Tkanki, narządy i układy narządów człowieka
1. Tkanka nabłonkowa
• urozmaicona budowa
• zwarty układ komórek, niemal brak substancji międzykomórkowej, utrzymywany dzięki tzw.
błonie podstawnej oraz różnym połączeniom międzykomórkowym
• nieunaczynione, pobieranie substancji odżywczych z leżących pod nią tkanek łącznych
• zdolne do podziałów, duże możliwości regeneracyjne
Podział ze względu na budowę
• Jednowarstwowe
– płaski
Występuje tam, gdzie warstwa oddzielająca nie powinna utrudniać transportu substancji, np. w pęcherzykach płucnych, naczyniach krwionośnych, sercu, nerkach (współtworzy torebki ciałek nerkowych). Jądra umieszczone centralnie.
– sześcienny (brukowy, kostkowy)
Budują go komórki równościenne, w których jądra umieszczone są centralnie.
Występuje w kanalikach nerkowych i końcowych odcinkach gruczołów.
– walcowaty (cylindryczny)
Tworzą go wysokie komórki o kształcie nieregularnych graniastosłupów. Jądra znajdują się w spodniej warstwie cytoplazmy, zaraz nad błoną podstawną. Występuje przede wszystkim w przewodzie pokarmowym (od żołądka do odbytnicy) oraz w jajowodach.
W jelicie cienkim komórki tego nabłonka posiadają mikrokosmki, które wielokrotnie zwiększają powierzchnię wchłaniania. Komórki nabłonka jajowodu posiadają rzęski.
– wielorzędowy
Tworzą go wysokie komórki przypominające powyginane graniastosłupy oraz niższe o klinowym kształcie. Jądra umieszczone na różnej wysokości. Występuje w drogach oddechowych (jamie nosowej, krtani, tchawicy i oskrzelach). Na powierzchni występują rzęski pomagające usuwać zanieczyszczenia.
• Wielowarstwowe
– płaski
Zbudowany z kilku warstw komórek, zewnętrzne są spłaszczone. Intensywne podziały w głębszych warstwach. Stałe odnawianie się. Występuje w jamie ustnej (do przełyku włącznie), w pochwie, na przedniej części rogówki oka, współtworzy naszą skórę.
Wierzchnie warstwy rogowacieją i obumierają, tworząc elastyczną powłokę ochronną.
Podział ze względu na funkcję
• Pokrywające (wielowarstwowe, jednowarstwowy płaski)
• Gruczołowe (zawierają liczne komórki zdolne do produkcji substancji)
• Zmysłowe (współtworzą narządy zmysłów)
• funkcje wypełniające, odżywcze, transportowe, mechaniczne (szkieletotwórcze), obronne
• składa się z istoty międzykomórkowej oraz komórek
• istota międzykom. zawiera subst. podst. - galaretowaty śluz (w tk. łącznych właściwych) lub zmineralizowaną substancję podstawową (w niektórych tk. łącznych oporowych)
• w istocie podstawowej są zanurzone komórki i trzy rodzaje włókien białkowych:
−włókna kolagenowe
Zbudowane z nierozpuszczalnego w wodzie, złożonego białka o nazwie kolagen, duża odporność na rozrywanie, liczne występowanie w ścięgnach, chrząstkach i kościach.
−włókna sprężyste
Zbudowane z elastyny, tworzą nieregularną, sprężystą sieć, dającą się znacznie rozciągać, mała odporność na zerwanie. Występowanie w ścianach naczyń krwionośnych i w chrząstce sprężystej.
−włókna retikulinowe
Tworzą pojedyncze, delikatne włókienka, stanowią subtelne rusztowanie w niektórych narządach, np. w zrębie węzłów chłonnych.
Tkanki łączne właściwe
Cechą charakterystyczną jest brak substancji twardych w istocie międzykomórkowej, duże możliwości regeneracyjne i znaczny udział w metabolizmie ustroju.
• tkanka łączna wiotka
Zawiera dość liczne włókna retikulinowe, otacza naczynia krwionośne, nerwy i mięsnie, wspólnie z tkanką tłuszczową współtworzy warstwę podskórną.
• tkanka łączna zbita
Zawiera liczne włókna kolagenowe, przy ich regularnym układzie buduje ścięgna i torebki stawowe, przy nieregularnym (w skórze właściwej) umożliwia silne odkształcanie.
• tkanka łączna tłuszczowa
Stanowi rezerwę metaboliczną. W warunkach nadwyżki substancji odż. jej liczne komórki syntetyzują i odkładają w swojej cytoplaźmie tłuszcze obojętne. Ponadto podskórna warstwa tej tkanki pełni rolę termoizolacyjną.
– żółta
– brunatna
• tkanka łączna siateczkowata
Jest bogato unaczyniona i ma bardzo delikatną budowę. Jej komórki kontaktują się ze sobą za pomocą licznych wypustek. Powstaje w ten sposób przestrzenna sieć, a jej puste miejsca wypełnia gąbczasta substancja podstawowa, bogata we włókna retikulinowe. Ta tkanka tworzy takie narządy jak węzły chłonne, grasica oraz zrąb szpiku kostnego.
• tkanka łączna zarodkowa
Tworzy się tylko w okr. zarodkowym, galaretowata subst. podst. pozbawiona włókien.
• tkanka chrzęstna
Nie jest unaczyniona (odżywanie zachodzi dyfuzyjnie) ani unerwiona. W dojrzałej postaci składa się z istoty międzykomórkowej, w której zanurzone są włókna białkowe oraz elementy komórkowe, głównie komórki chrzęstne – chondrocyty. Grupy kilku komórek chrzęstnych wypełniają jamki chrzęstne w istocie podstawowej.
W wypadku urazu mechanicznego, chondrocyty przekształcają się w komórki chrząstkogubne, które rozpuszczają chrząstkę. Pewna część komórek przekształca się jednocześnie w komórki chrząstkotwórcze, co pozwala uzupełnić ubytki w tkance.
– szklista
Tworzy nasz szkielet w okresie zarodkowym i płodowym, buduje powierzchnie stawowe i przymostkowe części żeber. W półprzezr. mleczno-lśniącej istocie podst.
znajdują się liczne grupy chondrocytów, a między nimi – włókna kolagenowe.
– sprężysta
Występuje w małżowinie usznej, współtworzy też część chrząstek krtani i nagłośni. W
istocie podst. zanurzona jest delikatna siateczka włókien elastycznych. Nie ulega mineralizacji.
– włóknista
W subst. podst. licznie występują grube pęczki włókien kolagenowych, nadaje to dużą wytrzymałość na zerwanie. Występowanie w miejscach przyczepu ścięgien do kości, współtworzy także krążki międzykręgowe w kręgosłupie.
• tkanka kostna
Powstaje w drodze kostnienia tkanki chrzęstnej szklistej, lub tkanki łącznej właściwej. W
odróżnieniu od chrząstek, kości są bogato unaczynione i unerwione. Tkanka kostna jest aktywna pod względem metabolicznym, i jest cały czas przebudowywana.
W istocie międzykomórkowej kości zanurzone są liczne włókna kolagenowe, zwane tutaj osseinowymi. Subst. podst. ulega silnemu wysyceniu solami mineralnymi, głównie wapnia. Powodują one, że jest ona twarda i wytrzymała na duże obciążenia mechaniczne.
W istocie międzykomórkowej znajdują się też liczne jamki kostne z komórkami –
osteocytami. Z wiekiem ilość elementów organicznych maleje na rzecz nieorganicznych, dlatego kości stają się bardziej kruche i łamliwe. W dojrzałych kościach włókna kolagenowe są zatopione w subst. podst., tworząc tzw. blaszki kostne.
– zbita
Pojedyncza blaszka kostna przypomina rynnę – jest łukowato zagięta wzdłuż drugiej osi. Zwarty układ licznych blaszek otacza koncentrycznie kanał Haversa – na przekroju poprzecznym widać blaszki jako łuki otaczające światło kanału. Taka pojedyncza jednostka budulcowa to osteon. Pomiędzy nimi znajduje się istota międzykom. Kanały Haversa tworzą system Haversa, w którym przebiegają naczynia krwionośne, limfatyczne i nerwy.
Tkanka kostna zbita tworzy przede wszystkim ramiona długich dźwigni w szkielecie –
buduje trzony kości długich, w czaszce współtworzy kości osłaniające mózgowie.
Podstawę konstrukcyjną tworzą blaszki kostne ciasno owinięte wokół siebie, tzw.
beleczki kostne. Tworzą one przestrzenną sieć. Przestrzenie między nimi wypełnia szpik kostny. Ażurowe ułożenie pozwala na amortyzowanie przeciążeń, co jest istotne w pracujących stawach, dlatego tkanka ta występuje głównie w końcowych częściach kości długich.
Cecha
Tkanka zbita
Tkanka gąbczasta
Występowanie
trzony kości długich
końce kości długich
Podst. elem. konstrukcyjny
osteon
beleczki kostne
Szpik kostny
nie
tak
Kanały Haversa
tak
nie
Amortyzacja przeciążeń
brak
duża
Regeneracja
mała
duża
Zdolności regeneracyjne kości są duże. W miejscu uszkodzenia tzw. komórki kościogubne lokalnie rozpuszczają kość. W tym czasie komórki kościotwórcze uzupełniają ubytki bądź
spajają fragmenty kostne.
Cecha
Tkanka chrzęstna
Tkanka kostna
Chondrocyty
tak
nie
Blaszki kostne
nie
tak
Elementy budulcowe
chondrocyty
osteocyty
Szybka regeneracja
tak
nie
Twardość
mała
wysoka
Mineralizacja
nie
tak
Tkanki łączne płynne: krew i limfa
• Krew
Krew składa się z substancji międzykomórkowej – osocza, oraz elementów morfotycznych
– krwinek (czerwonych erytrocytów, białych leukocytów oraz płytek krwi – trombocytów).
Osocze jest lekko żółtawą cieczą zawierającą ok. 90% wody, rozpuszczone związki organiczne (ok. 9%) - z czego większość stanowią białka oraz fibrynogen odpowiedzialny za tworzenie skrzepów. W osoczu jest rozpuszczona także glukoza oraz niewielka ilość wolnych kwasów tłuszczowych, hormonów i mocznika. Zw. nieorganiczne stanowią 1%
osocza i są to głównie chlorek sodu, jony wapnia, potasu, magnezu oraz żelaza.
Elementy morfotyczne krwi powstają głównie w czerwonym szpiku kostnym, który wypełnia m. in. jamy szpikowe kości długich i płaskich. Od 6-7 r życia ten rodzaj szpiku jest zastępowany przez szpik żółty (tłuszczowy), który nie spełnia funkcji krwiotwórczej. U
dorosłego człowieka szpik czerwony zachowuje się w tkance kostnej gąbczastej, natomiast żółty – w jamach szpikowych kości długich.
Krew dostarcza tlen z płuc do wszystkich komórek ciała (rola oddechowa), zaopatruje wszystkie komórki w materiały budulcowe i energetyczne (rola odżywcza), transportuje
zbędne i szkodliwe produkty metabolizmu (rola wydalnicza), bierze udział w procesach odpornościowych (rola immunologiczna), rozprowadza ciepło, pomaga w utrzymaniu stałej temperatury ciała (rola termoregulacyjna).
Podział leukocytów:
– Granulocyty
Posiadają swoiste ziarnistości w cytoplazmie oraz płatowate jądro. Neutrofile stanowią ok. 60% wszystkich leukocytów. Ich funkcją jest obrona przed infekcjami.
Eozynofile stanowią ok 3%, niszczą obce białka, np. alergenne, tworzone są także przy zarażeniu pasożytami, oraz w czasie zakaźnych chorób bakteryjnych. Bazofile stanowią ok 0,5-1% wszystkich leukocytów.
– Agranulocyty
– Limfocyty (25-35%)
Posiadają duże, kuliste jądro, mają kształt okrągławy. Do krwi dostają się mało aktywne, są pobudzane przez kontakt z alergenem. Wyróżniamy limfocyty T
(dojrzewające w grasicy), oraz limfocyty B (szpikozależne, niedojrzewające w grasicy, żyją 4-10 dni, produkują przeciw ciała).
– Monocyty (5-8%)
Mają zdolność wydostawania się poza światło naczyń układu krążenia, szybkiego ruchu pełzakowatego i są komórkami żernymi. Dojrzałe nazywa się makrofagami. Żyją 3-5 dni. Pożerają we krwi ogromne ilości bakteri i skrawków obumarłych tkanek.
Cecha
Erytrocyty
Leukocyty
Trombocyty
Liczba [/mm³]
4,5 - 7 mln
6-9 tys.
200-400 tys.
Miejsce wytwarz. czerwony szpik kostny
układ limfatyczny,
szpik kostny
czerwony szpik kostny
Czas życia
100-120 dni
4-10 dni (limfocyty B)
8-10 dni
3-5 dni (monocyty)
Miejsce rozkładu
śledziona, wątroba
śledziona
śledziona
Kształt komórki
okrągłe, dwuwklęsłe
kulisty
różnorodny
Jądro
brak (tylko faza
płatowate, kuliste
nie
rozwoju)
Barwnik
hemoglobina
-
tak
Rodzaje
-
- granulocyty:
-
neutrofile, eozynofile,
bazofile
- agranulocyty:
limfocyty (T/B),
monocyty
Funkcje
transport tlenu i CO₂
obrona przed
udział w procesie
infekcjami, niszczenie
krzepnięcia krwi,
obcych organizmów
homeostaza
Pośredniczy w dwustronnej wymianie substancji pomiędzy krwią i innymi tkankami. W
skład chłonki wchodzi nieupostaciowane osocze, zbliżone składem do osocza krwi, z jedynie większą zaw. tłuszczu. Spośród elementów morfotycznych większość stanowią limfocyty. Chłonka spełnia więc także rolę odpornościową.
Tkanka mięśniowa
Podstawową jednostką czynnościową każdego mięśnia jest włókno mięśniowe. Tak określa się zarówno pojedynczą komórkę mięśniową gładką, jak i wielojądrzaste włókno mięśnia poprzecznie prążkowanego szkieletowego. W cytoplazmie włókien mięśniowych koncentrują się białka kurczliwe, tworząc filamenty. Występują ich dwa rodzaje:
– cienkie, w których skład wchodzi białko o nazwie aktyna
– grube, w których skład wchodzi białko – miozyna
Filamenty zorganizowane są w miofibryle (włókienka kurczliwe). Prążki jasne zawierają fibryle aktynowe, a ciemne – głównie miozynowe.
Rodzaje tkanki mięśniowej
– Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana szkieletowa
Tkanka ta buduje aktywną część układu ruchu. Włókna w mięśniu ułożone są równolegle do siebie, co zwiększa siłę skurczu. Ich wnętrze jest wypełnione głównie pęczkami miofibryli. Spłaszczone jądra komórkowe, których liczba może dochodzić do kilkuset w jednym włóknie, znajdują się na obrzeżach komórki. Mięśnie te są dobrze ukrwione i unerwione, ich skurcz zależy od naszej woli. Skurcz szybki, szybkie męczenie się tkanki.
– Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana serca
Podstawowe jednostki budulcowe tkanki serca są jedno-, rzadko dwujądrzastymi komórkami. Miejsca połączeń międzykomórkowych nazwane zostały wstawkami. W
„oczkach” sieci komórkowej występują liczne naczynia krwionośne. Skurcze serca są niezależne od naszej woli, chociaż pośrednio możemy na nie wpływać. Skurcz dość szybki, rytmiczny. Nie występuje męczenie się.
– Tkanka mięśniowa gładka
Współtworzy ściany narządów wewnętrznych: przewodu pokarmowego, naczyń krwionośnych, limfatycznych i narządów moczowo-płciowych. Włókna gładkie skupiają się najczęściej w pasma, bądź w błony mięśniowe. Mogą pozostawać w długotrwałym skurczu, nawet przy niedoborze tlenu. Zbudowana jest z jednojądrzastych wrzecionowych komórek, cytoplazmę wypełniają liczne miofibryle, ilość białek kurczliwych jest mniejsza niż we włóknach poprzecznie prążkowanych, ułożenie filamentów jest nieregularne, skurcze są niezależne od naszej woli. Skurcz wolny.
Tkanka nerwowa i glejowa
Podstawową jednostką anatomiczną tej tkanki są komórki nerwowe (neurony) oraz komórki glejowe. Komórki glejowe są odpowiedzialne za odżywanie i ochronę komórek nerwowych.
Zadaniem neuronów jest szybkie przesyłanie informacji wzdłuż komórki, od dendrytu do neurytu.
Dendryty zwykle są krótkie i mają drzewkowaty kształt. Neuryt (akson) rozgałęzia się na końcu, zwykle jest jeden na komórkę, i może osiągać długość do 1m. Długie wypustki kończące się w znacznej odległości od ciała komórki nerwowej to włókna nerwowe. Wiele włókien, np. neuryty
przewodzące impulsy z rdzenia kręgowego do mięśni szkieletowych, są grube i mają osłonkę rdzenną (mielinową) oraz komórkową. W miejscach styku komórek osłonkowych występują przerwy w osłonce rdzennej. Są to przewężenia Ranviera. Osłonka mielinowa jest dobrym izolatorem elektrycznym. Zdolności regeneracyjne są małe.
Złącza pomiędzy komórkami nerwowymi to synapsy. Gdy impuls osiąga zakończenie neurytu (błonę presynaptyczną), do szczeliny synaptycznej otwierają się pęcherzyki zawierające mediator (np. acetyloholinę lub noradrenalinę). Dyfuduje on przez szczelinę i pobudza białkowe receptory w błonie postsynaptycznej, wyzwalając w kolejnej komórce impuls nerwowy. Istnieją także synapsy nerwowo-mięśniowe i nerwowo-gruczołowe.