ZAGROŻENIA CYWILIZACYJNE dr inż. Katarzyna Szopka WYKAAD 1 Zagrożenia cywilizacyjne\globalne zagrożenia, które wywierają lub mogą wywrzeć silny wpływ na obecne lub przyszłe warunki życia ludzi i innych organizmów, na rozwój gospodarczy i możliwości wyboru sposobów życia. Do zagrożeń cywilizacyjnych zalicza się również zmiany w biosferze, które maja tendencje do rozszerzania się lub już obejmują duży obszar albo cala Ziemię. Główne zagrożenia: przyrost ludności świata = problem demograficzny wzrost konsumpcji dostęp do żywności = problem głodu urbanizacja zbrojenia i wojny globalne problemy środowiskowe:
wyczerpywanie zasobów nieodnawialnych Wzrost demograficzny: - szybkie tempo przyrostu rzeczywistego liczby ludnoÅ›ci na Å›wiecie - przyjmuje siÄ™, że o eksplozji demograficznej możemy mówić, gdy przyrost rzeczywisty przekracza 3%, oznacza to podwojenie liczby ludnoÅ›ci w ciÄ…gu 24 lat, czyli w ciÄ…gu jednej generacji/pokoleniu. W historii ludzkoÅ›ci sÄ… 3 przeÅ‚omowe okresy: - ok. 8000 lat p.n.e. - przejÅ›cie czÅ‚owieka od zbieractwa do prymitywnego rolnictwa i trybu osiadÅ‚ego - XVIII w. - znaczny wzrost produkcji żywnoÅ›ci oraz postÄ™ nauk medycznych spadek Å›miertelnoÅ›ci - druga poÅ‚owa XX w. - dalszy postÄ™p medycyny, spadek Å›miertelnoÅ›ci i wydÅ‚użenie Å›redniej dÅ‚ugoÅ›ci życia, dopiero od 1950 mamy do czynienia ze stricte eksplozjÄ…. Liczba ludnoÅ›ci: 1800 1mld 1930 2mld 1975 4mld 2010 7mld 2050 9mld 2120 12mld Konsekwencje wzrostu liczby ludnoÅ›ci: " problem wyżywienia: zmiany struktury użytkowania gruntów, intensyfikacja rolnictwa " konsumpcja zasobów " dewastacja Å›rodowiska: konsumpcja zasobów, urbanizacja, intensyfikacja rolnictwa WYKAAD 2 Czy wzrost produkcji żywnoÅ›ci dotrzyma tempa wzrostu ludnoÅ›ci: º% wariant optymistyczny postÄ™p gospodarczy i technologiczny pomoże sprostać temu trudnemu wyzwaniu i bÄ™dzie można wyżywić nawet ponad 11 mld ludzi º%wariant pesymistyczny niektórzy eksperci twierdzÄ…, że 11mld to zbyt wiele by można byÅ‚o zapewnić ciÄ…gÅ‚Ä… i zrównoważonÄ… dostawÄ™ żywnoÅ›ci i innych produktów Problem gÅ‚odu: World Water Development Report (raport o gospodarce wodnej na Å›wiecie) podaje że: z gÅ‚odu codziennie umiera 25tysiecy ludzi z tego 75% to dzieci 815mln cierpi z niedożywienia Głód koniunkturalny powstaje w wyniku nagÅ‚ego wydarzenia /klÄ™ska żywioÅ‚owa, wojna/, jego wystÄ™powanie jest okresowe i zazwyczaj koÅ„czy siÄ™ wraz z ustaniem jego przyczyny Głód chroniczny wynika z wieloletniego niedożywienia, zazwyczaj jego przyczynÄ… jest zÅ‚e zarzÄ…dzanie paÅ„stwem i niewÅ‚aÅ›ciwe wydatkowanie przychodów paÅ„stwa Przyczyny gÅ‚odu i niedożywienia: " niekorzystne warunki klimatyczne problemy z produkcjÄ… żywnoÅ›ci " wysoki przyrost naturalny " klÄ™ski żywioÅ‚owe " konflikty zbrojne " niestabilność polityczna " zÅ‚e zarzÄ…dzanie krajami, szczególnie w Afryce, wÅ›ród 25 krajów dotkniÄ™tych gÅ‚odem wszystkie sÄ… zle rzÄ…dzone (bÅ‚Ä™dy w dziedzinie ekonomii, niewÅ‚aÅ›ciwe wydatkowanie przychodów paÅ„stwa) Rejony wystÄ™powania: najostrzej w Afryce na poÅ‚udnie od sahary: Etiopia, Erytrea, Angola, Burundi, Gwinea, Somalia, Sierra Leone 11% z 481 milionów mieszkaÅ„ców Ameryki AaciÅ„skiej i regionu Karaibów gÅ‚. Haiti, Nikaragua, Boliwia, Honduras ogromne rzesze ludzi cierpiÄ… z powodu gÅ‚odu w Azji URBANIZACJA JAKO PRBLEM GLOBALNY urbanizacja urbs, urbis - miasto (Å‚ac.) powszechny, szybki wzrost liczby i wielkoÅ›ci miast WedÅ‚ug kryteriów ONZ miasto to osiedle liczÄ…ce ponad 20 tys mieszkaÅ„ców Cechy osiedli miejskich: " miasta żyjÄ… dziÄ™ki staÅ‚emu zasilani z zewnÄ…trz " sÄ… wielkimi konsumentami energii, wody, żywnoÅ›ci i materiałów, które nieustannie pÅ‚ynÄ… po rozgaÅ‚Ä™zionej sieci transportowej " miasto wydala na zewnÄ…trz zanieczyszczenia atmosferyczne, Å›cieki i odpady, które oddziaÅ‚ujÄ… na obszary rolnicze i leÅ›ne " zajmuje coraz wiÄ™cej przestrzeni, na której ulegajÄ… zmianie wszystkie czynniki Å›rodowiska, z klimatem wÅ‚Ä…cznie Liczba ludzi zamieszkujÄ…ca miasta: -1926 267mln czyli 14% ogółu ludzi -1970 1010mln czyli 28% -1987 2100mln czyli 42% -prognozuje siÄ™, iż na poczÄ…tku XXI wieku w miastach bÄ™dzie żyć 60% siedmiomiliardowej populacji ludzi Problemy osiedli miejskich: -już w starożytnoÅ›ci na terenach miejskich obowiÄ…zywaÅ‚y pewne ograniczenia: " regulacje haÅ‚asu w miastach starożytnego Rzymu " lokalizowanie miast na pustyni by nie uszczuplać gruntów nadajÄ…cych siÄ™ pod wypas lub uprawÄ™ " Kodeks Solona zanieczyÅ›ciÅ‚eÅ› wodÄ™, musisz przywrócić jÄ… do stanu naturalnego), dotyczyÅ‚ co prawda nie tylko osiedli miejskich, ale najczęściej w miastach byÅ‚ przestrzegany i respektowany Rozwój miast: Ä… do czasu rewolucji przemysÅ‚owej miasta rozwijaÅ‚y siÄ™ powoli Ä… wiÄ…zaÅ‚o siÄ™ to z systemem cechowym polegaÅ‚ na ograniczaniu dostÄ™pu do zawodu, co powodowaÅ‚o ograniczenie rozwoju rzemiosÅ‚a Ä… regulacja przestrzenna usytuowanie uciążliwych zakÅ‚adów na obrzeżach lub poza granicami miast Ä… dekret Napoleona z 1810 roku podzieliÅ‚ instalacje przemysÅ‚owe na 3 grupy ª% bardzo szkodliwe i uciążliwe mogÅ‚y być lokalizowane tylko poza granicami miast np. garbarnie ª% Å›rednio szkodliwe lokalizowane na obrzeżach miast np. elektrownie ª% maÅ‚o szkodliwe mogÅ‚y być lokalizowane w mieÅ›cie bez ograniczeÅ„ WYKAAD 3 Nadmierna urbanizacja w XX w zwiÄ…zana byÅ‚a z: " rozwojem przemysÅ‚u " biedÄ… na wsi " możliwoÅ›ciÄ… pokonywania barier transportowych w procesie zaopatrywania w żywność NajwiÄ™ksze aglomeracje Å›wiata: Tokio 35,7mld Nowy Jork mld Meksyk 19mld Sao Paulo 18,8 mld Bombaj 18,9 mld Delhi 15,9 mld Aglomeracja (Å‚ac. agglomeratio nagromadzenie) w urbanistyce jest to obszar o intensywnej zabudowie, charakteryzujÄ…cy siÄ™ dużym zagÄ™szczeniem ludnoÅ›ci prezbywajÄ…cej na danym terenie periodycznie (np. w ciÄ…gu dnia) lub stale. W brzmieniu bardziej potocznym jest to skupisko sÄ…siadujÄ…cych ze sobÄ… miast i wsi, które stanowiÄ… wspólny organizm, poprzez zintegrowanie lub uzupeÅ‚nianie siÄ™ rozmaitych form infrastruktury tych miejscowoÅ›ci. Megalopolis/Megapolis rozwój aglomeracji może doprowadzić do powstania rozlegÅ‚ego silnie zurbanizowanego megalopolis.NajwiÄ™szkszy tego typu obszar znajduje siÄ™ w USA pomiÄ™dzy Bostonem a Charlotte, liczy ponad 48mln mieszkaÅ„ców, na obszarze okoÅ‚o 175 tys km2. W Europie, wyksztaÅ‚ca siÄ™ obszar z Mediolanem Turynem i Lyonem na czele, ponad 11mln mieszkaÅ„ców. Problemy Å›rodowiskowe miast: " zanieczyszczenia powietrza (przemysÅ‚ + transport) zjawiska smogu " produkcja odpadów i problemy z ich skÅ‚adowaniem i utylizajcjÄ… " produkcja Å›cieków problem z zanieczyszczeniami wód powierzchniowych " zapotrzebowane na wodÄ™ i energiÄ™ " konsumpcja " problemy patologii spoÅ‚ecznych Konsumpcja proces zaspokajania potrzeb spoÅ‚ecznych, polegajÄ…cy na ciÄ…gÅ‚ym używaniu zasobów przyrody w różnym stopniu przetworzenia. Wzrost konsumpcji: zasoby ziemi byÅ‚y wykorzystywane przez ludy wszystkich kultur w ciÄ…gu dziejów do XIX wieku konsumpcja nie zagrażaÅ‚a globalnym zasobom sytuacja zmieniÅ‚a siÄ™ po rewolucji przemysÅ‚owej Historia konsumpcji zasobów: " najwczeÅ›niej wykorzystywanymi zasobami byÅ‚y: woda, sól i krzemieÅ„ " wykorzystanie soli wzrosÅ‚o, kiedy zmieniono dietÄ™ z wysokobiaÅ‚kowej, opierajÄ…cej siÄ™ na miÄ™sie, na zboże " okoÅ‚o 9000lat p.n.e. zaczÄ™to wypalać gliniane naczynia ceramiczne " kolejnym etapem postÄ™pu by wyrób cegieÅ‚ i szkÅ‚a, ok. 3500 lat p.n.e. " pierwszymi eksploatowanymi metalami byÅ‚y zÅ‚otoi miedz " w starożytnej Grecji i Rzymie rozwinęło siÄ™ na wielkÄ… skalÄ™ wydobycie i obróbka kamienia " w Grecji rozwijaÅ‚o siÄ™ górnictwo metali gÅ‚. zÅ‚oto i srebro " Å›redniowiecze to w Europie powrót do rolnictwa /eksploatowano sól/ " wiek XV i XVI to czas wytopu żelaza i coraz wiÄ™szego popytu na żelazo masowe wycinki drzew na cele hutnictwa " XVIII w. to poczÄ…tek eksploatacji wÄ™gla, szególnie na terenie Anglii " rok 1740 wynaleznienie soposubu produkcji stali " rewlocuja przemysÅ‚owa to przede wszystkim czas żelaza, stali, coraz wiÄ™ksze zapotrzebowanie na wÄ™giel coraz intensywniej rozwija siÄ™ górnicctwo " era lotnictwa przyniosÅ‚a postÄ™p w dziedzinie stopów lekkich aluminium, tytan " czas prac nad bombÄ… atomowÄ… to eksploatacja uranu i toru " po II wojnie Å›wiatowej szybko wzrasta zapotrzebowanie na ropÄ™ naftowÄ… jako głównego zródÅ‚a energii dla przemysÅ‚u !istnieje realna grozba wyczerpania niektórych zasobów np. ropa naftowa! WYKAAD 4 Globalne problemy Å›rodowiskowe: Ä… pustynnienie Ä… ubytek lasów Ä… zanik bioróżnorodnoÅ›ci Ä… zmiany klimatu Ä… zanik warstwy ozonowej Ä… pogaraszajÄ…ca siÄ™ jakość Å›rodowiska (wód, gleby, atmosfery itp.) Pustynnienie degradacja ziemi zwiÄ…zana szczególnie ze Å›rodowiskiem suchym lub półsuchym wg Thomas'a i Middleton'a wyrazistość skutków ekonomicznych i spoÅ‚ecznych procesów, zarówno naturalnych, jak i sztucznych, zakłócajÄ…cych równowagÄ™ gleby, roÅ›linnoÅ›ci i wody na obszarch narażonych na edaficznÄ… lub klimatycznÄ… erozjÄ™ desertyfikacja inna nazwa pustynnienia J.R. Craig przeobrażenie obszaru niegdyÅ› wykorzystywanego rolniczo w pustyniÄ™ lub innÄ… bezużytecznÄ… dlaczÅ‚woieka formÄ™ krajobrazu konwencja ONZ w sprawie zwalczania pustynnienia degradacja ziemi na obszarach suchych, półsuchych i okresowo suchych wynikajÄ…ca z różnych czynników w tym zmiennoÅ›ci klimatu i dziaÅ‚alnoÅ›ci czÅ‚owieka Pustynnienie: pustynie tworzÄ… siÄ™ w warunkach klimatu gorÄ…cego, gdzie brak wody uniemożliwia wzrost roÅ›lin czynnikiem warunkujÄ…cym powstawanie pustyÅ„ jest deficyt wody gleby wystÄ™pujÄ…ce na terenach pustynnych sÄ… skrajnie maÅ‚o zasobne w skÅ‚adniki pokarmowe, o uziarnieniu piaszczystym, bardzo podatne na procesy erozyjne uwzglÄ™dniajÄ…c warunki klimatyczne okoÅ‚o 1/3 lÄ…dowej powierzchni ziemi powinna być zajÄ™ta przez pustynie, tymczasem badania wykazujÄ…, iż zajmujÄ… obecnie 43% lÄ…du należy wiÄ…zać to z dziaÅ‚alnoÅ›ciÄ… czÅ‚owieka procesy pustynnienia mogÄ… przebiegać Å‚Ä…godnie lub gwaÅ‚townie, lecz zawsze prowadzÄ…c do zmniejszenia produktywnoÅ›ci gleby, w niektórych przypadkach caÅ‚kowitego zachamowania produktywnoÅ›ci problem nie jest zawiskiem nowym, pierwsze wzmainki na ten temat podawaÅ‚ Platon piszÄ…c o problemach zniszczenia bogatych ziem w Attcye zwiÄ…zanego z wyciÄ™ciem lasów i nadmiernym wypasem przykÅ‚adem kraju europejskiego majÄ…cego problemy z pustynnienim jest Hiszpania pustynnienie w Hiszpanii miaÅ‚o swoke poczÄ…tki już w Å›redniowieczu, za szerzenie siÄ™ tego zjawiska odpowiedzialne byÅ‚y głównie wypasy zwierzÄ…t i wysinka lasów, zwiÄ…zane z licznymi toczÄ…cymi siÄ™ wojnami w tamtych czasach współczesne czynniki zwiÄ…zane sÄ… przede wszystkim z ociepleniem klimatu, brakiem wody i wystÄ™powaniem corocznych pożarów tamtejszych lasów ponadto pustynnienie zwiÄ…zane jest ze specyicznÄ… gospodarkÄ… rolnÄ… opartÄ… na caÅ‚orocznym wypasie zwierzÄ…t, odÅ‚ogowaniu gleb, uprawie trzciny, cukrowej, drzew oliwnych, nawadniania gleb wodÄ… silnie zasolonÄ… Rejony Å›wiata szczególnie narażone: " poÅ‚udniowo-zachodnie stany USA " poÅ‚udniowa Europa " wiÄ™kszość terenów Australii " obszary w poÅ‚udniowej Afryce " Å›rodkowa Azja Naturalne przyczyny: klimat gorÄ…cy wysoka temperatura, brak opadów cyrkulacja powietrza blokujÄ…ca napÅ‚yw wilgotnego opadów wystÄ™powanie zimnych prÄ…dów morskich, które uniemożliwiajÄ… transport ary wodnej nad kontynent bariera orograficzna gór tzw. cieÅ„ opadowy po zaiwetrznej stronie gór naturalne pożary bardzo rzadkie Przyczyny antropogeniczne: " zaorywanie i uprawa gleb w strefie gorÄ…cej (sawanny, prerie) " nadmierny wypas szczególnie niebezpieczny w RPA czy Australii /roÅ›linność naturalna jest niszczona przez wypasane owce i bydÅ‚o,(nie tyle zjadana co wydeptywana) spada bioróżnorodność, wieloletnie trawy na Å‚Ä…kach i sawannach sÄ… zastÄ™powane przez bezużyteczne zaroÅ›la, pojawiajÄ… siÄ™ zjawiska erozyjne/ " zle dziaÅ‚ajÄ…cy system irygacyjny -nadmierne nawadnianie i powolny drenaż powodujÄ… gromadzenie siÄ™ soli w glebie, co powoduje sÅ‚aby wzrost roÅ›lin, uprawa przestaje być opÅ‚acalne, powrót roÅ›linnoÅ›ci jest bardzo powlny- " wypalanie i wycinanie lasów i zaroÅ›li PrzykÅ‚adowy przebieg pustynnienia: Wycinka lasów zmniejesznie liczby gatunków zmniejszenie produkcji biomasy ubytek substancji organiczej zmniejszenie retencji wodnej nasilenie erozji wietrznej postÄ™pujÄ…ce odsÅ‚oniÄ™cie ziemi obszar pustynny Symptomy procesu pustynnienia:
obniżenie zwierciadła wody gruntowej
wzrost zasolenia w glebach
zmniejszenie ilości wód powierzchniowych (wysychanie rzek i potoków)
potęgowanie zjawisk erozyjnych
ubytek naturalnej roślinności porastającej dany teren WYKAAD 5 Mechanizm zjawiska można prześledzić na przykładzie południowych stanów USA (Kansas, Oklahoma, Teksas) określane mianem dust bowl misa pyłu, pył rozsiewany: regularną uprawę ziemi rozpoczęto w tym rejonie w latach siedemdziesiątych XIX w., gdy fale emigrantów posuwały się na zachód na początku XX w. na tym terenie opady były stosunkowo wysokie, co sprzyjało rozwojowi rolnictwa zaorywano ogromne obszary prerii, obsiewano pszenicą gleba na ogromnych, nieosłoniętych obszarach narażona była na erozję w roku 1931 rozpoczęła się wielka susza, farmerzy opuszczali tereny, a około 3mln ha gruntów uległo erozji
ą Najszerzej znanym współczesnym przykładem pustynnienia jest pas Sahelu, rozciągający się na poudnie od Sahary i obejmujący znaczną część Mauretanii, Senegalu, Etiopii, Gambii, Sudanu i Nigru
ą Wielka susza w latach '69-'73 spowodowała wielkie straty w rolnicwtie zwrócono wówczas uwagę na bardzo cięzkie położenie tamtejszej ludności
ą wypas zbyt wielkich stad doprowadził do zniszczenia i erozji urodzajnych gruntów
ą w efekcie obniżenie transpiracji co skutkowało zmniejszeniem wilgotności atmofery
ą susza stawała się coraz bardziej dotkliwa, zmniejszyła się powierzchnia upraw i proces przebiegał coraz szybciej
ą obecnie w stefie Sahelu powierzchnia zajęta przez pustynię powiększa się o 6mln ha rocznie
Ä… powoduje to coraz wiÄ™ksze problemy gÅ‚odu i niedożywienia na tym terenie PrzeciwdziaÅ‚anie procesowi pustynnienia: " odpowiednie metody ochrony gleb " powiÄ™kszanie obszarów lasów " zwiÄ™kszenie okrywy roÅ›linnej " rehabilitacja spustynnionych terenów " zapewnienie Å›rodków egzystencji mieszkaÅ„com na terenach zagrożonych pustynnieniem np. poprzez ulepszenie stemów produkcji żywnoÅ›ci " strategie dziaÅ‚aÅ„ przygotowawczych zakÅ‚adajÄ…cych uodpornienie na suszÄ™ ekosystemów produkujÄ…cych żywność Konwencja narodów zjednoczonych w sprawie zwalczania pustynnienia w paÅ„stwach dotkniÄ™tych poważnymi suszami i/lub pustynnieniem zwÅ‚aszcza w Afryce. Celem tej konwencji jest zwalczanie pustynnienia i Å‚agodzenie skutków susz w paÅ„stwach dotkniÄ™tych poważnymi suszami i/lub pustynnieniem zwÅ‚aszcza w Afryce, poprzez efektywne dziaÅ‚ania na wszystkich poziomach, wspierane przez współpracÄ™ miÄ™dzynarodowÄ… i partnerskie organizacje w ramach zintegrowanego podejÅ›cia, zgodnego z AGEND 21, w celu przyczynienia siÄ™ do osiÄ…gniÄ™cia trwaÅ‚ego rozwoju na obszarach dotkniÄ™tych. Problem wylesieÅ„ deforestacja/wylesienie/ jest to proces zmniejszania udziaÅ‚u terenów leÅ›nych w ogólnej powierzchni danego obszaru, zazwyczaj z powodu antropopresji np. nadmierne wykorzystanie gospodarcze lasów, wycinka, zanieczyszczenie Å›rodowiska Przyczyny wylesieÅ„: Ä… pozyskiwanie gruntów do uprawy i hodowli Ä… pozyskiwanie drewna jako surowca dla przemysÅ‚u i budownictwa Ä… pozyskiwanie drewna na opaÅ‚ (głównie w rozwijajÄ…cych siÄ™ krajach Azji i Afryki Ä… naturalne bÄ…dz sztucznie wywoÅ‚ane wymarcie danego gatunku drzewa Ekosystemy leÅ›ne: " tundra nie jest ekosystemem leÅ›nym " tajga " lasy klimatu umiarkowanego " lasy i zaroÅ›la twardolistne " puszcza tropikalna tropikalny las równikowy = deszczowy " namorzyny " tropikalny las suchy " sawanna WYKAAD 6 Tropikalny las deszczowy: Ä… lasy tropikalne stanowiÄ… 2% powierzchni Ziemi i jednoczeÅ›nie 7% powierzchni lÄ…dowej Ziemi Ä… nazwa lasów tropikalnych (ang. rainforest las deszczowy) wywodzi siÄ™ z dwóch faktów: lokalizacji oraz ulewnych deszczy Ä… lasy te otrzymujÄ… od 4 do 8 m deszczu rocznie Ä… rzeczÄ… charakterystycznÄ… jest to, że lasy tropikalne nie majÄ… wyraznie zaznaczonych okresów suszy i zimna Ä… stanowiÄ… okoÅ‚o 30% wszystkich lasów Ä… wystÄ™pujÄ… na obszarze, gdzie caÅ‚y rok panuje wysoka temperatura i bardzo intensywne opady deszczu, dlatego ich roÅ›linność bardzo szybko roÅ›nie oraz charakteryzujÄ™ siÄ™ dużą bujnoÅ›ciÄ… Ä… w lasach deszczowych znajduje siÄ™ 90% wszystkich gatunków zwierzÄ…t i roÅ›lin Å›wiata Ä… na 1 ha lasu tropikalnego wystÄ™puje 450 gatunków drzew Na obszarze 4 mil kwadratowych lasu tropikalnego wystÄ™puje: ' 1500 gatunków kwitnÄ…cych roÅ›lin ' 750 gatunków drzew ' 125 gatunków saków ' 400 gatunków ptaków ' 100 gatunków gadów ' 60 gatunków pÅ‚azów ' 150 gatunków motyli Miejsca wystÄ™powania wilgotnych lasów tropikalnych (prawie wszystkie znajdujÄ… siÄ™ na terenach krajów rozwijajÄ…cych siÄ™): dorzecze Amazonki i Orinoko przesmyk Ameryki Åšrodkowej dorzecze Kongo, Nigru i Zambezi częściowo na Madagaskarze tereny w Malezji, Indonezji i Nowej Gwinei PiÄ™trowy ukÅ‚ad roÅ›linnoÅ›ci lasu tropikalnego: " piÄ™tro najwyższe stanowiÄ… wiecznie zielone drzewa, osiÄ…gajÄ…ce wysokość 30-50m, powierzchnia koron drzew tworzy rozlegÅ‚y, zielony baldachim " piÄ™tro Å›rednie stanowiÄ… drzewa niższe, zaÅ› poniżej nich (8-15m) wystÄ™puje zwarta warstwa koron drzew; w tym piÄ™trze wystÄ™pujÄ… epifity, należą do nich storczyki, kaktusowate, ananasowate oraz niektóre figowce " piÄ™tro najniższe gÄ™ste korony drzew ograniczajÄ… dostÄ™p Å›wiatÅ‚a sÅ‚onecznego do dolnych partii, podszyt i runo stanowiÄ… roÅ›liny zielne cieniolubne -skiofity-, czasami w ogóle nie wystÄ™puje; na zacienionym dnie spotyka siÄ™ tylko drobne glony, delikatne grzyby Przyczyny wycinania lasów tropikalnych: " konieczność pozyskiwania nowych terenów dla rolnictwa pastwiska i pola uprawne " pozyskiwanie terenów pod obszary zurbanizowane i szlaki komunikacyjne " zapotrzebowanie na drewno opaÅ‚owe " zapotrzebowanie na drewno i wyroby drewniane w krajach rozwiniÄ™tych, szczególnie tych, majÄ…cych bardzo maÅ‚o wÅ‚asnych lasów " Å›rodki na spÅ‚aty dÅ‚ugów przez biedne kraje Znaczenie przyrodnicze lasów tropikalnych: " podtrzymuje równowagÄ™ Å›rodowiskowÄ… na poziomie globalnym, krajowym i regionalnym " magazyn bioróżnorodnoÅ›ci i zasobów biologicznych ( najbardziej bioróżnorodny ekosystem) " zródÅ‚o materiaÅ‚u genetycznego " odgrywa ważnÄ… rolÄ™ w zaspokajaniu potrzeb energetycznych jako zródÅ‚o energii biologicznej " stanowiÄ… ważny element biogeochemicznego obiegu wÄ™gla " regulujÄ… skÅ‚ad atmosfery/obieg wody (utrzymujÄ… wilgotność, kontrolujÄ… odpÅ‚yw wody) PrzykÅ‚ady deforestacji, Kostaryka: 1966-1989 zniszczono 28% pierwotnych obszarów leÅ›nych (847 000ha) wiÄ™kszość lasów zostaÅ‚a wypalona, aby uzyskać teren pod stosunkowo maÅ‚o produktywne pastwiska i górskie farmy spowodowaÅ‚o to utratÄ™ tropikalnego drewna i zagÅ‚adÄ™ wielu gatunków zwierzÄ…t dwie trzecie strat nastÄ…piÅ‚o na terenach, na których las byÅ‚ dominujÄ…cym sposobem wykorzystania terenu tylko 14% wylesionych terenów nadawaÅ‚o siÄ™ do hodowli ponieważ wiÄ™kszość obszaru Kostaryki jest górzysta i nawiedzana przez ulewy, nie nadaje siÄ™ do uprawy roli a zniszczenie pokrywy leÅ›nej doprowadziÅ‚o do szybkiej erozji ocenia siÄ™ że w latach '70-'89 zmyte zostaÅ‚o 2,2 mld ton gleby szybki spÅ‚yw wód deszczowych, przyniesionych przez huragan Mitch z obszarów bezleÅ›nych spowodowaÅ‚ katastrofalnÄ… powódz w roku 1998 Skutki wylesienia w rejonie Czarapundżi: leży w górach we wschodnich Indiach byÅ‚o to najbardziej wilgotne miejsce Å›wiata obecnie, w wyniku dziaÅ‚alnoÅ›ci czÅ‚owieka, cierpi na niedostatek wody roczna suma opadów na tym terenie wynosi 1270 cm wyciÄ™cia lasów spowodowaÅ‚o, że wody deszczowe natychmiast spÅ‚ywajÄ… po powierzchni wynoszÄ…c glebÄ™ w przeszÅ‚oÅ›ci na tym terenie wody byÅ‚y zatrzymywane przez gÄ™sty las, utrzymywaÅ‚ siÄ™ wysoki poziom wód gruntowych zasilajÄ…cego staÅ‚e cieki dziÅ› szata roÅ›linna jest zniszczona, cieki tworzÄ… potoki bÅ‚ota podczas deszczów,a kiedy deszcze przestaje padać stajÄ… siÄ™ suchymi korytami Niszczenie lasów tropikalnych w Brazylii Puszcza AmazoÅ„ska: w 1956 prezydent Brazylii Vargas, zapoczÄ…tkowaÅ‚ proces trzebienia puszczy do chwili obecnej miliony hektarów zostaÅ‚o zamienionych na plantacje kakao, trzciny cukrowej, kawy a także na pastwiska budowa autostrady trans-amazoÅ„skiej o dÅ‚ugoÅ›ci ponad 4tys km dokonaÅ‚a zniszczenia poprzez udostÄ™pnienie nowych, dziewiczych terenów tropikalnej puszczy do kolonizacji Puszcza AmazoÅ„ska zajmuje powierzchnie prawie 2 mln km2 jest to najwiÄ™kszy las tropikalny i zarazem najwiÄ™kszy ekosystem lÄ…dowy na Å›wiecie w lasach tropikalnych Brazylii żyje ponad poÅ‚owa gatunków roÅ›lin i zwierzÄ…t Å›wiata WYKAAD 7 Ochrona lasów tropikalnych: -powoÅ‚anie MiÄ™dzynarodowej Organizacji Drewna Tropikalnego jej zadaniem jest nadzorowanie MiÄ™dzynarodowego Porozumienia w sprawie drewna tropikalnego. Reguluje handel drewnem tropikalnym, ale równoczeÅ›nie promowanie zrównoważonego -obecnie ponad 80% pozostaÅ‚ych wilgotnych lasów równikowych należy do 14 paÅ„stw -we wszystkich tych paÅ„stwach notuje siÄ™ wysoki przyrost naturalny, duży nacisk na powiÄ™kszenie powierzchni użytków rolnych i znaczne dÅ‚ugi zagraniczne -w 0,1% wilgotnych lasów równikowych prowadzona jest zrównoważonÄ… gospodarka -korzystnym sposobem ochrony lasów równikowych wydaje siÄ™ być wprowadzanie plantacji leÅ›nych -ma ono na celu dostarczenie drewna dla ludnoÅ›ci lokalnej, eksport drewna, chroni glebÄ™, reguluje stosunki wodne i obieg pierwiastków -metoda ta okreÅ›lana jest jako agroleÅ›nictwo Cechy terenu leÅ›nego: " ciÄ…gÅ‚Ä… ewaporacja " ciÄ…gÅ‚a transpiracja " powolny odpÅ‚yw wody " maÅ‚a erozja " duża infiltracja Cechy terenu po wylesieniu: Ä… rzadkie parowanie Ä… brak lub bardzo niewielka transpiracja Ä… szybki odpÅ‚yw wody Ä… szybka erozja Ä… bardzo maÅ‚a infiltracja Skutki deforestacji: niszczenie naturalnych siedlisk zmniejszanie populacji i niszczenie wielu gatunków zwierzÄ…t i roÅ›lin obniżenie poziomu wód gruntowych wysuszanie gruntó i ich pustynnienie przyspieszona erozja zmniejszona ilość tlenu w atmosferze, a zwiÄ™kszona ilość CO 2 wycinanie lasów zmienia również albedo co w efekcie wpÅ‚ywa na rozkÅ‚ad wiatrów, prÄ…dów morskich oraz zmienia rozkÅ‚ad opadów atmosferycznych wpÅ‚yw na pogodÄ™ na kuli ziemskiej Różnorodność biologiczna rozpatrywana jest w odniesieniu do trzech poziomów organizacji przyrody: genetycznego gatunkowego ekosystemowego wyróżnia siÄ™ poziom czwarty w odniesieniu do ukÅ‚adów ponadekosystemalnych zwany różnorodnoÅ›ciÄ… krajobrazu Na różnorodność biologicznÄ… wpÅ‚ywajÄ…: 1. bogactwo informacji genetycznej 2. różnorodność genów 3. różnorodnoÅ›ci genotypów 4. zróżnicowanie osobników w populacji 5. różnice miÄ™dzy populacjami w obrÄ™bie gatunku 6. mechanizmy dziedziczenia cech Utrata bioróżnorodnoÅ›ci, czyli zanik pewnych gatunków, oznacza bezpowrotnÄ… ich utratÄ™ i brak możliwoÅ›ci ich wykorzystania. Systemy różnorodne sÄ… zawsze bardziej produktywne od sÅ‚abo zróżnicowanych. Głównym czynnikiem odpowiedzialnym za globalne zmiany Å›rodowiskowe i ubytek szaty roÅ›linnej jest rolnictwo. NajwiÄ™kszym przeksztaÅ‚ceniem ulegÅ‚o Å›rodowisko Europy, gdzie krajobrazy naturalne zachowaÅ‚y siÄ™ jedynie na 15,6% powierzchni. WiÄ™kszość europejskich ekosystemów przeksztaÅ‚cono w ziemie uprawne bÄ…dz pastwiska. Przyrost ludnoÅ›ci potÄ™gujÄ™ tempo zmian. Zmiany użytkowania ziemi w latach 1700-1980: Lasy -18,7% Å‚Ä…ki i pastwiska -1% pola uprawne +466% Zagrożenia różnorodnoÅ›ci biologicznej: º%ANTROPOGENICZNE nadmierna eksploatacja surowców naturalnych wycinka lasów i pozyskiwanie gruntów pod uprawÄ™, zabudowÄ™ lub innÄ… formÄ™ użytkowania ograniczenie liczebnoÅ›ci dzikich zwierzÄ…t w wyniku kÅ‚usownictwa i wadliwej gospodarki Å‚owieckiej propagowanie jeszcze do niedawna iglastych gatunków roÅ›lin i zastÄ…pienie naturalnych lasów monokulturami sÅ‚abo odpornymi na zagrożenia Å›rodowiskowe i o ubogim skÅ‚adzie gatunkowym brak ochrony rodzimych gatunków roÅ›lin i zwierzÄ…t użytkowych intensyfikacja rolnictwa eutrofizacja wód powierzchniowych introdukcje gatunków geograficznie i ekologicznie obcych fragmentacja siedlisk spowodowana m.in. Szlakami komunikacyjnymi, liniami energetycznymi urbanizacja regulacja rzek nadmierna masowa turystyka pożary º%NATURALNE klÄ™ski żywioÅ‚owe gradobicia powodzie wiatroÅ‚omy przymrozki WYKAAD 8 Efekt cieplarniany
ą jedną z przyczyn zmian warunków klimatycznych jest zmiana składu chemicznego atmosfery
ą w atmosferze występują gazy śladowe, których domieszka powoduje podniesienie się temperatury, co umożliwia życie na Ziemi
ą azot, tlen i gazy szklarniowe nie zatrzymują promieniowania podczerwonego, gdy doda się zaledwie domieszkę CO pojawia się efekt cieplarniany / szklarniowy 2 Przyczyny efektu cieplarnianego Przyczyną zjawiska jest nadmierne gromadzenie się gazów cieplarnianych w atmosferze ziemi, spowodowane: przeszło stuletnim rozwojem przemysłu i spalanem paliw kopalnianych węgla i ropy naftowej emisja CO 2 emisja metanu rolnictwo, opady emisja freonów wypalaniem lasów Struktura procentowa: " produkcja energii 60% " rolnictwo 10% " deforestacja10% " freony20%
ą cechą charakterystyczną gazów szklarniowych jest to, że przepuszczają w całości promieniowanie słoneczne krótkofalowe, które ogrzewa ziemię
ą długofalowe promieniowanie cieplne emitowane następnie z powierzchni Ziemi zatrzymywane jest przez te gazy, które częściowo reemitują je ku powierzchni Ziemi, dodatkowo ją ogrzewając
ą zwiększona ilość gazów szklarniowych powoduje, że większa ilość promieniowania długofalowego jest z powrotem kierowana ku powierzchni planety
ą mechanizm oddziaływania gazów szklarniowych na bilans energetyczny Ziemi poprzez wzrost temperatury nazywamy efektem cieplarnianym lub szklarniowym Kluczowe gazy szklarniowe: para wodna CO 2 freony metan podtlenek azotu Para wodna odpowiada za powstawanie około 2/3 naturalnego efektu cieplarnianego. Para jest elementem systemu obiegu wody w przyrodzie, dostaje się do atmosfery w wyniku parowania z powierzchni akwenów i cieków wodnych, parowania lądów, a także w wyniku spalania paliw. Dwutlenek węgla jest głównym gazem cieplarnianym odpowiedzialnym za wzmocnienie efektu cieplarnianego. Naturalne zródła CO to aktywność wulkanów oraz aktywność życiowa flory i 2 fauny, jednakże to zródła antropogeniczne są głównym winowajcą obserwowanego przyspieszenia zmian klimatycznych. Stężenie CO wzrosło w ostatnich stu latach przede wszystkim w wyniku 2 spalania paliw kopalnych, w tym w transporcie. Metan jego ilość od czasów przedindustrialnych podwoiła się. Metan ma ponad dwudziestokrotnie większy potencjał cieplarniany od dwutlenku węgla. yródła antropogeniczne to wydobywanie i spalanie paliw kopalnych (głównie gazu ziemnego), hodowla bydła, uprawa ryżu, pożary i składowanie odpadów (beztlenowy rozkład materii podczas którego wydziela się metan) Najwięksi producenci CO : 2 1. USA 2. Chiny 3. Rosja 4. Japonia 5. Indie 6. Niemcy 7. Anglia 8. Kanada 9. Południowa Korea 10. Ukraina WYKAAD 9 Konsekwencje spotęgowanego efektu cieplarnianego jest zjawisko globalnego ocieplenia klimatu. Niekorzystne zmiany związane z tym zjawiskiem: wzrost temperatury (głównie w strefach polarnych) co może spowodować podniesienie się poziomu wód w oceanach i morzach wędrówka stref klimatycznych przesunięcie stref w kierunku bieguna, wraz ze strefami przemieszczają się charakterystyczne dla danego klimatu opady zmiana temperatur o nawet 2-3 stopnie oznacza również zmianę warunków występowania wielu gatunków roślin,a co za tym idzie wymarcie na niektórych terenach i zastąpienie ich miejsca przez inne Odpowiedzią międzynarodowej społeczności na zagrożenia wynikające z globalnego ocieplenia jest Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu, pózniej uzupełniona o Protokół z Kioto. Konwencja Klimatyczna Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu, Rio de Janeiro 1992r. i Protokół z Kioto 1997r. a) Konwencja powstała w konsekwencji konferencji ''Środowisko i rozwój'', która odbyła się w Rio w czerwcu '92 b) została ratyfikowana przez 188 państw i jest to konwencja globalna c) główna zasada: strony chronią system klimatyczny dla dobra obecnych i przyszłych pokoleń, opierając się na zasadach sprawiedliwości i zgodne z własnymi, wspólnymi, choć zróżnicowanymi zasadami odpowiedzialności i indywidualnych możliwości d) uznano za konieczne ustabilizowanie ilości gazów wywołujących efekt cieplarniany na poziomie, który zapobiegałby niebezpiecznemu wpływowi na system klimatyczny Zobowiązania wynikające z Konwencji zróżnicowane są w zależności od tego, do jakiej grupy dane państwo zostało zaliczone: kraje rozwinięte kraje będące w okresie przechodzenia do gospodarki rynkowej Polska znalazła się w tej grupie kraje rozwijające się Państwa rozwinięte i przechodzące zostały zobowiązane do ustabilizowania w roku 200 emisji gazów cieplarnianych na poziomie roku bazowego tj.: dla państw rozwiniętych na poziomie roku 1990 dla państw przechodzących może być to inny wybrany przez państwo rok Polska przyjęła jako bazowy rok 1988 Protokół z Kioto
Powodem opracowania było przekonanie, że Konwencja klimatyczna nie jest wystarczającym instrumentem do faktycznej ochrony klimatu nie nakazywała ona bowiem ograniczenia emisji.
Warunkiem wejścia w życie było ratyfikowanie go przez 55 Stron Konwencji klimatycznej, pod warunkiem że w liczbie tej znajdą się strony, których emisje wynoszą co najmniej 55% całkowitej emisji CO powodowanej w 1990 roku łącznie przez wszystkie strony 2
Protokół z Kioto wszedł w życie dopiero w 2005 roku kiedy Rosja zdecydowała się go podpisać i uzyskano wymagane poziom 55% emisji, Rosja odpowiada za 17,4% emisji CO 2
Protokół z Kioto dotyczy nie tylko stabilizacji emisji gazów cieplarnianych, ale zobowiązuje strony do redukcji tej emisji
Zobowiązanie to dotyczy tylko państw rozwiniętych i przechodzących ze względu na wysokie koszty
do 2005 roku Protokół ratyfikowało 140 państw i Wspólnota Europejska
gazy objÄ™te protokoÅ‚em CO , metan, podtlenek azotu, fluorowÄ™glowodory, szeÅ›ciofluorek 2 siarki, perfluorowÄ™glowodory WYKAAD 10 Mechanizmy osiÄ…gania redukcji substancji zawartych w Protokole: handel emisjami gazów cieplarnianych może być realizowany miÄ™dzy stronami Konwencji Klimatycznej wspólna realizacja projektów majÄ…cych na celu redukcjÄ™ gazów cieplarnianych mechanizm czystego rozwoju realizacja projektów przez strony na terenie paÅ„stw, które nie sÄ… stronami Konwencji i ProtokoÅ‚u Mechanizm zaniku ozonu: Cl· + O ClO· + O 3 2 Cl· + O ClO· + O 3 2 ClO· + ClO· + M Cl O + M 2 2 Cl O + sunlight 2Cl· + O 2 2 2 2O 3O 3 2 Zanik warstwy ozonowej:
ą ozon O występujący w atmosferze jest zbudowany z trzech atomów tlenu 3
ą powstaje w górnych warstwach atmosfery pod wpływem promieniowania ultrafioletowego słońca w wyniku rozpadu cząsteczek O pod wpływem światła i dalszego łączenia się ich 2
ą tworzy tzw ozonosferę, warstwę w stratosferze, największe zagęszczenie na wysokości 20- 35 km nad ziemią
ą dziura ozonowa spadek stężenia ozonu w stratosferze, występuje głównie w obszarach podbiegunowych
ą tworzenie się i rozpad ozonu zachodzi pod wpływem światła, którego natężenie różni się dla danego obszaru w poszczególnych porach roku
ą naturalna zawartość ozonu zmienia się z szerokością geograficzną, dlatego trudno jest podać uniwersalną wartość stężenia granicznego, które określa pojawienie się dziury
ą w czasie zimy polarnej duże obszary podbiegunowe znajdują się w półmroku lub całkowitym braku oświetlenia przez słońce, dlatego wytwarzanie ozonu w tym obszarze ulega redukcji
ą naturalny oraz wywołany zanieczyszczeniami rozpad trój-atomowej cząsteczki tlenu nie zatrzymuje się w tym okresie co prowadzi do zmniejszenia 'grubości' warstwy ozonowej
ą głównym czynnikiem odpowiedzialnym za niszczenie warstwy ozonowej są freony chloro-fluoro pochodne węglowodorów) tzw. CFC
ą freony są związkami chemicznie biernymi, które znalazły zastosowanie w klimatyzacjach i chłodnictwie, jako rozpylacze do areozoli, środki odtłuszczające w przemyśle elektronicznym
ą wykorzystane zostały na skalę przemysłową od 1928 roku, uważane były za związki idealne gdyż są niepalne, nieczynnie chemicznie i nieszkodliwe dla istot żywych
ą cząsteczki freonów nie wchodzą w reakcję z innymi substancjami i nie rozpadają się w troposferze, mogą więc pozostawać w atmosferze w stanie niezmienionym ponad 100 lat
ą po przejściu do ozonosfery freony rozkładają się pod wpływem promieniowania ultrafioletowego na węgiel, chlor i fluor
ą węgiel spala się, atomy fluoru łączą się ze sobą, natomiast chlor jest katalizatorem rozkładu ozonu w zwykły tlen atmosferyczny - O 2 Związki niszczące ozon: freony halony związki bromu[stosowane np. jako wypełniacze do gaśnic tlenki azotu węglowodory organiczne nadtlenki tzw. PAN 1974 chemicy z Uniwersytetu Kalifornijskiego wykryli i objaśnili działanie freonów na ozon 1978 USA, Kanada, Szwecja, Norwegia i Dania wydają zakaz używania freonów do rozpylaczy aerozoli 1982 dr Farman w czasie badań na Antarktydzie Zachodniej odkrył, że znaczna część pokrywy ozonowej nad biegunem zanikła 1987 konferencja w Montrealu dotycząca dziury ozonowej 1992 zubożenie warstwy ozonowej nad Europą o około 10-18% Skutki niszczenia warstwy ozonowej: docierające do powierzchni ziemi promieniowanie ultrafioletowe może powodować: " mutacje w cząsteczkach DNA " poparzenia i nowotwory skóry " choroby oczu np. zaćmę " wpływa na fotosyntezę redukując jej wydajność " wpływa na choroby skórne zwierząt, szczególnie tych, które wypasane są na wolnej powierzchni " spada wydajność fotosyntetyczna planktonu w ekosystemach morskich WYKAAD 11 Konwencja o ochronie warstwy ozonowej Konwencja Wiedeńska o ochronie warstwy ozonowej z roku 1985 i dopisany do niej protokół Montrealski w sprawie substancji zubażających warstwę ozonową z roku 1987. konwencja globalna bardzo ogólnie określa zobowiązania stron związane z ochroną warstwy ozonowej kładzie nacisk na prowadzenie badań naukowych, technicznych i prawnych oraz współpracę międzynarodową dotyczącą m.in. technologii alternatywnych impulsem do podjęcia prac nad tą konwencją były wyniki badań uniwersytetu kalifornijskiego, które wykazały kurczenie się warstwy ozonowej nie było to jednak odkrycie 'dziury ozonowej' nad Antarktydą miało to miejsce po podpisaniu Konwencji i skłoniło państwa do podjęcia prac nad Protokołem Montrealskim który wprowadzał by większe obostrzenia niż Konwencja Protokół Montrealski ' nakłada na państwa zobowiązania bardziej konkretne niż Konwencja ' zobowiązywał do eliminowania lub redukcji stosowania i produkcji substancji uszkadzających warstwę ozonową ' Protokół wprowadza też zakaz importu i eksportu substancji kontrolowanych oraz importu produktów zawierających niektóre substancje kontrolowane z państw nie będących stronami Protokołu ' kraje rozwinięte są zobowiązane do redukcji emisji substancji kontrolowanych do poziomu nie wyższego niż z roku 1986 przez okres 12miesięcy ' kraje rozwijające się dostały dłuższy czas na dostosowanie się ' od czasu podpisania, Protokół był czterokrotnie zmieniany celem poprawek było rozszerzenie jego zakresu o nowe substancje [ostatnia poprawka Pekin 1999] Substancje kontrolowane: ą wszystkie chlorofluorowęglowodory ą czterochlorek węgla ą metylochloroform ą bromofluorowęglowodory ą bromek metylu Niektóre substancje wyłączone są spod działania Protokołu w specjalnych okolicznościach np. bromek metylu jest stosowany do dezynfekcji w czasach epidemiologicznych. Siedem współczesnych zagrożeń dla życia na ziemi:
zanieczyszczenia powietrza
zanieczyszczenia i deficyt wody
promieniowanie elektromagnetyczne
promieniowanie jonizujÄ…ce
ograniczona odporność życia biologicznego
wyczerpywanie surowców
bariera przestrzeni oraz hałas i wibracje Wydarzenia istotne dla rozwoju koncepcji zrównoważonego rozwoju: 1966 XIV sesja Konferencji Generalnej UNESCO podjęcie programu 'Badania środowiska naturalnego' celem którego było podjęcie badań międzynarodowych nad środowiskiem naturalnym, w związku z racjonalnym wykorzystaniem i ochroną zasobów naturalnych 1968 międzynarodowa konferencja UNESCO, WHO i FAO poświęcona naukowym podstawom wykorzystania i ochrony zasobów biosfery 1969 Raport U'Thanta sekretarza generalnego ONZ zawierający ostrzeżenie, że dalsze niszczenie środowiska doprowadzi do klęski ekologicznej na skalę globalną WYKAAD 12 Początek przełomu rok 1969 Raport U'Thanta "Człowiek i jego środowisko" głónwa myśl: po raz pierwszy w historii ludzkości pojawił się ogólnoświatowy kryzys wywołany zniszczeniem środowiska naturalnego apel o podjęcie planowej międzynarodowej akcji ratowania środowiska Raport klubu Rzymskiego rok 1972 "Granice wzrostu" Sztokholm, konferencja ONZ rok 1972 Ekorozwój człowiek ma podstawowe prawo do wolności, równości, odpowiednich warunków życia w środowisku tylko dobra jakość środowiska pozwala na życie godności i dobrobycie dlatego człowiek ponosi wielką odpowiedzialność za ochronę i polepszanie środowiska tak dla obecnych jak i przyszłych pokoleń Rozwój koncepcji zrównoważonego rozwoju: " koncepcja zrównoważonego rozwoju wypracowana została przez Światową Komisję Środowiska i Rozwoju powołaną przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1983 roku " komisja ta działając pod przewodnictwem ówczesnej premier Norwegii Gro Harlem Brundtland zakończyła swoją pracę raportem przedłożonym Zgromadzeniu w 1987 roku " od nazwiska przewodniczącej raport nazywany jest "Raportem Komisji Brundtland" " centralną konstrukcją tego raportu stała się właśnie koncepcja zrównoważonego rozwoju Zrównoważony rozwój w Raporcie Brundtland, w raporcie tym przyjęto że rozwój trwały (zrównoważony, samopodtrzymujący) oznacza: trwałość ekologiczna rozwój ekonomiczny sprawiedliwość społeczna między pokoleniami i w obrębie każdego pokolenia Zgodnie z Raportem niezbędna jest integracja działań w trzech obszarach: " wzrostu gospodarczego i równomiernego podziału korzyści " ochrony zasobów naturalnych i środowiska " rozwoju społecznego Na dopracowanie pojęcia rozwoju zrównoważonego istotny wpływ miała Konferencja w Rio de Janeiro z 1992 roku przyjęto założenia zrównoważonego rozwoju zawarte w dokumentach "Deklaracja z Rio" i "Agenda 21". Pojęcie zrównoważonego rozwoju pochodzi pierwotnie z leśnictwa, zostało stworzone przez Hansa Carla von Carlowitza. Oznaczało sposób gospodarowania lasem polegający na wycince drzew w takiej ilości, ile może w to miejsce urosnąć, by las nigdy nie został zlikwidowany. Rozwój zrównoważony jest tłumaczeniem anglosaskiego terminu Sustainable Development, początkowo tłumaczony jako rozwój samopodtrzymujący, ale nie odzwierciedlał on pełni istoty zagadnienia. Ogólnie można jednak przyjąć, że istotą rozwoju zrównoważonego jest zapewnienie trwałej poprawy jakości życia współczesnych i przyszłych pokoleń poprzez kształtowanie właściwych proporcji między trzema rodzajami kapitału ekonomicznym, ludzkim i przyrodniczym. Zrównoważony rozwój Ziemi to rozwój zaspokajający podstawowe potrzeby wszystkich ludzi, a jednocześnie dbający o ochronę, zachowanie i odnowę zdrowia i integralności systemów ekologicznych Ziemi, bez ryzyka, że potrzeby przyszłych pokoleń nie będą mogły być zaspokojone, a granice wytrzymałości Ziemi zostaną przekroczone. Prościej mówiąc: Nie przeżreć wszystkiego od razu Koncepcja zrównoważonego rozwoju postuluje stymulowanie procesów rozwojowych, w których eksploatacja zasobów, kierunki inwestowania i postępu technicznego oraz zmiany instytucjonalne pozostaną w harmonii i zachowują obecnie i na przyszłość możliwość zaspokajania ludzkich potrzeb i aspiracji. Podstawowe reguły rozwoju zrównoważonego: wykorzystanie odnawialnych zasobów nie powinno przekraczać ich regeneracji wykorzystanie nieodwracalnych surowców nie powinno przewyższać odbudowy surowców odnawialnych emisja szkodliwych substancji nie może przewyższać naturalnej pojemności środowiska w zakresie ich adsorpcji WYKAAD 13 Rozwój zrównoważony w unormowaniach prawnych Zrównoważony rozwój traktowany jest obecnie jako zasada ustrojowa w wielu krajach np. Portugalia czy Hiszpania. W prawie polskim do zrównoważonego rozwoju odwołuje się artykuł 5 Konstytucji RP, który sytuuje ochronę środowiska i zrównoważony rozwój pośród fundamentalnych wartości stanowiących podstawy ustroju państwa. W tej chwili najpełniejsza definicja zrównoważonego rozwoju zawarta jest w art. 3 pkt 50 ustawy POŚ. Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27.04.2001 roku: " ustawa określa zródła finansowania zrównoważonego rozwoju " ustawodawca podkreśla znacznie kształtowania świadomości ekologicznej, nakładając obowiązek kształcenia w tej dziedzinie " ustawa traktuje o możliwości korzystania ze środowiska, akcentuje znaczenie kapitału przyrodniczego Pojęcie zrównoważonego rozwoju występuje również w innych ustawach: ustawa o odpadach z 2004r. ustawa "Prawo wodne" z 2001r. Polityka Ekologiczna Państwa Realizacja zasad ekorozwoju [zrównoważonego rozwoju] opiera się na przestrzeganiu trzech praw: ą prawa celu ą prawa skali i jakości ą prawa regionu Prawo celu każdy kraj ma odmienne uwarunkowania przyrodnicze, które w zasadniczym stopniu powinny wyznaczać kierunek rozwoju gospodarki. Każda działalność człowieka musi być dostosowana do tych uwarunkowań. Działalność ta nie powinna doprowadzać do niszczenia i degradacji środowiska, a do rozumnego korzystania z zasobów przyrody. O słuszności podejmowanych decyzji gospodarczych nie mogą decydować tylko kryteria ekonomiczne, niezbędne są również kryteria ekologiczne. Prawo skali i jakości należy pamiętać, że zasoby przyrody są ograniczone i często zaczęto przekraczać naturalne ich bariery eksploatacji, zarówno ilościowe jak i jakościowe. Lekceważenie jakości środowiska doprowadziło do ogromnego jego zanieczyszczenia. Poprzez ujęcie jakościowe rozumiemy przekroczenia dopuszczalnych skażeń środowiska. Okazało się, że istnieją liczne bariery przyrodnicze, a ich przekroczenie prowadzi do katastrof ekologicznych. Następnie nakłady finansowe na likwidację tych katastrof są niewspółmiernie duże w stosunku do zysków. Ustalono, że znacznie tańszym i efektywniejszym sposobem jest niedopuszczenie do takich katastrof. Prawo regionu każdy region powinien rozwijać się zależnie od uwarunkowań przyrodniczych i woli jego mieszkańców. Zaprzeczeniem tego prawa jest dążenie do unifikacji zadań i programów w skali kraju bez brania pod uwagę specyfiki poszczególnych regionów. Wskazniki opracowane dla potrzeb sterowania procesami sprzyjajcymi zrównoważonemu rozwojowi książka Problem Wskaznik stanu Wskaznik presji Wskaznik działań zapobiegawczych Zmiana klimatu Stężenie CO2 Emisja gazów Instrumenty polityczne cieplarnianych ochrony środowiska Naruszenie warstwy Ilość ozonu Emisja, produkcja Podpisane protokoły ozonowej stratosferycznego, freonów, halonów i międzynarodowe, stężenie chloru innych gazów odzysk CFC WYKAAD 14 Polityka ekologiczna państwa -PEP- jest jednym z planistycznych instrumentów ochrony środowiska. Funkcjonuje obok takich dokumentów planistycznych jak np. miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. Tworzenie, cel i treść PEP zapisana jest w art. 13 POŚ. Zgodnie z art. 13 POŚ celem jest stworzenie warunków niezbędnych do realizacji ochrony środowiska. Obowiązek ten wynika z art. 5 Konstytucji RP, dodatkowo obowiązek ochrony środowiska nakłada na władze publiczne art. 74 Konstytucji. Uchwalenie i realizacja PEP należy uznać za jeden z istotnych instrumentów realizacji zasad konstytucyjnych związanych z ochroną środowiska. Zgodnie z art. 14 ust. 1 POŚ polityka ekologiczna państwa, na podstawie aktualnego stanu środowiska, ma w szczególności określać: cele ekologiczne priorytety ekologiczne rodzaj i harmonogram działań proekologiczne środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe Procedura uchwalania PEP regulowana jest art. 15 ustawy POŚ, przebiega ona w następujący sposób: " projekt polityki opracowuje Minister Środowiska zasięgając przy tym opinii marszałków województw przygotowany projekt minister przedkłada radzie ministrów, która przyjmuje go w drodze uchwały, a następnie przedstawia sejmowi do uchwalenia " sejm przejmuje politykę ekologiczną państwa na drodze uchwały " uchwała sejmu jest następnie publikowana w Monitorze Polskim WYKAAD 15 Charakter prawny i skutki prawne PEP Polityka ekologiczna państwa jest dokumentem o charakterze politycznym, wyznaczającym kierunki działań w ochronie środowiska, nie jest natomiast aktem prawa powszechnie obowiązującego. Jej ustalenia wiążące są dla: programów ochrony środowiska planów gospodarki odpadami działania funduszy ekologicznych PEP stan obecny: " dnia 22sierpnia 2001 Sejm uchwalił ''II Politykę ekologiczną państwa'' " została ona uchwalona przed wejściem w życie ustawy POŚ " PEP obejmuje lata 2000-2025, a więc 25 lat zamiast przewidzianych w ustawie 4lat " w 2003 Sejm przyjął poprawkę do II Polityki ekologicznej państwa i uchwalił ''Politykę ekologiczną państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektyw na lata 2007-2010 " cele długookresowe II PEP mają być natomiast realizowane po roku 2025 w ramach "strategii [& ] Cele PEP w sferze: 1. Racjonalnego użytkowanie zasobów " racjonalizacja użytkowania wody " zmniejszanie materiałochłonności i odpadowości produkcji " zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze zródeł odnawialnych " ochrona gleb " wzbogacanie i racjonalna eksploatacja zasobów leśnych " ochrona zasobów kopalin 2. Jakości środowiska " gospodarowanie odpadami " stosunki wodne i jakość wód " jakość powietrza , zmiany klimatu " stres miejski, hałas i promieniowanie " bezpieczeństwo chemiczne i biologiczne " nadzwyczajne zagrożenia środowiska