Fundusze strukturalne UE
dr Ewa Kasperska
Wykład 5. Pomoc przedakcesyjna.
Zasady uzyskania wsparcia z UE
1. Fundusze przedakcesyjne
Środki bezzwrotnej pomocy finansowej kierowane poprzez specjalne programy do przyszłych członków UE, którzy prowadzą negocjacje akcesyjne. Pomocą przedakcesyjną zostały objęte: Polska,
Czechy,
Węgry,
Słowacja,
Litwa,
Łotwa,
Estonia,
Słowenia,
Rumunia,
Bułgaria.
Najważniejszym zadaniem tych funduszy jest przygotowanie państw kandydujących do członkostwa w UE oraz pomoc w wyrównaniu różnic gospodarczych. Do momentu wstąpienia do UE (do roku 2007) pomoc oferowały trzy Fundusze Przedakcesyjne:
PHARE,
SAPARD,
ISPA.
Po przystąpieniu do Unii Europejskiej kraje kandydujące tracą prawo do korzystania z funduszy przedakcesyjnych, zyskają jednak dostęp do środków strukturalnych, działających na terenie państw członkowskich.
2. PHARE
Poland and Hungary: Assistance for Restructuring their Economies
Był pierwszym funduszem przedakcesyjnym stworzonym w 1989 roku. Jego pierwotnym celem była restrukturyzacja gospodarek krajów kandydujących.
Początkowo kierowany był jedynie do Polski i Węgier, skąd też wzięła się jego nazwa.
Od roku 1990 objął także Bułgarię, Czechosłowację (od 1993 jako dwa odrębne państwa: Czechy i Słowację) a następnie Albanię, Rumunię, Litwę, Łotwę, Estonię, Cypr, Maltę, Słowenię.
Phare zaniechano w 2007 na rzecz nowego programu Instrument Pomocy Przedakcesyjnej.
2.1. Obszary dofinansowania
PHARE finansował przede wszystkim restrukturyzację poszczególnych działów gospodarki: projekty doradcze,
ekspertyzy techniczne,
szkolenie kadr.
W 1993 roku przyjęto w Kopenhadze tzw. kryteria kopenhaskie, które państwa kandydujące musiały spełniać, chcąc zostać członkami UE.
Fundusz PHARE miał pomóc krajom kandydującym stawić czoła tym wymaganiom:
stabilność systemu demokratycznego,
funkcjonowanie gospodarki rynkowej,
sprostanie konkurencji wewnątrz UE,
zdolność do przyjęcia dorobku prawnego UE.
2.1. Komponenty programu w Polsce
Inwestycje infrastrukturalne (Poprawa infrastruktury związanej z prowadzeniem działalności gospodarczej)
Budowa instytucji i wsparcie inwestycyjne
Małe i średnie przedsiębiorstwa (Wzrost działalności sektora produkcyjnego)
Rozwój Zasobów Ludzkich (Wzmocnienie potencjału ludzkiego)
Program Współpracy Przygranicznej
(Duże i małe projekty)
Granty Przedstawicielstwa Komisji Europejskiej
Phare Access
Spójność Społeczna i Gospodarcza (Phare SSG)
Program realizowany był w Polsce w czterech edycjach: 2000, 2001, 2002, 2003.
Wysokość grantu UE wynosiła do 75% wartości poszczególnych projektów.
Współfinansowanie krajowe zapewniano ze środków beneficjentów – jednostek samorządu terytorialnego oraz budżetu państwa.
Program Phare SSG składał się z trzech głównych części:
wsparcia rozwoju infrastruktury (INFRA),
wsparcia małych i średnich przedsiębiorstw (MSP),
wsparcia rozwoju zasobów ludzkich (RZL).
Zadaniem programu Phare SSG było rozwiązywanie specyficznych problemów
społeczno-gospodarczych polskich regionów, oraz przygotowanie polskiej administracji do wykorzystywania środków z Funduszy Strukturalnych po przystąpieniu Polski do struktur europejskich.
2.2. Wymogi dotyczące projektu realizowanego ze środków Phare
Przedsięwzięcia współfinansowane ze strony Phare musiały spełniać następujące zasady: Efekt katalityczny: wsparcie środkami Phare musi przyśpieszyć działania skierowane na priorytety akcesyjne,
Współfinansowanie: środkom Phare winno towarzyszyć współfinansowanie z krajowych środków publicznych.
Koordynacja: Komisja ściśle współpracuje z Europejskim Bankiem Inwestycyjnym i międzynarodowymi instytucjami finansowymi w celu koordynowania działalności i zidentyfikowania odpowiednich projektów do współfinansowania,
Dodatkowość: środki z programu Phare nie mogą zastępować innych, istniejących i dostępnych źródeł finansowania,
Zdolność
projektu
do
kontynuacji:.
po
wygaśnięciu
finansowania
z bezzwrotnej pomocy zagranicznej rezultaty projektu będą w dalszym ciągu osiągane.
3. ISPA
(Instrument for Structural Policies for Pre-Accession)
ISPA była (podobnie jak Phare i Sapard) przedakcesyjnym instrumentem pomocy Unii Europejskiej dla dziesięciu państw kandydujących. Została utworzona na wzór Funduszu spójności. Podział środków oparty był o następujące kryteria:
liczba ludności,
wielkość PKB na głowę mieszkańca liczonego według parytetu siły nabywczej,
powierzchnia kraju.
Adresatami tego funduszu były podmioty publiczne, przede wszystkim spółki skarbu państwa, spółki komunalne.
3.1. Cele ISPA
Wsparcie krajów kandydujących w zakresie społecznej i gospodarczej spójności poprzez współfinansowanie dużych projektów inwestycyjnych w sektorze środowiska i transportu.
Miał znaczenie ponadregionalne (wdrażany na poziomie państw, a nie poszczególnych regionów).
Wsparcie finansowe funduszu ISPA obejmowało w szczególności:
w obszarze środowiska: wspieranie przedsięwzięć umożliwiających krajom beneficjentom dostosowanie się do wspólnotowego prawa ochrony środowiska - zapobieżenie dalszej degradacji środowiska, jak i poprawienie jakości środowiska naturalnego, które zostało już pogorszone.
w obszarze transportu: poprawa infrastruktury komunikacyjnej - wspieranie zrównoważonych przewozów, a w szczególności przedsięwzięć, które wchodzą w skład projektów o wspólnym interesie, stworzenie połączeń sieci krajowej z transeuropejską oraz ujednolicenie warunków wykorzystania tych sieci. Modernizacja dróg i sieci kolejowych, a także budowa nowych szlaków komunikacyjnych
4.1. SAPARD
(Special Accession Programme for Agriculture and Rural Development)
Program Operacyjny SAPARD został przygotowany w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi w 1999 roku. Określał sposób wykorzystania środków przedakcesyjnych na rzecz rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich przyznanych Polsce przez UE na lata 2000-2006.
Zadaniem funduszu SAPARD były szeroko pojmowane inwestycje w rozwój obszarów wiejskich i infrastrukturę rolniczą. Objął następujące działania:
Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych
Inwestycje w gospodarstwach rolnych
Rozwój i poprawa infrastruktury obszarów wiejskich
Różnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich
Szkolenia zawodowe
Pomoc techniczna
4.1. Zakres dofinansowania
Produkcja rolna – poprawa jakości produkcji rolnej, rozbudowa infrastruktury na terenach wiejskich, tworzenie grup producenckich .
Rozwój sektora usług na obszarach wiejskich – stworzenie źródła dodatkowego zarobku na wsi.
Ochrona dziedzictwa kulturowego wsi – dotacje dla skansenów, rzemiosła ludowego itp.
Rozwój agroturystyki .
4.2. SAPARD w Polsce
Cele funduszu SAPARD w Polsce były następujące:
Poprawa ekonomicznej konkurencyjności sektora rolno-spożywczego w skali kraju i międzynarodowej.
Dostosowanie polskiego sektora rolno-spożywczego do standardów wspólnotowych w
zakresie: higieny żywności, produkcji rolnej czy też ochrony środowiska.
Wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich, który przebiegać miał na dwa sposoby:
5. Instrument Pomocy Przedakcesyjnej, IPA,
Instrument for Pre-accession Assistance
Wprowadzony w 2007 roku instrument finansowy będący następstwem unijnych programów i środków pomocowych wobec krajów kandydujących lub potencjalnych kandydatów.
Zastąpił dotychczasowe programy przedakcesyjne.
5.1. Obszary wsparcia IPA
Pomoc w okresie przejściowym i wzmocnienie instytucji;
Współpraca transgraniczna (z państwami członkowskimi UE oraz innymi państwami objętymi działaniem IPA);
Rozwój regionalny (transport, środowisko i rozwój gospodarczy)
Zasoby ludzkie (wzmocnienie kapitału ludzkiego i walka z wykluczeniem
społecznym)
Rozwój obszarów wiejskich.
5.2. Beneficjenci
1. Kraje kandydujące do wstąpienia do Unii Europejskiej (Chorwacja, Turcja i była Jugosłowiańska Republika Macedonii) - uprawnione do korzystania z wsparcia w zakresie wszystkich wymienionych wyżej dziedzin.
2. Albania, Bośnia i Hercegowina, Czarnogóra i Serbia, w tym Kosowo, jako państwa potencjalnie aspirujące do charakteru kandydatów do członkostwa - mogą korzystać z IPA tylko w kontekście 2 pierwszych dziedzin.
6. Zasady obowiązujące w procesie zarządzania funduszami strukturalnymi 1. Zasada partnerstwa - konieczność współpracy pomiędzy Komisją Europejską a odpowiednimi władzami publicznymi danego państwa na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym.
2. Zasada dodatkowości (komplementarności/współfinansowania) - fundusze UE
stanowią tylko uzupełnienie środków krajowych i regionalnych, nie mogą ich zastępować lecz je wzbogacać, wzmacniać.
3. Zasada subsydiarności (pomocniczości) - wszelkie działania powinny być podejmowane na możliwie najniższym szczeblu, który jest zdolny do ich realizacji w obrębie regionu lub państwa członkowskiego. Instytucje Unii Europejskiej mogą realizować określone zadania tylko wtedy, jeżeli nie mogą być one skutecznie wykonane samodzielnie przez regiony lub kraje członkowskie.
4. Zasada zgodności (spójności/kompatybilności) - dążenie do spójności polityki regionalnej państw członkowskich z innymi politykami wspólnotowymi. Państwa członkowskie mają obowiązek koordynować swoje polityki gospodarcze. W tym przede wszystkim w zakresie ochrony konkurencji zamówień publicznych, ochrony środowiska i równych szans kobiet i mężczyzn
5. Zasada koncentracji - interwencja powinna być skoncentrowana na niewielu precyzyjnie określonych celach i obszarach. Środki płynące z UE są przeznaczone dla regionów, które znajdują się w najtrudniejszej sytuacji ekonomicznej – tzw.
priorytetowe obszary problemowe.
6. Zasada programowania - pomoc przeznaczona jest na program trwałego rozwiązania problemów danej gałęzi gospodarki lub danego regionu. Stąd realizowanie celów polityki spójność UE nakłada na beneficjentów pomocy obowiązek podejmowania decyzji na podstawie wieloletnich programów rozwoju i innych dokumentów
planistycznych.
7. Zasada koordynacji - dążenie do skupiania działań i środków polityki regionalnej na priorytetach, które mają podstawowe znaczenie dla spójności społeczno-gospodarczej Unii Europejskiej.
8. Wyrównywanie szans kobiet i mężczyzn - równy dostęp kobiet i mężczyzn do rynku pracy, edukacji i szkoleń, tworzenia przedsiębiorstw, godzenie pracy zawodowej z życiem rodzinnym, wyrównany udział w procesie podejmowania decyzji.