupujÄ…cy majÄ… pewność, że partnerzy transakcji wywiążą siÄ™ z ciążących na nich zobowiÄ…zaÅ„. Rynek regulowany na terytorium RP obejmuje: 1) rynek gieÅ‚dowy 2) rynek pozagieÅ‚dowy 3) towarowy rynek instrumentów finansowych (organizowany przez gieÅ‚dÄ™ towarowÄ… i obejmujÄ…cy wyÅ‚Ä…cznie obrót finansowymi instrumentami pochodnymi). Rynek gieÅ‚dowy jest obecnie w Polsce organizowany przez GieÅ‚dÄ™ Papierów WartoÅ›ciowych w Warszawie S.A., natomiast rynek pozagieÅ‚dowy prowadzi BondSpot S.A. yródÅ‚o: Rynki, instrumenty i instytucje finansowe pod redakcjÄ… naukowÄ… J. Czekaja, PWN, Warszawa, 2008, s. 66- 67, 124. Ad 46 Główne metody wyceny spółek gieÅ‚dowych. MetodÄ… wyceny, która jest najczęściej używana przez banki inwestycyjne jest metoda porównawcza. Wartość emitenta jest zestawiana z wartoÅ›ciÄ… porównywalnych firm, notowanych na gieÅ‚dzie, które posiadajÄ… podobne fundamenty, dla których charakterystyczne sÄ… podobne czynniki ryzyka, perspektywy rozwoju i zyskowność oraz sÄ… z tej samej branży. Wskazniki porównywalnych firm obecnych na gieÅ‚dzie, sÄ… używane do obliczenia wartoÅ›ci akcji emitenta. Do tych celów używane sÄ… zazwyczaj nastÄ™pujÄ…ce wskazniki: P/E (cena/zysk), P/S (cena/sprzedaż), P/BV (cena/wartość ksiÄ™gowa) oraz P/EBIT (cena/przepÅ‚ywy pieniężne), EV/EBITDA (kapitalizacja + dÅ‚ug netto + wartość udziałów mniejszoÅ›ci)/EBITDA. Sukces metody porównawczej czÄ™sto zależy od wyboru odpowiedniej spółki, z którÄ… można by byÅ‚o porównać emitenta. Zaletami metody porównawczej sÄ…: " odniesienie do bieżącej wyceny rynkowej spółek, dziaÅ‚ajÄ…cych w tej samej branży lub pokrewnych branżach, " niewielka subiektywność oceny, która jest ograniczona głównie do doboru spółek tworzÄ…cych bazÄ™ porównawczÄ…, " prostota, szeroka znajomość tej metody wÅ›ród inwestorów. Natomiast wady tej metody polegajÄ… na: " braku uwzglÄ™dnienia perspektyw rozwoju spółki, " zależnoÅ›ci wyceny od koniunktury na rynku, " zbyt daleko idÄ…cych uproszczeniach, " rozbieżnoÅ›ci w szacowaniu różnych wskazników. NajpopularniejszÄ… metodÄ… wyceny spółki jest wskaznik P/E. Wskazuje on, ile zÅ‚otówek sÄ… skÅ‚onni zapÅ‚acić inwestorzy za 1 zÅ‚otego zysku. Wskaznik ten możemy obliczyć dzielÄ…c cenÄ™ akcji przez zysk, przypadajÄ…cy na 1 akcjÄ™. Zysk na 1 akcjÄ™ możemy otrzymać dzielÄ…c kapitalizacjÄ™ spółki przez zysk netto. Na współczynnik P/E wpÅ‚ywajÄ… nastÄ™pujÄ…ce czynniki: " dynamika zysku na jednÄ… akcjÄ™ (zasadÄ… jest, że im wyższa jest dynamika, tym wyższe jest P/E), " zmienność zysków na akcjÄ™ (reguÅ‚Ä… jest, że im niższa jest zmienność, tym wyższa jest wartość P/E), " dzwignia operacyjna i finansowa (im wiÄ™ksza dzwignia, tym niższy jest wskaznik P/E), " przejrzystość i relacje inwestorskie (wiÄ™ksza przejrzystość spółki - wyższa wartość wskaznika P/E), " wartość tego wskaznika dla rynku oraz porównywalnych spółek, " poziom stóp procentowych, " dywersyfikacja oraz pozycja rynkowa przedsiÄ™biorstwa, WadÄ… tej metody wyceny jest to, że posiada ona zastosowanie tylko do spółek przynoszÄ…cych zyski. Jak wiadomo, zyski ksiÄ™gowe mogÄ… być sztucznie zaniżone bÄ…dz zawyżone poprzez, na przykÅ‚ad, rozwiÄ…zywanie rezerw. MetodÄ… alternatywnÄ… do P/E jest EV/EBITDA. Odzwierciedla ona wartość, jakÄ… inwestorzy gotowi sÄ… zapÅ‚acić za jednostkÄ™ zysku operacyjnego spółki powiÄ™kszonego o amortyzacjÄ™: EV/EBITDA = (Kapitalizacja + DÅ‚ug netto + Wartość udziałów mniejszoÅ›ci)/EBITDA Ponieważ mniej spółek przynosi straty na poziomie EBITDA niż netto, metoda ta może mieć szersze zastosowanie. Innymi zaletami tej metody sÄ… możliwość porównywania spółek o różnym poziomie dzwigni finansowej, jak również lepsze odzwierciedlenie wartoÅ›ci firm dziaÅ‚ajÄ…cych w sektorach wymagajÄ…cych szczególnie wysokich nakÅ‚adów inwestycyjnych o dÅ‚ugim okresie zwrotu. Natomiast wadÄ… może być różne podejÅ›cie analityków do szacowania dÅ‚ugu netto (wartość z roku bazowego jest wykorzystywana do wskazników na wszystkie lata lub dÅ‚ug netto prognozowany dla każdego roku osobno) oraz mniejsza niż w przypadku P/E dostÄ™pność wskazników dla porównywalnych spółek. DrugÄ… metodÄ… używanÄ… przy wycenach spółek jest metoda DCF - zdyskontowanych przepÅ‚ywów pieniężnych, zaliczana do metod dochodowych. ZaletÄ… tej metody jest to, że uwzglÄ™dnia ona prognozy wyników finansowych oraz perspektywy rozwoju spółki. Natomiast wadÄ… może być fakt, że jest ona wysoce wrażliwa na przyjÄ™te parametry oraz zaÅ‚ożenia dotyczÄ…ce rozwoju i wyników finansowych spółki. Potencjalnym problemem zwiÄ…zanym z modelami dyskontowania przepÅ‚ywów pieniężnych jest to, że uzyskana za ich pomocÄ… wewnÄ™trzna wartość akcji może być znaczÄ…co powyżej lub poniżej bieżących cen na gieÅ‚dzie. Może siÄ™ zdarzyć tak, że cena rynkowa nigdy nie osiÄ…gnie wyznaczonej wartoÅ›ci wewnÄ™trznej. W ten sposób oczekiwania inwestora stosujÄ…cego te metody bÄ™dÄ… zawiedzione. Ad 47 Istota reguÅ‚ w polityce budżetowej paÅ„stwa Zasady polityki budżetowej to: " zasada budżetowania polega na wÅ‚Ä…czeniu danej jednostki paÅ„stwowej do wÅ‚aÅ›ciwego budżetu peÅ‚nymi kwotami, czyli wszystkimi dochodami i wydatkami. " zasada zupeÅ‚noÅ›ci budżet swym zasiÄ™giem powinien obejmować caÅ‚Ä… dziaÅ‚alność paÅ„stwa, wszystkie jego dochody i wydatki " zasada jednoÅ›ci dotyczy wewnÄ™trznej strony budżetu i wymaga, by wszystkie dochody budżetowe tworzyÅ‚y jeden ogólny zasób Å›rodków pieniężnych, by nie wystÄ™powaÅ‚o wiÄ…zanie okreÅ›lonych dochodów budżetowych. Jedność materialna oznacza, że dochody tworzÄ…ce fundusz budżetowy majÄ… przeznaczenie ogólne, tzn. nie sÄ… z góry zwiÄ…zane z okreÅ›lonymi celami finansowanymi z budżetu. Jedność formalna zostaÅ‚a osiÄ…gniÄ™ta dziÄ™ki budowaniu skonsolidowanego bilansu systemu finansów publicznych obejmujÄ…cego budżet wÅ‚adz centralnych i budżety samorzÄ…dowe. Objawia siÄ™ ujÄ™ciem dochodów i wydatków w jednym dokumencie " zasada jawnoÅ›ci wymaga, by wydatki i dochody budżetowe nie byÅ‚y tajne, by spoÅ‚eczeÅ„stwo mogÅ‚o przyglÄ…dać siÄ™ kasie publicznej i miaÅ‚o możliwość oceny gospodarowania groszem publicznym przez uprawnione do tego organy. " zasada równowagi budżetowej suma planowanych i rzeczywiÅ›cie wydatkowanych Å›rodków nie może być wyższa od sumy przewidywanych i osiÄ…ganych dochodów budżetowych. " zasada szczegółowoÅ›ci dochody i wydatki powinny być ujmowane w sumach ogólnych lecz z dokÅ‚adnym okreÅ›leniem zródeÅ‚ dochodów oraz przeznaczeniem wydatków ReguÅ‚y budżetowe permanentne ograniczenie polityki fiskalnej, odzwierciedlonej we wskaznikach budżetowych, wskazujÄ…cych na jej postÄ™py. Wprowadzenie reguÅ‚y budżetowej polega na okreÅ›leniu wskaznika, którego ma ona dotyczyć, wprowadzeniu rangi prawnej reguÅ‚y oraz ustaleniu klauzuli wyjÅ›cia . IstniejÄ… 4 kategorie reguÅ‚ budżetowych: 1. reguÅ‚y salda budżetowego; 2. reguÅ‚y wydatkowe (w Polsce tymczasowa reguÅ‚a: wydatki mogÄ… wzrosnąć tylko o 1% w stosunku do roku poprzedniego); 3. reguÅ‚y zadÅ‚użenia (w Polsce w konstytucji); 4. reguÅ‚y dochodowe. Ad 48 Koncepcja finansów behawioralnych Koncepcja finansów behawioralnych - rozważania nad zachowaniami rynków finansowych, uwzglÄ™dniajÄ…ce zagadnienia psychologiczne, spoÅ‚eczne i antropologiczne - poszukiwanie psychologicznych mechanizmów zachowania uczestników rynku - krytyka racjonalnoÅ›ci inwestorów konieczność uwzglÄ™dniania ludzkich uÅ‚omnoÅ›ci Inwestor behawiorystów: ðð przesadny optymizm / pesymizm w zależnoÅ›ci od nastrojów na rynku ðð awersja do strat ðð przekonanie, że wiÄ™kszość ma racjÄ™ ðð emocjonalne podejÅ›cie do wÅ‚asnych inwestycji ðð strata bardziej boli niż zysk cieszy ðð podatność na wpÅ‚yw zbiorowoÅ›ci ðð nadmierna pewność siebie Anomalie na rynkach finansowych ðð poinformacyjny dryf cen ðð efekt cena do wartoÅ›ci ksiÄ™gowej ðð efekt cena do zysku ðð efekt maÅ‚ych spółek ðð stopa zwrotu z pierwszych emisji publicznych ðð efekt koÅ„ca miesiÄ…ca ðð paradoks zamkniÄ™tych funduszy inwestycyjnych wyceniane inaczej niż suma akcji wchodzÄ…cych w skÅ‚ad jednostki ðð nieproporcjonalne obroty w stosunku do kapitalizacji gieÅ‚dowej ðð efekt weekendu ceny akcji spadajÄ… w okolicach weekendu ðð efekt stycznia stopy zwrotu wyższe niż w innych miesiÄ…cach ðð zjawisko regresji cen do Å›redniej ðð dodatnie krótkoterminowe autokorelacje stóp zwrotu Teoria perspektywy (Kahneman, Tversky) 3 efekty: ðð - efekt pewnoÅ›ci preferowany pewny zysk niż wyższy niepewny ðð - efekt odbicia inaczej traktowana prognoza strat niż zysków ðð - efekt izolacji ludzie skupiajÄ… siÄ™ na tym, co dzieli alternatywy, a nie na tym, co je Å‚Ä…czy inne: ·ð - zdarzenia ekstremalnie nieprawdopodobne uważane za niemożliwe, ·ð - zdarzenia ekstremalnie prawdopodobne uważane za pewne, ·ð - efekt niestaÅ‚oÅ›ci preferencji, ·ð - przecenianie niewielkich szans wygrania dużej sumy lub zaistnienia bardzo dużej straty ·ð - malejÄ…ca wrażliwość na zmiany (mniej odczuwana różnica 120 100 niż 20 10) ·ð - teoria żalu (puÅ‚apka żalu) ·ð - hipoteza samousprawiedliwienia Ad 49 Funkcje i struktura współczesnej rachunkowoÅ›ci Wyróżnia siÄ™ nastÄ™pujÄ…ce funkcje rachunkowoÅ›ci: Øð Informacyjna dostarczanie informacji do podejmowania decyzji w procesie zarzÄ…dzania, odbiorcÄ… informacji jest zarzÄ…d i organy niższych szczebli zarzÄ…dzania Øð Kontrolna ochrona mienia, obejmuje: zabezpieczenie majÄ…tku przed przywÅ‚aszczeniem i zniszczeniem, oddziaÅ‚ywanie na racjonalne wykorzystanie majÄ…tku i zapobieganie marnotrawstwu Øð Analityczna interpretacja danych liczbowych za pomocÄ… dodatkowych czynnoÅ›ci obrachunkowych i analitycznych te informacje prezentowane sÄ… w postaci sprawozdaÅ„ Øð Stymulacyjna pobudzanie podmiotów gospodarczych do aktywnego dziaÅ‚ania, modelowanie rozwiÄ…zaÅ„ systemowych rachunkowoÅ›ci, Struktura rachunkowoÅ›ci: Trzy przekroje strukturalne rachunkowoÅ›ci. Struktura: Øð Funkcjonalna rachunkowość to zródÅ‚o informacji retrospektywnych (rozliczenie i ocena podmiotu) oraz informacji prospektywnych (ksztaÅ‚towanie zachowaÅ„ menedżerskich) o Rachunkowość finansowa rozliczanie z otoczeniem, informacje dla odbiorców zewnÄ™trznych, podlega standaryzacji o Rachunkowość zarzÄ…dcza podejmowanie decyzji Øð Przedmiotowa: o Rachunek zasobów majÄ…tek i kapitaÅ‚y, konta bilansowe, BILANS o Rachunek strumieni koszty, przychody, zyski i straty nadzwyczajne, konta wynikowe, RZiS o Rachunek czynników siÅ‚y, czynniki pozytywne i negatywne, konta czynników, RPP Øð Formalna wyraża siÄ™ w ujednoliceniu ewidencji zdarzeÅ„ gospodarczych w jednostkach na wzorcowym planie kont (opracowany przez MF). Ad 50. 50. NadrzÄ™dne zasady rachunkowoÅ›ci finansowej ich systematyka i treść WÅ›ród zasad nadrzÄ™dnych wyróżniamy: " kontynuacji dziaÅ‚ania (art. 5 ust.2) - oznacza, że przy stosowaniu przyjÄ™tych zasad (polityki) rachunkowoÅ›ci przyjmuje siÄ™ zaÅ‚ożenie, że jednostka bÄ™dzie kontynuowaÅ‚a w dajÄ…cej siÄ™ przewidzieć przyszÅ‚oÅ›ci dziaÅ‚alność w nie zmniejszonym istotnie zakresie, bez postawienia jej w stan likwidacji lub upadÅ‚oÅ›ci, chyba że jest to niezgodne ze stanem faktycznym lub prawnym. " memoriaÅ‚u (art. 6 ust. 1) - polega na tym, że w ksiÄ™gach rachunkowych jednostki należy ująć wszystkie osiÄ…gniÄ™te, przypadajÄ…ce na jej rzecz przychody i obciążajÄ…ce jÄ… koszty zwiÄ…zane z tymi przychodami dotyczÄ…ce danego roku obrotowego, niezależnie od terminu ich zapÅ‚aty (wpÅ‚ywu czy wypÅ‚ywu kasowego gotówki). Innym sÅ‚owem należy rejestrować w ksiÄ™gach rachunkowych zdarzenia gospodarcze nie tylko obrazujÄ…ce wpÅ‚aty i wypÅ‚aty Å›rodków pieniężnych lecz wszystkie inne niepieniężne zmiany w sytuacji finansowo-rzeczowej jednostki gospodarczej Kasowa - polega na zaliczaniu do przychodów danego okresu tylko tych przychodów, które nastÄ…piÅ‚y w wyniku rzeczywistego wpÅ‚ywu Å›rodków pieniężnych do kasy lub na rachunek bankowy przedsiÄ™biorstwa. To samo dotyczy poniesionych kosztów, a wiÄ™c ujmowania w ksiÄ™gach danego okresu sprawozdawczego tylko tych kosztów, które sÄ… zwiÄ…zane z rzeczywistÄ… wypÅ‚atÄ… Å›rodków pieniężnych (np. z kasy, z banku). Zasada ta jest przeciwieÅ„stwem zasady memoriaÅ‚owej " współmiernoÅ›ci (periodyzacji, art. 6 ust. 2) mówi, że dla zapewnienia współmiernoÅ›ci przychodów i zwiÄ…zanych z nimi kosztów do aktywów lub pasywów danego okresu sprawozdawczego zaliczane bÄ™dÄ… koszty lub przychody dotyczÄ…ce przyszÅ‚ych okresów oraz przypadajÄ…ce na ten okres sprawozdawczy koszty, które jeszcze nie zostaÅ‚y poniesione. Oznacza to konieczność przeciwstawiania osiÄ…gniÄ™tym w danym okresie przychodom kosztów poniesionych na ich osiÄ…gniÄ™cie, celem ustalenia realnego wyniku finansowego. Realizacja tej zasady nastÄ™puje poprzez wyodrÄ™bnienie kosztów i przychodów przyszÅ‚ych okresów oraz tworzenie rezerw na przyszÅ‚e wydatki. " ciÄ…gÅ‚oÅ›ci (art. 5 ust. 1) - (politykÄ™) rachunkowoÅ›ci należy stosować w sposób ciÄ…gÅ‚y, dokonujÄ…c w kolejnych latach obrotowych jednakowego grupowania operacji gospodarczych, wyceny aktywów i pasywów, w tym także dokonywania odpisów amortyzacyjnych lub umorzeniowych, ustalania wyniku finansowego i sporzÄ…dzania sprawozdaÅ„ finansowych tak, aby za kolejne lata informacje z nich wynikajÄ…ce byÅ‚y porównywalne. " ostrożnoÅ›ci (ostrożnej wyceny) (art. 7 ust.3) - dotyczy sposobu wyceny skÅ‚adników majÄ…tku, zródeÅ‚ finansowania majÄ…tku oraz ustalania wyniku finansowego, wycena aktywów i pasywów jednostki musi być dokonana tak aby nie zostaÅ‚ znieksztaÅ‚cony wynik finansowy. Wymaga stosowania okreÅ›lonych reguÅ‚ np. odpisywanie umorzenia od wartoÅ›ci poczÄ…tkowej Å›rodków trwaÅ‚ych, aktualizacji wyceny wskutek zmniejszania wartoÅ›ci użytkowej lub handlowej skÅ‚adników majÄ…tku, zmniejszania wartoÅ›ci należnoÅ›ci o znane jednostce grożące straty itp. " przewagi treÅ›ci nad formÄ…, istotnoÅ›ci (art. 4 ust 4) - ważniejsza od formy w jakiej prezentowane sÄ… informacje jest to aby byÅ‚y one prawidÅ‚owe i zgodne z operacjami gospodarczymi zachodzÄ…cymi w przedsiÄ™biorstwie " prawdziwego i rzetelnego obrazu (atr.4 ust. 1-2) - jednostka ma tak prowadzić swojÄ… rachunkowość aby odzwierciedlaÅ‚a ona rzeczywistÄ… sytuacje majÄ…tkowÄ… i finansowÄ… " Zasada periodyzacji należy ujmować operacje gospodarcze z podziaÅ‚em na okresy sprawozdawcze ( m-ce, lata obrotowe), umożliwia to porównanie z okresami poprzednimi. Rok obrotowy obejmuje rok kalendarzowy lub inny okres trwajÄ…cy 12 kolejnych miesiÄ™cy " Zasada istotnoÅ›ci dotyczy ona przede wszystkim informacji zawartych w sprawozdaniach finansowych. MajÄ… być w nich wykazane wszystkie istotne informacje, które umożliwiajÄ… wÅ‚aÅ›ciwÄ… ocenÄ™ przebiegu i rezultatów dziaÅ‚alnoÅ›ci w roku minionym oraz obecnej sytuacji majÄ…tkowej i finansowej jednostki gospodarczej ( np. jeżeli wartość produkcji w toku jest niska w danej firmie to firma nie musi jej wykazać w swoim majÄ…tku, inaczej gdy wartość ta jest wysoka)