Polityka społeczna: podstawowe pojęcia i zakres Dr Barbara Więckowska Katedra Ubezpieczenia Społecznego Szkoła Główna Handlowa w Warszawie LITERATURA A. Kurzynowski (2001), Polityka społeczna podstawowe pojęcia i zakres [w:] Polityka społeczna, A. Kurzynowski (red.), SGH, Warszawa: 9-21. T. Szumlicz (2005), Ubezpieczenia społeczne. Teoria dla praktyki, Branta, Bydgoszcz: 84- 88. 2 Barbara Więckowska Tło historyczne chrześcijańska dobroczynność na rzecz ubogich i bezdomnych szkoły niedzielne wpływ urbanizacji na zdrowie stary i nowy liberalizm (bezpieczeństwo ekonomiczne) 1883-1889 ubezpieczenia obowiązkowe w Niemczech 1908-1911 ubezpieczenia obowiązkowe w Wielkiej Brytanii II wojna światowa yródło: N. Barr (1993), Ekonomika polityki społecznej, Weidenfeld and Nicolson, Londyn: 27-43. 3 Barbara Więckowska yródła polityki społecznej Kwestia społeczna = negatywne zjawisko, którego skala utrudnia normalne funkcjonowanie społeczeństwa lub wręcz mu zagraża Rozwój (społeczny)= dotyczy danego systemu i oznacza proces zmian prowadzących do zróżnicowania i skomplikowania elementów składowych systemu i/lub zachodzących między nimi stosunków. Przeświadczenie o możliwości kształtowania rozwoju społecznego (zmian w strukturze społecznej) yródło: za: T. Szumlicz (2005), Polityka społeczna, konspekt wykładu, materiały niepublikowane. 4 Barbara Więckowska Rozwój (1) "Jeżeli rozwój jest uważany za proces spontaniczny, możemy się ograniczyć do ustalenia jego wyników, to jest zmian zaszłych w danym czasie (a także czynników, które wpłynęły na taki lub inny kierunek zmian) (Jan Danecki) "jeżeli rozwój jest uważany za proces kierowany przez politykę i planowanie; trzeba wówczas wprowadzić kategorię celów rozwoju (Jan Drewnowski) 5 Barbara Więckowska Rozwój (2) regres postęp - rozwój, który oznacza doskonalenie, zmianę na lepsze, czyli zbliżanie się do określonego ideału. Kryteria, według których orzeka się o postępie są funkcją stosowanego systemu wartości, a zatem bywają zrelatywizowane. Zrelatywizowanie: w stosunku do epoki i dominujących w niej wyobrażeń, w stosunku do dążeń różnych sił społecznych. yródło: za: T. Szumlicz (2005), Polityka społeczna, konspekt wykładu, materiały niepublikowane. 6 Barbara Więckowska Rozwój (3) Można mówić o horyzontach historycznych: punkt widzenia ówczesnych środowisk oraz horyzontach socjologicznych: punkt widzenia odmiennych środowisk rozpatrywania rozwoju (postępu i regresu) społecznego. (Stanisław Ossowski) 7 Barbara Więckowska Polityka społeczna złożenie dwuwyrazowe: " polityka " społeczny(a)(e) aspekt przedmiotowy aspekt polityczny polityka dotycząca - czego? polityka prowadzona przez kogo? 8 Barbara Więckowska Polityka społeczna (1) Celowa działalność państwa i innych instytucji publicznych w dziedzinie kształtowania optymalnych warunków życia i pracy ludności oraz stosunków międzyludzkich; także nauka o celowym oddziaływaniu na układ stosunków społecznych i przekształcaniu warunków życia ludności yródło: Mała Encyklopedia PWN (1995), PWN, Warszawa: 668-669. 9 Barbara Więckowska Polityka społeczna (2) Celowe oddziaływanie państwa, związków zawodowych i innych organizacji na istniejący układ zmierzające do poprawy warunków bytu i pracy szerokich warstw ludności, usuwania nierówności społecznych oraz podnoszenie kultury życia yródło: Polityka społeczna (1979), A Rajkiewicz (red.), PWE, Warszawa: 30. 10 Barbara Więckowska Polityka społeczna (3) Działalność państwa, samorządów i organizacji pozarządowych, której celem jest poprawa położenia materialnego, asekuracja przed ryzykami życiowymi i wyrównywanie szans życiowych grup społeczeństwa ekonomicznie i socjalnie najsłabszych 11 Barbara Więckowska Cele polityki społecznej (*) kształtowanie odpowiednich, tj. na miarę możliwości gospodarczych, warunków pracy i bytu ludności (**) kształtowanie prorozwojowych struktur społecznych (***) kształtowanie sprawiedliwych stosunków międzyludzkich opartych na zasadzie sprawiedliwości społecznej i równych szans na starcie życia zawodowego 12 Barbara Więckowska Niestety przymiotnik "społeczny" - traktowany zbiorczo staje się także swoistym wytrychem terminologicznym, pasującym do wielu sytuacji, niekiedy wygodnym - bo niewątpliwie wieloznacznym. Wiadomo, że w języku propagandy i słownictwie potocznym przymiotnika "społeczny - co zresztą można łatwo wytłumaczyć - się nadużywa. 13 Barbara Więckowska Polityki szczegółowe polityka ludnościowa, polityka rodzinna, polityka zdrowotna, polityka mieszkaniowa, polityka kształcenia, polityka kulturalna, polityka zatrudnienia, polityka kształtowania dochodów (płac), polityka ochrony pracy, polityka zabezpieczenia społecznego (obejmującą pomoc społeczną), polityka organizowania wypoczynku i czasu wolnego, polityka kształtowania i ochrony środowiska, polityka usuwania i ograniczania zjawisk patolog społecznej 14 Barbara Więckowska Sfery polityki społecznej Cztery sfery polityki społecznej: zdrowie mieszkalnictwo edukacja zatrudnienie + system zabezpieczenia społecznego 15 Barbara Więckowska zatrudnienie edukacja zdrowie mieszkalnictwo 16 Barbara Więckowska zdrowie mieszkalnictwo edukacja zatrudnienie 17 Barbara Więckowska mieszkalnictwo zdrowie zatrudnienie edukacja 18 Barbara Więckowska edukacja zatrudnienie mieszkalnictwo zdrowie 19 Barbara Więckowska zdrowie mieszkalnictwo edukacja zatrudnienie edukacja zatrudnienie zdrowie mieszkalnictwo 20 Barbara Więckowska Teoretyczne i praktyczne rozważania nad systemem zabezpieczenia społecznego. Sześć aspektów tego zabezpieczenia: " przedmiotowy " podmiotowy " instrumentalny " redystrybucyjny " kompensacyjny " prawny 21 Barbara Więckowska (1) aspekt przedmiotowy, czyli odpowiedz na pytanie: od jakich ryzyk powinien "uwalniać" system? (2) aspekt podmiotowy, czyli odpowiedz na pytanie: kogo ma obejmować system? (3) aspekt instrumentalny, czyli odpowiedz na pytanie: jakie zasady, metody i techniki zabezpieczenia zastosować w systemie? (4) aspekt redystrybucyjny, czyli odpowiedz na pytanie: jakie ustalić reguły partycypacji finansowej w systemie? (5) aspekt kompensacyjny, czyli odpowiedz na pytanie: w jakim zakresie powstałe straty ma pokrywać system? (6) aspekt prawny, czyli odpowiedz na pytanie: jak w praktyce stanowić i stosować dotyczące zabezpieczenia rozwiązania systemowe? 22 Barbara Więckowska Aspekt przedmiotowy Zakres przedmiotowy systemu zabezpieczenia społecznego wyznacza katalog ryzyk społecznych 23 Barbara Więckowska Recommendation No. 67 (1944) Income Security Convention No. 102 (1952) Minimum Standards of Social Security International Labour Organisation, Convention and Recommendation 1919-1966, ILO Geneva 1966. 24 Barbara Więckowska Ryzyko społeczne = zagrożenie zdarzeniem, którego wystąpienie spowoduje stratę w zasobach gospodarstwa domowego 25 Barbara Więckowska Katalog ryzyk społecznych klasyczny: " choroba " macierzyństwo " inwalidztwo (niezdolność do pracy) " śmierćżywiciela " wypadek przy pracy " bezrobocie " starość " nagły wydatek 26 Barbara Więckowska W katalogu ryzyk społecznych należy uwzględnić: ryzyko niedołęstwa starczego, jako istotnego skutku wydłużania się życia po osiągnięciu umownego wieku starości (wieku emerytalnego). ryzyko nagłego braku, naruszenie zasobów materialnych ryzyko niedostatku, wynikającego z sytuacji rodzinnej i kumulacji skutków zaistnienia innych ryzyk 27 Barbara Więckowska Aspekt podmiotowy System zabezpieczenia społecznego obejmuje: " obywateli (rezydentów) " pracujących (w tym na własny rachunek) " pracujących i ich rodziny " rodziny " gospodarstwa domowe " rodzinne gospodarstwa domowe 28 Barbara Więckowska Ubezpieczenie w zabezpieczeniu (1) Aspekt instrumentalny systemu zabezpieczenia społecznego W konstruowaniu systemu zabezpieczenia społecznego trzeba odróżniać modelowe zasady (metody i techniki) zabezpieczenia: " zaopatrzeniowe " ubezpieczeniowe " opiekuńcze 29 Barbara Więckowska Ubezpieczenie w zabezpieczeniu (2) Najważniejsze kryteria odróżniające: Najważniejsze kryteria odróżniające: " zródło finansowania " zródło finansowania " charakter (tytuł) uprawnienia " charakter (tytuł) uprawnienia 30 Barbara Więckowska Ubezpieczenie w zabezpieczeniu (3) zródło finansowania zródło finansowania zasady: " opiekuńcza: darowizna fundusze charytatywne " zaopatrzeniowa: podatek fundusze budżetowe " ubezpieczeniowa: składka fundusze ubezpieczeniowe 31 Barbara Więckowska Ubezpieczenie w zabezpieczeniu (4) charakter (tytuł) uprawnienia charakter (tytuł) uprawnienia zasady: " opiekuńcza: oczekiwanie wsparcia " zaopatrzeniowa: prawo obywatelskie (rezydenta) " ubezpieczeniowa: członkostwo we wspólnocie ryzyka 32 Barbara Więckowska Aspekt redystrybucyjny " redystrybucja horyzontalna " redystrybucja wertykalna 33 Barbara Więckowska Aspekt kompensacyjny miarkowanie kompensaty straty: " zakres pokrycia straty " zróżnicowanie pokrycia straty 34 Barbara Więckowska Aspekt prawny problem jak: " stanowić prawo " stosować prawo 35 Barbara Więckowska