Wielkie systemy medyczne Wschodu -
MEDYCYNA TYBETAC
SKA
Wielkie systemy medyczne Wschodu
MEDYCYNA
TYBETAC
SKA
dr Marek Kalmus
Katedra Bliskiego i Dalekiego Wschodu UJ
MIT ZAA
OŻYCIELSKI
Wg tradycji buddyjskiej i zarazem tybetańskiej
medycyna wywodzi siÄ™ od Buddy:
" W odległych praczasach na świecie pojawił się
Budda Medycyny, Sandzie Menla  dokonał 12.
czynów buddy, uzyskał oświecenie i nauczał.
Przepowiedział też, że w przyszłości pojawi się
czwarty budda  Siakjamuni.
" Budda Siakjamuni podczas nauczania medycyny
przybrał formęBuddy Medycyny i wyemanował z
siebie 5. buddów mandali  czterech z nich nauczało
po jednej z 4. tantr medycznych, a Amitabha, Budda
Zachodu (manifestacja mądrości indywidualnego
poznania) poprosił o nauczanie całości.
© Marek Kalmus 1
Wielkie systemy medyczne Wschodu -
MEDYCYNA TYBETAC
SKA
BUDDA MEDYCYNY
Bhaiszajaguru, określany również jako  Mistrz leczenia,
Tathagata promieniujący [światłem koloru] Lapis Lazuli," to
jedna form buddy, których istotą jest otwieranie wyobraz
ni
adepta celem poszerzenia zrozumienia i własnych mocy.
Nauki Buddy Medycyny przekazywane były przez wieki w
tradycji ustnego przekazu i praktycznych zastosowań, a
teksty z nim zwiÄ…zane znane sÄ… od III wieku n.e.
Najsłynniejszymi tekstami medycznymi są (przypisywane
Buddzie Åšakjamuniemu):
- Sutra promieni lapis lazuli Guru Medycyny,
- Cztery sekretne ustne tantry na ośmiu konarach esencji
nektaru.
Śakjamuniemu przypisywane jest powiedzenie, że recytowanie
mantry Bhajszjaguru uwalnia adepta od dziewięciu
przedwczesnych przyczyn śmierci i z wszelkiego cierpienia,
a wszystkie kolejne inkarnacje będą pokojowe i pełne
radości.
Przedstawienia Buddy Medycyny były szczególnie popularne
w dawnej sztuce tybetańskiej.
Budda Medycyny
(Sandzie Menla)
w ikonografii
przedstawiany jest
z wazÄ…(lub miseczkÄ…)
nektaru długiego życia
z której wystajątrzy
owoce pomegranatu;
w prawej ręce trzyma
lecznicze zioło
mirobalan
© Marek Kalmus 2
Wielkie systemy medyczne Wschodu -
MEDYCYNA TYBETAC
SKA
ZwiÄ…zek Buddy
Medycyny
z Buddami
5. Rodzin
Mandala
Buddy
Medycyny
- fragm.
centralny
© Marek Kalmus 3
Wielkie systemy medyczne Wschodu -
MEDYCYNA TYBETAC
SKA
METAFORA TRZECH KLEJNOTÓW
METAFORA TRZECH KLEJNOTÓW
" BUDDA  lekarz zna bliskie i odległe
" BUDDA  lekarz zna bliskie i odległe
przyczyny chorób
przyczyny chorób
" DHARMA  lekarstwo struktura
" DHARMA  lekarstwo struktura
 medyczna czterech Szlachetnych Prawd
 medyczna czterech Szlachetnych Prawd
" SANGHA  pielęgniarka wspiera chorego
" SANGHA  pielęgniarka wspiera chorego
i dba o jego wyleczenie
i dba o jego wyleczenie
BUDDYJSKIE SCHRONIENIE
A MEDYCYNA
Buddyjskie schronienie w Trzech Klejnotach:
buddzie, dharmie i sandze porównywane też
jest w medycynie tybetańskiej do oddania się
z pełnym zaufaniem lekarzowi, jego wiedzy
oraz tym uleczonym, którzy dzięki lekarzowi
i jego nauce zmienili się na lepsze, a ich życie
uległo poprawie i nabrało wartości.
UWAGA: buddyjskie  schronienie ma konotacjÄ™
aktywnÄ…!
© Marek Kalmus 4
Wielkie systemy medyczne Wschodu -
MEDYCYNA TYBETAC
SKA
TRZY JANY W MEDYCYNIE
" Poziom hinajany  leczenie dla siebie, kontrola
nad swoim ciałem i umysłem.
" Poziom mahajany  leczenie siebie, ale także
w relacji z innymi; postawa współczucia oraz
świadomośćpustości zjawisk pomaga i motywuje
w terapii; trudno byćw pełni zdrowym, gdy inni
cierpiÄ….
" Poziom wadżrajany (tantrajana)  obejmuje
poziomy wcześniejsze, oraz wykorzystuje
nierozdzielnośćwszystkich zjawisk; w terapii
wszystko może byćzastosowane z wielkim
rezultatem  pod warunkiem że opiera sięna
skutecznych,  zręcznych metodach w połączeniu
z prawdziwą, głębokąmądrością.
TRZY CIAA
A BUDDY (TRIKAJA)
A TANTRYCZNA MEDYCYNA
Medycyna tybetańska odwołuje się do tradycji tantrycznej.
W skutecznym leczeniu wszystko ma wielkie znaczenie, na
wszystkich poziomach. Lekarz jest jak guru dla adepta.
Pacjent postępujący w pełni zgodnie z zaleceniami
medycyny tantrycznej powinien dążyć do przemiany na
trzech poziomach, tak jak opisuje to nauka o trikaja:
" Dharmakaja (chos-sku) czyli absolutne ciało prawdy,
niezrodzony umysł buddy, wszechprzenikająca pustka (skr.
śunjata) przemiana duchowa.
" Samhogakaja (longs-sku) czyli ciało radości, mowa buddy,
 tęczowy subtelny poziom energetyczny przemiana
psycho-mentalna.
" Nirmanakaja (sprul-sku) czyli ciało formy, ciało buddy,
niezakłócona aktywność współczucia przemiana ciała
fizycznego.
© Marek Kalmus 5
Wielkie systemy medyczne Wschodu -
MEDYCYNA TYBETAC
SKA
CZTERY SZLACHETNE PRAWDY
 STRUKTURA MEDYCZNA
1. Szlachetna prawda o cierpieniu tak jak istnieje cierpienie
(duhkha), tak istniejÄ… choroby dotykajÄ…ce wszystkich istot
w sansarze.
2. Szlachetna prawda o powstawaniu cierpienia
przyczyną cierpienia jest podstawowa ignorancja, wywołująca
trzy splamienia: pożądanie, gniew i niewiedzę; to samo
dotyczy choroby na poziomie fizycznym i duchowym.
3. Szlachetna prawda o ustaniu cierpienia tak, jak
ustaniem cierpienia jest usunięcie przyczyn karmicznych
powstawania cierpienia, tak w medycynie ustaniem choroby
jest usuniecie jej przyczyn, zarówno na poziomie fizycznym,
jak i duchowym.
4. Szlachetna prawda o drodze prowadzÄ…cej do wyzwolenia
z cierpienia tak, jak Ośmioraka Ścieżka prowadzi do
nirwany, tak właściwe postawy, mądre postępowanie
i skuteczne środki prowadzą do wyleczenia.
SZLACHETNA PRAWDA
SZLACHETNA PRAWDA
O DRODZE DO USTANIA CIERPIENIA
O DRODZE DO USTANIA CIERPIENIA
SZLACHETNA OŚMIORAKA ŚCIEŻKA
SZLACHETNA OŚMIORAKA ŚCIEŻKA
(arja-asztanga-marga)
(arja-asztanga-marga)
1. Właściwy pogląd (samjak-driszti),
1. Właściwy pogląd (samjak-driszti),
2. Właściwa intencja (samjak-samkalpa),
2. Właściwa intencja (samjak-samkalpa),
3. Właściwa mowa (samjak-wacz),
3. Właściwa mowa (samjak-wacz),
4. Właściwe działanie (samjak-karmanta),
4. Właściwe działanie (samjak-karmanta),
5. Właściwy sposób życia (samjak-adżiwa),
5. Właściwy sposób życia (samjak-adżiwa),
6. Właściwy wysiłek (samjak-wjajama),
6. Właściwy wysiłek (samjak-wjajama),
7. Właściwa uważność(samjak-smriti),
7. Właściwa uważność(samjak-smriti),
8. Właściwe skupienie (samjak-samadhi).
8. Właściwe skupienie (samjak-samadhi).
© Marek Kalmus 6
Wielkie systemy medyczne Wschodu -
MEDYCYNA TYBETAC
SKA
HISTORYCZNE POCZ
TKI
" Korzenie w tybetańskim szamanizmie mi cie.
" Medycyna (i astrologia) jako jeden z 9. filarów bonu.
" Ajurwedyjscy lekarze Widżaj i Gadżaj na dworze
tybetańskiego króla Lha Totori (V w.)
" Dharma Buddy jako podstawa systemowa.
" Pierwsze kongresy medyczne:
- Lhasa, 1. poł. VII (król Songtsen Gampo)
- Samje, koniec VIII w. (król Trisong Detsen)
włączenie do powstającego systemu medycznego
wiedzy lekarzy ajurwedyjskich z Indii, Åšri Lanki
i Nepalu, medycyny chińskiej, medycyny unani
(Galenos perski i lekarze z Afganistanu) oraz
dawnych tradycji bonu i szamanizmu.
PIERWSZY KONGRES MEDYCZNY
CZYLI WIELKA SYNTEZA
W pierwszej połowie VII wieku, za czasów króla Songtsena
Gampo, miał miejsce w Tybecie niecodzienny
międzynarodowy zjazd najwybitniejszych lekarzy
ówczesnego świata.
Król zaprosił na swój dwór Bhadrawadżrę z Indii  mistrza
Ajurwedy, Hang-Wang-Hanga z Chin i Galenosa z Persji 
najsłynniejszego wtedy doktora medycyny arabskiej, perskiej
i greckiej. Ukazuje to rozległość kontaktów Tybetu i dążenie
jego władcy do wiedzy.
Przez dwa lata gościom zapewniano znakomite warunki do
pracy, której efektem były napisane przez nich w Kraju
Śniegów kompendia referujące aktualny stan wiedzy każdej
z wielkich tradycji medycznych.
Następnie odbyła się między nimi dyskusja z udziałem
lokalnych mistrzów medycyny bonu. W rezultacie powstało
dzieło zatytułowane BrońNieustraszonego, zawierające
siedem rozdziałów. Dzieło to wręczono królowi.
© Marek Kalmus 7
Wielkie systemy medyczne Wschodu -
MEDYCYNA TYBETAC
SKA
DYNASTIE LEKARSKIE
" Galenos perski pozostał w Tybecie na dworze Songtsena
Gampo jako lekarz królewski.
" Pod koniec życia Songtsena Gampo lekarz Lodro Sinjen
wprowadził przekaz pisemny wiedzy medycznej, wcześniej
przekazywanej ustnie w tradycji rodzinnej.
" Lodro Sinjen był potomkiem Dungji Thorczoga z pierwszej
dynastii wielkich lekarzy tybetańskich, wywodzącej się od
Gadżaja, lekarza indyjskiego, który w połowie V w. przybył
do Tybetu i ożenił się z córką króla Lha Totori.
" Najsłynniejszymi lekarzami tybetańskimi z tej dynastii byli
Juthog Ningma (Starszy) żyjący w 2. poł. VIII w. i Juthog
Gonpo Sarma (Młodszy) żyjący w XII w.
" W niektórych medycznych liniach rodowych (istniejących do
dziÅ›) tradycja medyczna kontynuowana jest nieprzerwanie
nawet przez kilkadziesiÄ…t generacji!
DRUGI KONGRES MEDYCZNY
" Drugi Król Dharmy, Trisong Detsen (2. poł. VIII w.),
zorganizował jeszcze większy zjazd, którego celem
była dyskusja i przekład zagranicznych tekstów
medycznych na język tybetański.
" Przybyli mistrzowie z Indii, Kaszmiru, Chin, Persji,
Guge w Tybecie Zachodnim, Dolpo i Nepalu oraz
innych krajów, takich jak Afganistan, Turkiestan
Wschodni, Mongolia.
" Tybetańskim lekarzom przewodził Juthok Jonten
Gonpo Ningma (zwany Starszym).
" Debata odbyła sięw klasztorze Samje i trwała kilka
dni, a w tym czasie każdy lekarz przedstawiał
naturęi skutecznośćswojego systemu.
" Po konferencji król ogłosił kodeks lekarski.
© Marek Kalmus 8
Wielkie systemy medyczne Wschodu -
MEDYCYNA TYBETAC
SKA
KODEKS POST
POWANIA LEKARZA
Podczas drugiego kongresu w klasztorze Samje
powstał kodeks postępowania lekarza zwany:
Cztery Przysięgi, który stanowiłże:
" lekarz musi siękierowaćaltruizmem, sympatią,
miłościąi współczuciem;
" winien porzucićlenistwo i opieszałość;
" musi byćabstynentem;
" musi umiećsiękontrolować;
" zawsze winien byćpełen uważności w pracy ręką,
mowąi umysłem, oraz
" ma zapewnićpacjentowi ulgęw cierpieniu i poczucie
bezpieczeństwa.
BLISKIE ZWI
ZKI Z INDIAMI
Silny wpływ Ajurwedy:
" Widżaj i Gadżaj w V wieku spędzająwiele lat (10
i 24) na dworze króla Lha Totori w Jarungu.
" Udział wybitnych lekarzy indyjskich w obu
kongresach medycznych w VII i VIII w.
" Inni wÅ‚adcy, jak np. Jesze Öd (X wiek)
z królestwa Guge w Tybecie Zachodnim,
zapraszali uczonych indyjskich
" Słynni uczeni tybetańscy, m.in. Rinczen Zangpo,
studiowali w Indiach i Kaszmirze medycynÄ™.
© Marek Kalmus 9
Wielkie systemy medyczne Wschodu -
MEDYCYNA TYBETAC
SKA
HISTORIA ROZWOJU MEDYCYNY (1)
Juthok Jonten Gonpo Sarma
(zwany MÅ‚odszym), jeden z
potomków Lodro Sinjena ze
słynnej linii Juthok, uznawany
jest za autora nowej wersji
Czterech Tantr Medycznych.
Wyjechał on podobno do
Persji w wieku zaledwie
osiemnastu lat, aby
studiować medycynę.
Stworzył najbardziej
wyczerpujÄ…cy komentarz do
Czterech Tantr Medycznych,
zatytułowany Osiemnaście
porad pomocniczych.
Okres między Starszym
a MÅ‚odszym Juthokiem
Jontenem Gonpo uznany
został za złoty okres
medycyny tybetańskiej.
HISTORIA ROZWOJU MEDYCYNY(2)
Studiom i badaniom medycznym patronował teżWielki
Piąty Dalaj Lama (XVII w.), którego regent Sangje
Gjatso był znakomitym lekarzem i astrologiem. Dalaj
Lama V ufundował pierwszątybetańskąuczelnię
medycznąna wzgórzu Czakpo Ri w Lhasie.
W 1916 roku, Khjenrab Norbu ufundował Mendzikhang,
czyli Tybetańskie Centrum Astro-Medyczne pod
patronatem Wielkiego Trzynastego Dalaj Lamy.
Medycyna i astrologia kwitły nie tylko w Lhasie. W innych
częściach Tybetu, w prowincjach Kham, Amdo, Tsang
i Tod także studiowano pracowicie oraz praktykowano
medycynęi astrologię. Ośrodki te wydały wielu
wybitnych lekarzy.
Medycyna tybetańska znakomicie rozwijała siętakże
przez wieki w Mongolii i Buriacji.
© Marek Kalmus 10
Wielkie systemy medyczne Wschodu -
MEDYCYNA TYBETAC
SKA
Główna mandala
Buddy Medycyny
© Marek Kalmus 11
Wielkie systemy medyczne Wschodu -
MEDYCYNA TYBETAC
SKA
CZTERY TANTRY MEDYCZNE
Struktura Czterech Tantr
Medycznych (rgud zhi) to
przejrzysta, typowo
naukowa, cybernetyczna
metoda systematyki
wszystkich chorób i ich
charakterystyk.
Cała struktura medycyny
przyrównana jest w nich
do symbolicznego drzewa
z korzeniami, pniem
i konarami, gałęziami
i liśćmi oraz kwiatami.
TANTRA PODSTAWOWA
1. Tantra podstawowa zwana też Tantrą
rdzenną(rtsa rgyud) składa się z 6 części
i opisuje:
(a) zdrowe ciało (pień lewy): trzy humory
w równowadze; każdy z humorów dzieli się
(a)
na 5 typów opis funkcji wszystkich 15
odmian
(b) Chore ciało (pień prawy): j.w. po utracie
równowagi objawy chorób i sposoby ich
leczenia
(c) krótkie omówienie tematów rozwiniętych
w kolejnych trzech tantrach
© Marek Kalmus 12
Wielkie systemy medyczne Wschodu -
MEDYCYNA TYBETAC
SKA
Obrazowe
przedstawienie
struktury Pierwszej
Tantry, Podstawowej:
pień ciała zdrowego
(lewy) i pień ciała
chorego (prawy)
kopia starej tanki medycznej
KORZEC
CIAA
A (1)
2 pnie (pień ciała zdrowego i ciała chorego),
12 gałęzi (3+9), a na gałęziach 88 liści.
Pieńciała zdrowego:
(1) Gałąz
humorów (3x po 5).
(2) Gałąz
składników ciała: esencja
odżywcza, krew, mięso ciała, tłuszcz, kość,
szpik kostny, płyn regenerujący.
(3) Gałąz
wydalin: kał, mocz, pot.
2 kwiaty: wolność od choroby i długie życie.
3 owoce: praktyka religijna, bogactwo i
szczęście.
© Marek Kalmus 13
Wielkie systemy medyczne Wschodu -
MEDYCYNA TYBETAC
SKA
TRZY HUMORY  WIATR
Wiatr to nie tylko oddech (choć ma cechu oddechu), ale i czynniki
kontrolujące liczne działania oraz impulsy nerwowe.
Wiatr jest gwałtowny, lekki, zimny, subtelny, twardy, ruchliwy.
" Wiatr podtrzymujący życie [na szczycie głowy]  umożliwia
połykanie pokarmu, wypluwanie śliny, odbijanie, kichanie; nadaje
jasność umysłowi i narządom zmysłów, stanowi fizyczną
podstawę umysłu.
" Wiatr poruszający się ku górze [w mostku]  mowa, siła i ton
głosu, możliwość wysiłku i stymulowanie aktywności, nadawanie
jasności pamięci i uwadze.
" Wiatr przenikajÄ…cy (rozprzestrzeniajÄ…cy) [w sercu]  ruchy
kończyn, ruchy mięśni, zamykanie i otwieranie otworów ciała.
" Wiatr przebywający z ogniem [w dln. cz. żołądka] 
przemieszcza siÄ™ we wszystkich pustych miejscach (jelita,
pęcherzyk żółciowy, kanały)  wspomaganie trawienia i
przemiany materii poprzez  dojrzewanie pokarmu; oddziela
czyste od nieoczyszczonych części pokarmu, nadaje właściwy
kolor krwi, żółci, itp.
" Wiatr poruszający się ku dołowi [rejon genitaliów]  jelito grube,
pęcherz, genitalia, uda, kontrola nasienia i krwi miesiączkowej,
kału i moczu, podtrzymuje płód i wypuszcza podczas porodu
TRZY HUMORY  ŻÓA
Ć
Żółć jest oleista, ostra, smak ostry, lekkość, silny zapach,
zdolność do oczyszczania, wilgotność.
" Żółć trawiąca [w śr. cz. żołądka]  najważniejsza!, ma
funkcje ognia trawiÄ…c i przetwarzajÄ…c pokarm, rozdziela
oczyszczone i nieoczyszczone, wytwarza ciepło ciała,
aktywuje i wspomaga pozostałe 4. typy żółci; zapewnia siłę
organizmu.
" Żółć regulująca kolor [głównie wątroba]  regulacja kolory
siedmiu składników ciała (esencja odżywcza, krew, mięso,
kości, szpik, płyn regenerujący).
" Żółć owocnego osiągnięcia [w sercu]  daje determinację,
zdecydowanie i pewność siebie w działaniach i dążeniu do
celu; zapobiega utracie odwagi. W negatywnym aspekcie
tworzy zbyt asertywne stany umysłu (np. duma).
" Żółć widzenia [w oczach]  odpowiada za wzrok,
umożliwia widzenie.
" Żółć oczyszczająca kolor cery [w skórze]  nadaje koloryt
skórze.
© Marek Kalmus 14
Wielkie systemy medyczne Wschodu -
MEDYCYNA TYBETAC
SKA
TRZY HUMORY  FLEGMA
Flegmęcharakteryzuje: oleistość, chłód, ciężkość,
tępość, stabilność, gładkość, lepkość.
" Flegma podtrzymująca [wzdłużmostka] 
zapewnia ciału wilgotność! i spójność, stanowi
podporędla pozostałych czterech typów flegmy.
" Flegma rozkładająca [w grn. cz. żołądka] 
mieszanie i rozdrabnianie zjedzonego pokarmu.
" Flegma doświadczająca [w języku]  rozróżnianie
sześciu smaków.
" Flegma zadowalająca [w mózgu]  daje uczucie
satysfakcji, rozróżnianie 6. smaków oraz tego co
miłe-nieprzyjemne, ładne-brzydkie itp.
" Flegma Å‚Ä…czÄ…ca [w stawach]  Å‚Ä…czy stawy,
umożliwiając ich zginanie i rozciąganie.
TRZY HUMORY A 5 ELEMENTÓW
Wg tradycji tybetańskiej świat zbudowany jest
pięciu grubych elementów: ziemi, wody,
ognia, wiatru i przestrzeni.
Ziemia to podstawa, woda daje spójność, ogień
umożliwia dojrzewanie, dzięki wiatrowi
możliwy jest wzrost i rozwój, przestrzeń daje
miejsce do istnienia i wzrostu.
" Żółć ma naturę ognia (wraz z krwią).
" Flegma ma naturÄ™ ziemi i wody.
" Wiatr ma naturÄ™ elementu wiatru i porusza
nimi wszystkimi.
© Marek Kalmus 15
Wielkie systemy medyczne Wschodu -
MEDYCYNA TYBETAC
SKA
KORZEC
CIAA
A (2)
Pień ciała chorego:
(1) Gałąz
przyczyn: pożądanie, nienawiść, zaślepienie.
(2) Gałąz
warunków: czas/pora roku, duchy, dieta, postępowanie.
(3) Gałąz
wrót: skóra, mięso ciała, kanały, kość, organy żywotne
(pełne), organy zbiorniki (puste).
(4) Gałąz
usytuowania: mózg (górna cz. ciała), przepona (środkowa
część ciała), biodra i podstawa kręgosłupa (dolna część ciała).
(5) Gałąz
dróg przemieszczania się: zaburzenia wiatru (kość, ucho,
skóra, serce i kanał życia, jelito grube), żółci (krew, pot, oko,
wątroba, woreczek żółciowy i jelito cienkie), flegmy (esencja
odżywcza, kał i mocz, płuca+śledziona+nerki, żołądek i pęcherz
moczowy, nos i język).
(6) Gałąz
czasu powstawania: wiek starczy, wiek dojrzały,
dzieciństwo, zimno (wiatr), suchość (gorąco), wilgoć, lato (pora
deszczowa), jesień, wiosna.
(7) Gałąz
skutków śmiertelnych: 9 kategorii sytuacji nieuleczalnych
(8) Gałąz
skutków ubocznych: zaburzenia innych humorów jako
rezultat leczenia humoru (12 kategorii / liści).
(9) Gałąz
zgromadzenia: zimno (wiatr, flegma), gorąco (krew, żółć).
Pieńciała chorego
(fragment)
© Marek Kalmus 16
Wielkie systemy medyczne Wschodu -
MEDYCYNA TYBETAC
SKA
CZTERY TANTRY MEDYCZNE (2)
2. Tantra wyjaśnień(bshad rgyud) składa sięz 30
rozdziałów i omawia:
R. 1-7: Formowanie zarodka, rozwój płodu, narodziny & śmierć
(proces umierania i oznaki zbliżającej się śmierci).
R. 8-10: Przyczyny, warunki (pozwalające zamanifestować się
przyczynie) i podział chorób (cechy charakterystyczne
chorób).
R. 11-29: (a) smaki składników leków, ich potencjały
i działania oraz po-trawienne efekty;
(b) dieta i zachowania jako podstawa zdrowia i
długowieczności oraz ich zastosowania w leczeniu;
(c) sposoby przedłużenia życia w dobrym zdrowiu poprzez
zachowanie równowagi humorów;
(d) metody leczenia różnych schorzeń.
R. 30: Etyczny kodeks postępowania lekarza.
CZTERY TANTRY MEDYCZNE (3)
3. Tantra ustnego przekazu zwana też Tantrą
instrukcji (man ngag gi rgyud) składa się z 15
części podzielonych na 92 rozdziały i opisuje:
101 zaburzeń humoralnych wiatru, żółci i
flegmy, przyczyny i warunki każdego z nich,
objawy i leczenie poprzez:
(a) dietÄ™,
(b) zachowania
(c) lekarstwa (gdy dieta i zachowania nie
dadzÄ… wystarczajÄ…cego rezultatu)
(d) terapiÄ™ pomocniczÄ… (gdy zawiodÄ…
lekarstwa) praktyki duchowe, rytuały itp.
© Marek Kalmus 17
Wielkie systemy medyczne Wschodu -
MEDYCYNA TYBETAC
SKA
CZTERY TANTRY MEDYCZNE (4)
4. Ostatnia tantra zwana teżTantrąpodsumowującą
(phui ma i rgyud) składa sięz 4 części, a te z 25
rozdziałów, i opisuje:
Cz. 1. Diagnostykę Rozdziały 1 i 2 omawiają analizę moczu
i badanie pulsu
Cz. 2. Przygotowanie lekarstw:
- skład, naturę, potencjał
- formę lekarstw: proszki, pigułki, syropy suszone leki,
lecznicze maści itp.
Cz. 3. Rodzaje lekarstw:
- uśmierzające
- przynoszące ulgę (środki przeczyszczające i wymiotne)
- leki faktycznie niszczące lub całkowicie opanowujące
zaburzenie chorobowe
Cz. 4. Terapie pomocnicze łagodne i ostre (gdy leki ziołowe nie
przyniosły rezultatu), oraz środki zapobiegające chorobom
m.in. przyżegania, akupunktura, masaż kunje, operacje
chirurgiczne&
KORZEC

DIAGNOZOWANIA
(3 pnie, 8 gałęzi, 38 liści)
Pień obserwacji:
(1) Gałąz
obserwacji języka
(2) Gałąz
obserwacji moczu
Pień badania pulsu:
(1) Gałąz
pulsu wiatru
(2) Gałąz
pulsu żółci
(3) Gałąz
pulsu flegmy
Pień wywiadu:
(1) Gałąz
pytań o wiatr
(2) Gałąz
pytań o żółć
(3) Gałąz
pytań o flegmę
© Marek Kalmus 18
Wielkie systemy medyczne Wschodu -
MEDYCYNA TYBETAC
SKA
DIAGNOZA Z PULSU
Badanie pulsu  najważniejszy ze wszystkich
sposobów diagnozowania.
Diagnoza z pulsu ma trzy gałęzie:
- puls wiatru (pływający, pusty, czasami zatrzymuje
siÄ™; przypomina balon)
- puls żółci (cienki, napięty)
- puls flegmy (zatopiony, słabnący)
Diagnoza z pulsu omówiona jest w czwartej Ostatniej
Tantrze (w 1. z jej 25. rozdziałów).
Badanie pulsu dzieli sięna dwa rodzaje:
(1) diagnostyczny i
(2) prognostyczny
Puls odkrywa naturęchoroby: czy jest ona fizyczną,
emocjonalną, czy teżduchową
DIAGNOZA Z PULSU (2)
" Konieczne jest przestrzeganie właściwej diety
i zachowań przynajmniej na jeden dzień
przed badaniem  dotyczy to zarówno
pacjenta jak i lekarza!
" Najlepsza porÄ… do badania jest wczesny
ranek, o świcie tuż przed wschodem słońca 
wtedy rytmy energetyczne dnia i nocy
w organizmie są zrównoważone.
" Pacjent powinien być na czczo.
© Marek Kalmus 19
Wielkie systemy medyczne Wschodu -
MEDYCYNA TYBETAC
SKA
DIAGNOZA Z PULSU (3)
Miejsce badania: na tętnicy promieniowej, ok. 13 mm od
zgięcia nadgarstka.
Trzy palce: wskazujący, środkowy i serdeczny.
Palce nie powinny się stykać!
Każdy z palców powinien wywierać inny nacisk:
- pierwszy naciska tylko skórę
- drugi naciska tak, by wyczuć tkanki miękkie
- trzeci powinien wyczuć kość pod nim.
U kobiety lekarz bada puls najpierw lewą ręką na jej prawej
ręce, a u mężczyzny odwrotnie.
Dwanaście stref pomiaru koniuszki palców lekarza (3x2)
podzielone są na dwa części:  górną i  dolną
Liczba uderzeń pulsu w relacji na jeden cykl oddechu lekarza
(poniżej 5  zaburzenie zimna, powyżej 5  gorąca)
Rodzaj uderzeń pulsu: szybkość, zmienność, głębokość&
© Marek Kalmus 20
Wielkie systemy medyczne Wschodu -
MEDYCYNA TYBETAC
SKA
DIAGNOZA Z PULSU (4)
" Trzy pulsy konstytucyjne odpowiadajÄ…
charakterowi i konstytucji ciała  odczytuje sięu osób
zdrowych:
- męski (podobny do humoru wiatru), mocny
i szorstki
-żeński (podobny do humoru żółci), subtelny i szybki
- bodhisattwy, neutralny (podobny do humoru
flegmy), długi (tzn. delikatny, ciągły i powolny)
i Å‚agodny.
" Pulsy konstytucyjne sÄ…predykcyjne.
" Lekarz musi znaćpuls konstytucyjny pacjenta, aby
nie popełnićpomyłek w diagnostyce.
DIAGNOZA Z PULSU (5)
" Pulsy sezonowe  cztery głownie pory roku
(po 72 dni) i cztery pory przejściowe (Ziemia
4x18 dni).
" Pulsy matki, dziecka, przyjaciela i wroga
i ich zwiÄ…zek z narzÄ…dami:
- serce i jelito cienkie  ogień
- śledziona i żołądek  ziemia
- lewa nerka i pęcherzyk nasienny  woda
- płuca i jelito grube  żelazo
- wątroba i woreczek żółciowy  drewno
- prawa nerka i pęcherz moczowy  woda
© Marek Kalmus 21
Wielkie systemy medyczne Wschodu -
MEDYCYNA TYBETAC
SKA
DIAGNOZA Z PULSU (6)
Siedem cudownych pulsów  narzędzie do
przewidywania przyszłości:
1. puls rodziny (badany u najstarszego jej członka)
2. puls gościa (do określenia, kiedy przybędzie?)
3. puls wroga
4. puls przyjaciela (bada się puls głowy rodziny)
5. puls złego ducha (u osób zdrowych, których sytuacja
życiowa uległa zmianie w niezwykły sposób. Puls zmienny,
nierównomierny, niepewny, z nagłymi zmianami nie
odpowiadającymi okolicznościom)
6. puls zastępczy (w zastępstwie pacjenta bada się bliskich
 nie można określić choroby, ale można podać prognozę)
7. puls ciąży (badając puls nerki: puls jest wynurzający się
i falujący, gdy p. nerki silny  syn, gdy l. nerki silny  córka)
DIAGNOZA Z PULSU (7)
" Pulsy ogólne: sześć pulsów gorących (mocny, powiększony,
falujący, szybki, krótki i twardy) i sześć pulsów zimnych (słaby,
zatopiony, słabnący, powolny, luz
ny i pusty) dotyczÄ…
zaburzeń drobnych, umiarkowanych i przewlekłych.
" Pulsy szczególne: do określenia, jaka choroba się pojawiła.
Dwa sposoby badania pulsów szczególnych:
(1) puls na poziomie wspólnym  wszystkimi koniuszkami
palców
(2) badanie pulsu koniuszkami poszczególnych palców:
dwanaście organów reprezentowanych na podzielonych na
dwie części koniuszków sześciu palców.
" Odczytując puls w kategorii organów trzeba sprawdzać, czy
puls jest gorący (związany z organami żywotnymi,
odczytywany przez wyższe części koniuszków palców), czy
zimny (zwiÄ…zany z organami zbiornikami, wyczuwany przez
niższe części koniuszków palców).
© Marek Kalmus 22
Wielkie systemy medyczne Wschodu -
MEDYCYNA TYBETAC
SKA
DIAGNOZA Z PULSU (8)
" Pulsy śmierci (predykcyjne)  określane są
na podstawie:
(1) zmiany,
(2) niekompletności oraz
(3) przerwy lub zatrzymania się uderzeń
" Pulsy duchów  uderzenia są nierówne
gdy lekarz zidentyfikuje rodzaj
szkodzących duchów, zaleca remedia:
rytuały, ofiarowania, egzorcyzmy,
błogosławieństwa, gromadzenie zasług itp.
" Puls długości życia  mierzony jest na
tętnicy łokciowej na nadgarstku pacjenta.
Diagnoza z pulsu
Obrazowe przedstawienia rodzajów pulsów i sposób
mierzenia pulsów. Fragment starej tanki medycznej
© Marek Kalmus 23
Wielkie systemy medyczne Wschodu -
MEDYCYNA TYBETAC
SKA
Diagnoza
z pulsu
różne pulsy dla
różnych chorób
Diagnoza
z pulsu
różne pulsy dla
różnych chorób
(powiększenie fragmentu tanki
z poprzedniego slajdu)
© Marek Kalmus 24
Wielkie systemy medyczne Wschodu -
MEDYCYNA TYBETAC
SKA
Diagnoza z pulsu
Diagnoza
z pulsu
© Marek Kalmus 25
Wielkie systemy medyczne Wschodu -
MEDYCYNA TYBETAC
SKA
Diagnoza
z pulsu
DIAGNOZA Z MOCZU
Analiza moczu składa się z:
1. Przygotowanie do badania moczu
2. Właściwy czas do badania
3. Właściwe naczynie
4. Sposób, w jaki zmienia siękolor moczu po
przejściu przez różne organy
Cztery generalne rodzaje analizy moczu:
1. Badanie zwykłych osób, bez poważniejszych
chorób
2. Osób chorych
3. Osób znajdujących sięna skraju śmierci
4. Osób dotkniętych przez duchy
© Marek Kalmus 26
Wielkie systemy medyczne Wschodu -
MEDYCYNA TYBETAC
SKA
DIAGNOZA Z MOCZU (2)
" Mocz ma być badany rano
" Noc wcześniej pacjent ma:
- unikać alkoholu, piwa, mocnej herbaty,
dużo jogurtu  bo wpływają na kolor moczu i
inne jego właściwości,
- zachowywać się normalnie i pić właściwą
ilość płynów
- nie odbywać stosunku seksualnego
- dobrze się wyspać
- nie popadać w żadne skrajności.
DIAGNOZA Z MOCZU (3)
Trzy aspekty analizy moczu:
1. Kolor
2. Opary unoszÄ…ce siÄ™ znad moczu
3. Białko  pojawia się w moczu ze względu
na problemy z krwią i żółcią.
W moczu pokazana jest kondycja ciała w
kategorii gorÄ…ca i zimna.
Naczynie: najlepsza jest biała porcelana, bez
żadnych wzorów.
© Marek Kalmus 27
Wielkie systemy medyczne Wschodu -
MEDYCYNA TYBETAC
SKA
DIAGNOZA Z MOCZU (4)
Mocz analizowany jest trzykrotnie: gdy jest gorÄ…cy,
letni i gdy całkiem wystygnie:
1. Analiza moczu gorÄ…cego  sprawdzanie koloru,
oparów, zapachu, rodzaj bąbelków/piany
2. Gdy mocz przestygnie  analiza czasu zmiany
zabarwienia i sposób tych zmian [dotyczy to moczu
letniego i zimnego  świeżego ]
3. Opóz
niona analiza  gdy pacjent mieszka bardzo
daleko i mocz musi byćtransportowany nawet kilka
dni  kolor odpowiada barwie podstawy choroby
(humoru), mocz gęsty to zaburzenie gorąca,
a wodnisty, bardzo płynny to choroba zimna.
ANALIZA MOCZU U OSÓB
ZAATAKOWANYCH PRZEZ DUCHY
" Chory oddaje mocz do dużego naczynia położonego na
niskim stoliku; pozostawia naczynie nie dotykając go na całą
noc.
" Kierunek położenia naczynia do którego pacjent oddaje mocz
 to kierunek wschodni.
" Przez noc tworzÄ… siÄ™ wzory
" Na naczynie nakłada się od góry siatkę przypominającą 9. pól
na grzbiecie żółwia  pozwala to określić rodzaj istoty
szkodzącej pacjentowi [kobieta  wschód to lewa strona
żółwia, mężczyzna  to prawa strona żółwia]
" Dziewięć pól siatki pozwala określić z
ródło problemów
powodowanych przez: bogów, ludzi, duchy, duchy cmentarne,
duchy domowe, duchy na polach na zewnątrz, przodków ze
strony rodziców, potomstwo, nas samych.
" Lekarz obserwuje w każdym z pól: różne wzory i obrazy,
szybkość zmian barwy moczu lub brak zmian.
© Marek Kalmus 28
Wielkie systemy medyczne Wschodu -
MEDYCYNA TYBETAC
SKA
Analiza moczu
osób
zaatakowanych
przez duchy
Korzeńleczenia
(4 pnie, 27 gałęzi, 98 liści)
kopia starej tanki medycznej
(Lhasa)
© Marek Kalmus 29
Wielkie systemy medyczne Wschodu -
MEDYCYNA TYBETAC
SKA
ROZUMIENIE CHOROBY
" Generalnie każdy jest chory: faktycznie lub potencjalnie 
jeśli choroba sięnie manifestuje, jest obecna w formie
uśpionej.
" 84 tysiÄ…ce szkodliwych emocji odpowiednie do nich
schorzenia, manifestujące sięw 1616 chorobach
podzielonych na 404 typy chorób.
" Czynniki wywołujące choroby: przyczyny i warunki.
" Przyczyny dzieląsięna:
1. odległe: czynniki umysłowe  karman  ignorancja
(błędne przekonanie o naturze zjawisk; towarzyszy nam jak
własny cień) pożądanie  nienawiść duma  zazdrość
 ostra mowa  dalsze zaślepienie itd.
2. bliższe: wiatr, żółći flegma, czyli trzy  humory
42 zaburzenia wiatru  pożądanie, 26 zaburzenia żółci 
duma i zazdrość, 33 zaburzenia flegmy  zaślepienie
(razem 101 chorób).
KLASYFIKACJA 404 CHORÓB
" 101 chorób powierzchownych  nawet tylko
przestrzeganie właściwej diety i właściwego
postępowania może je wyeliminować, bez potrzeby
stosowania leków i terapii pomocniczej.
" 101 chorób obecnego życia  przyczyny we
wczesnym okresie życia; przejawiająsięobecnym
wcieleniu. Można wyleczyćza pomocąleków.
" 101 chorób karmicznych  zależnych od karmana z
poprzednich wcieleń. Leczenie i inne antidota mogą
jedynie przedłużyćżycie, ale nie usunąprzyczyny.
" 101 chorób wywołanych przez duchy. Leki nie
wystarczają, konieczne sądziałania dodatkowe
takie jak mantry, medytacje, ofiarowania, rytuały.
© Marek Kalmus 30
Wielkie systemy medyczne Wschodu -
MEDYCYNA TYBETAC
SKA
TRZY TRUCIZNY  SZKODLIWE EMOCJE
Choroby i ich przyczyny powstajÄ…z IGNORANCJI.
Z ignorancji wyłania sięzaślepienie czyli nie
rozpoznawanie niezdrowych stanów umysłu jako
wadliwych. Kumuluje siępożądanie prowadzące do
wielu złych uczynków i nagromadzenia negatywnego
karmana. Zaślepienie prowadzi do nienawiści,
przemocy, atakowania i obrażania innych, zazdrość
do bezsensownego współzawodnictwa, duma do
patrzenia na innych z góry&
" Zaślepienie  jest jak chmury, ciężkie i tępe
zaburzenia flegmy (ciężka i lepka)
" Pożądanie  ma naturęopanowywania umysłu
wszelkie rodzaje zaburzeńwiatru (lekki i ruchliwy)
" Nienawiść  jest jak ogień zaburzenia żółci oraz
żółci i krwi (gorąca)
Związek chorób
z emocjami,
zachowaniem
i stanami umysłu
© Marek Kalmus 31
Wielkie systemy medyczne Wschodu -
MEDYCYNA TYBETAC
SKA
Ilustracje różnych
rodzajów chorób
Ilustracje różnych
rodzajów chorób
kopia starej tanki medycznej
© Marek Kalmus 32
Wielkie systemy medyczne Wschodu -
MEDYCYNA TYBETAC
SKA
Ilustracje różnych
rodzajów chorób
kopia starej tanki medycznej
Ilustracje różnych
rodzajów chorób
kopia starej tanki medycznej
© Marek Kalmus 33
Wielkie systemy medyczne Wschodu -
MEDYCYNA TYBETAC
SKA
Ilustracje różnych
rodzajów chorób
fragment kopii
starej tanki medycznej
WPA
YWY DEMONÓW
" Wpływy demonów, duchów itp. mogąbyćprzyczyną
chorób na poziomie ciała fizycznego (np. zakaz
nych)
i chorób umysłowych to czwarta grupa 101
chorób.
" Istnieje wiele rodzajów istot i innych bytów
określanych jako demony, duchy,  żywiołowe siły
demoniczne zwane bhuta.
" Koniczne jest podjęcie działańdodatkowych,
polegających na wypędzeniu lub przeciwdziałaniu
wpływom demonów, bo zwykłe metody lecznicze nie
wystarczajÄ….
" Czasem wystarczająwyłącznie działania dodatkowe.
© Marek Kalmus 34
Wielkie systemy medyczne Wschodu -
MEDYCYNA TYBETAC
SKA
Demony i duchy wywołujące choroby
Trzecia Tantra Medyczna zawiera pięć rozdziałów (77-81)
poświęcone leczeniu chorób psychicznych, amnezji, epilepsji
i trądu, przypisując ich powstanie demonom i złym duchom.
W czasach jej powstania była to bardzo nowoczesna koncepcja
 współczesna psychiatria i psychologia zachodnia
w wielu przypadkach dochodzÄ… w ostatnich latach do
podobnych wniosków.
Demony w buddyzmie tybetańskim traktowane są jako:
1. różne destrukcyjne i zaburzające wpływy zewnętrzne:
a) płynące ze środowiska naturalnego (np. skażenie
środowiska, wpływy kosmiczne/planetarne, promieniowania
cieków wodnych itp.),
b) niewidzialne, szkodliwe byty duchowe,
c) rezultat zaburzonych relacji międzyludzkich;
2. zakłócone stany umysłu pozostającego w stanie
podstawowego pomieszania i identyfikujÄ…cego siÄ™ ze swoimi
wytworami tak bardzo, że owe twory opanowują go coraz
bardziej i przejmujÄ… nad nim kontrolÄ™.
DEMONY W TRADYCJI TYBETAC
SKIEJ
" W tradycji buddyjskiej demony (tyb. bdud, sanskr. mara)
rozumiane są przede wszystkim jako stany umysłu  to wielość
chaotycznych, zazwyczaj nieuświadomionych do końca, ale
zarazem na swój sposób  atrakcyjnych (w znaczeniu kreatywnym
jak i destrukcyjnym) sił wewnątrz naszego umysłu, które jednak
w sposób  demoniczny niweczą nasze wysiłki, mimo że nie
zdajemy sobie z tego sprawy.
" Gdy tkwi się przy pojęciach  dobra i  zła wtedy świat objawia się
w  przebraniu bogów i demonów.
"  O ostatecznej, prawdziwej naturze istnienia trzeba rzec, że nie
ma tu ani buddów, ani demonów. Ten, kto wyzwoli się ze strachu
i nadziei, ze zła i cnoty, uświadomi sobie niesubstancjalną i nie
majÄ…cÄ… podstaw naturÄ™ pomieszania . [Milarepa]
" Według buddyzmu do walki z demonami konieczna jest moc
ducha. Poprzez długotrwałą praktykę wadżrajany adept uzyskuje
stosowną wiedzę na temat natury swego umysłu i jego tworów
oraz uczy się go kontrolować w taki sposób, że dostępne stają się
nowe zdolności i moce. Praktyczne doświadczenie medytacyjne,
umiejętność dynamicznej wizualizacji oraz osiągane stany wizyjne
uświadamiają mu zdolności kreacyjne umysłu a zarazem dają
moce duchowe niedostępne zwykłym ludziom.
© Marek Kalmus 35
Wielkie systemy medyczne Wschodu -
MEDYCYNA TYBETAC
SKA
PSYCHOLOGICZNA
INTERPRETACJA DEMONÓW
" Na pewnych poziomach  demony i  duchy ucieleśnionymi formami,
jakie nadajemy naszym negatywnym projekcjom; to te ciemne siły w
nas samych, które sązbyt odrażające by dopuścićje do świadomości,
i które w związku z tym sąwyrzucane na zewnątrz i obracająsię
przeciwko nam. W terminach zachodniej psychologii może to być
wyjaśnione jako wyobcowany z ego materiał i impulsy nieświadomości,
które sąuosabiane jako niszczące siły odbierane w zewnętrznej formie,
obejmujÄ…ce nas w posiadanie (halucynacje audio-wizualne itp.). SÄ…to
nasze własne duchy. To projekcja naszego życia.
" Duchy sątakże  odbitkami (ang. imprints) nawyków mentalnych
i myślowych wzorców, których nieświadome utrzymanie jest tak silne,
że sąone ciągle nieświadomie projektowane na świat zewnętrzny.
Tworzy to zaburzenia w percepcji rzeczywistości, jak równieżwszelkie
rodzaje niestosownych lub  szalonych zachowań.
" Z wewnętrznego punktu widzenia  demony te można by określićjako
negatywne archetypy kolektywnej nieświadomości; archetypy, które
wewnątrz biorąnad nami górę. To właśnie Jung nazywał  demonem
lub  Bogiem .
" Na poziomie ostatecznym prawdziwąnaturątych  demonów jest
pustka (śunjata). Nie mająone własnej natury i nie istniejąjako takie.
DUCHY  NA GRANICY ŚWIATÓW
Duchy  na granicy światów (zwane inaczej jako demony  w pomiędzy ) to
duchy istot, które nie mogły do końca zerwaćzwiązków z ostatnim
wcieleniem i bytują na granicy różnych sfer rzeczywistości : świata
jawy i świata śmierci, lub teżświata formy i sfery bezforemnej.
W tradycji tybetańskiej niektóre  duchy lub  złe duchy uważa sięza
powstałe w czasie śmierci; sąone  duszami w znaczeniu zachodnim,
duchami zmarłych.
Według buddyzmu tybetańskiego świadomośćopuszczająca ciało osoby
umierającej jest najbardziej narażona na wpływy stanów umysłu
w momencie śmierci. Jeśli osoba taka z jakiegośpowodu ulegnie
panice lub jest pełna nienawiści, trwogi lub silnego przywiązania, wtedy
projekcje energii paniki lub nienawiści stanąsiębardzo trwałe,
i przemieniąsięw  ducha . Dotyczy to szczególnie osób bardzo
przywiązanych do swego bogactwa, samobójców i zamordowanych
oraz zabitych w nagłych wypadkach. Jeśli osoby takie nie były
przygotowane na śmierć, to zamieniąsięw  ducha . Mówi się, że czas
życia takiego bytu może sięgaćdziewięciu lat, po czym zanika.
Wyróżnia sięprzy tym ich cztery podklasy: królewskie, arystokratyczne,
zwykłe i  rzez
nicze . Duchy takie ponadto mogąbyćrodzaju męskiego,
żeńskiego i nijakiego i stosownie do tego odpowiadająim takie
mentalne trucizny jak agresja, przywiązanie lub ignorancja. Działają
więc odpowiednio do tych stanów, w jakich pozostają.
© Marek Kalmus 36
Wielkie systemy medyczne Wschodu -
MEDYCYNA TYBETAC
SKA
DEMONY ZEWN
TRZNE
 Zewnętrzne demony majątakże związek z psyche 
sąone częściąwzajemnego oddziaływania
pomiędzy mikro- i makrokosmosem, a w tej relacji
umysł jest wodzem.
Na przykład niektóre typy demonów sązwiązane
z elementami natury. Sąone wywoływane na
zewnątrz przez zaburzenia wewnętrznych
elementów w ciele  i to może byćwłaściwością
duchów żywiołów wywołujących np. schizofrenię.
Negatywne emocje zaburzająwewnętrzne elementy,
a te zakłócająelementy zewnętrzne, a rezultatem
jest atak duchów elementów  jest to określane jako
demon wiatru (rlung), gradu itp. Tak więc mówi się,
że naturalne katastrofy, klęski żywiołowe powstają
w reakcji na kolektywne emocjonalne zaburzenia
[umysłów] istot ludzkich.
Różne
przyczyny
chorób
i ich leczenie
m.in. przez
rytuały
pokonujÄ…ce
demony/duchy
© Marek Kalmus 37
Wielkie systemy medyczne Wschodu -
MEDYCYNA TYBETAC
SKA
Różne
przyczyny
chorób
i ich leczenie
m.in. przez
rytuały
pokonujÄ…ce
demony/duchy
LECZENIE
Leczenie wg tradycyjnej medycyny tybetańskiej
(TMT) opiera siÄ™ na czterech filarach:
1. Stosowna dieta
2. Właściwe postępowanie
3. Lekarstwa: proszki, pigułki, maści
4. Różne terapie zewnętrzne.
© Marek Kalmus 38
Wielkie systemy medyczne Wschodu -
MEDYCYNA TYBETAC
SKA
LECZENIE
" Zwykle stosuje sięłagodne metody leczenia.
Przepisując lekarstwo, traktuje sięchorobęw wielu
aspektach.
" Technika uzdrawiania uwzględnia nie tylko
konkretnąchorobęi całąkonstytucjępacjenta.
" Bierze siępod uwagętakże równoczesne
eliminowanie efektów ubocznych.
" Podstawąterapii sąleki wytwarzane z wielu ziół,
minerałów, substancji zwierzęcych i innych
składników.
" Najczęściej mająone postaćdośćdużych, twardych
granulek, rzadziej proszku. Stosowane sąteż
herbaty ziołowe i maści.
© Marek Kalmus, Kraków
[e-mail]
© Marek Kalmus 39