Modele, cz. 2. (kryteria wyróżnienie państwa opiekuńczego według Esping-Andersena).
Opracowanie: dr Katarzyna Zamorska
R è s u m è
GØSTA ESPING-ANDERSEN, wspierając się na klasyfikacji Richarda Titmussa* i przemyśleniach na temat obywatelstwa Thomasa Humpreya Marschalla**, skonstruował
typologię modeli reprezentujących:
TRZY ŚWIATY KAPITALIZMU
• liberalny nawiązujący do modelu
rezydualnego (marginalnego) Titmussa
• konserwatywno-korporacyjny
motywacyjnego (służebnego,
wydajnościowego)
• socjaldemokratyczny
instytucjonalnego (redystrybucyjnego)
więcej: zob. tekst E.-A., The three worlds of welfare capitalism (skan)
*
Oba ujęcia – najczęściej zresztą wykorzystywane w literaturze – są zbieżne, choć do ich wyodrębnienia stosuje się odmienne kryteria: np. E-A używa m.in. kryterium IDEOLOGICZNEGO do konstrukcji swoich modeli typologia E.-A. nawiązuje bezpośrednio do trzech głównych orientacji ideologicznych, które współzawodniczą ze sobą w krajach kapitalistycznych:
1. liberalnej
2. socjalliberalnej
3. socjaldemokratycznej.
KRYTERIA WYRÓśNIANIA PAŃSTWA OPIEKUŃCZEGO WEDŁUG E-A:
kryterium: STRATYFIKACJA:
E-A przeciwstawił się powszechnie panującemu przekonaniu, że welfare states ma zawsze charakter egalitaryzujący. Na pewno welfare states jest podstawową instytucją wpływająca na strukturę klas, ale niektóre polityki:
- promują równość (m. socjaldemokratyczny)
- inne prowadzą do dualizmu (m. liberalny)
1
Modele, cz. 2. (kryteria wyróżnienie państwa opiekuńczego według Esping-Andersena).
Opracowanie: dr Katarzyna Zamorska
R è s u m è
- albo wzmacniają istniejące różnice (m. konserwatywno-korporacyjny).
Rola państwa, jaką odgrywa ono w modyfikowaniu różnic społecznych, będących wynikiem działania rynku, jest kryterium wyróżniania modeli.
**
T.H. Marshall (socjolog brytyjski, autor Citizenship and social class, 1950) odwołuje się tu do eseju Alfreda Marschalla (1873, Przyszłość klasy pracującej), w którym postawiono podstawowe pytanie: „Czy można zasadniczo bronić poglądu, że dążenie do poprawy robotników ma swoje granice, których nie da się przekroczyć?”.
Pytanie należy rozumieć tak: czy możliwe jest, że ludzie przynajmniej w zakresie swojej pracy zawodowej staną się gentelmenami (nie jest to zatem pytanie o osiągnięcie całkowitej równości społecznej, bo ta jest niemożliwa). Pogląd ten opierał się na przekonaniu, że życie robotnika wyznacza ciężka praca, której dolegliwości mogą być ograniczone. W jaki sposób? Dzięki rozwojowi statusu obywatela ludzie zaczynają stopniowo cenić sobie wykształcenie, radości czasu wolnego, a nie tylko i wyłącznie wzrost zarobków.
HIPOTEZA
1. istnieje podstawowy wymiar zasadniczej równości między ludźmi opartej na pełnym udziale w życiu zbiorowym, który nie popada w sprzeczności z nierównościami dochodowymi.
2. utrzymanie nierówności dochodowych staje się coraz trudniejsze w miarę wzbogacania statusu obywatela
3. celem jednak nie jest przecież osiągniecie całkowitej i absolutnej równości 4. zatem tendencje egalitarystyczne mają swoje granice
WPŁYW POLITYKI SPOŁECZNEJ NA PODZIAŁY SPOŁECZNE
m. marginalny/r. liberalny
wyraźny podział na „dających” i
„biorących”, brak wspólnych interesów
m. motywacyjny/r. konserwat.-korpoacyjny
integracja w ramach wspólnot
ubezpieczeniowych, ale wyraźny podział
na tych z dobra i pewna pracą i tych z
niepewnym zatrudnieniem, niską płacą
2
Modele, cz. 2. (kryteria wyróżnienie państwa opiekuńczego według Esping-Andersena).
Opracowanie: dr Katarzyna Zamorska
R è s u m è
m. instytucjonalny/r. socjaldemokratyczny
w miarę pełna integracja i wspólnota
interesów, wszyscy obywatele zależnie od
indywidualnych
możliwości
finansują
utrzymanie systemu, ale wszyscy też z
niego korzystają i wszystkim zależy, by
system funkcjonował sprawnie
Kryterium: ROLA RYNKU I PAŃSTWA W ZASPOKAJANIU POTRZEB
mówi nam o tym, w jakim zakresie polityka społeczna państwa zastępuje rynek w realizacji potrzeb ludzkich: w m. liberalnym rola państwa jest niewielka, w kontraście do niego pozostają m. konserwatywno-korporacyjny i m. socjaldemokratyczny, w których państwo w istotny i w bardzo istotny sposób wpływają na dobrobyt swoich obywateli.
ROLA MECHANIZMÓW RYNKOWYCH W ZASPOKAJANIU POTRZEB JEDNOSTKI
m. marginalny/r. liberalny
rynek
doskonały,
najlepszy
mechanizm
uzależniony
od
indywidualnego wysiłku.
Kryterium
indywidualnych
starań
i
wydajności
m. motywacyjny/r. konserwat.-korpoacyjny
najlepsze
jest
obowiązkowe
ubezpieczenie społeczne, które chroni
przed typowymi ryzykami społecznymi,
konstruowane
tak,
by
wzmacniały
funkcjonowanie
mechanizmów
rynkowych. Kryterium zasług
m. instytucjonalny/r. socjaldemokratyczny
rynek niedoskonały, nie daje
gwarancji
zaspokojenia
potrzeb
na
pożądanym poziomie. Państwo zastępuje
mechanizmy rynkowe.
Kryterium potrzeb
ZASPOKOJENIE POTRZEB JEDNOSTKI PRZEZ POLITYKĘ SPOŁECZNĄ
m. marginalny/r. liberalny
minimum
m. motywacyjny/r. konserwat.-korpoacyjny
kompensacja utraconych dochodów
dla ubezpieczonych, pozostali – standard
minimum
m. instytucjonalny/r. socjaldemokratyczny
standard normalny dla klasy średniej
3
Modele, cz. 2. (kryteria wyróżnienie państwa opiekuńczego według Esping-Andersena).
Opracowanie: dr Katarzyna Zamorska
R è s u m è
Kryterium: DEKOMODYFIKACJA
Commodity – ang. dobro, towar
Zdefiniowana jako stopień, w jakim jednostka lub rodzina może utrzymać społecznie akceptowalny standard życia niezależnie od uczestnictwa w rynku (pracy).
Tę myśl można wyrazić też i tak: na ile świadczenia państwa zwalniają ludzi z przymusu sprzedawania swojej pracy na rynku, na ile praca przestaje być towarem.
Dekomodyfikacja łączy się ściśle z charakterem praw społecznych, a jej stopień jest różny w zależności od tego, czy:
• świadczenia mają charakter powszechny (dostępne s wszystkim obywatelom, będącym w określonej sytuacji, np. bezrobotnym, chorym),
• zależny od dochodu (test dochodu – uprawnione są tylko osoby spełniające wyznaczone kryteria dotyczące zarobku i stanu posiadania),
• są uzależnione od uczestnictwa w rynku pracy i płacenia składek ubezpieczeniowych.
CHARAKTER OBOWIĄZUJĄCYCH PRAW SPOŁECZNYCH/SOCJALNYCH –ICH ŹRÓDŁA
m. marginalny/r. liberalny
mają ograniczony charakter albo nie
ma ich wcale. Źródłem pomocy jest dobra
wola państwa lub współobywateli
m. motywacyjny/r. konserwat.-korpoacyjny
wiążą się ściśle z wywiązywaniem się
z obowiązku pracy i płacenia składek.
Są
zatem
powiązane
ze
statusem
pracownika/ubezpieczonego
m. instytucjonalny/r. socjaldemokratyczny
wynikają z faktu obywatelstwa lub
zamieszkiwania w danym kraju. Jest to
wynik założenia, że społeczeństwo jest
odpowiedzialne
za
występowanie
problemów społecznych, a więc to ono
powinno je rozwiązywać
Opracowane na podstawie:
Esping-Andersen Gøsta, The three worlds of welfare capitalism, [w:] Welfare state. Historia, kryzys i przyszłość nowoczesnego państwa opiekuńczego, tłumaczenie z wyboru tekstów na prawach rękopisu, Warszawa 1997.
4
Modele, cz. 2. (kryteria wyróżnienie państwa opiekuńczego według Esping-Andersena).
Opracowanie: dr Katarzyna Zamorska
R è s u m è
Mirosław Księżopolski, Księżopolski Mirosław, Polityka społeczna. Wybrane problemy porównań międzynarodowych, Wydawnictwo Naukowe, „Śląsk” Katowice 1999.
Marshall Thomas H., Citizenship and social class, [w:] Welfare state. Historia, kryzys i przyszłość nowoczesnego państwa opiekuńczego, Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1997.
5