WYBRANE
PROBLEMY
KLINICZNE
Katarzyna Mrówka-Kata,
Grzegorz Namysłowski,
Cuchnienie z ust
Eugeniusz Czecior,
Katarzyna Banert,
Wojciech Scierski
Katedra i Kliniczny Oddział Laryngologii
ÅšlÄ…skiego Uniwersytetu Medycznego
STRESZCZENIE
w Katowicach
Problem cuchnienia z ust dotyczy licznej grupy chorych. Występujący obecnie podział
wyróżnia cuchnienie prawdziwe, rzekome i halitofobię. Do przyczyn tego zjawiska moż-
na zaliczyć: schorzenia laryngologiczne, stomatologiczne, górnych dróg oddechowych,
przewodu pokarmowego, ogólnoustrojowe i inne. Skuteczne leczenie polega na usunięciu
przyczyny wywołującej cuchnienie z ust. Istnieje kilka metod diagnozujących to scho-
rzenie, wśród których złotym standardem jest badanie organoleptyczne.
Forum Medycyny Rodzinnej 2008, tom 2, nr 3, 206 211
słowa kluczowe: cuchnienie prawdziwe, cuchnienie rzekome, halitofobia, badanie organoleptyczne
WPROWADZENIE dzielono na cuchnienie pochodzenia ustne-
Cuchnienie z ust (fetor ex ore, halitosis, bre- go i pozaustnego. Z prawdziwym cuchnie-
ath malodour) jest dość powszechną dolegli- niem z ust mamy do czynienia, gdy odór wy-
wością, na którą sporadycznie cierpi więk- czuwalny jest nie tylko przez pacjenta, ale
szość dorosłej populacji, a u 10 30% pro- też przez badającego i otoczenie. Z rzeko-
blem ten występuje regularnie. Procent ten mym cuchnieniem z ust mamy do czynienia,
zwiększa się w sposób znamienny w krajach, gdy ani badający, ani osoby otaczające nie
w których poziom ogólnych zachowań proz- stwierdzają odoru z ust, a pacjent się na nie-
drowotnych jest względnie niski, u ludzi go uskarża. Jeśli po leczeniu prawdziwego
w wieku podeszłym oraz w grupie chorych lub rzekomego cuchnienia z ust pacjent na-
z zaburzeniami osobowości. Istotą tej dole- dal skarży się na tę dolegliwość, możemy
gliwości jest okresowy, występujący na przy- wówczas rozpoznać halitofobię [2].
kład jedynie w godzinach porannych, lub Około 80 90% wszystkich przypadków
stały przykry zapach z ust [1]. autentycznego cuchnienia z ust jest spowo-
Aktualna klasyfikacja cuchnienia zapro- dowane warunkami występującymi w jamie
Adres do korespondencji:
ponowana przez Międzynarodowe Towarzy- ustnej i definiowane jest jako halitosis po-
dr med. Katarzyna Mrówka-Kata
II Katedra i Oddział Kliniczny Laryngologii,
stwo ds. Badania Odoru Oddechowego chodzenia ustnego. Cuchnienie pochodze-
ÅšIÄ…ski Uniwersytet Medyczny
ul. M. Skłodowskiej-Curie 21
obejmuje: cuchnienie prawdziwe (auten- nia ustnego powoduje mikrobiologiczna
41 800 Zabrze
tel.: (32) 271 74 20
tyczne) (genuin halitosis), cuchnienie rzeko- degradacjÄ… substancji organicznych. Poza-
faks: (32) 271 74 20
e-mail: sekretariat.laryngologia@klinika- me (pseudo-halitosis) i halitofobiÄ™ (tab. 1). ustnÄ… etiologiÄ… autentycznego cuchnÄ…cego
-zabrze.med.pl
Cuchnienie prawdziwe podzielono na fizjo- oddechu mogą być zaburzenia górnych i dol-
Copyright © 2008 Via Medica
ISSN 1897 3590 logiczne i patologiczne  to drugie zaś po- nych dróg oddechowych, układu żołądkowo-
208
www.fmr.viamedica.pl
Katarzyna Mrówka-Kata, Grzegorz
Namysłowski, Eugeniusz Czecior,
Katarzyna Banert, Wojciech Scierski
Cuchnienie z ust
Tabela 1
Klasyfikacja cuchnienia z ust według Międzynarodowego Towarzystwa ds. Badania
Odoru Oddechowego
Sposób Opis
leczenia
Cuchnienie z ust praw-
dziwe (autentyczne)
1. Fizjologiczne TN1 CuchnÄ…cy oddech ma swoje pochodzenie w jamie ustnej,
cuchnienie z ust pochodzi głównie z grzbietowo-tylnej języka.
Żadne specyficzne schorzenie ani warunki patologiczne nie
są wykrywalne. Należy wykluczyć cuchnienie z ust
spowodowane czynnikami dietetycznymi, np. czosnkiem
2. Patologiczne
cuchnienie z ust
A. Pochodzenia TN2 Cuchnienie spowodowane przez chorobÄ™, warunki
ustnego patologiczne lub nieprawidłowe funkcjonowanie narządów
czy tkanek jamy ustnej. Halitosis pochodzi tutaj najczęściej
z nalotów na języku modyfikowanych dodatkowo przez
zmiany patologiczne, takie jak choroby przyzębia, xerodermia
B. Pochodzenia TN3 Cuchnienie pochodzÄ…ce z nosa, zatok przynosowych lub/i
pozaustnego regionu krtani. Cuchnienie pochodzące z dróg oddechowych
lub górnego odcinka przewodu pokarmowego. Cuchnienie
pochodzące z innych regionów ciała, gdzie odór przez krew
dostaje się do płuc i tą drogą emitowany jest na zewnątrz
(cukrzyca, marskość wątroby, mocznica)
II. Pseudocuchnienie TN4 Cuchnienie z ust nie jest wyczuwalne przez innych, a pacjent
z ust (pseudohalitosis) zdecydowanie twierdzi, że ta dolegliwość istnieje
III. Halitofobia TN5 Po leczeniu prawdziwego lub rzekomego cuchnienia z ust pacjent
nadal twierdzi, że cierpi na tę dolegliwość. Nie ma fizykalnych
ani społecznych przesłanek na istnienie cuchnienia z ust
*TN (treatment need)  wymagane leczenie
-jelitowego, niektóre choroby układowe, ciu badacza dotyczącym cuchnącego odde-
choroby metaboliczne i nowotwory złośliwe. chu pacjenta. Chociaż obiektywność i po-
Czynnikiem predysponującym mogą być sy- wtarzalność badania organoleptycznego
tuacje stresowe (tab. 2). nie jest wysoka, nie wymaga ono specjalne-
go oprzyrzÄ…dowania i jest najbardziej prak-
DIAGNOSTYKA CUCHNIENIA Z UST tycznÄ… procedurÄ… przy badaniu cuchnÄ…ce-
Badanie cuchnienia z ust zwykle opiera siÄ™ go oddechu pacjenta. Badanie organolep-
na subiektywnej ocenie wydychanego po- tyczne polega na wÄ…chaniu oddechu pa-
wietrza z ust i z nosa. Badanie organolep- cjenta oraz określeniu stopnia cuchnięcia
tyczne uznano za metodę referencyjną w sposób wystandaryzowany. Do ust pa-
w diagnostyce halitosis. Obiektywne pomia- cjenta wkłada się tekturową lub plastikową
ry odoru oddechowego stosuje się rzadziej, tubę (24 mm średnicy i 10 cm długości). Badanie organoleptyczne
bowiem są kosztowne, czasochłonne, wyma- Podczas gdy chory robi wolny wydech, ba- uznano za metodę
gają specjalistycznego sprzętu i wykwalifiko- dający ocenia odór oddechu po drugiej
referencyjnÄ…
wanego personelu. stronie tuby, starając się przypisać mu ska-
w diagnostyce halitosis
lÄ™ punktowÄ… od 0 do 5, gdzie 0 to brak odo-
BADANIE ORGANOLEPTYCZNE ru oddechowego, 1  odór kwestionowa-
Badanie organoleptyczne jest testem czu- ny, 2  lekki odór, 3  umiarkowany odór,
ciowym, opartym na subiektywnym odczu- 4  silny odór, 5  ostry odór oddechowy.
209
Forum Medycyny Rodzinnej 2008, tom 2, nr 3, 208 211
WYBRANE
PROBLEMY
KLINICZNE
Tabela 2
Podstawowe zasady leczenia cuchnienia z ust
Klasyfikacja Opis leczenia
TN1 Wyjaśnienie istoty cuchnienia z ust. Wydanie instrukcji dotyczących właściwej
higieny jamy ustnej
TN2 Wdrożenie profilaktyki schorzeń jamy ustnej. Leczenie schorzeń jamy ustnej,
szczególnie zapaleń przyzębia. Profesjonalne czyszczenie jamy ustnej
TN3 Konieczne zasięgnięcie opinii specjalisty chorób wewnętrznych lub innego,
właściwego specjalisty
TN4 Wyjaśnienie pacjentowi danych uzyskanych w wyniku badania, dalsze
profesjonalne instrukcje, edukacja i kontrola
TN5 Zalecana wizyta u specjalisty psychologa lub psychiatry
Aby podczas badania pacjent nie był skrę- stycznego sprzętu, przeszkolonego persone-
powany widokiem badającego, często uży- lu, a w związku z tym jest kosztowna [2, 4].
wa się ekranu  na przykład o wymiarach
50 Ą 70 cm z przechodzącą przez ekran tubą. MONITORING SIARCZKÓW
Odór pochodzenia nosowego bada się z uży- W diagnostyce halitosis zastosowanie znala-
ciem plastikowej tuby o średnicy 3 5 mm zły również przenośne urządzenia do pomia-
i długości 10 cm. Tubę wkłada się do jedne- rów lotnych związków siarki. Pomiar prze-
go nozdrza, a drugie nozdrze badany zamy- prowadza siÄ™, umieszczajÄ…c w ustach pacjen-
ka palcem. Instruuje się pacjenta, aby wydy- ta tubę jednorazowego użytku i łącząc ją
chał powietrze przez nos. Osoba badająca z monitorem, polecając pacjentowi normal-
ocenia je oddzielnie dla każdego nozdrza [3]. nie oddychać przez nos. Elektrochemiczna
reakcja ze zwiÄ…zkami siarki w wydychanym
CHROMATOGRAFIA GAZOWA powietrzu generuje prąd elektryczny, które-
Głównymi czynnikami powodującymi cuch- go natężenie jest wprost proporcjonalne do
nienie oddechu są lotne związki siarki ilości lotnych związków siarki w wydycha-
 siarkowodór, merkaptan metylowy, siar- nym powietrzu.
Chromatografię gazową czek dimetylowy w powietrzu z jamy ustnej, Pomiar siarczków w wydychanym powie-
uznano za najlepszą dlatego ilościową analizę tych gazów za po- trzu słabo jednak koreluje z wynikami bada-
mocÄ… chromatografii gazowej uznano za re- nia organoleptycznego. Powodem tej roz-
z obiektywnych metod
komendowaną metodę pomiarową w diagno- bieżności jest fakt, że oprócz lotnych związ-
pomiaru odoru
styce halitosis. Co więcej, wyniki chromato- ków siarki cuchnienie z ust mogą spowodo-
z jamy ustnej
grafii gazowej są wysoce obiektywne wać inne substancje, takie jak: krótkołańcu-
i powtarzalne, a chromatografię gazową chowe kwasy tłuszczowe, poliaminy, alko-
(w szczególności urządzeniem wyposażonym hol, związki fenylu, alkany, ketony czy związ-
w błyskowy detektor fotometryczny) uznano ki azotu niewykrywane przez przenośne
za najlepszą z obiektywnych metod pomiaru monitory siarczków. Istnieje natomiast ko-
odoru z jamy ustnej. Analizie chromatogra- relacja między wynikiem chromatografii
ficznej można poddać próbki powietrza wy- gazowej a pomiarem siarczków w wydycha-
dychanego, śliny czy wyskrobin z języka, a za- nym powietrzu [2, 4, 5].
wartość lotnych związków siarki będzie po-
równana z normami zawartymi w pamięci TEST BANA
komputera. Metoda ta mimo swoich niewÄ…t- Gram ujemne beztlenowce kolonizujÄ…ce
pliwych zalet wymaga posiadania specjali- płytkę poddziąsłową i grzbiet języka, wytwa-
210
www.fmr.viamedica.pl
Katarzyna Mrówka-Kata, Grzegorz
Namysłowski, Eugeniusz Czecior,
Katarzyna Banert, Wojciech Scierski
Cuchnienie z ust
rzające enzymy proteolityczne i rozkładają- Inne, rzadziej stosowane metody pomia-
ce krótkie łańcuchy tłuszczowe można wy- rowe wykorzystywane w ocenie cuchnienia
krywać przez obecność enzymu je rozkłada- z ust, to monitoring amoniaku lub metoda
jÄ…cego benzoilo-DL-arginino-L-naftylamid ninhydrynowa. Monitoring amoniaku opie-
(BANA). Test BANA jest łatwy w użyciu ra się na założeniu, że gaz ten wytwarzany
i praktyczny. Wyniki testu korelują pozytyw- także przez niektóre bakterie obecne w ja-
nie z badaniem organoleptycznym, ale sła- mie ustnej przyczynia się do powstawania
bo z pomiarem siarczków w powietrzu wydy- halitosis. Jego pomiar opiera się na zastoso-
chanym. Niedogodnością tego badania jest waniu czujników chemicznych, analogicznie
brak możliwości określenia gatunku bakte- jak w przypadku monitorowania lotnych
Do przyczyn zapalnych
rii odpowiedzialnej za cuchnienie z ust [4]. związków siarki [4 6].
należą najczęściej ostre
W klinicznej praktyce laryngologicznej
i przewlekłe zapalenia
CZUJNIKI CHEMICZNE dość często spotykamy się z problemem
migdałków podniebiennych
W celu detekcji lotnych związków siarki cuchnienia z ust. Ma ono najczęściej podło-
oraz ich powikłania
można stosować również chemiczne czujni- że zapalne lub nowotworowe. Do przyczyn
ki zintegrowane z sondą, które dokonują zapalnych należą najczęściej ostre i przewle-
pomiarów bezpośrednio z kieszonki przy- kłe zapalenia migdałków podniebiennych
zębia bądz
powierzchni grzbietowej języka. oraz ich powikłania (ropień okołomigdałko-
Czujniki wykrywające siarczki w sondzie wy). Dość często spowodowane jest również
generują elektrochemiczny potencjał pro- schorzeniami zapalnymi nosa i zatok przy-
porcjonalny do aktualnego stężenia jonów nosowych. Do przyczyn nowotworowych
siarczkowych. Ten system pomiarowy, należą guzy złośliwe zlokalizowane w obrę-
oparty na chemicznych czujnikach związ- bie migdałków podniebiennych, dna jamy
ków siarki, nazywany bywa też  elektrycz- ustnej, języka czy zatok przynosowych. Le-
nym nosem . Stwierdzono wysoką korela- czenie tej dolegliwości polega na stopnio-
cję między opisanymi wyżej pomiarami wym eliminowaniu poszczególnych przy-
a badaniem organoleptycznym, jak rów- czyn, które mogą doprowadzić do zjawiska
nież chromatografią gazową [4]. cuchnienia z ust.
PI ÅšMI ENNI CTWO
1. Janczewski G. Cuchnienie z ust. Terapia 2007; 4. Porter S.R., Scully C. Oral malodour (halitosis).
11, 202: 70 72. Clinical review. BMJ 2006; 333: 632 635.
2. van den Broek A.M., Feenstra L., de Baat C.. A re- 5. Krespi Y.P., Shrime M.G., Kacker A. The relation-
view of the current literature on aethilogy and me- ship between malodor and volatile sulfur compo-
asurement of halitosis. Journal of Dentistry 2007; und-producing bacteria. Otolaryngol. Head and
35: 627 635. Neck Surg. 2006; 135: 671 676.
3. Murata T., Yamaga T., Lida T., Miyazaki H., 6. Krespi Y.P., Shrime M.G., Kacker A. The relation-
Yaegaki K. Classification and examination of ha- ship between oral malodor and volatile sulfur
litosis. International Dental Journal 2002; 52: compound-producing bacteria. Otolaryngol.
181 186. Head and Neck Surg. 2006; 135: 671 676.
211
Forum Medycyny Rodzinnej 2008, tom 2, nr 3, 208 211