Genetyka Ginekologiczna
Strona 1
Element obsługiwany przez wtyczkę
BADANIA GENETYCZNE
RODOWÓD
W GINEKOLOGII
Zapraszamy na
- Poronienia nawracające
Wzory rodowodów i rodzaje dziedziczenia.
stronę naszego
- Niepłodność małŜeńska
sponsora:
- Diagnostyka
Element obsługiwany
preimplantacyjna
PORADNICTWO
Choroby
uwarunkowane
jednogenowo,
spowodowane
GENETYCZNE
mutacjami genomowego DNA
- Informacja ogolna
- Zasady udzielania porady
O nas
genetycznej
1.
Choroby
dziedziczące
się
jako
cechy
autosomalne
Linki
WSKAZANIA DO
dominujące
SKIEROWANIA DO
W przypadku
chorób dziedziczących się w
sposób autosomalny
Ciekawostki
PRADNI GENETYCZNEJ
dominujący, objawy występują juŜ u heterozygoty patologicznego Galeria
PORADNIE GENETYCZNE
genu. Oznacza to, Ŝe do wystąpienia choroby wystarczy, Ŝe jeden z Humor
W POLSCE
pary alleli danego genu jest zmutowany. Zatem jeśli rodzice są LISTA CHORÓB
Korespondencja
zdrowi, a patologiczny gen wykazuje pełną penetrację naleŜy przyjąć, GENETYCZNYCH
Ŝe choroba dziecka wystąpiła w wyniku nowej mutacji. Ryzyko DIAGNOZOWANYCH W
POLSCE
genetyczne wystąpienia tej choroby u rodzeństwa dziecka chorego DIAGNOSTYKA
zazwyczaj nie jest wówczas podwyŜszone ponad ryzyko populacyjne.
PRENATALNA
Natomiast osoba chora na chorobę autosomalną dominującą ma 50%
PORÓD MARTWY
ryzyka wystąpienia tej choroby u potomstwa (przy pełnej penetracji
- postępowanie
patologicznego genu), niezaleŜnie od płci chorego i płci potomstwa. W
LETALNY ZESPÓŁ WAD
rzadkim przypadku małŜeństwa obojga osób chorych na tę samą
- postępowanie
chorobę
autosomalną
dominującą
ryzyko
posiadania
chorego
NOWOTWORY
potomstwa wzrasta do 75%, przy czym 25% chorych dzieci będzie DZIEDZICZNE
W GINEKOLOGII
homozygotami pod względem patologicznego genu (cięŜej chorymi lub POLSKI REJESTR
nawet
z
efektem
letalnym
w
okresie
płodowym).
Dla
chorób
WRODZONYCH WAD
autosomalnych dominujących charakterystyczny jest pionowy wzór ROZWOJOWYCH
dziedziczenia. Oznacza to, Ŝe w typowych przypadkach dziedziczenia
- Informacje ogólne
kaŜdy chory ma chorego rodzica, po którym dziedziczy patologiczny
- Zgłoszenie wady
gen (z wyjątkiem pierwszego chorego w rodzinie). Typowy rodowód
- EUROCAT
rodziny,
w
której
występuje
choroba
autosomalna
dominująca
ZJAZDY
KONFERENCJE
przedstawiono na rycinie 1.
SZKOLENIA
SEKCJA GENETYKI
KLINICZNEJ PTG
- Skład osobowy
- Informacje
- Rejestracja
WSPÓŁPRACE NAUKOWE
PRZYPADEK MIESIČA
KONSULTACJE
GENETYCZNE
KWAS FOLIOWY
Ostatnia aktualizacja
strony: 15-09-2009
Ryc.1. Typowy rodowód ilustrujący dziedziczenie autosomalne dominujące Pamiętać teŜ warto, Ŝe w dziedziczeniu autosomalnym dominującym zdarzają
się
zjawiska,
które
utrudniają
określenie
ryzyka
genetycznego,
powodując
nietypowe
wzory
rodowodów.
Są
to:
niepełna penetracja (choroba nie ujawnia się u wszystkich posiadaczy patologicznego
genu),
zmienna
ekspresja
(u
członków
rodziny
posiadających ten sam
patologiczny gen
objawy choroby
mogą
ujawniać się w róŜnym stopniu), opóźniona manifestacja (pojawienie się pierwszych objawów choroby w wieku, w którym posiada się juŜ
własne dzieci, które mogły otrzymać patologiczny gen), mozaikowość gonadalna i inne. Dla wielu chorób genetycznie uwarunkowanych zarówno penetracja patologicznego genu jak i zmienność ekspresji zostały określone, więc informacje te uwzględnia się przy udzielaniu porady genetycznej.
Najbardziej znane przykłady chorób autosomalnych dominujących stanowią:
rodzinna
hipercholesterolemia,
rodzinna
otoskleroza,
achondroplazja, zespół Marfana, choroba von Recklinghausena oraz generalnie choroby spowodowane mutacjami genów kodujących białka strukturalne.
2. Choroby dziedziczące się jako cechy autosomalne recesywne Objawy
choroby
autosomalnej
recesywnej
występują
tylko
u
homozygot
patologicznego
genu,
nie
występują
natomiast
u
http://www.genetyka-ginekolog.pl/rodowod/wzory_rodowodow.php 2010-01-03 10:52:33
Genetyka Ginekologiczna
Strona 2
homozygot
patologicznego
genu,
nie
występują
natomiast
u
heterozygot. Urodzenie dziecka z chorobą autosomalną recesywną następuje
najczęściej
wówczas,
gdy
oboje
rodzice
są
heterozygotycznymi, klinicznie zdrowymi nosicielami patologicznego genu. W takim przypadku, ryzyko urodzenia dziecka z daną chorobą autosomalną recesywną wynosi 25% (niezaleŜnie od płci) - ryzyko to dotyczy kaŜdej ciąŜy, niezaleŜnie od liczby posiadanych juŜ chorych czy zdrowych dzieci, a typ dziedziczenia określany jest mianem poziomego (gdyŜ choroba powtarza się tylko w jednym pokoleniu, zwykle
tylko
wśród
dzieci
jednej
pary
małŜeńskiej).
Zdrowe
rodzeństwo osoby chorej na chorobę autosomalną recesywną ma 66%
prawdopodobieństwa Ŝe
jest
heterozygotą
patologicznego
genu.
Osoba z chorobą autosomalną dominującą ma niskie (najwyŜej około 1%) ryzyko wystąpienia choroby u potomstwa, gdyŜ moŜe się to zdarzyć tylko
w
przypadku
dobrania
sobie
partnera
będącego
nosicielem genu dla tej samej choroby. Gdyby się jednak tak zdarzyło (tj. miał miejsce związek homozygoty z heterozygotą pod względem genu choroby autosomalnej recesywnej), wówczas ryzyko genetyczne wystąpienia choroby u potomstwa wynosi 50%. Taką rzadką sytuację, naśladującą dziedziczenie autosomalne dominujące (chory rodzic ma 50% ryzyka wystąpienia choroby u potomstwa) określa się mianem dziedziczenia quasi-dominującego. Gdy dochodzi zaś do małŜeństwa dwóch osób chorych na tę samą chorobę autosomalną recesywną (nie wykazującą
heterogenności
genetycznej),
wówczas
ryzyko
wystąpienia choroby u potomstwa wynosi 100%. Typowy rodowód rodziny,
w
której
występuje
choroba
autosomalna
recesywna
przedstawiono na rycinie 2.
Ryc.2. Typowy rodowód ilustrujący dziedziczenie autosomalne recesywne Warto wspomnieć, Ŝe choroby autosomalne recesywne występują częściej u dzieci z małŜeństw krewniaczych. Szacuje się, Ŝe kaŜdy zdrowy człowiek jest bowiem nosicielem około dwóch do pięciu, specyficznych dla swojej rodziny mutacji recesywnych, które w układzie homozygotycznym prowadzą do cięŜkich chorób. Gdy zaś dobierze sobie spokrewnionego partnera, gwałtownie wzrasta ryzyko, Ŝe oboje posiadają tę samą mutację. W chorobach autosomalnych recesywnych
praktycznie
nie
zdarzają
się
przypadki
niepełnej
penetracji i zmiennej ekspresji. Dla niektórych chorób autosomalnych recesywnych
opracowano
testy
kliniczne,
biochemiczne
lub
molekularne, umoŜliwiające wykrywanie heterozygotycznych nosicieli patologicznego genu.
Najbardziej znane
przykłady chorób
autosomalnych recesywnych
stanowią:
mukowiscydoza,
fenyloketonuria,
galaktozemia,
niedokrwistość
sierpowatokrwinkowa
oraz
generalnie
choroby
spowodowane mutacjami genów kodujących białka funkcjonalne (zwł.
enzymy) - np. większość chorób metabolicznych.
3. Choroby dziedziczące się jako cechy recesywne sprzęŜone z chromosomem X
Na choroby recesywne sprzęŜone z chromosomem X chorują niemal wyłącznie
męŜczyźni.
Heterozygotyczne
kobiety
posiadające
patologiczny gen nie wykazują
objawów choroby (są
zdrowymi
nosicielkami). Kobieta-nosicielka patologicznego genu ma 50% ryzyka wystąpienia choroby u synów i 50% ryzyka, Ŝe jej córki będą nosicielkami patologicznego genu. śaden z synów chorego męŜczyzny nie otrzyma patologicznego genu (jest więc zdrowy), ale kaŜdej z córek chory męŜczyzna przekaŜe patologiczny gen, zatem kaŜda córka będzie nosicielką tego genu. Typowy rodowód rodziny, w której występuje
choroba
recesywna,
sprzęŜona
z
chromosomem
X,
przedstawiono na rycinie 3.
http://www.genetyka-ginekolog.pl/rodowod/wzory_rodowodow.php 2010-01-03 10:52:33
Genetyka Ginekologiczna
Strona 3
Ryc.3. Typowy rodowód ilustrujący dziedziczenie recesywne,sprzęŜone z chromosomem X
Sytuację
szczególną
stanowią
małŜeństwa
chorych
męŜczyzn
z
kobietami
-
nosicielkami
tego
samego,
patologicznego
genu.
MałŜeństwo takie ma bowiem, 50%-owe ryzyko wystąpienia choroby u córek (homozygot), a w przypadku urodzenia się chorego chłopca, moŜemy obserwować pozorne przekazanie patologicznego genu z ojca na syna (w rzeczywistości, chory chłopiec otrzymuje patologiczny gen od matki-nosicielki). Zjawiska takie są jednak bardzo rzadkie, gdyŜ
moŜliwe są tylko w przypadku chorób częstych i nie wpływających na atrakcyjność chorego męŜczyzny jako partnera, bądź w przypadku małŜeństw krewniaczych.
Przy tym sposobie dziedziczenia istnieją trudności w określaniu ryzyka genetycznego, jeśli mamy do czynienia z pierwszym przypadkiem danej choroby w rodzinie - moŜe ona być wynikiem zarówno nowej mutacji, jak równieŜ otrzymania patologicznego genu od zdrowej matki-nosicielki. Dla niektórych chorób w tej grupie opracowano testy wykrywające nosicielstwo patologicznego genu u kobiet.
Najbardziej znane przykłady
chorób recesywnych sprzęŜonych z
chromosomem X stanowią: daltonizm (zaburzenia widzenia barwy czerwownej i/lub zielonej), hemofilia, albinizm oczny oraz dystrofie mięśniowe Duchenne'a i Beckera.
4. Choroby dziedziczące się jako cechy dominujące sprzęŜone z chromosomem X
Do tej pory poznano niewielką grupę chorób o takim sposobie dziedziczenia, wśród nich są choroby letalne dla płci męskiej - w tym przypadku zarodki męskie z patologicznym genem ulegają obumarciu i w rodowodzie obserwujemy wówczas liczne poronienia samoistne.
Kobieta z chorobą dominującą, sprzęŜoną z chromosomem X ma ryzyko 50% wystąpienia tej choroby u potomstwa, niezaleŜnie od jego płci. Jeśli jednak patologiczny gen prowadzi do obumarcia zarodka męskiego, ryzyko wystąpienia danej choroby dotyczy tylko córek, a zarodki męskie które otrzymają patologiczny gen ulegną poronieniu samoistnemu.
MęŜczyzna
z
chorobą
dominującą,
sprzęŜoną
z
chromosomem X, ma wszystkie córki chore, natomiast Ŝaden z synów nie otrzyma od niego patologicznego genu. Typowy rodowód rodziny, w której występuje choroba dominująca, sprzęŜona z chromosomem X, przedstawiono na rycinie 4.
Ryc.4. Typowy rodowód ilustrujący dziedziczenie dominujące, sprzęŜone z chromosomem X
W tym typie dziedziczenia występują znaczne róŜnice w nasileniu objawów choroby u kobiet, związane z losową inaktywacją jednego z chromosomów X (tworzącego tzw. ciałko Barra). Proces ten zachodzi we wczesnych etapach rozwoju zarodka i moŜe prowadzić do tego, Ŝe w większości
komórek
chromosom
X,
na
którym znajduje
się
patologiczny gen jest nieaktywny. MoŜe się wówczas zdarzyć, Ŝe mimo posiadania patologicznego genu, kobieta wykazuje zaledwie minimalne objawy choroby, dlatego po rozpoznaniu u dziecka choroby dominującej sprzęŜonej z chromosomem X, obowiązuje drobiazgowe badanie u matki pod kątem ewentualnych, śladowych objawów
świadczących o obecności patologicznego genu.
Znanym przykładem choroby dominującej sprzęŜonej z chromosomem X jest krzywica hipofosfatemiczna witamino-D-oporna (zwana teŜ
http://www.genetyka-ginekolog.pl/rodowod/wzory_rodowodow.php 2010-01-03 10:52:33
Genetyka Ginekologiczna
Strona 4
X jest krzywica hipofosfatemiczna witamino-D-oporna (zwana teŜ
niekiedy
hiperfosfaturią
rodzinną).
Inne
przykłady
to
zespół
nietrzymania barwnika (incontinentia pigmenti) lub zespół ustno-twarzowo-palcowy I.
Choroby spowodowane mutacjami DNA mitochondrialnego
- dziedziczenie mitochondrialne (matczyne).
Oprócz
genomowego
DNA
zawartego
w
jądrze
komórkowym,
niewielka
ilość
DNA
zawarta
jest
w
mitochondriach
(tzw.
mitochondrialny DNA).
Dziedziczenie
mitochondrialne
związane
jest
z
przekazywaniem
nielicznych genów zlokalizowanych w genomie mitochondrialnym i dotyczy stosunkowo nielicznej grupy chorób. W tym przypadku obserwujemy
dziedziczenie
niezgodne
z
prawami
Mendla.
Przekazywanie
mitochondriów
potomstwu
następuje
wraz
z
cytoplazmą komórki jajowej, a więc zawsze od matki. Ojciec nigdy cech mitochondrialnych potomstwu nie przekazuje, gdyŜ jedynym wkładem plemnika, zawierającego szczątkową cytoplazmę z najwyŜej kilkoma mitochondriami, w tworzenie zygoty jest wyłącznie jego jądro komórkowe.
W
przypadku
chorób
spowodowanych
mutacjami
DNA
mitochondrialnego, chorować mogą osoby obojga płci, ale chorobę przekazują
wyłącznie
chore
kobiety,
za
to
na
100%
swojego
potomstwa. Z tego względu, dziedziczenie mitochondrialne bywa teŜ
nazywane dziedziczeniem matczynym. Typowy rodowód ilustrujący dziedziczenie mitochondrialne przedstawiono na rycinie 5.
Ryc.5. Typowy rodowód ilustrujący dziedziczenie mitochondrialne Najbardziej znanym przykładem choroby dziedziczonej w sposób mitochondrialny: jest dziedziczny zanik nerwów wzrokowych Lebera.
Generalnie zaś, choroby spowodowane mutacjami mitochondrialnego DNA manifestują się najczęściej objawami neuropatii, encefalopatii oraz miopatii. UwaŜa się, Ŝe ten typ dziedziczenia moŜe teŜ odgrywać istotną rolę w etiologii niektórych wrodzonych wad serca.
Choroby dziedziczące się wielogenowo i wieloczynnikowo.
Podobnie jak w przypadku chorób uwarunkowanych jednogenowo, podstawą właściwego rozpoznania i prawidłowej porady genetycznej jest
wnikliwa
ocena
fenotypu
(badanie
przedmiotowe
wsparte
adekwatnymi badaniami diagnostycznymi) oraz rodowodu (pod kątem liczby chorych w rodzinie i stopnia ich pokrewieństwa). Przy analizie rodowodu
pamiętać
naleŜy
równieŜ
o
tym,
Ŝe
niektóre
wady
rozwojowe mogą
dziedziczyć
się
zarówno
wieloczynnikowo,
jak
równieŜ
jednogenowo.
Analiza
rodowodu
pozwala
w
takich
przypadkach wykluczyć lub potwierdzić dziedziczenie jednogenowe.
Rozpoznanie danej choroby uwarunkowanej wieloczynnikowo oznacza identyfikację rodziny ryzyka genetycznego. W takim przypadku,
wysokość
ryzyka
genetycznego
ustala
się
na
podstawie
badań
empirycznych, opartych na obserwacji duŜych grup rodzin, w których dana
choroba
występuje.
W
przeciwieństwie
do
dziedziczenia
mendlowskiego,
w
którym
ryzyko
genetyczne
jest
stałe,
w
dziedziczeniu wieloczynnikowym ryzyko genetyczne zaleŜy od tego, ilu członków rodziny jest dotkniętych daną chorobą i na ile cięŜki jest jej przebieg. WaŜny jest teŜ stopień pokrewieństwa z osobą chorą (ryzyko genetyczne gwałtownie spada wraz ze zmniejszaniem się stopnia pokrewieństwa), a w przypadku niektórych chorób (np.
zwęŜenia odźwiernika lub dysplazji stawów biodrowych) - równieŜ płeć dziecka. Nawet jednak przy uwzględnieniu powyŜszych czynników, ryzyko genetyczne określane dla danej rodziny nie jest w pełni precyzyjne, gdyŜ jest tylko uśrednieniem ryzyka empirycznego dla całej analizowanej populacji.
Analiza rodowodu.
W
przypadkach
znacznego
obciąŜenia
wywiadu
rodzinnego
występowaniem chorób jednogenowych, czyli w rodzinach, w których na tę samą chorobę jednogenową cierpi kilka osób, moŜliwe jest zastosowanie prostego algorytmu postępowania diagnostycznego. Na http://www.genetyka-ginekolog.pl/rodowod/wzory_rodowodow.php 2010-01-03 10:52:33
Genetyka Ginekologiczna
Strona 5
zastosowanie prostego algorytmu postępowania diagnostycznego. Na algorytm ten składają się zaledwie cztery pytania, wymagające prostych odpowiedzi:
Czy
mamy
do
czynienia
z
dziedziczeniem
matczynym
(mitochondrialnym), czy teŜ z dziedziczeniem mendlowskim?
W
momencie,
w
którym
wykluczymy
dziedziczenie
mitochondrialne (a najczęściej tak jest), stawiamy kolejne pytania
pozwalające
zróŜnicować
cztery
typy dziedziczenia
mendlowskiego.
Osoby jakiej płci chorują?
Po kim chorzy dziedziczą chorobę?
Jakie potomstwo mają chorzy męŜczyźni?
Odpowiedzi przy danym typie dziedziczenia Pytanie
mendlowskiego
AD
AR
XR
XD
męŜczyźni
męŜczyźni
męŜczyźni
i kobiety
zwykle tylko
2
i kobiety
i kobiety
(kobiet
męŜczyźni
(bez róŜnic)
(bez róŜnic)
zwykle
więcej)
zwykle po
po zdrowej
3
po chorym
zdrowych
po chorym
matce
rodzicu
rodzicach
rodzicu
(nosicielce)
(nosicielach)
wszystkie
zdrowe
w 50% chore,
córki chore,
zwykle
(wszystkie
4
niezaleŜnie
wszyscy
zdrowe
córki są
od płci
synowie
nosicielkami)
zdrowi
Typy dziedziczenia:
AD - autosomalne dominujące, AR - autosomalne recesywne, XR -
recesywne sprzęŜone z chromosomem X, XD - dominujące sprzęŜone z chromosomem X.
Strona główna | O nas | Mapa serwisu | Kontakt Designed by Dialcom s.c.
http://www.genetyka-ginekolog.pl/rodowod/wzory_rodowodow.php 2010-01-03 10:52:33