Oświata w państwie Karola Wielkiego.
Pierwsze wielkie poczynania na rzecz zahamowania ciemnoty i zacofania, odrodzenia
nauki i szkolnictwa podjął na początku IX wieku Karol Wielki.
W 800 roku Karol przybrał tytuł cesarza i wznowił tradycje Cesarstwa Rzymskiego.
Powstanie Cesarstwa Rzymskiego o charakterze religijnym pod berłem Karola wielkiego
przyczyniło się do odrodzenia szkolnictwa.
Przez przyjęcie takiego tytułu Karol stał się obrońcom Chrystusa. Papieża
uznał za ojca swego siebie zaś za obrońcę Kościoła. Ustawy synodalne wcielał do ustaw
państwowych. Takie uchwały zapoczątkowały synod w Akwizgranie zwołany przez Karola
Wielkiego w 789 r. Który zobowiązywał biskupów i opatów do zakładania szkół
katedralnych i klasztornych tam, gdzie ich dotąd nie było. W 797roku nakazał utrzymywanie
przy każdym kościele szkół dla chłopców chętnych do nauki , a w 802 r. Wyszło zarządzenie
nakazujące każdemu ojcu posyłanie syna do szkoły. W celu przeprowadzenia tych reform
szkolnych i innych zamierzeń oświatowych w swej monarchii Karol Wielki sprowadził na
dwór uczonych . Organizatorem nauki na dworze Karola Wielkiego był wybitny zwolennik
kultury antycznej teolog, filozof i pedagog anglosaski mnich Alkuin. Przyczynił się do
powstania szkoły pałacowej .Jej uczniami zostali członkowie rodziny władcy oraz synowie
ważniejszych urzędników. (Treść nauczania obejmowała siedem sztuk wyzwolonych:
gramatykę, dialektykę, retorykę, geometrie, arytmetykę, astronomie, muzykę oraz
architekturę, medycynę, redagowanie zarządzeń i dekretów).
W ciągu kilku lat szkoła pałacowa pod kierunkiem Alkuina wspaniale się rozwinęła i
osiągnęła wysoki poziom. Zwiększyła się nie tylko liczba uczniów; przede wszystkim zmienił
się program studiów, które, oparte na metodzie sztuk wyzwolonych, nosiły piętno
indywidualności mistrza Alkuina. Gramatyka w wydaniu Alkuina przestała być tylko nauką o
słowach, sylabach, zasadach interpunkcji, stała się studiowaniem słowa w jego relacjach z
procesem myślowym, a więc częścią logiki. Retorykę wykładał Alkuin według for- muły
klasycznej, jako sztukę dobrego mówienia. Przeciwstawił jej dialektykę i zobrazował to
przeciwstawienie przy pomocy zamkniętej pięści i otwartej dłoni: podczas gdy dialektyka
operuje argumentami ścisłymi, retoryka otwiera się szeroko dla elokwencji.
Sztuki wyzwolone stały się rychło w państwie Karola Wielkiego fundamentem wiedzy, a ten,
kto je studiował, realizował w swojej epoce ideał człowieka oświeconego. Dla Alkuina jednak
nie stanowiły one bynajmniej celu i kresu studiów. Były jedynie środkiem umożliwiającym
dotarcie do wierzchołków wiedzy spekulatywnej, poprzez pojmowanie Pisma Świętego -
osiągnięcie perfekcji ewangelicznej. Służyła temu arytmetyka i astronomia, bo przecież
obserwacja Słońca, Księżyca i gwiazd pozwalała bardziej niż cokolwiek innego admirować
wielkość i doskonałość dzieła stworzenia. Alkuin, kierując szkołą pałacową, potrafił
rozbudować ją do takich rozmiarów, że zyskała miano Akademii Pałacowej.
Podczas panowania Karola Wielkiego ukształtowały się i rozpowszechniły różne typy szkół:
-parafialne
-katedralne
-klasztorne
-kolegiackie
Były dziełem zakonu Benedyktynów z Nursji (480-543).
Pierwszy klasztor założono na Monte Cassino w 529r.
Nauczano według programu 7 sztuk wyzwolonych. Przy szkole klasztornej były szkoły
początkowe w których uczono czytania i pisania. Nauczyciel uczył każdego indywidualnie.
Najpierw uczył pisać spółgłoski i samogłoski łączyć je w słowa i zdania.
I rok trwała nauka początkowa a następnie przechodziło się do Trivium.
Trivium (nauczyciel gramatyki 10 r.ż.)
I.
rok przyswajanie pojęciowe, tłumaczenie z niemieckiego na łacinę, opowiadanie z
historii biblii kończyło się to egzaminem.
II.
rok uczono gramatyki (ortografii) dyktanda, nauka psałterzy.
III. rok obowiązywała metryka, oparta na wzorach metryki klasycznej i wykładano Pismo
św.
IV. rok powtarzanie gramatyki , nauka o figurach i przenośniach w poezji i prozie
łacińskiej i Piśmie Św. Przepisywanie podręczników gramatyki i egzamin.
V.
rok retoryka uczniowie ćwiczyli się praktycznie przez wygłaszanie przemów , nauka
historii.
VI. rok dialektyka czyli logika tłumaczenie z łacińskiego na język rodzimy i odwrotnie,
pisanie wypracowań, dysputy . Dialektyka przyczyniła się do rozwoju filozofi i
teologii egzamin.
Po zakończeniu nauki był krótki kurs arytmetyki i egzamin ci co zdali przechodzili do
Qvadrivium
Obejmowało geometrię (geografia, geologia, botanika, zoologia , kosmologia), arytmetykę,
astronomię, muzykę i śpiew, wychowanie fizyczne.
Szkoły katedralne
Powstawały w siedzibach biskupów.
Władza biskup i scholastyk.
Obowiązywał program 7 sztuk wyzwolonych, którego poszczególne przedmioty ulegały
pewnej ewolucji .zmienił się kanon lektur .Nauka trwała 6 lat .
W II połowie Średniowiecza podzielono je na szkoły wewnętrzne i zewnętrzne.
Szkoły wewnętrzne przeznaczone dla stanu duchowego , lektoraty z teologii i prawa.
Wydział teologiczny był uzupełnieniem przez proboszcza (liturgia i śpiew) . Dopiero po
zdaniu egzaminów przed komisją biskupią otrzymywali uczniowie święcenia kapłańskie.
Szkoły kolegiackie
Powstały z fundacji prywatnych przy większych kościołach. Nauczanie jak w szkołach
katedralnych i klasztornych. Scholastyk na wzór kapituły katedralnej.
Szkoły parafialne
I powstała w Mezopotamii w II wieku. Zakładało je duchowieństwo świeckie i zakonne.
Głównym celem szkoły było wychowanie i nauczanie religii. Nauczano pisania, czytania i
rachowania, elem psałterzu Dawidowego. Celem wychowania było kształcenie osobowości
Chrześcijańskiej. Językiem wykładowym była łacina śpiewu kościelnego, muzyka i
ministrantura ( organy pierwsze).W szkołach nauczali proboszczowie bądź klerykowie (
bakałarz, magister. Szkoły były przy parafiach 1-2 stół i długie ławy) . Nauczano
indywidualnie w izbie szkolnej, posługiwano się metodą werbalną i mnemotechniką która
polegała poddawaniu pewnych twierdzeń w formie wiersza.
Pierwsze takie szkoły powstały XII w .Nauczano w nich religii, śpiewu, czytania, pisania i
rachowania .Założycielami były magistraty . Głównym przedmiotem szkolnym była łacina,
ćwiczono się w pisaniu korespondencji w sprawach handlowych. Drugim przedmiotem była
buchalteria . Nauczanie także było werbalne z braku książek. Początkowo nauczali duchowni
a potem świeccy .Na czele szkoły stał rektor lub magister .Na czesne szkolne składali się
rodzice. Nauczyciele zajmowali się dodatkowo zatrudnieniem jako kantorzy kościelni,
organiści, służba kościoła .Od II połowy Średniowiecza istniały w miastach prywatne szkoły
miejskie gdzie językiem wykładowym był ojczysty. Nauka ograniczała się doczytania, pisania
i rachowania.
Rozwinęło się również wychowanie w domu obcym:
-Rycerstwo
Paź (był u boku pana i pani .Tu otrzymywał wychowanie religijne i gramatyczne, naukę
czytania, pisania, siedzenia, dyscypliny, egzamin)
Giermek ( przed ołtarzem wręczano mu miecz a rodzice ostrogi srebrne. wyrabiał zręczność i
zdobywał 7 cnót jazda konna, pływanie, rzut oszczepem, szermierka, myślistwo, gra w
warcaby, poznawał prawidła etyki wszystkim dostępował pasowania na rycerza.)
Rycerz ( uroczystość pasowania na rycerza miała miejsce przy okazji koronacji królów.
Składano przysięgę .Rycerz miał żyć według zasad : Bogu duszę ,me życie królowi, me serce
damą, sławę dla siebie.
-wychowanie rzemieślnicze
uczeń (terminator) ( wymagano posłuszeństwa, pilności, skromności, wytrwałości strzeżenia
tajemnicy państwowej. uczeń kończąc naukę stawał się czeladnikiem)
czeladnik (towarzysz) (Czeladnik korzystał z przywilejów noszenia miecza jako wolny
człowiek i znak swego cechu .Był jeszcze 1 rok w roli czeladnika następnie wyruszał na
wędrówkę po innych warsztatach trwało to 5-6 lat.)
mistrz ( egzamin zostawał mistrzem miał tytuł wpłacał pieniądze i otrzymywał indygat.)
Chociaż dążenia oświatowe Karola Wielkiego nie były już kontynuowane w takim zakresie
przez jego następców, to odegrało w rozwoju oświaty ogromną role. Przede wszystkim,
tworząc precedensy świeckiej organizacji oświaty, zmusiły Kościół do zajęcia się tą
problematyką z drugiej zaś strony wypłynęły wydatnie na rozwój świeckiego szkolnictwa
mieszczańskiego.
Źródła:
Wołoszyn „Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej w zarysie.”
Możdzeń „ Historia wychowania”