3. "Podobieństwa i różnice dramatu klasycznego i dramatu szekspirowskiego".

Dramat starogrecki powstał z obrzędów ku czci Dionizosa, z obchodzonych wiosną
(w mieście) Dionizji Wielkich i jesienią (na wsi) Dionizji Małych (wielkie dały
początek tragedii, małe
komedii). Dionizos, opiekun winorośli, a więc
urodzaju, wina i zabawy, był także Bogiem narodzin i śmierci. Obrzędy, z
początku dość dzikie i wyuzdane, pod wpływem kultu Apollina - boga poezji,
muzyki i sztuk, stawały się coraz bardziej umiarkowane i zrytualizowane. W VI
w. p. n. e. Pizystrat zamienił święto na teatr, a z pieśni chóralnej ku czci
Dionizosa, dytyrambu, powstała tragedia. Nazwa tragedia bierze się z dwóch
wyrazów: tragos (kozioł) i ode (pieśń) i znaczy pieśń kozłów.
Pierwotnie tragedia miała formę dialogu przewodnika (koryfeusza) z chórem. Z
czasem koryfeusz stał się aktorem, występując z początku w kilku rolach
tak
było za czasów Tespisa, pierwszego znanego z imienia autora dramatów. Następni
autorzy, Ajschylos i Sofokles, dodawali po jednym aktorze. W klasycznej
tragedii na scenie mogło występować najwyżej trzech aktorów, w tym kobieta
(Sofokles wprowadził jej rolę), którą grał przebrany mężczyzna. Tragedia
zaczynała się prologosem (zapowiedzią, wprowadzającą w treść utworu), po którym
następował parados (wejście chóru na orchestrę, który opowiada jak doszło do
konfliktu). Główna część tragedii składała się z epeisodionów (kolejnych
epizodów akcji wypowiadanych przez aktorów) i stasimonów (wystąpień chóru,
wygłaszającego komentarz do dziejących się wydarzeń). Kolejną częścią dramatu
jest kommos
pieśń żałobna, lamentacyjna, a utwór kończy exodus
ostatnia
pieśń chóru podsumowująca dramat.
W tragedii obowiązywała zasada trzech jedności
czasu (akcja musiała się
zamykać w jednym dniu; dążono do tego, by czas sztuki pokrywał się z czasem
rzeczywistym), miejsca (rzecz działa się w jednym miejscu, np. przed królewskim
pałacem) i akcji (która musiała być jednowątkowa, tzn. dotyczyć jednego
zdarzenia). Dramat antyczny cechuje również brak scen zbiorowych (monolit).
Bohaterowie nie podlegają transformacjom, nie popadają w skrajne stany
emocjonalne, takiej kreacji służyło noszenie przez całe przedstawienie jednej
maski.
Twórca "Poetyki" Arystoteles określił w tragedii zasadę decorum, mówiącą o
właściwym zharmonizowaniu poszczególnych elementów dzieła literackiego, jego
odpowiednim stylu, słownictwie, składni w stosunku do treści, wobec sytuacji
podmiotu mówiącego i społecznej pozycji. Arystoteles rozwinął również kategorię
estetyczną, oznaczającą naśladowanie, ale nie kopiowanie rzeczywistości przez
sztukę zwaną mimezis. Często bohater antycznej tragedii nie wie, że popełnił
zbrodnię lub czyn niegodny, następowało tzw. "nieszczęśliwe zbłądzenie"
określone przez twórcę "Poetyki" jako ironia tragiczna. Istotą tragedii jest
konflikt tragiczny. Jej bohater zostaje postawiony w sytuacji wyboru
koniecznego: musi wybrać pomiędzy równorzędnymi, przeciwstawnymi racjami, co
okazuje się właściwie niemożliwe, bowiem każdy wybór zbliża go do katastrofy,
zagłady. Celem tragedii jest katharsis, duchowe oczyszczenie, jakiego doznaje
widz, przejęty losami bohaterów. Współczując im, doznaje ulgi, wyzbywając się
złych namiętności. (Z tragedią łączy się pojęcie tragizmu
bohater, uwikłany w
konflikt wartości i konieczności, niezależnie od swych szlachetnych intencji
zdąża ku klęsce lub zagładzie, ukazanej we wzniosłej tonacji.)
Twórczość dramatyczna Williama Szekspira dała początek nowoczesnemu teatrowi
europejskiemu. Szekspir dokonał na przełomie XVI i XVII stulecia prawdziwej
rewolucji, tworząc własną, oryginalną odmianę zwaną dramatem szekspirowskim
(inaczej zwany elżbietańskim). Zrywa z kanonem dramatu klasycznego, łamiąc
regułę trzech jedności (czasu, miejsca i akcji), nie stosuje się do wymagań
decorum, wprowadzając do tragedii (gatunku wysokiego) postacie komediowe (z
gatunku niskiego). W wielu dramatach szekspirowskich pomieszane były również
kategorie estetyczne, np. tragizm z liryzmem. Bohaterów, cechował swoisty
apsychologizm: charakteryzowała ich zmienność, łatwość popadania w skrajne
emocjonalnie stany: od miłości do nienawiści, od wierności do zdrady. Szekspir
wprowadza do tragedii słownictwo potoczne, nierzadko wulgarne, na scenie
pojawiają się duchy, czyli łamie on zasadę ukazywania świata przedstawionego w
tylko jednej realistycznej konwencji. Twórca wprowadza na scenę postacie z
służby, jak i tłumu, ukazując sceny batalistyczne, krwawe i brutalne.
Wypowiedzi chóru z dramatu klasycznego zostają zastąpione monologami
wskazującymi bohatera. Ukazane są po raz pierwszy wzorce osobowe, wprowadzona
została intryga oraz elementy przyrody.