Definicja
Roztwory olejowe
Roztwory olejowe – Solutiones oleosae
– s
Solutiones oleosae
ą to roztwory powstałe przez
rozpuszczenie składników leczniczych o
charakterze lipofilowym w różnego
rodzaju olejach
Oleje - charakterystyka
inne nazwy tłuszczów to: trójglicerydy, triglicerydy
oleje należą do szerokiej grupy związków nazywanych tłuszczami
tłuszcze w organizmie są magazynowane w tkance
tłuszczowej, która pełni funkcję magazynu energii, a także cieplnej izolacji oraz mechanicznej osłony
tłuszcze (lipidy) - pod względem chemicznym są estrami, w których trzy cząsteczki kwasów tłuszczowych są połączone z
cechą odróżniającą tłuszcze płynne od stałych jest
gliceryną
obecność w ich cząsteczkach nienasyconych kwasów
tłuszczowych np.:
• linolowego
• oleinowy (olejowy)
• arachidowego
1
Kwas linolowy
Kwas oleinowy
Kwas linolowy (z łac. linum - len, oleum - olej), kwas cis-9,12-oktadekadienowy to jeden z
Kwas oleinowy zwany też olejowym - (z łac. oleum - olej), nienasyconych kwasów tłuszczowych typu
kwas cis-9-oktadecenowy to jednonienasycony kwas omega-6 o wzorze sumarycznym C H COOH
tłuszczowy typu omega-9 o wzorze sumarycznym
17
31
C H COOH
17
33
aby uchronić oleje przed rozkładem należy:
oleje rozpuszczają się w większości rozpuszczalników organicznych, szczególnie łatwo w:
przechowywać je w niskiej temperaturze
chloroformie
w naczyniach całkowicie wypełnionych i szczelnie
eterze etylowym
zamkniętych
chronić od światła
natomiast trudno rozpuszczają się w etanolu, wyjątek stanowi Ricini
oleum, którego rozpuszczalność
w
szczególnie
rygorystycznym
wymogom
spirytusie wynika z obecności w jego cząsteczce kwasu
rycynolowego
posiadającego
grupy
hydroksylowe,
jakościowym podlegają oleje przeznaczone jako
ułatwiające proces rozpuszczania
rozpuszczalniki
do
leków
stosowanych
parenteralnie, m.in.:
oleje są bardzo wrażliwe na czynniki powodujące ich
hormonów steroidowych,
hydrolizę i utlenianie – jest to tzw. proces jełczenia
witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K)
2
Podział olejów ze względu na
pochodzenie
Rapae oleum – olej rzepakowy
Lini oleum – olej lniany
Arachidis oleum – olej arachidowy
1. oleje roślinne
Sojae oleum – olej sojowy
2. oleje zwierzęce
Gossypi oleum – olej bawełniany
3. oleje mineralne
Ricini oleum – olej rącznikowy (rycynowy)
Amygdalarum oleum – olej migdałowy
Oleum Olivarum – oliwa z oliwek
Oleje zwierzęce
Podział olejów na:
Oleum Jecoris Aseli – olej wątłuszowy – tran
Oleje mineralne
1. Oleje farmakopealne
2. Oleje pozafarmakopealne
Paraffinum liquidum – parafina płynna
mieszanina ciekłych węglowodorów nasyconych
otrzymywana w wyniku rafinacji średnich frakcji ropy naftowej
ciecz bezbarwna, bez smaku i zapachu
3
Oleje farmakopealne
Lini oleum – olej lniany
olej lniany – otrzymany poprzez tłoczenie na zimno
Lini oleum – olej lniany
małych, brązowych nasion lnu ( Linum usitatissimum)
Rapae oleum – olej rzepakowy
olej roślinny o żółtawym zabarwieniu i intensywnym,
Jecoris Aseli oleum – olej wątłuszowy – tran
cierpkim zapachu
Ricini oleum – Oleum Palmae Christi –
jako tłuszcz jadalny stracił na znaczeniu ze względu na
olej rącznikowy – olej rycynowy
stosunkowo wysoką cenę i niezbyt atrakcyjny smak
Paraffinum liquidum - paraffina płynna
jako
surowiec
przemysłowy
olej
lniany
był
wykorzystywany ze względu na zdolność polimeryzacji
pod wpływem światła i tlenu atmosferycznego
Oleje farmakopealne
obecnie jest stosowany do otrzymywania:
Sapo kalinus – mydła potasowego
Rapae oleum – olej rzepakowy
Linimentum
calcis
–
mazidła
wapiennego
stosowanego w oparzeniach i odmrożeniach
w przemyśle kosmetycznym używany jako dodatek
otrzymywany przez wytłoczenie na zimno nasion
do olejków do ciała, przeznaczony dla skóry tłustej, rzepaku i rzepiku
pękającej, skłonnej do zapaleń
podstawowy olej recepturowy
wykazuje działanie regenerujące, hamuje zapalenia
jeżeli nie zapisano rodzaju oleju na jakim ma
skóry
być wykonana recepta to należy zastosować olej
rzepakowy
4
Oleje farmakopealne
Oleje farmakopealne
Jecoris Aseli oleum – olej wątłuszowy – tran
Ricini oleum – Oleum Palmae Christi –
ciekły tłuszcz otrzymywany z niektórych ryb i ssaków morskich
olej rącznikowy – olej rycynowy
posiada charakterystyczny zapach i smak
zawiera dużo nienasyconych kwasów tłuszczowych (do 85%), a szczególnie wyj
otrzymywany przez wytłoczenie na zimno nasion rącznika, a ątkowo wartościowych kwasów omega-3
następnie oczyszczenie przez wygotowanie z wodą
bogaty w witaminy rozpuszczalne w tłuszczach głównie A, D i E
nasiona zawierają 35–58% tłuszczu, a także około 20% białka oraz
wyciągi tłuszczowe - trany, stosowane są jako leki przy trujące związki – alkaloid rycyninę i białko rycynę
awitaminozach A i D, a także przy krzywicy
olej rycynowy stosowany w medycynie w przeciwieństwie do
tran wykorzystywany jest również jako tłuszcz jadalny (ludność technicznego otrzymuje się tylko przez tłoczenie na zimno Dalekiej Północy)
działa on drażniąco na błonę śluzową jelita cienkiego, pobudzając
najbardziej rozpowszechnionymi rodzajami tranu są obecnie: jego perystaltykę i dlatego działa rozwalniająco i przeczyszczająco
tran wielorybi
( laxativum)
tran z chrząstki rekina
olej rycynowy będący składnikiem maści i past jest środkiem leczniczym przy leczeniu wrzodów skóry, oparzeń, chorób
Łacińska nazwa ricinus w j. polskim oznacza
pochwy i szyjki macicy oraz okulistyce, przy złuszczjącym zapaleniu powiek rogówki
kleszcza, gdyż dojrzałe nasiona
przypominają "napitego" kleszcza
olej rycynowy znajduje zastosowanie jako:
składnik kropli do oczu
plastyfikator (np. 3% dodatek do Collodium – Collodium elasticum)
składnik mazideł i emulsji
w ogrodzie używany jest jako naturalny repelent przeciw kretom i turkuciom
Roślina uprawiana na całym świecie jako roślina
oleista lub ozdobna. Hodowla w celach ozdobnych
jest niebezpieczna ze względu na trującą rycynę –
spożycie 10-20 nasion rącznika może spowodować
śmierć człowieka, a już 3 – biegunkę i wymioty.
5
Oleje pozafarmakopealne
Arachidis oleum – olej arachidowy
otrzymywany przez wytłoczenie na zimno nasion
Arachis hypogea
Arachidis oleum – olej arachidowy
stosowany w przemyśle kosmetycznym jako czysty
Sojae oleum – olej sojowy
olejek do ciała lub do masażu, jako dodatek do
kosmetyków, olejków do kąpieli
Oleum Olivarum – oliwa z oliwek
polecany jest (ze względu na swoje właściwości) bardzo
suchej skórze, skłonnej do łuszczenia się, a także przy egzemie
stosowany w maskach do włosów przy łupieżu
olej działa na skórę zmiękczająco
Oleje pozafarmakopealne
olej z orzeszków ziemnych można zastąpić oliwą z
oliwek
(mają
podobne
właściwości)
-
poprzez
Sojae oleum – olej sojowy
mieszaninę w proporcjach 1:2 z innym olejem roślinnym
można zredukować jego "ciężkość"
znajduje zastosowanie:
otrzymywany przez wytłoczenie dojrzałych
jako rozpuszczalnik w kroplach do oczu i płynach do
nasion soi
iniekcji
stosowany do produkcji wielu odżywek, m.in. do
do preparatów farmaceutycznych np. mazideł
wytwarzania emulsji tłuszczowej do odżywiania
pozajelitowego Intralipid
6
Oleum Olivarum – oliwa z oliwek
otrzymywany przez wytłoczenie na zimno
Przykłady roztworów
dojrzałych owoców oliwki
olejowych
stosowany m.in. jako rozpuszczalnik w kroplach
do oczu
przygotowanie
Rp.
kamforę i olej rzepakowy ogrzewać w szczelnie
zamkniętym naczyniu na łaźni wodnej o
Camphorae oleum
20,0
temperaturze około 40ºC, często mieszając aż
do całkowitego rozpuszczenia kamfory
po ochłodzeniu roztwór należy przesączyć
skład (wg FP. VI)
Camphora
10,0 cz.
przechowywanie
Rapae oleum
90,0 cz.
w
naczyniach
szczelnie
zamkniętych
w
chłodnym miejscu
działanie i zastosowanie
rozgrzewające, stosowany zewnętrznie
7
natomiast rozpuszczalność kwasu salicylowego w oleju rącznikowym wynosi około 1:10
Rp.
dlatego przy wykonywaniu powyższej recepty należy
5% Sol. oleosae Acidi salicylici
50,0
zastąpić część oleju rzepakowego olejem rycynowym w
takiej ilości, aby możliwe było przygotowanie roztworu rzeczywistego (10,0 części oleju rycynowego na 1,0
przygotowanie
część kwasu salicylowego)
podstawowym
olejem
stosowanym
jako
rozpuszczalnik w technologii recepturowej jest olej
Acidi salicylici
2,5
rzepakowy, tak więc należałoby się nim posłużyć
przy
wykonaniu
powyższej
recepty, jednak
Ricini olei
25,0
rozpuszczalność
kwasu
salicylowego
w
oleju
Rapae olei
ad 50,0
rzepakowym jest ograniczona do stosunku 1:80
przechowywanie
do suchej butelki z dopasowanym korkiem odważyć
25,0 g oleju rycynowego, dodać 2,5 g. odważonego na
wadze proszkowej kwasu salicylowego i uzupełnić olejem
rzepakowym do masy 50,0 g
zawartość butelki dokładnie wymieszać i ogrzewać na
łaźni wodnej o temperaturze 60ºC aż do całkowitego
rozpuszczenia kwasu salicylowego, często mieszając,
ciepły roztwór przesączyć do suchej butelki i opatrzyć właściwą etykietką
działanie i zastosowanie
zewnętrznie, jako środek o działaniu słabo odkażającym
8