Indywidualizacja pracy z uczniem z dysleksją na lekcjach
Marzanna Szabaciuk Biała Podlaska, 25 listopada 2005 r. nauczyciel języka polskiego Publiczne Gimnazjum ul. Warszawska 40, Biała Podlaska TEMAT: Indywidualizacja pracy z uczniem z dysleksją na lekcjach Marta Bogdanowicz i Anna Adryjanek, autorki poradnika Uczeń z dysleksją w szkole, powołując się na dane zawarte w dokumencie Warnock Raport, opublikowanym w 1978 r. w Wielkiej Brytanii, podają, \e około 20% dzieci nie potrafi dostosować się do wymagań programu nauczania powszechnie obowiązującego w szkołach. Oznacza to, \e dzieci te mają większe trud- ności w uczeniu się ni\ ich rówieśnicy. Wymagają więc one większej pomocy. Mówi się, \e takie dzieci mają specjalne potrzeby edukacyjne. Część tych uczniów to dzieci niepełnosprawne fi- zycznie lub umysłowo, lecz większość to dzieci pełnosprawne, z przynajmniej przeciętną inteli- gencją, mające jednak trudności w niektórych zakresach uczenia się. Bardzo często przyczyną tych niepowodzeń szkolnych jest dysleksja rozwojowa, czyli zespół specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu objawiających się od początku nauki szkol- nej, w obrębie której wyró\niono (wszystkie definicje podaję za wy\ej wspomnianym poradni- kiem): dysleksję (specyficzne trudności w czytaniu, którym często towarzyszą trudności w pisa- niu), dysortografię (specyficzne trudności z opanowaniem poprawnej pisowni) i dysgrafię (trudności w opanowaniu właściwego poziomu graficznego pisma). Uczeń z dysleksją, aby osiągnąć to samo co uczeń bez dysleksji, musi wło\yć o wiele więcej wysiłku. Niektóre zadania są dla niego bardziej pracochłonne, a niektóre nawet niemo\li- we do samodzielnego wykonania. Dlatego te\ wymaga pomocy ze strony rodziców i nauczyciela. Pomoc ta mo\e być udzielana na spotkaniach indywidualnych, ale musi być tak\e udzielana w klasie podczas ka\dej lekcji. Konieczna jest tu indywidualizacja nauczania. Polega ona na ró\- nicowaniu wymagań stawianych uczniom na lekcjach oraz wykonywanych zadań, stosowaniu ró\nych metod i form pracy, aby nauczając w klasie, w której większości uczniów nie dotyczy dysleksja, uczeń dyslektyczny mógł pracować równie efektywnie co jego rówieśnicy. Poni\ej proponuję scenariusz lekcji języka polskiego, której celem jest zredagowanie przez całą klasę planu charakterystyki głównej bohaterki lektury Opium w rosole . Uczniowie bez dysfunkcji mogą to robić, np. wyszukując w tekście powieści odpowiednie fragmenty i zapi- sywać notatkę w dowolnej formie. Uczeń z dysleksją nie poradzi sobie z niektórymi zadaniami. W klasach, w których uczę, uczniowie z dysleksją mają następujące trudności: " trudności w wyszukiwaniu informacji w tekście uczeń z dysleksją za ka\dym razem odczytuje układ treści na nowo, nie potrafi odszukać właściwego cytatu, wertuje więc ksią\kę i opóznia się w pracy, musi więc gromadzić dane w inny sposób; " trudności w wyszukiwaniu informacji w słownikach ich przyczyną jest brak biegłej znajomości alfabetu, dlatego warto poświęcić jak najwięcej czasu na posługiwanie się słownikami; " trudności w segregowaniu, porządkowaniu zgromadzony materiał stanowi często dla ucznia z dysleksją chaos, którego nie umie uporządkować, dlatego nale\y pomóc mu zna- lezć klucz do pogrupowania informacji; " trudności w tworzeniu własnego tekstu (zaburzenia ekspresji słownej) wypowiedzi ustne i pisemne ucznia dyslektycznego są często chaotyczne, brak im spójności, dlatego nale\y pomagać mu stworzyć plan pracy, do którego wprowadza się kolejne części odno- szące się np. do jednej formy wypowiedzi. Dodatkowo mo\na wprowadzać zwroty, które uczeń mo\e zastosować np. przy redagowaniu oceny postępowania bohatera literackiego; " trudności w notowaniu uczeń dyslektyczny na ogół pisze wolniej ni\ pozostali uczniowie, dlatego jego notatki w postaci tekstu są zazwyczaj niepełne, a u ucznia z dys- grafią nieczytelne. Z takich notatek dziecko na pewno nie skorzysta, tym bardziej, \e będzie je postrzegało jako zapis nowo utworzony za ka\dym razem, kiedy je odczytuje. Jego notatki muszą więc mieć inną postać, np. map myślowych. " zaburzenia procesu lateralizacji i orientacji w przestrzeni mianem lateralizacji określa się dominację czynnościową narządów ruchu: ręki, nogi, i zmysłu oka, po jednej stronie ciała (definicję podaję za: ORTOGRAFFITI. Przewodnik dla nauczyciela). Zabu- rzony proces lateralizacji mo\e się objawiać np. myleniem lewej i prawej strony, ko- nieczne są więc ćwiczenia pomagające w orientacji w schemacie ciała; " trudności z odrobieniem pracy domowej dla ucznia z dysleksją praca domowa jest bardzo wa\na. Musi on pracować o wiele więcej ni\ inni, dlatego pracę domową równie\ nale\y zindywidualizować, mając na uwadze jego mo\liwości. Nie mo\e to być zadanie zbyt obszerne i pracochłonne. Mo\na zadawać prace cząstkowe, najlepiej twórcze, nawią- zujące do zagadnień omawianych na lekcji i odwołujące się do pomysłowości ucznia. Poni\szy scenariusz lekcji języka polskiego ma na celu indywidualizację pracy z uczniem dyslektycznym i pomoc w pokonywaniu opisanych wy\ej specyficznych trudności w nauce. BIBLIOGRAFIA: M. Bogdanowicz, A. Adryjanek, Uczeń z dysleksją w szkole. Poradnik nie tylko dla polonistów, Gdynia 2004. R. Czabaj, M. Dargiewicz, J. Studnicka, Ortograffiti. Przewodnik dla nauczyciela, Gdynia 2004. J. Studnicka, Ortograffiti. Zeszyty ćwiczeń dla gimnazjalistów i uczniów szkół ponadgimnazjal- nych, Gdynia 2003. I. TEMAT: Bombke, Trombke, Pompke& , czyli Aurelia Jedwabińska. Redagujemv plan charakterystyki głównej bohaterki powieści Małgorzaty Musierowicz Opium w rosole II. ZAAOśENIA METODYCZNE Cele operacyjne: Uczeń: " wie, z jakich części składa się charakterystyka postaci, " tworzy plan charakterystyki postaci, " gromadzi i porządkuje słownictwo dotyczące poszczególnych części charakterystyki, " wyszukuje w tekście fragmenty dotyczące poszczególnych części charakterystyki, " wyra\a własną opinię na temat postępowania bohaterki. Cele operacyjne dotyczące ucznia dyslektycznego: Uczeń: " tworzy plan charakterystyki postaci, pracując wg poleceń nauczyciela, " prawidłowo wpisuje do krzy\ówki hasła związane z przedstawieniem postaci, " zaznacza w tekście fragmenty dotyczące wyglądu bohaterki, " porządkuje zaznaczone fragmenty, przyklejając je we właściwym miejscu schematu, " wyszukuje w diagramie i prawidłowo zaznacza słownictwo dotyczące cech charakteru i zachowania bohaterki, " porządkuje słownictwo, wpisując je odpowiednio po prawej i lewej stronie schematu, " wyszukuje w słowniku znaczenie nieznanych słów, " uzasadnia ró\nice w zachowaniu bohaterki w domu rodzinnym i u obcych ludzi, " wybiera odpowiednie wyra\enia oceniające postać, " porządkuje je i uzupełnia, tworząc logiczny i spójny tekst. Metody i formy pracy ucznia dyslektycznego: " praca indywidualna; " krzy\ówka, " mapa myślowa, " wykreślanka (diagram), " praca z tekstem powieści, " ze słownikiem, " uzupełnianka; Pomoce: " arkusze z ćwiczeniami dla uczniów dyslektycznych, " no\yczki, klej, " kredki, " słownik języka polskiego. III. PRZEBIEG ZAJĆ Uczeń dyslektyczny otrzymuje zestaw poleceń odpowiadających poszczególnym częściom charakterystyki: 1. Czy pamiętasz, jaka powinna być pierwsza część charakterystyki postaci? Jeśli nie, to wpisz do krzy\ówki hasła związane z tą częścią, a poni\ej hasło powstałe w kolorowej kolumnie. 1. W jakim mieście mieszka Aurelia Jedwabińska? 2. Przy jakiej ulicy mieszka? 3. Ile lat ma bohaterka, kiedy poznajemy ją w powieści? 4. Fałszywe imię Aurelii. 5. Do obcych ludzi przychodzi na .& ....... . 6. Imię taty Aurelii. 7. Jedno z fałszywych nazwisk bohaterki. 8. Jak nazywa się sąsiadka, która opiekuje się Aurelią pod nieobecność rodziców? 9. Imię mamy Aurelii. II. Druga część charakterystyki to opis wyglądu postaci a) Przeczytaj poni\sze fragmenty Opium w rosole . Zaznacz pętlami wyrazy i zdania, które opisują wygląd Aurelii Jedwabińskiej. Obejrzał się. Dzieciak. W dodatku dziewczynka. Dziwaczna jakaś, o ile on się znał na dzieciach. Drobna była i chuda, nó\ki miała jak zapałki, buzię brzydką wyrazistą i komiczną z oczkami jak czarne wiśnie i plackowatymi rumieńcami w kolorze malin. Rozciągając usta w szerokim uśmiechu, szła teraz za Maćkiem krok w krok i wymachiwała rękami. Unosiła ramiona lub nimi wzruszała, a przy tym co jakiś czas wybuchała monotonnym, rozdzierającym kaszlem, brzmiącym tak, jakby miała za- miar wycharczeć z siebie płuca. (...) Pani Marta była kobietą słusznej postury, tote\ gdy otworzyła drzwi, wzrok jej zawisł na wysokości metra siedemdziesiąt, gdzie w powietrzu nie było nawet muchy. Dopiero na bąknięte gdzieś z dołu dzień dobry opuściła oczy i ujrzała na progu chudą niedu\ą dziewczynkę. Dziec- ko mogło mieć ze sześć lat. Ustrojono je w drogi ko\uszek z prawdziwego mohairu, taki\ puszysty szalik oraz eleganckie skórzane botki zagraniczne na grubej plastykowej podeszwie. (...) (...) Wodziła lśniącymi oczami od jednej osoby do drugiej i radośnie wtórowała ka\demu wybu- chowi śmiechu. Mocne rumieńce wystąpiły na jej pociągłą buzię, nakrytą czarną, sztywną i błysz- czącą czupryną sterczącą na wszystkie strony. Po obu stronach głowy wykwitały z tych sterczą- cych kosmyków du\e ró\owe uszy, łączące się w wesołą całość z cienkim, spiczastym noskiem - a to przy pomocy nadzwyczaj szerokiego uśmiechu. Istny je\yk pomyślała pani Marta, sięgając po kluski. (...) b) Teraz zaznaczone zdania potnij na paski i przyklej na schemacie w odpowiednim miejscu. III. Teraz kolej na najwa\niejszą część charakterystyki opis cech charakteru i zachowania. a) W diagramie wyszukaj i zamaluj czerwonym kolorem nazwy cech, które Aurelia wykazywała w domu rodzinnym, wobec rodziców, a zielonym nazwy cech, które miała będąc Genowefą. Je- den przymiotnik został ju\ zaznaczony. Sprawdz w słowniku języka polskiego jego znaczenie. Jakim kolorem go pomalujesz? Uwaga: Niektóre wyrazy się krzy\ują. Wyrazy odczytujemy poziomo, pionowo i po skosie. Nie- które określenia są kilkuwyrazowe. b) Cechy, które zaznaczyłeś na czerwono, wpisz po lewej stronie schematu, a te, które zaznaczyłeś na zielono po prawej stronie. c) Po obu stronach schematu krótko uzasadnij, dlaczego Aurelia inaczej zachowywała się wobec rodziców, a inaczej wobec ludzi, do których przychodziła na obiadki . Praca domowa: Ka\dą charakterystykę nale\y zakończyć oceną postaci. Zastanów się, jak ocenisz postępowanie Aurelii Jedwabińskiej. Oto propozycje zwrotów, które mo\esz (ale nie musisz) zastosować. Wy- bierz te, które odpowiadają Twoim odczuciom, uzupełnij je, wytnij i przyklej na kartkę tak, aby tworzyły spójny i logiczny tekst. Uwa\aj, aby w sąsiadujących ze sobą zdaniach wyrazy nie po- wtarzały się (w razie potrzeby wytnij je i wpisz swoje). Zdania zaczynaj wielką literą. " Bardzo podoba mi się postać Aurelii, poniewa\... " Nie podoba mi się postać Aurelii, poniewa\... " Uwa\am, \e bohaterka była złym, rozpieszczonym dzieckiem, które nie umiało docenić te- go, \e wszyscy się dla niej poświęcają. " Ujęła mnie swoją serdecznością i wra\liwością. " Na początku ksią\ki Aurelia wydawała mi się tylko natrętnym i wścibskim dzieckiem, któ- re nie rozumie problemów dorosłych. Jednak zagłębiając się coraz bardziej w lekturę, zmieniłem zdanie. " Uwa\am, \e Aurelii Jedwabińskiej nie mo\na ocenić jednoznacznie. Z jednej strony& ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..., jednak nale\y pamiętać, \e ... ... ... ... ... ... i dlatego współ- czuję tej małej bohaterce. " Uwa\am, \e w wielu sytuacjach to małe naiwne dziecko zachowało się nie gorzej ni\ do- rosły. Jako przykład mogę podać & & & & & & & & & &