Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment
pełnej wersji całej publikacji.
Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji kliknij tutaj.
Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie
rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez
NetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na którym można
nabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji. Zabronione są
jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgody
NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej
od-sprzedaży, zgodnie z regulaminem serwisu.
Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie
internetowym e-booksweb.pl.
MILCZENIE strony 15/07/2004 13:32 Page 2
Podzi�kowania
Nie mog�c tu pomieĄci� wszystkich nazwisk,
wymieni� tylko te, bez których naprawd� powstanie tej
ksi��ki by�oby niemo�liwe. S� to: Maria Janion, Krysty-
na K�osi�ska, Aleksandra Solik, Wanda Nowicka, Jus-
tyna W�odarczyk i Agnieszka Zawadowska. Osobne po-
dzi�kowania nale�� si� cierpliwym i wyrozumia�ym opie-
kunkom Milczenia owieczek z wydawnictwa W.A.B.: Beacie
Stasi�skiej, Dominice CieĄli i Beacie Frankowskiej. Resz-
cie przyjaznego Ąwiata przesy�am wielki siostrzany uĄcisk,
a przeciwników oczekuj� na pokojowej debacie spo-
�ecznej.
Autorka
Najci��szy z mo�liwych grzechów to okaleczenie duszy
dziecka, a poczucie bycia dzieckiem niechcianym niszczy j� naj-
dotkliwiej. Dla duszy kobiety niewiele rzeczy jest równie rozdzie-
raj�cych jak przymus macierzy�stwa bez mi�oĄci i pragnienia.
Erik Erikson
Jakie jest zdanie ksi�dza na temat aborcji?
Takie, jak zdanie kobiety, która przychodzi do spowiedzi.
Józef Tischner
Aborcja jest rozwi�zaniem z�ym, ale bez porównania
gorszym rozwi�zaniem jest porzucanie niemowl�t na Ąmietni-
kach, grzebanie ich w lesie czy upychanie w beczce...
Wis�awa Szymborska
6
 W s t � p
W sporze o aborcj� jestem po stronie kobiet. JeĄli to
my jesteĄmy stron� konfliktu, to kto jest naszym adwersa-
rzem? Najprostsza odpowied� brzmi, rzecz jasna, patriar-
chat. Tak, w jakimĄ sensie jest to opowieĄ� o patriarchacie
jako systemie, w którym kobiety musz� stosowa� si� do
praw, które, a� nadto zna�, by�y przez m��czyzn pisane!  jak
uj�� to Tadeusz Boy-�ele�ski w 1929 roku. Ale system nie
jest tu bohaterem w takim sensie, w jakim pisze si� ksi��ki
o feudalizmie, komunizmie czy kolonializmie. Bohater-
kami tej ksi��ki s� kobiety.
Z perspektywy wspó�czesnych przeciwników legal-
noĄci przerywania ci��y stron� konfliktu s� ,,nienaro-
dzone dzieci . To ich broni� ,,obro�cy �ycia przed moi-
mi bohaterkami. R
mia�a decyzja  wzi�� p�ód w obron�
przed kobiet�, która go nosi, i nakaza� jej rodzenie nie-
chcianego dziecka! Ale ta ksi��ka nie bierze kobiet w obro-
n� przed niechcianymi dzie�mi. Bior� w obron� kobiety
i ich dzieci przed systemem patriarchalnym, cz�sto to�sa-
mym po prostu z pa�stwem. Z jednej strony zmusza nas
ono do rodzenia w imi� wznios�ych teorii o prawie p�odu
do �ycia, z drugiej, jak pisa� Boy  nie troszczy si� o to, czy
nosicielka p�odu ma co do ust w�o�y�:
7
I rzecz szczególna, ten sam p�ód, nad którym trz�s� si�
ustawodawcy, póki jest w �onie matki, w godzin� po urodzeniu
traci wszelkie prawa do opieki prawnej, mo�e zgin�� pod mos-
tem z zimna, gdy matka  któr� jej ,,Ąwi�te macierzy�stwo
czyni nieraz wyrzutkiem spo�ecze�stwa  nie ma dachu nad
1
g�ow� .
W Polsce obowi�zuje prawny zakaz aborcji*. Po-
wszechna jest praktyka odmawiania kobietom legalnej
opieki medycznej, stosowana w szpitalach pa�stwowych.
JednoczeĄnie pa�stwo nie dotuje antykoncepcji ani nie
propaguje oĄwiaty seksualnej. Przeciwnie, przyzwala na jej
zwalczanie czy oĄmieszanie przez media katolickie, które
sta�y si� mediami publicznymi, jak przeniesiony z telewi-
zji Puls do TVP 2 program ,,Warto rozmawia� .
Drastycznym dowodem zaniedba� w dziedzinie
edukacji seksualnej jest wzrastaj�ca liczba ci�� wĄród
*
Obowi�zuj�ca Ustawa z dnia 7 stycznia 1993 roku o planowaniu ro-
dziny, ochronie p�odu ludzkiego i warunkach dopuszczalnoĄci przery-
wania ci��y stanowi, �e prawo do �ycia podlega ochronie, w tym równie�
w fazie prenatalnej w granicach okreĄlonych w ustawie.
Przerywanie ci��y mo�e by� dokonane wy��cznie przez lekarza w przypad-
ku, gdy: 1. ci��a stanowi zagro�enie dla �ycia lub zdrowia kobiety ci��arnej,
2. badania prenatalne lub inne przes�anki medyczne wskazuj� na du�e praw-
dopodobie�stwo ci��kiego i nieodwracalnego upoĄledzenia p�odu albo nieule-
czalnej choroby zagra�aj�cej jego �yciu, 3. zachodzi uzasadnione podejrzenie, �e
ci��a powsta�a w wyniku czynu zabronionego. Punkt czwarty, stanowi�cy,
�e mo�liwe jest przerwanie ci��y wskutek tego, i� kobieta ci��arna znajduje si�
w ci��kich warunkach �yciowych lub trudnej sytuacji osobistej, utraci� moc
z dniem 23 grudnia 1997 roku na podstawie orzecznia Trybuna�u Kon-
stytucyjnego z dnia 28 maja 1997 roku, uznaj�cego go za sprzeczny
z konstytucj�. (Dziennik Ustaw z 1993, nr 17, poz. 78; z 1995, nr 66,
poz. 334; z 1996, nr 139, poz. 646; z 1997, nr 141, poz. 943; nr 157, poz.
1040 i z 1999, nr 5, poz. 32).
8
nastolatek (w 2001 roku porody nastolatek wynosi�y po-
nad siedem procent ogólnej liczby porodów). Federacja na
rzecz Kobiet i Planowania Rodziny w dniu 28 maja 2003
roku zorganizowa�a konferencj� prasow� pt. ,,...�eby dzie-
ci nie mia�y dzieci , podczas której przewodnicz�ca Fede-
racji, Wanda Nowicka, powiedzia�a: W Polsce problem na-
stolatek w ci��y oraz niepe�noletnich matek nie jest przedmiotem
polityki pa�stwa. Grzechem zaniechania mo�na nazwa� brak
jakichkolwiek dzia�a� profilaktycznych ze strony instytucji
pa�stwowych. Dr Danuta Duch zaĄ stwierdzi�a, �e m�odzie�
jest zupe�nie sama z problemami w�asnej seksualnoĄci. Brak
dost�pu do rzetelnej merytorycznie wiedzy z zakresu edu-
kacji seksualnej oraz restrykcyjna ustawa antyaborcyjna
powoduj� przedwczesne macierzy�stwo, nara�aj�c zdro-
wie fizyczne i psychiczne m�odych matek2.
Sytuacja spo�eczna matek pogarsza si� w zastrasza-
j�cym tempie. Ostatnio w�adze rz�dowe podj��y decyzj�
o likwidacji funduszu alimentacyjnego. NieudolnoĄ� pa�-
stwa w egzekwowaniu alimentów mĄci si� na kobietach.
Ruch spo�ecznego protestu przeciwko tym dzia�aniom
liczy ju� tysi�ce kobiet. Lidia Osta�owska w Ąwietnym re-
porta�u Alimenciary streszcza opowiadane przez nie histo-
rie: S�owa si� powtarzaj�. Pi�. Bi�. Zgwa�ci�. Zostawi�. Wyje-
cha� za granic�. Odszed� do innej. Powiedzia�: Nic ci, kurwo, nie
dam. Samochód przepisa� na brata, dom na matk�. Schowa� si�
w szarej strefie, firm� prowadzi przez pe�nomocnika. Spluwa,
jak widzi swoje dziecko na ulicy3.
Kobiety, które za�o�y�y stowarzyszenia takie jak
Wspólnota Samotnych Matek albo Dzieci Funduszu,
wysz�y z roli ofiar i podj��y obywatelsk� aktywnoĄ�. Roz-
poznaj�c swoje prawa, pisz�c listy i petycje oraz sk�adaj�c
9
projekt nowej ustawy, sta�y si� Ąwiadomymi podmiotami
demokratycznego procesu. Kobiece organizacje pozarz�-
dowe, cz�sto kojarzone z walk� o prawo do aborcji, og�a-
szaj�c protest przeciwko likwidacji funduszu alimenta-
cyjnego, staj� w obronie ekonomicznie upoĄledzonych
rodzin. Na pierwszej demonstracji pod sejmem, która
zbieg�a si� w czasie z wypraw� naszych wojsk do Iraku, po-
jawi�o si� has�o: ,,Bóg da na dzieci, Pa�stwo da na bomby .
Federacja na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny stwier-
dza, �e tak zwani decydenci nie przewiduj� d�ugofalo-
wych konsekwencji spo�ecznych, mi�dzy innymi os�abienia szans
edukacyjnych i rozwojowych dzieci z rodzin niepe�nych4.
,,Pa�stwo nie jest ojcem , mówi� or�downicy likwi-
dacji funduszu. JeĄli zatem w ten sposób wyrzeka si�
ojcowskiej w�adzy, jeĄli nie chce ponosi� konsekwencji
prawnego ojcostwa, niech powie to jasno i przestanie si�
wtr�ca� do rodzicielstwa kobiet. Troska o ,,dzieci niena-
rodzone jest znacznie mniej kosztowna ni� odpowie-
dzialnoĄ�, cho�by minimalna, za te, które ju� przysz�y
na Ąwiat. S�owa Boya o Ąwi�tej matce umieraj�cej z g�odu
pod mostem nie s� �adn� przesad�, skoro ,,alimenciary
wprost napisa�y na swoich transparentach s�owa o g�odzie
i pa�stwie bezprawia.
Milczenie owieczek opowiada o historii prawa, medy-
cyny, doktryn koĄcielnych. Pocz�tek tej opowieĄci to
mniej wi�cej po�owa XIX wieku, kiedy kwesti� sp�dzania
p�odu poddano prawnym rygorom. Moje bohaterki to
powieĄciowe s�u��ce, którym panicz albo uwodzicielski
dozorca robi brzuch, takie jak KaĄka Kariatyda Zapolskiej
czy Justyna Bogutówna Na�kowskiej. Opisuj� histori�
10
powieĄciowej dzieciobójczyni, Ewy z Dziejów grzechu
�eromskiego, która rzuca noworodka do podwórkowej
kloaki. Przypominam tak�e posta� p�odu rozmawiaj�cego
z dziewczyn�, która nosi go w �onie  czyli tytu�owe ,,ono
z powieĄci Doroty Terakowskiej. Ale jest w tej ksi��ce tak-
�e bardzo wiele g�osów postaci rzeczywistych  aktorek,
jak Whoopi Goldberg, Catherine Deneuve, Rita Moreno,
pisarek, jak Ursula K. Le Guin, s�awnych dzia�aczek ruchu
wyzwolenia kobiet, jak Gloria Steinem, bohaterek walki
o prawo do aborcji, jak Jane Hodgson, Madeleine Pelle-
tier, Nelly Roussel, GisŁle Halimi. Opowiadam o poĄwi�-
ceniu lekarzy, pastorów i po�o�nych.
Korzysta�am z francuskich i ameryka�skich opra-
cowa�, niekiedy bardzo szczegó�owych, a tak�e ze zbio-
rów autentycznych Ąwiadectw. Cz�Ą� poĄwi�cona Polsce
zawiera zarys historii motywu aborcji w literaturze pol-
skiej. Chcia�am pokaza�, �e ten temat od dawna i m�drze
by� podejmowany przez pisz�ce kobiety.
Przywo�uj� tak�e wiele historii kobiet anonimo-
wych lub znanych jedynie z archiwów szpitali albo poli-
cyjnych kartotek. Niektóre opowiedzia�y moje przyjació�-
ki, kole�anki, a nawet nieznajome, które na wieĄ� o tym,
�e pisz� Milczenie owieczek, postanowi�y powierzy� mi dzie-
je swojej skrobanki.
Powodem powstania tej ksi��ki by�a równie� moja
dzia�alnoĄ� w ruchu kobiecym. W 2000 roku na spot-
kaniu w jednej z kobiecych organizacji pozarz�dowych
powsta�a nieformalna grupa o nazwie Porozumienie Ko-
biet 8 marca. Sk�ada�a si� z osób znaj�cych si� ze Ąrodo-
wiska feministycznego, g�ównie warszawskiego, z zaj�� na
gender studies, spotka� w siedzibie Fundacji OR
KA i Fede-
1 1
racji na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny. By�y wĄród
nas dziewczyny z grup anarchofeministycznych i profe-
sorki uniwersytetu. Powodem spotkania by�o g�oĄne wy-
darzenie, które nast�pi�o w styczniu tamtego roku w Lub-
li�cu  na podstawie anonimowego donosu na lekarza
praktykuj�cego aborcje wyci�gni�to pacjentk� z prywatne-
go gabinetu i poddano j� przymusowym badaniom gine-
kologicznym, w celu ,,zabezpieczenia Ąladów przest�p-
stwa . Sprawa ucich�a, bo w ko�cu rozg�os nikomu si� nie
op�aca�, a fale policyjnych represji antyaborcyjnych opad-
�y wraz z kryzysem ówczesnego prawicowego rz�du. Ale
pozosta�o w nas przekonanie, �e trzeba coĄ zrobi�. Wkrót-
ce odby�a si� w Warszawie pierwsza z ósmomarcowych de-
monstracji, czyli manif ulicznych. W 2002 roku demon-
stracja w ca�oĄci poĄwi�cona zosta�a prawom reprodukcyj-
nym  jej has�em by�o ,,3 x tak : tak dla edukacji seksual-
nej, tak dla antykoncepcji, tak dla prawa do aborcji.
W trakcie przygotowa� okaza�o si�, �e nie�atwo nam usta-
li� wspólny j�zyk, bo nawet wĄród feministek istnieje
bardzo wiele stanowisk dotycz�cych aborcji. Wszystkie
jesteĄmy za liberalizacj� prawa, ale mówimy i myĄlimy
bardzo rozmaicie. Malowa�yĄmy transparenty w lokalu
OR
KI i spiera�yĄmy si�. By�y to spory ideologiczne, Ąwiato-
pogl�dowe, a tak�e dotycz�ce retoryki i stylu. Pami�tam
zw�aszcza rozmow� z dzia�aczk� Pro Femina, Ew� D�b-
rowsk�-Szulc, osob� bardzo zas�u�on� i aktywn� na pol-
skiej scenie pro-choice od pocz�tku jej istnienia, to znaczy
od pierwszych protestów po 1989 roku. Ewa tak d�ugo
uczestniczy w zgo�a niesymetrycznej polskiej debacie
o aborcji, pe�nej ideologicznej przemocy ze strony KoĄ-
cio�a i polityków, �e zna ju� na pami�� te wszystkie pod-
1 2
chody, strategie i zabiegi, niedaj�ce �adnych efektów.
Bardzo �le, jej zdaniem, wychodzimy na tych lekcjach
z�agodzonego j�zyka, których ci�gle sobie nawzajem
udzielamy. W zasadzie dziĄ jestem sk�onna si� z ni� zgo-
dzi�. JeĄli chodzi o liberalizacj� ustawy, to sprawa jest
prosta jak dwa tysi�ce na skrobank�. Nic doda�, nic uj��.
Ale pozostaje jeszcze doĄwiadczenie kobiet, które cz�sto
ka�e myĄle� o przerywaniu ci��y jako o czymĄ skompliko-
wanym, trudnym, donios�ym i wa��cym na ca�ym �yciu.
Jedna z najbardziej znanych ameryka�skich femi-
nistek pokolenia Drugiej Fali Gloria Steinem pisze w zbio-
rze The Choices We Made. Twenty-five Women and Men Speak
out about Abortion (To by� nasz wybór. Kobiety i m��-
czy�ni opowiadaj� o aborcji) o tym, jak w wieku lat dwu-
dziestu dwóch nielegalnie usun��a ci��� w sekrecie przed
w�asn� matk�.
Aborcja by�a dla mnie decyduj�cym wydarzeniem ca�ego
�ycia. JednoczeĄnie najgorszym i najlepszym. Symbolem l�ku, ale
i momentem prze�omowym, gdy� wtedy po raz pierwszy przesta-
�am biernie akceptowa� to, co mnie spotyka�o, i wzi��am na
siebie odpowiedzialnoĄ�. Nawet ujawnienie tego po wielu la-
5
tach by�o dla mnie punktem zwrotnym .
Istnieje wiele odcieni umiarkowania i wiele odcieni
radykalizmu. Dlaczego nie s� one obecne w debacie pub-
licznej? Dlaczego ogl�damy stale ten sam spektakl, w któ-
rym jako strony sporu wyst�puj� p�ód, reprezentowany
przez ksi�dza albo dzia�aczk� ,,prolajfu , i feministka-
-morderczyni, albo, w wersji unowoczeĄnionej, opiekun,
spowiednik i psychoterapeuta wypowiadaj�cy si� o kobie-
cie  ,,ofierze syndromu postaborcyjnego ?
1 3
Kobieta prywatna
Kobiety milcz�. Milcz� jak zawsze, gdy m��czy�ni roz-
strzygaj� ich sprawy  tak na temat przerywania ci��y pisano
w tygodniku ,,Kobieta Wspó�czesna w 1929 roku. Mnie
si� fakt milczenia kobiet w tej sprawie nie wydaje taki dziwny.
Wszak milczeli o niej wszyscy; �ywi  i umarli. Trupy grzeba�o
si� po cichu, ob�udzie moralnej dzia�o si� zadoĄ�  replikowa�
na to Tadeusz Boy-�ele�ski w jednym ze swych felietonów
z cyklu Piek�o kobiet 6.
Praktyka sp�dzania p�odów �yje nocnym, niele-
galnym �yciem  w podziemiu, w kobiecym piekle. Kobie-
ty milcz�, bo ukrywaj� sekretne kontakty z gabinetami,
d�wigaj� win� i wstyd z powodu zabiegu. Nie chc� do
niego wraca�, nawet w myĄlach. Maj� prawo do prywat-
noĄci, ale w ko�cu ju� nie wiadomo, czy to prywatnoĄ�,
czy jakieĄ zaszczucie, które ka�e izolowa� t� spraw� od
Ąwiata. W 1929 roku milczenie kobiet nie dziwi�o, skoro
w�aĄnie wtedy skandaliczny temat wyszed� z podziemi na
Ąwiat�o dzienne po raz pierwszy, przy okazji dyskusji nad
nowym kszta�tem polskiego Kodeksu karnego. Dlaczego
jednak kobiety milcz� równie� dzisiaj?
Milczenie jest jedn� z najcz�Ąciej stosowanych me-
tafor, opisuj�cych po�o�enie kobiet jako grupy spo�ecznej.
Pierwsze feministyczne publikacje polskie po roku 1989
nosi�y tytu�y G�os maj� kobiety i Pe�nym g�osem. Przerwa�
milczenie to tytu� akcji dotycz�cej aborcji, gwa�tów i nadu-
�y� seksualnych, prowadzonej obecnie przez wolonta-
riuszki pozarz�dowych organizacji kobiecych. Przemówi�
to tyle, co zabra� g�os w sferze publicznej, a to ��czy si�
z symbolicznym przekroczeniem zakazu. Kobiety ch�tnie
14
nadsy�aj� anonimowe listy  Ąwiadectwa traumatycznych
prze�y�. Ale wymaga ogromnego wysi�ku przemówienie
w imieniu wspólnoty i domaganie si� uznania praw. Ka�-
da kobieta pozna�a ten niepokój  pisa�a w roku 1975 H�lŁne
Cixous  gdy musi przemówi� publicznie, to bicie serca jakby
chcia�o si� wyrwa�, czasem to jest nawet chwilowa utrata g�osu
i gruntu pod nogami, j�zyk si� pl�cze, bo publiczne wyst�po-
wanie  powiem nawet: samo otwarcie ust  jest dla kobiety
zuchwalstwem, transgresj�. To nara�enie na podwójne niebez-
piecze�stwo, bo nawet je�eli ona przekroczy sama siebie, mowa
trafia przewa�nie do g�uchego ucha m��czyzny, który w j�zyku
nie s�yszy niczego poza tym, co powiedziane po m�sku7.
Nie jest prawd�, �e w ci�gu dziesi�ciu lat istnienia
ustawy antyaborcyjnej nikt nie podj�� tego tematu. Po-
wstawa�y artyku�y i ksi��ki, z których obficie korzystam
(wymieniam najwa�niejsze: Cudze problemy. O wa�noĄci
tego, co niewa�ne. Analiza dyskursu publicznego w Polsce, red.
M. Czy�ewski, K. Dunin i A. Piotrkowski, Warszawa
1991; J. Heinen i A. Matuchniak-Krasuska, Aborcja w Pol-
sce. Kwadratura ko�a, Warszawa 1995; Polityka i aborcja,
red. M. Cha�ubi�ski, Warszawa 1994; A. Graff, R
wiat bez
kobiet, Warszawa 2001; Piek�o kobiet. Historie wspó�czesne,
Warszawa 2001; Ustawa antyaborcyjna w Polsce. Funkcjono-
wanie, skutki spo�eczne, postawy i zachowania, red. W. Nowic-
ka, Warszawa 2000 oraz niepublikowane jeszcze w ca�oĄci
prace J. W�odarczyk). Federacja na rzecz Kobiet i Planowa-
nia Rodziny organizowa�a konferencje, warsztaty, a nawet
wystaw� artystyczno-publicystyczn� Moje �ycie  moja decy-
zja (2002), która napotyka�a zadziwiaj�ce trudnoĄci admi-
nistracyjne, a przez media zosta�a zignorowana.
,,Milczenie owieczek to stan, w jakim pozostaje
spo�ecznoĄ� kobiet. I tych osobiĄcie dotkni�tych niespra-
15
wiedliwoĄci� i bezdusznoĄci� prawa, i tych, które powinny
solidaryzowa� si� z pokrzywdzonymi. Czy milczymy jako
wierne i pokorne owieczki  istoty, dla których w�asne
sprawy nie s� wa�ne i które nie chc� spraw intymnych
uzna� za polityczne? Przerwanie milczenia to wbrew pozo-
rom prosty, lecz zarazem ci�gle niemo�liwy pocz�tek no-
wego, lepszego kontraktu spo�ecznego mi�dzy p�ciami.
Ostatnie lata PRL-u i pocz�tek �ycia w nowym sys-
temie, zwanym przez niektórych woln� Polsk�, a przez in-
nych wolnym rynkiem, prze�y�am w b�ogiej politycznej
nieĄwiadomoĄci. RadoĄ� z powodu ko�ca komuny przy-
s�oni�a mi ca�kowicie to, czego w ogóle nie rozumia�am,
ale i pewnie nie chcia�am dostrzega�. Jako wieczna stu-
dentka, przypisana do wydzia�u polonistyki Katolickiego
Uniwersytetu Lubelskiego, nieustannie styka�am si� z fo-
tografiami ludzkich p�odów, jakimi zwyczajowo dekoruje
si� w Polsce koĄcio�y. Zapewne wypiera�am ze Ąwiadomo-
Ąci ich znaczenie. P�ody, sk�din�d zas�uguj�ce na wspó�-
czucie, nie wydawa�y mi si� ani prywatne, ani polityczne,
ani szczególnie nieszcz�Ąliwe. Stanowi�y po prostu koloryt
lokalny katolickiej uczelni. Nie widzia�am �adnego zwi�z-
ku mi�dzy nimi a mn�. Tym bardziej nie przypuszcza�am,
�e istnieje zwi�zek mi�dzy fotografiami p�odów a kwesti�
praw politycznych i obywatelskich kobiet w Polsce. Nie
wiedzia�am wówczas, co to s� prawa polityczne i obywatel-
skie. MyĄl�, �e wiele kobiet w Polsce nie wie tego do dziĄ.
Nie dlatego, �e s� g�upie albo niewykszta�cone. Po prostu
nie jest to wiedza powszechna w naszym postkomunisty-
cznym, katolickim i wolnorynkowym polskim Ąwiecie.
Powszechna natomiast sta�a si� wiedza o zbrodni i winie
aborcji.
16
Powód, dla którego nie by�o mnie w �adnym z ów-
czesnych miejsc protestów, a miejsca takie istnia�y niedale-
ko, by� zarazem prosty i magiczny. Otó� by�am w stu pro-
centach zaanga�owana w sfer� prywatnoĄci. Tylko te spra-
wy by�y dla mnie realne. Polityka, aborcja, KoĄció� by�y
gdzieĄ na odleg�ym planie, w g�stej mgle.
Wed�ug stereotypowych wzorców sfera prywatna
powinna dawa� kobietom najwi�cej satysfakcji. Credo ko-
biecej egzystencji brzmi mniej wi�cej tak: ,,To nie ja mam
by� kimĄ, tylko moje dzieci. Syn b�dzie kimĄ, a córka �on�
kogoĄ, kto jest kimĄ .
Te z nas, które nie maj� m��a i dzieci, cz�sto uwa-
�aj�, �e ich �ycie jest nieudane, nie u�o�y�o si�. Nawet jeĄ-
li czerpi� mnóstwo satysfakcji z pracy i �ycia w gronie
przyjació�, w oczach wielu osób nale�� do kasty niespe�-
nionych.
Te ,,spe�nione z kolei cz�sto m�czy poczucie nie-
wa�noĄci w�asnej osoby. Bywaj� os�ab�ymi depresantkami.
Odczuwaj� sennoĄ� albo niepokój. Po cz�Ąci ja te� by�am
tak� kobiet� prywatn�, która s�dzi, �e jest wolna (od ideo-
logii, od zacietrzewienia), ale jej myĄli kr��� g�ównie wo-
kó� tego, co zjad�a, co chcia�aby zjeĄ�, czy utyje od tego
i czy on zadzwoni. Z trudem znosi�am sukcesy innych
kobiet. Kiedy kobieta prywatna przypomina sobie czas
historyczny, wybuch Rotundy, wizyt� papie�a, swój Ąlub,
Ąlub córki, zawa� m��a czy kupno dzia�ki, to okazuje si�,
�e �yje jakby poza rzeczywistoĄci�, �e nie wie, od kiedy Pol-
ki mog� studiowa� na uniwersytetach, kiedy zacz��y re-
�yserowa� filmy, gra� na gie�dzie, rozwodzi� si�. A ile
z nas pami�ta dzie�, w którym wprowadzono w Polsce
ustaw� antyaborcyjn�?
17
Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment
pełnej wersji całej publikacji.
Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji kliknij tutaj.
Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie
rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez
NetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na którym można
nabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji. Zabronione są
jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgody
NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej
od-sprzedaży, zgodnie z regulaminem serwisu.
Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie
internetowym e-booksweb.pl.