Podmioty polityki społecznej1

Podmioty polityki społecznej to organy, instytucje i organizacje, których zadaniem jest kształtowanie zasad polityki społecznej i realizacja jej celów. W aktualnych warunkach rozwojowych świata trzeba wyróżnić następujące typy podmiotów:

międzynarodowe: Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ), Międzynarodowa Organizacja Pracy (MOP), Europejski Fundusz

Społeczny (EFS),

państwo i jego instytucje: Sejm (stanowiący prawa społeczne i będący organem sprawującym kontrolę nad poszczególnymi resortami działającymi w sferze społecznej), Rada Ministrów (ustalająca przepisy wykonawcze i zasady działania poszczególnych resortów), Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS),

lokalne, przede wszystkim samorząd terytorialny,

pozapaństwowe (pozarządowe): organizacje charytatywne,

zakłady pracy.

Samorząd terytorialny jako lokalny podmiot polityki społecznej

1. Pojęcie administracji publicznej, istota decentralizacji administracji publicznej oraz zasady pomocniczości

Termin „administracja” wywodzi się od dwóch łacińskich słów: „ministrare– służyć” oraz „ad – do”. Służebna rola administracji odnosi się do dwóch kwestii, a mianowicie do służenia władzy zwierzchniej, z drugiej stronu do służenia obywatelowi. Definicja administracji publicznej nie jest łatwa. Wynika to z szerokiego obszaru funkcji przez nią realizowanych Wyróżnia się cztery podstawowe funkcje realizowane przez administrację publiczną, występujące we wszystkich państwach rozwiniętych:

1) klasyczne funkcje państwa, związane z zapewnieniem porządku publicznego – administracja stosuje przepisy prawa, egzekwuje je, wydaje nakazy i zakazy oraz zezwolenia w odpowiednim trybie administracyjnym,

2) funkcję organizacyjną w zakresie usług publicznych – jest odpowiedzialna za realizację funkcji socjalnych państwa (oświata, ochrona zdrowia, opieka społeczna, kultura) oraz w zakresie zabezpieczenia infrastruktury (drogi, energetyka, telekomunikacja, itp.),

3) funkcję reprezentatywną majątku narodowego – nie tylko jako właściciela majątku publicznego, ale jako nabywcę pracy ludzkiej, towarów, usług, a także jako regulatora rozwoju ekonomicznego, ochraniającego gospodarkę przed kryzysami (interwencjonizm państwowy),

4) funkcję gromadzenia i przetwarzania informacji (GUS, system PESEL, NIP).

Z racji szerokiego obszaru funkcji realizowanych przez administrację publiczną najłatwiej sformułować definicję negatywną, odpowiadającą na pytanie „czym nie jest administracja publiczna”. Można zatem określić, że administracja publiczna realizuje działalność państwowo-publiczną, która nie jest działalnością ustawodawczą ani wymiarem sprawiedliwości.

Istotą decentralizacji administracji publicznej jest ustawowe przeniesienie zadań i kompetencji decyzyjnych (władzy) ze szczebla centralnego (wyższego) na rzecz administracyjnych struktur terenowych (lokalnych).

Pod pojęciem decentralizacji należy rozumieć taki sposób organizacji administracji, w którym organy administracji

rządowej (a także organy administracji samorządowej) niższych stopni nie są hierarchicznie podporządkowane

organom szczebli wyższym (organom administracji rządowej), a władza i środki finansowe są przekazywane między

jednostkami autonomicznymi. Decentralizacja to przekazanie samorządowi gminnemu, powiatowemu i wojewódzkiemu uprawnień

i kompetencji administracyjnych rządu i administracji rządowej oraz związanych z nimi środków finansowych.

1 Opracowano na podstawie:

Polityka Społeczna. Podręcznik akademicki, pod. red. G. Firlit-Fesnak, M. Szylko-Skoczny, PWN, Warszawa 2009.

M. Miłek, Wybrane problemy administracji publicznej, PWSZ, Sulechów 2004.

K. Byjoch, J. Sulimierski, J. Tarno, Samorząd terytorialny po reformie ustrojowej państwa, PWN, Warszawa 2000.

Z. Bukowski, T. Jędrzejewski, P. Rączka, Ustrój samorządu terytorialnego, Wyd. Dom Organizatora, Toruń 2003.

Ustawy o samorządzie gminnym, powiatu, województwa.

B. Iwankiewicz-Rak, Obszary decyzji marketingowych organizacji non-profit, [w:] Marketing. Przełom wieków, K. Mazurek-Łopacińska, A. Styś (red.), Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2000.

B.Iwankiewicz-Rak, Organizacje non-profit – szansa dla usług społecznych, „Praca i Zabezpieczania Społeczne” nr 12.

M. Krzyzanowska, Marketing usług organizacji niekomercyjnych, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania i. Leona Koźmińskiego, Warszawa 2000.

Ustawy: prawo o stowarzyszeniach i o fundacjach.

Polityka społeczna – materiały do ćwiczeń

Strona 1

Podstawową i najważniejszą formą administracji zdecentralizowanej jest samorząd terytorialny, czyli forma sprawowania władzy publicznej przez samodzielne i niezależne od państwa związki publicznoprawne, w których skład wchodzą wszyscy mieszkańcy danego terytorium.

Zasada subsydiarności (pomocniczości) dotyczy reguł podziału władzy od dołu do góry i opiera się na prymacie jednostki ludzkiej i jej wolności wobec instytucji przymusowych w tym przede wszystkim państwa i oznacza taką jego rolę, która w minimalnym stopniu ogranicza i przejmuje samodzielność i odpowiedzialność ludzi, ich rodzin, wspólnot i zbiorowości za warunki życia indywidualnego i zbiorowego. Państwo pomaga jednostkom i grupom społecznym wtedy, gdy one same nie są w stanie sprostać wyzwaniom dnia dzisiejszego i przyszłości.

Według zasady subsydiarności społeczeństwo nie powinno wykonywać tego, co jednostka może zdziałać dzięki własnej inicjatywie oraz własnymi siłami – państwo nie powinno przejmować tych działań, które mogą być wykonywane przez działające w nim subiekty.

Zasada pomocniczości jest podstawą organizacji wieloszczeblowego samorządu terytorialnego oraz relacji między niższymi i wyższymi szczeblami różnych segmentów administracji publicznej w tym zadań i kompetencji między samorządem i administracją rządową. Zasada pomocniczości, będąca źródłem rozwoju społeczności zachodnioeuropejskich, została szeroko rozwinięta na gruncie obowiązującej Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku, stając się jednym z filarów ustrojowych współczesnego państwa polskiego.

Zasada subsydiarności oznacza – tyle społeczeństwa ile można, tyle państwa ile konieczne.

2. Pojęcie i istota samorządu terytorialnego

Samorząd terytorialny jest częścią władzy wykonawczej w państwie. Jest powiązany z państwem organizacyjnie

i funkcjonalnie; działa w jego graniach, na podstawie prawa stanowionego przez państwo i pod jego nadzorem. Państwo, powołując samorząd terytorialny, zawęża zakres swoich zadań publicznych, ograniczając jednocześnie swoje uprawnienia w sferze wpływania na sposób realizacji zadań przekazanych samorządowi. Istnienie samorządu jest jedną z podstawowych zasad ustrojowych demokratycznego państwa. Współcześnie we wszystkich państwach demokracji obywatelskiej samorząd terytorialny jest integralną częścią władzy państwowej. Na podstawie ustawy parlamentu wypełnia on samodzielnie określony zakres zadań publicznych, odciążając państwo od ich wykonania.

Wg E. Ochendowskiego samorząd terytorialny stanowi wyodrębniony w strukturze państwa, powstały z mocy prawa

związek lokalnego społeczeństwa, powołany do samodzielnego wykonywania administracji publicznej, wyposażony

w materialne środki umożliwiające realizację zadań2.

Samorząd terytorialny jest więc formą ustrojową zdecentralizowanej administracji publicznej, wykonujący przydzielone mu w drodze ustawy zadania własne realizowane na własną odpowiedzialność. Poszczególne jednostki samorządu terytorialnego są adresatami norm prawnych, które sytuują je jako wyodrębnione podmioty prawne w strukturze administracyjnej państwa.

Jednostkami samorządu terytorialnego są: gmina, powiat, województwo.

3. Podstawy prawne ustroju i działania jednostek samorządu terytorialnego

Podstawowymi aktami prawnymi, które kształtują ustrój, organizację, finanse i zadania jednostek samorządu terytorialnego są:

Konstytucja RP:

W Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku przyjęto, iż ustrój terytorialny kraju zapewnia decentralizację władzy publicznej, a samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Ogół mieszkańców jednostek samorządu zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową. Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Przysługującą mu w ramach ustaw istotną część zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Samodzielność jednostek samorządu terytorialnego podlega ochronie sądowej (zasada samodzielności).

2 E. Ochendowski, Prawo administracyjne część ogólna, Toruń 1997, s.32.

Polityka społeczna – materiały do ćwiczeń

Strona 2

Wspólnota samorządowa powstaje więc z mocy prawa, a przynależność do niej ma charakter powszechny

i przymusowy. O przynależności do danej wspólnoty przesądza fakt zamieszkiwania na terenie danej jednostki zasadniczego podziału terytorialnego państwa. Trwa ona przez cały czas zamieszkiwania. Nie ma możliwości odmówienia przynależności do danej wspólnoty, ani do wykluczenia z niej w drodze np. uchwały organu.

Zgodnie z zapisami rozdziału VII Konstytucji RP samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych (zasada domniemania właściwości samorządu). Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina. Inne jednostki samorządu regionalnego albo lokalnego i regionalnego określa ustawa. Gmina wykonuje wszystkie zadania samorządu terytorialnego nie zastrzeżone dla innych jednostek samorządu terytorialnego. Jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną. Przysługują im prawo własności i inne prawa majątkowe. Zadania

publiczne służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej są wykonywane przez jednostkę samorządu terytorialnego jako zadania własne. Jeżeli wynika to z uzasadnionych potrzeb państwa, ustawa może zlecić jednostkom samorządu terytorialnego wykonywanie innych zadań publicznych. Ustawa określa tryb przekazywania i sposób wykonywania zadań zleconych. Spory kompetencyjne między organami samorządu terytorialnego i administracji rządowej rozstrzygają sądy administracyjne. Jednostkom samorządu terytorialnego zapewnia się udział w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań. Dochodami jednostek samorządu terytorialnego są ich dochody własne oraz subwencje ogólne i dotacje celowe z budżetu państwa. Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie określonym w ustawie. Jednostki samorządu terytorialnego wykonują swoje zadania za pośrednictwem organów stanowiących i wykonawczych.

Z przepisów konstytucji wynikają trzy podstawowe zasady, które odnoszą się do funkcjonowania samorządu

terytorialnego, są to: zasada pomocniczości, samodzielności i domniemania właściwości samorządu terytorialnego.

Ustawami ustrojowymi dla poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego są:

1. Ustawa z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym (Dz.U. 2001, Nr 142, poz. 1591 z późniejszymi zmianami) – określa ustrój, zakres działania oraz zadania i kompetencje organów gminy;

2. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym (Dz.U. 2001, Nr 142, poz. 1592 z późniejszymi zmianami) –

określa ustrój i podstawowe zadania powiatu;

3. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie województwa (Dz.U. 2001, Nr 142, poz. 1590 z późniejszymi zmianami) –

określa samorządowy charakter województwa jako wspólnoty regionalnej mieszkańców oraz w sposób generalny normuje ustrój województwa, jego podstawowe zadania oraz strukturę organizacyjną i kompetencyjną władz samorządu województwa.

ratyfikowane umowy międzynarodowe:

Podstawę prawną funkcjonowania współczesnego samorządu terytorialnego w Europie stanowi Europejska Karta Samorządu Terytorialnego (Lokalnego), uwzględniająca specyfikę rozwiązań ustrojowych poszczególnych państw. Europejska Karta Samorządu Terytorialnego została uchwalona przez Radę Europy 15 października 1985 roku w Strasburgu (weszła w życie 1 września 1988 roku), a 26 kwietnia 1993 roku ratyfikowana przez Polskę. W art. 3 Karty samorząd terytorialny został ujęty jako prawo i rzeczywista zdolność społeczności lokalnych, w granicach określonych ustawą, do regulowania i zarządzania – na ich wyłączną odpowiedzialność i w interesie ich mieszkańców – zasadniczą częścią spraw publicznych. Europejska Karta Samorządu Terytorialnego wskazuje na prawo obywateli do uczestnictwa w zarządzaniu publicznymi sprawami i stanowi fundament demokratycznych zasad wspólnych dla wszystkich państw członkowskich Rady Europy. Karta jest umową międzynarodową. Jest ona źródłem prawa powszechnie obowiązującego w Polsce. Zgodnie z zapisem konstytucyjnym ma ona pierwszeństwo przed ustawami.

4. Samorząd terytorialny w Polsce

Samorząd terytorialny reaktywowany na poziomie gmin w 1990 roku i rozbudowany przez utworzenie samorządowych

powiatów i województw w 1999 roku stał się podstawowym podmiotem polityki społecznej wypierając z pozycji dotychczasowego lidera – administrację rządową.

Zreformowany samorząd terytorialny w Polsce można określić jako powstały z mocy prawa i wyodrębniony w strukturze państwa związek społeczności lokalnej bądź regionalnej, uczestniczący w sprawowaniu władzy publicznej, realizujący zasadniczą część Polityka społeczna – materiały do ćwiczeń

Strona 3

spraw publicznych we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność oraz wyposażony ustawowo w materialne środki umożliwiające realizację nałożonych na niego zadań.

Z dniem 1 stycznia 1999 roku wprowadzono w Polsce reformę administracyjną kraju z podziałem na 16 województw, 308

powiatów ziemskich i 65 powiatów grodzkich (czyli miast na prawach powiatu), nie zmieniając przy tym ilości gmin (2489). Obecnie w Polsce funkcjonuje 16 województw, 314 powiatów ziemskich i 65 powiatów grodzkich oraz 2478 gmin. Nowy trójszczeblowy podział

administracyjny kraju charakteryzuje się monizmem na szczeblu gminy i powiatu, tj. istnieniem jedynie administracji publicznej samorządowej oraz dualizmem na poziomie województwa, gdzie administrację publiczną wykonują: (1) organy administracji rządowej, tj. wojewoda oraz (2) organy samorządu województwa. Samorząd terytorialny w modelu trójstopniowym jest obligatoryjnym związkiem mieszkańców gmin, powiatów i województw, utworzonym dla realizowania zadań o charakterze lokalnym przez gminy i powiaty oraz zadań o charakterze regionalnym przez województwa, w celu zapewnienia rozwoju danego terenu i zaspokojenia potrzeb zbiorowych ludności. W modelu trójszczeblowym gmina jest jednostką podstawową, powiat – pośrednią, województwo –

najwyższą. Podział taki został dokonany z uwagi na zakres zadań, jakie mają do spełnienia poszczególne jednostki, nie

zaś ze względu na zakres podległości. Powiat zatem nie jest w stosunku do gminy jednostką nadrzędną, tak jak województwo nie sprawuje funkcji nadzorczej w stosunku do powiatu. Rozgraniczenia ustawowe zadań gminy, powiatu i województwa powodują, że jednostki te działają niezależnie od siebie, ale mogą ze sobą współpracować dla dobra mieszkańców, tworząc różnego rodzaju porozumienia o wzajemnym powierzaniu sobie określonych zadań publicznych czy też związki o charakterze międzygminnym i międzypowiatowym dla wspólnego wykonywania zadań.

5. Zadania samorządu terytorialnego

Samorząd terytorialny w Polsce ustanowiony został jako podmiot uczestniczący w sprawowaniu władzy publicznej

i wykonujący w tej dziedzinie zasadniczą część zadań publicznych. Organy samorządu terytorialnego są organami publicznymi, powołanymi do wykonania określonych zadań administracji publicznej.

Zadania samorządu terytorialnego można podzielić na własne oraz zlecone z zakresu administracji rządowej.

Zadania samorządu terytorialnego

Własne

Zlecone

powierzone

(wynikające

wynikające

obligatoryjne

fakultatywne

z porozumień z

z mocy ustawy

(obowiązkowe)

(zadania dobrowolne)

organami administracji

(obowiązkowe)

rządowej –

nieobowiązkowe)

Zadania własne samorząd realizuje we własnym imieniu i na własna odpowiedzialność. Ustawy określają, które z zadań własnych mają charakter obligatoryjny, a które fakultatywny. Zadania własne finansowane są z dochodów własnych gminy oraz subwencji ogólnej.

Zadania zlecone z zakresu administracji rządowej określone są w poszczególnych ustawach regulujących różne dziedziny działalności publicznej. Poza zadaniami zleconymi przekazanymi ustawami, samorządy mogą wykonywać zadania z zakresu administracji rządowej Polityka społeczna – materiały do ćwiczeń

Strona 4

na podstawie porozumienia z jej organami. Zadania zlecone powinny być finansowane ze środków przekazanych samorządom specjalnie na ich realizację.

Zadania własne są finansowane głównie z dochodów własnych samorządu i subwencji ogólnej, a zadania zlecone – z dotacji celowych przekazywanych przez administrację rządową.

Podział zadań samorządu na własne i zlecone zależy od przyjętej przez państwo w danym okresie polityki społecznej, gospodarczej i administracyjnej. Poszczególne rodzaje zadań własnych i zleconych określane są przez ustawy, które w miarę zmieniających się warunków, programów i koncepcji realizacyjnych – mogą ulegać zmianie.

Zakres działania i zadnia gminy

Do zakresu działań gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym nie zastrzeżone ustawami na rzecz innych

podmiotów.

Zadania gminy dzielimy na:

1. Zadania własne - zadania publiczne służące zaspokojeniu potrzeb społeczności.

2. Zadania zlecone z zakresu administracji rządowej - zadania, które w całym państwie powinny być wykonywane według identycznych reguł, w sformalizowanym trybie, a państwo uwiarygodnia tę czynność. Dzielimy je na:

a) zadania zlecone na podstawie ustawy – obowiązkowe,

b) zadania powierzone na podstawie umów lub porozumień – nieobowiązkowe.

3. Zadania wykonywane na podstawie porozumień z samorządem powiatowym lub wojewódzkim – zadania z zakresu

innych jednostek samorządu terytorialnego.

Zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym do zakresu zadań własnych gminy należą sprawy:

1) ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej,

2) gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego,

3) wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz,

4) działalność w zakresie telekomunikacji,

5) lokalnego transportu zbiorowego,

6) ochrony zdrowia,

7) pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych,

8) gminnego budownictwa mieszkaniowego,

9) edukacji publicznej,

10) kultury, w tym bibliotek gminnych i innych placówek upowszechniania kultury,

11) kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych,

12) targowisk i hal targowych,

13) zieleni gminnej zadrzewień,

14) cmentarzy gminnych,

15) porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej,

16) utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych,

17) polityki prorodzinnej, w tym zapewnienie kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej,

18) wspierania i upowszechniania idei samorządowej,

19) promocji gminy,

20) współpracy z organizacjami pozarządowymi,

21) współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw.

Zadania te można podzielić na cztery kategorie:

1) zadania w zakresie infrastruktury technicznej,

Polityka społeczna – materiały do ćwiczeń

Strona 5

2) zadania w zakresie infrastruktury społecznej,

3) zadania w zakresie porządku i bezpieczeństwa publicznego,

4) zadania w zakresie ładu przestrzennego i ekologicznego.

Zamieszczony w ustawie katalog zadań własnych gminy nie ma charakteru zamkniętego, nie jest wyczerpujący.

Zadania własne gminy można podzielić dwie grupy na obligatoryjne i nieobowiązkowe. Do zadań obowiązkowych gminy należą m.in.: prowadzenie spraw szkolnych, przedszkolnych, gospodarki zielenią (wycinka drzew), opieka nad cmentarzami komunalnymi, itp. Do zadań zleconych w drodze ustawowej należą m.in. zadania dotyczące np. ewidencji ludności, ewidencji działalności gospodarczej, ewidencji prowadzonej w urzędach stanu cywilnego ale również spisu ludności, spisu rolnego, przeprowadzenie wyborów czy referendum, itp.

Większość zadań gminy leży w sferze zainteresowań polityki społecznej, służy tworzeniu przyjaznych ludziom warunków życia

w środowisku lokalnym.

Zakres działania i zadnia powiatu

Powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie:

1) edukacji publicznej (oświata w zakresie szkół średnich),

2) promocji i ochrony zdrowia (szpitale powiatowe i przychodnie specjalistyczne),

3) pomocy społecznej,

4) polityki prorodzinnej,

5) wspierania osób niepełnosprawnych,

6) transportu zbiorowego i dróg publicznych (modernizacja, utrzymanie i ochrona dróg powiatowych),

7) kultury i ochrony dóbr kultury,

8) kultury fizycznej i turystyki,

9) geodezji, kartografii i katastru,

10) gospodarki nieruchomościami,

11) administracji architektoniczno-budowlanej,

12) gospodarki wodnej,

13) ochrony środowiska i przyrody,

14) rolnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego,

15) porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli,

16) ochrony przeciwpowodziowej, przeciwpożarowej i zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom dla życia i zdrowia ludzi oraz dla środowiska,

17) przeciwdziałania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy,

18) ochrony praw konsumenta,

19) utrzymania powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych,

20) obronności,

21) promocji powiatu,

22) współpracy z organizacjami pozarządowymi,

23) działalności w zakresie telekomunikacji.

Generalnie powiat, podobnie jak gmina, wykonuje zadania, których adresatem są mieszkańcy wspólnoty samorządowej. Są to

zadania z dziedziny lokalnych usług publicznych, związanych z zaspokajaniem zbiorowych potrzeb wspólnoty. Wymieniona grupa zadań nie różni się w istotny sposób od zadań należących do właściwości gminy. Zadania powiatu zostały jedynie sformułowane na poziomie bardziej ogólnym i dotyczą zadań publicznych o charakterze ponadgminnym. Powiaty

powołano po to, aby razem z gminami (wchodzącymi w ich skład) tworzyły system realizacji zadań publicznych o charakterze lokalnym.

Zadnia te dotyczą w szczególności następujących kategorii spraw:

ponadpodstawowej infrastruktury technicznej i społecznej,

Polityka społeczna – materiały do ćwiczeń

Strona 6

bezpieczeństwa i porządku publicznego w wymiarze ponadgminnym,

ładu przestrzennego i ekologicznego w wymiarze lokalnym ponadgminnym,

przeciwdziałania bezrobociu,

zapobiegania klęskom żywiołowym i ich skutkom.

Zakres działalności i zadnia samorządu województwa

Do zakresu działania samorządu województwa należy ustalanie strategii rozwoju województwa, która powinna być zawarta w przyjmowanych przez sejmik programach wojewódzkich i realizowana poprzez odpowiednia politykę wewnątrzregionalną.

Podstawowym zadaniem samorządu województwa jest działanie na rzecz rozwoju regionu przez określenie celów i środków, którym rozwój ten ma służyć. Zasadniczym dokumentem określającym te cele jest uchwała sejmiku województwa o nazwie „strategia rozwoju województwa”.

Zadania samorządu wojewódzkiego – obok określenia strategii rozwoju województwa i prowadzenia polityki

wewnątrzregionalnej – skupiają się w obszarze wykonywania zadań publicznych, które dotyczą województwa i nie są

realizowane na szczeblu lokalnym przez gminy czy tez powiaty. Do najważniejszych z nich należy zaliczyć w szczególności zadania z zakresu:

1) edukacji publicznej, w tym szkolnictwa wyższego,

2) promocji i ochrony zdrowia,

3) kultury i ochrony jej dóbr,

4) pomocy społecznej,

5) polityki prorodzinnej,

6) modernizacji terenów wiejskich,

7) zagospodarowania przestrzennego,

8) ochrony środowiska,

9) gospodarki wodnej, w tym ochrony przeciwpowodziowej,

10) transportu zbiorowego i dróg publicznych (modernizacja, utrzymanie i ochrona dróg wojewódzkich),

11) kultury fizycznej i turystyki,

12) ochrony praw konsumentów,

13) obronności,

14) bezpieczeństwa publicznego,

15) przeciwdziałania bezrobociu i aktywizacji lokalnego rynku pracy,

16) ochrony roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (od dnia 1 stycznia 2012 r.),

17) działalność w zakresie telekomunikacji.

5.

Finanse samorządu terytorialnego

Podstawą działalności władz samorządowych jest uchwalany na rok kalendarzowy budżet jednostki samorządu terytorialnego.

W Konstytucji RP stosuje się podział dochodów jednostek samorządu terytorialnego, opierający się na wyodrębnieniu:

dochodów własnych,

subwencji ogólnych,

dotacji celowych.

Dochody własne

Wspólnymi źródłami dochodów własnych wszystkich jednostek samorządu są:

1) wpływy z podatku dochodowego od osób fizycznych

2) wpływy z podatku dochodowego od osób prawnych,

3) dochody uzyskiwane przez jednostki budżetowe samorządów,

4) dochody z majątku jednostek samorządu,

Polityka społeczna – materiały do ćwiczeń

Strona 7

5) spadki, zapisy i darowizny na rzecz samorządu,

6) dochody z kar pieniężnych i grzywien,

7) 5% dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej,

8) dochody od pożyczek udzielanych przez jednostki samorządu terytorialnego,

9) odsetki od środków finansowych zgromadzonych na rachunkach bankowych,

10) dotacje z budżetu innych jednostek samorządu terytorialnego,

11) inne dochody należne jednostkom.

Dodatkowymi źródłami dochodów własnych gminy są:

1) wpływy z podatków: od nieruchomości, rolnego, leśnego, od środków transportowych, dochodowego od osób fizycznych opłacanego w formie karty podatkowej, od spadków i darowizn, od czynności cywilnoprawnych,

2) wpływy z opłat: skarbowej, targowej, miejscowej, uzdrowiskowej i od posiadania psów, eksploatacyjnej (w zakresie prawa

geologicznego i górniczego).

Subwencje ogólne

Wszystkie jednostki samorządu terytorialnego otrzymują z budżetu państwa subwencję, która dzieli się na trzy części. Wspólnymi częściami dla wszystkich jednostek samorządu terytorialnego są część wyrównawcza i część oświatowa subwencji ogólnej. Samorządy gminny i powiatowy otrzymują część równoważącą, a województwa – część regionalną.

Gminy

Powiaty

Województwa

Oświatowa

Równoważąca

Regionalna

Część subwencji

Wyrównawcza

ogólnej

kwota podstawowa kwota uzupełniająca

Dotacje celowe

Jednostki samorządu terytorialnego otrzymują również dotacje celowe z budżet państwa na:

1) zadania z zakresu administracji rządowej oraz inne zadania zlecone ustawami,

2) zadania realizowane przez jednostki samorządu terytorialnego na mocy porozumień zawartych z organami administracji

rządowej,

3) usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego, skutków powodzi i osuwisk ziemnych oraz

skutków innych klęsk żywiołowych,

4) finansowanie lub dofinansowanie zadań własnych,

5) realizację zadań wynikających z umów międzynarodowych.

Polityka społeczna – materiały do ćwiczeń

Strona 8