Budowa i funkcje poszczególnych tkanek zęba id 94149

5.4 Budowa i funkcje poszczególnych tkanek zęba.

Szkliwo

Jest zmineralizowaną i najtwardszą tkanką organizmu człowieka, która pokrywa

zębinę korony zęba. Najgrubsza warstwa szkliwa występuje na guzkach i brzegach

siecznych zęba. Szkliwo kończy się przy szyjce zęba pokryte cienką warstwą cemen-

tu, rzadziej graniczy z cementem, a niekiedy szkliwo od cementu oddziela wąski pas

nie przykrytej zębiny korzenia.

Powierzchnię szkliwa świeżo wyrzniętych zębów pokrywa odporna na kwasy cien-

ka błonka zwana oszkliwiem lub błoną Nasmytha. Błonka ta z czasem ulega starciu.

Szkliwo składa się z pryzmatów szkliwnych i substancji miedzypryzmatycznej. W

składzie chemicznym szkliwa przeważają wapń i fosfor w postaci hydroksyapatytów,

w mniejszej ilości występują magnez, sód, potas, chlor i fluor. Składniki mineralne

znajdują się w pryzmatach szkliwa. Pryzmaty szkliwa połączone są w pęczki. Pry-

zmaty to wąskie, bardzo wydłużone strukturalne podjednostki szkliwa. Ich szerokość

wynosi ok. 5 µm, a na przekroju poprzecznym mają kształt dziurki od klucza, arkady

lub łuski. Przebiegają od granicy z zębiną do powierzchni szkliwa promieniście ukła-

dają się przy szyjce zęba poziomo, a na powierzchni żującej prawie pionowo. Pęczki

mają przebieg falisty, stąd na przekroju jedne są przecięte podłużnie a inne po-

przecznie. Badane w świetle odbitym manifestują się jako pasy jasne i ciemne zwane

smugami Huntera-Schregera. Na przekroju podłużnym widoczne jest poprzeczne

prążkowanie pryzmatów szkliwa zwane prążkowaniem Retziusa. Są to miejsca słab-

szego zmineralizowania szkliwa związane ze zmianami w rytmie dowozu składników

mineralnych w okresie wapnienia szkliwa. Istota miedzypryzmatyczna zbudowana

jest głównie z nierozpuszczalnych białek. Składniki organiczne szkliwa to specyficzne

dla szkliwa białka (nieco podobne do keratyn - białka obecnego w wytworach skóry):

• amelogeniny

• nieamelogeniny: ameloblastyny, enameliny i tufteliny.

W istocie organicznej szkliwa występują ponadto fosfolipidy.

Szkliwo graniczy z zębiną poprzez linie szkliwno-zebinowa, która nie jest gładka,

lecz przebiega w postaci lini festonowatej (ząbkowanej), co zapewnia mocne powią-

zanie obu tkanek.

W szkliwie występują wtórne formacje szkliwa złożone z substancji organicznej –

pęczki i płytki szkliwne. Pęczki szkliwne wychodzą od linii szkliwno-zebinowej i w po-

staci pióropusza kończą się w szkliwie. Prawdopodobnie jest to droga, przez którą

docierają do szkliwa substancje odżywcze. Blaszki szkliwne rozpoczynają się na

wolnej powierzchni szkliwa i biegną do granicy szkliwno-zębinowej, niejednokrotnie

przekraczając ją. Te formacje uważane są za pęknięcia szkliwa z okresu rozwojowe-

go, które następnie wypełniają się substancją organiczną.

Funkcją szkliwa jest ochrona zębiny i miazgi zęba. Budowa szkliwa zapewnia mu

dużą odporność na działanie czynników mechanicznych, chemicznych i termicznych.

Szkliwo uważane jest za błonę półprzepuszczalną. Odbywają się w nim procesy bio-

logiczne. Szkliwo młodszych osobników wykazuje przenikliwość znacznego stopnia,

natomiast szkliwo osobników starszych wykazuje przepuszczalność minimalnego

stopnia. Przemiana materii w szkliwie odbywa się w dwóch kierunkach: szkliwo –

miazga i miazga – szkliwo za pośrednictwem zębiny.

Dojrzałe szkliwo ma odcień kremowy – związane jest to z dużą zawartością składni-

ków mineralnych. Młode szkliwo i szkliwo zębów mlecznych – odcień niebieskawy

(zawiera mniej składników mineralnych).

Zębina

Zębina tworzy główny korpus zęba. W obrębie korony graniczy ze szkliwem, w ob-

rębie korzenia zęba z cementem. Od wewnątrz graniczy z miazgą stanowiąc ściany

jamy zęba.

Zębina zawiera 72% -74% substancji nieorganicznych i 26% -28% substancji or-

ganicznych i wody. Substancję nieorganiczną stanowią głownie fosforany wapnia, w

mniejszych ilościach weglany wapnia, chlorki wapnia, fosforany magnezu oraz nie-

znaczna ilość rozpuszczalnych soli mineralnych. Do składników organicznych szkliwa

zalicza się głównie kolagen. W nieznacznej ilości występują tu polisacharydy i tłusz-

cze.

Istotę podstawową zębiny tworzą włókna kalogenowe zwane włóknami Ebnera

ułożone w pęczki, spojone istotą kitową. Przebiegają podłużnie w stosunku do długiej

osi zęba, prostopadle do kanalików zębinowych. Oprócz włókien Ebnera występują

spiralne włókna Korffa biegnące promieniście od miazgi do powierzchni zewnętrznej

zębiny. Zębina utworzona jest prawie wyłącznie z istoty międzykomórkowej. Charak-

ter komórkowy mają jedynie przebiegające przez nią wypustki komórek zębinotwór-

czych - odontoblastów, leżących na pograniczu miazgi i zębiny. Wypustki te, tzw.

włókna Tomesa, biegną w kanalikach przebijających całą grubość zębiny od jamy

zęba do granicy ze szkliwem lub z cementem. Kanaliki w swym przebiegu oddają

liczne odgałęzienia.

Budowa zębiny wykazuje lokalne różnice w zakresie struktury, stopnia mineraliza-

cji i składu fazy organicznej.

Prezębina tworzy pas otaczający bezpośrednio miazgę zęba, nie wykazuje mine-

ralizacji, stąd brak jej na szlifach. Jej skład jest odmienny od istoty organicznej pozo-

stałych obszarów zębiny. Wraz z wiekiem warstwa prezębiny staje się dużo cieńsza

(do ok.10 µm), ale jej utrzymanie jest niezbędne dla zachowania żywotności odonto-

blastów w miazdze.

Zębina pierwotna i wtórna. Zębina pierwotna to zębina wytworzona w trakcie roz-

woju zęba. Wraz z wiekiem pojawia się tzw. zębina wtórna – leżąca do wewnątrz od

pierwotnej. Jej tworzenie rozpoczyna się w chwili uformowania korzenia (w okresie

wyrzynania zęba). Przyrasta powoli, ale stale, co stopniowo zmniejsza obszar komo-

ry zęba. Jej kanaliki stanowią przedłużenie kanalików zębiny pierwotnej, choć ich

przebieg ma często zmieniony kierunek.

Trzecia zębina (odkładana najbardziej wewnętrznie) ma dwie odmiany: pierwsza z

nich jest produkowana przez istniejące odontoblasty w odpowiedzi na próchnicę, lub

bodźce wynikające z opracowywania ubytków i nosi nazwę zębiny odczynowej. Jej

skład i przebieg kanalików są podobne jak w zębinie wtórnej. Drugi typ to zębina re-

paracyjna, tworzona głównie przez komórki zębinotwórcze rekrutujące się z komórek

macierzystych miazgi i zastępujące odontoblasty (które mogą obumierać np. w prze-

biegu procesu zapalnego wywołanego antygenami bakteryjnymi). Jest ona wyraźnie

odgraniczona od typowej zębiny i posiada odmienną budowę.

Wyróżniamy następujące obszary zębiny:

- zębinę międzykanalikową, tworzącą zasadniczą część bloku zębinowego;

- zębinę wewnątrzkanalikową (okołokanalikową), zwaną dawniej osłonką Neumana.

Wyściela ona wewnętrzną powierzchnię kanalików, nie zawiera włókien kolageno-

wych, ma nieco odmienny skład macierzy i drobniejsze kryształy hydroksyapatytów.

Stopień jej mineralizacji wzrasta w miarę oddalania się od komory zęba oraz z wie-

kiem; powoduje to obliterację (zamknięcie) dystalnych odcinków kanalików u osób

starszych;

- zębinę okrywową stanowiącą zewnętrzny pas (szerokości 20-150 µm) zębiny kor-

nowej (bezpośredni pod szkliwem). Jest ona pierwszym produktem odontoblastów,

Jest słabiej zmineralizowana, a kanaliki ulegają w jej obszarze licznym rozgałęzie-

niom.

Funkcją zębiny jest osłona miazgi przed czynnikami szkodliwymi i pośredniczenie

w przemianie materii szkliwa i cementu, a także przekazywanie bodźców zewnętrz-

nych do splotu nerwowego w miazdze za pośrednictwem włókien nerwowych, które

nie docierają do granicy zębiny ze szkliwem i cementem oraz za pośrednictwem wy-

pustek Tomesa.

Cement

Podobnie jak zębina, cement jest pochodzenia mezenchymalnego, ale swoją budo-

wą i składem (zawiera 65% składników nieorganicznych) w o wiele większym stopniu

przypomina tkankę kostną zarówno pod względem struktury, jak i budujących go

składników organicznych i nieorganicznych. Cement jest zbudowany z nieregular-

nych blaszek (linie przyrostowe Saltera). W obrębie cementu wyróżnia się zatem

włókna „zewnętrzne” (pochodzenia zewnętrznego), przebiegające prawie prostopadle

do powierzchni cementu i wyprodukowane przez fibroblasty uczestniczące w tworze-

niu ozębnej oraz włókna „wewnętrzne” wytworzone przez cementoblasty i ułożone

równolegle do powierzchni cementu.

Wyróżniamy dwa rodzaje cementu: bezkomórkowy (pierwotny) i komórkowy

(wtórny).

Cement bezkomórkowy pokrywa cienką warstwą całą zębinę korzeniową, a w

szyjce kontaktuje się ze szkliwem. Jego blaszki, między którymi nie ma komórek,

otaczają korzeń zęba na podobieństwo blaszek podstawowych zewnętrznych otacza-

jących kość.

Cement komórkowy pojawia się na cemencie bezkomórkowym na wysokości dolnej

1/3 korzenia i jego grubość wzrasta w kierunku wierzchołka zęba. W tej okolicy

i w łukach międzykorzeniowych jest on najgrubszy. Podobnie jak w kości, w cemen-

cie komórkowym obecny jest system łączących się ze sobą niezmineralizowanch

przestrzeni – jamek i kanalików, w których znajdują się komórki i ich wypustki. Po-

między blaszkami cementu wtórnego widoczne są jamki zawierające komórki zwane

cementocytami. Przypominają one osteocyty i posiadają wypustki.

Granice między dwoma rodzajami cementu mogą ulegać zatarciu, co wynika z

szybszego odkładania się cementu komórkowego (zwłaszcza jako reakcja na bodźce

mechaniczne i zapalne) niż bezkomórkowego.

Cienka, powierzchniowa strefa cementu (precement) jest niezmineralizowana;

pokrywa ją ciągła warstwa cementoblastów wykazujących, w przypadku cementu

komórkowego, połączenia z wypustkami najbliższych cementocytów. Jest ona po-

przerywana jedynie w miejscach, gdzie do cementu wnikają z ozębnej zbite pęczki

włókien kolagenowych. Na powierzchni cementu występują również tzw. odontokla-

sty, odpowiedniki osteoklastów, zdolne do trawienia cementu i zębiny. W trakcie za-

stępowaniu zębów mlecznych zębami stałymi aktywność odontoklastów gwałtownie

wzrasta, a korzenie zębów mlecznych są intensywnie trawione, co ułatwia proces

wymiany uzębienia mlecznego na stałe.

Cement odżywiany jest przez miazgę za pośrednictwem zębiny i przez ozębną.

Cement pełni następujące funkcje:

1. chroni zębinę przed szkodliwymi czynnikami

2. utrzymuje prawidłową szerokość szpary ozębnej,

3. naprawia uszkodzenia powstałe na korzeniu przez apozycję cementu

4. wraz z innymi elementami przyzębia utrzymuje ząb w zębodole.

Miazga zęba

Tworzy ją tkanka łączna galaretowata, wypełniająca komorę i kanał zęba. Miazga

łączy się z ozębną i dalszym otoczeniem przez otwór wierzchołkowy, który stanowi

miejsce wejścia i wyjścia naczyń krwionośnych oraz pęczków nerwowych.

Elementy miazgi nie są równomiernie rozmieszczone: można w niej wyróżnić dwie

strefy bogate w komórki przedzielone strefą bezkomórkową. Są to, zaczynając od

zewnątrz:

- strefa odontoblastów ułożonych w koronie wieloszeregowo, a w korzeniu w jednym

szeregu. Ich jądra układają się na różnych poziomach, stąd warstwa odontoblastów,

szczególnie w koronie (gdzie komórki są wyższe), ma charakterystyczny ząbkowany

wygląd. Posiadają one wypustki trzech rodzajów:

(1) długa wypustka (czasem więcej niż jedna) odchodząca od szczytu komórki,

wchodzi do kanalika zębinowego i biegnie w jego obrębie jako włókno Tomesa;

(2) krótkie wypustki boczne łączą odontoblasty między sobą;

(3) wypustka miazgowa odchodząca od podstawy komórki wchodzi w głąb miazgi.

Między odontoblastami przechodzą grube włókna srebrochłonne zwane włóknami

spiralnymi Korffa, które występują w zewnętrznych warstwach miazgi i zakotwiczają

się w zębinie. Między odontoblastami występują komórki dendrytyczne, włókna

Korffa i włókna nerwowe;

- strefa bezkomórkowa Weila: jasno zabarwiona, uboga w komórki, ale zawierająca

liczne wypustki odontoblastów i fibroblastów, naczynia włosowate i włókna nerwowe.

W wewnętrznych rejonach tej strefy i w strefie następnej leży splot Raschkowa.

Przez obszar tej strefy przechodzą włókna Korffa;

- strefa bogatokomórkowa (pośrednia), która stanowi zagęszczenie komórek na

obwodzie pozostałego obszaru miazgi, zwanego miazgą właściwą. Zawiera ona

elementy sieci kapilarnej i splotu Raschowa. Charakter komórkowy nadają tej strefie

zarówno komórki miazgi, jak i śródbłonki naczyń oraz komórki Schwanna włókien

nerwowych.

Unaczynienie miazgi.

Miazga jest silnie unaczyniona. Drobne tętnice, wchodzące przez otwór korzenio-

wy, a także przez jego boczne odgałęzienia, biegną wzdłuż przewodu korzeniowego i

rozpadają się na naczynia włosowate tworzące sieć (silniej rozwiniętą w miazdze

komory) i szczególnie gęstą u podstawy odontoblastów. Pętle włośniczek wnikają

również między odontoblasty aż do granicy z prezębiną.

Unerwienie miazgi

Miazga jest również silnie unerwiona. Wnika do niej, we wspólnych pęczkach z

naczyniami, około 2000 włókien, w większości (ok. 70-80%) bezrdzennych. Włókna

tworzą w części zewnętrznej miazgi dwa, połączone ze sobą sploty: splot Raschkowa

leżący pod warstwą odontoblastów oraz drugi, tzw. splot brzeżny, zlokalizowany po-

między odontoblastami i tworzący sieć włókien nad nimi (pod prezębiną), który za-

wiera włókna bezosłonkowe (tracą osłonkę mielinową, a następnie również osłonkę

Schwanna). Splot ten stanowi źródło włókien wchodzących do kanalików zębinowych

i odpowiedzialnych za natychmiastowy ostry ból.

Miazga spełnia następujace funkcje:

1. wytwórcze – wytwarzanie prezębiny i zębiny;

2. odżywcze – odżywianie zebiny przez odontoblastyczne wypustki Thomesa. Odży-

wianie szkliwa i cementu odbywa się za pośrednictwem zębiny przez granice szkliw-

no-zębinowa i cemento-zębinową;

3. czuciowe – włókna czuciowe odpowiedzialne są za wrażliwość miazgi i zębiny na

ból;

4. obronne – miazga wystawiona na działanie szkodliwych czynników: mechanicz-

nych, termicznych, chemicznych i bakteryjnych reaguje uruchomieniem obrony, w

postaci przyspieszonego formowania zębiny wtórnej i reparacyjnej oraz udziału ko-

mórek obronnych w stanach patologicznych.

5.5 Funkcje zębów

Funkcja narządu zębowego jest pobieranie i przygotowywanie pokarmów do tra-

wienia. Poszczególne grupy zębów maja budowę anatomiczną przystosowaną do

określonych zadań.

Siekacze ruchami nożycowatymi odcinają kęsy pokarmów o konsystencji twardej,

natomiast przy konsystencji kruchej siekacze przez naciśniecie odkruszają kęsy.

Kły służą do rozrywania kęsów pokarmowych.

W uzębieniu stałym, zeby przedtrzonowe miażdżą kęsy o konsystencji ziarnistej i

włóknistej oraz wyciskają z nich soki.

Zęby trzonowe rozdrabniają kęs żuciem i rozcieraniem, zwiększając tym powierzch-

nię zetknięcia pokarmu z enzymami zawartymi w ślinie.

5.6 Objawy starzenia się zębów.

1. Ścieranie się guzków na powierzchniach żujących zębów przedtrzonowych i trzo-

nowych oraz brzegów siecznych siekaczy i kłów

2. Zmniejszenie się komór zębów na skutek stałego wytwarzania przez miazgę zęba

zębiny wtórnej

3. Zwężanie się kanałów korzeniowych,

4. Zmniejszanie się w miazdze ilości komórek, a zwiększanie się włókien kolageno-

wych i srebrochłonnych

5. Zmiana barwy i ciemnienie zębów.

Bibliografia:

1. Grosfeld O. Fizjologia narzą du ż ucia – podrę cznik dla studentów stomatologii.

PZWL 1985

2. Łasiński W.: Anatomia głowy dla stomatologów. Warszawa: Państwowy Zakład

Wydawnictw Lekarskich, 1985, s. 119.

3. Knychalska-Karwan Z.: Stomatologia zachowawcza wieku rozwojowego. Wydaw-

nictwo Uniwersytetu Jagielońskiego, Kraków 2002

4. Szpringer-Nodzak M. Fizjologia narzą du ż ucia. Materiały do ć wiczeń. AMW , War-

szawa 1993

6. Budowa i fizjologia przyzębia

Rys. 22. Lokalizacja poszczególnych elementów przyzębia ( Na podstawie Jańczuk Z. Praktyczna

Periodontologia Kliniczna, Wydawnictwo Kwintesencja, Warszawa 2004)

Przyzębie jest to aparat utrzymujący ząb. Utworzony jest z tkanek stykających się

w obrębie jego szyjki: ozębnej, dziąsła, okostnej, kości wyrostka zębodołowego i ce-

mentu korzeniowego (mimo że jest on właściwie tkanką zęba).

Przyzębie jest zbudowane z układów tkankowych przystosowanych do utrzymania

zęba w określonej lecz nie nieruchomej pozycji. Zadaniem przyzębia jest opieranie

się czynnościowemu obciążeniu, przyjmowaniu napięć i urazów oraz hamowaniu

zbyt rozległych przemieszczeń zęba, wywołanych czynnikami mechanicznymi.

6.1 Ozębna

Tworzy ją tkanka łączna wypełniająca szczelinę między korzeniem zęba a kością

zębodołu. Szerokość szczeliny, a zatem i grubość ozębnej wynosi ok. 0,3 mm i jest

większa w okolicy szyjki zęba niż w okolicy szczytu. Ozębna spełnia dwie podstawo-

we czynności: mechaniczną - mocuje ząb w zębodole, i metaboliczną - odżywia

cement i kość zębodołu. Ozębną tworzą dwa typy tkanki łącznej: tkanka łączna zbita

o układzie regularnym, która tworzy więzadła (aparat więzadłowy) zęba oraz tkanka

łączna wiotka bogata w komórki, naczynia i nerwy.

Wytrzymałość mechanicznego połączenia zęba i zębodołu (szczególnie na

wklinowanie) zależy od trzech składowych błony ozębnej:

- włókien kolagenowych tworzących aparat więzadłowy;

- nieściśliwej istoty podstawowej, która ponadto dzięki silnemu uwodnieniu wykazuje

dodatnie ciśnienie; jest to również istotny czynnik ruchu zęba ku powierzchni, w

procesie jego wyrzynania;

- dużej zawartość krwi w charakterystycznych dla ozębnej szerokich naczyniach,

tworzących rodzaj poduszki hydraulicznej.

W ozębnej dominują włókna kolagenowe zbudowane z cienkich fibryli (50 nm),

tworzących pęczki grubości kilku mikrometrów (zwane włóknami głównymi), ułożone

w obszarach więzadłowych równolegle do siebie. Między fibrylami występuje większa

niż w klasycznych więzadłach ilość istoty podstawowej. Pęczki zakotwiczają się z

jednej strony w kości zębodołu, a z drugiej w cemencie (włókna Sharpeya) i są

szczególnie liczne blisko rąbka zębodołu.

Ze względu na ułożenie włókien wyróżniamy trzy grupy więzadeł o odmiennym

przebiegu:

- więzadła skośne (zawieszające): są najliczniejsze i występują prawie na całej dłu-

gości korzenia. Skierowane są one ukośnie od ściany zębodołu w dół do korzenia i

opierają się naciskowi, głównej sile działającej na ząb, przeciwdziałając jego wklino-

waniu w zębodół;

- więzadło wachlarzowate: odchodzi od wierzchołka korzenia i przyczepia się do dna

zębodołu. Zapobiega ono wysuwaniu się zęba z zębodołu;

- więzadło pierścieniowe: otacza okolicę szyjki zęba i łączy cement z kością szczytu

wyrostka zębodołowego. Górna część tego więzadła, odchodząca blisko granicy ze

szkliwem, jest wyodrębniana jako oddzielne więzadło cementowo-dziąsłowe i zako-

twicza się w blaszce właściwej dziąsła. Więzadło pierścieniowe ogranicza boczne

ruchy zęba i wraz ze złączem nabłonkowo-szkliwnym zamyka szczelinę pomiędzy

zębem a zębodołem od góry i zabezpiecza ozębną przed wtargnięciem drobnoustro-

jów.

Głównymi komórkami ozębnej są fibroblasty, które nie tylko wytwarzają włókna i

macierz, ale także produkują enzymy odpowiedzialne za przebudowę aparatu więza-

dłowego.

Ozębna jest silnie unaczyniona. Krew dopływa (pomijając mały zakres naczyń

pochodzenia dziąsłowego) przez tętnice zębodołowe górne i dolne, biegnące w kości

i oddające szereg gałęzi wchodzących do ozębnej na różnej wysokości. Naczynia

włosowate, szersze ok. trzykrotnie od przeciętnych, lokalizują się pomiędzy więza-

dłami i tworzą sieć otaczającą korzeń zęba.

Ozębna jest także silnie unerwiona przez czuciowe i autonomiczne włókna nerwowe.

Włókna dośrodkowe (zmielinizowane włókna czuciowe) należą w większości do

dwóch typów:

- włókna bólowe - reagują one na urazy mechaniczne, termiczne i zapalne;

- włókna przewodzące czucie z mechanoreceptorów (ciałek Ruffiniego) leżących na

powierzchni włókien kolagenowych i rejestrujących ich napięcie. Ozębna zawiera ich

szczególnie dużo, a ich układ jest odmienny w zależności od położenia zęba: zęby

przednie reagują silniej na siły działające pionowo a zęby trzonowe na siły poziome.

Stymulacja tych włókien ma zasadnicze znaczenie dla reakcji adaptacyjnych i

naprawczych układu więzadłowego.

6.2 Błona śluzowa wyrostka zębodołowego

Błona śluzowa pokrywająca wyrostek zębodołowy poza strefą podniebienną, która

ma charakter włóknisty, dzieli się na część dziąsłową oraz luźną błonę śluzową.

W obrębie części dziąsłowej wyróżnia się dziąsło wolne, składające się z dziąsła

brzeżnego i brodawki dziąsłowej oraz dziąsło właściwe określane jako dziąsło zbite

zrośnięte lub nieruchome.

Dziąsło brzeżne tworzy miękki mankiet dookoła szyjki zęba, który stanowi ze-

wnętrzną ścianę kieszonki dziąsłowej. W warunkach fizjologicznych w okolicy dna

kieszonki występuje naciek z limfocytów i plazmocytów, który świadczy o stałym lek-

kim podrażnieniu. Głębokość kieszonek dziąsłowych wynosi 0,5-1,5 mm.

Brodawki zębowe wypełniają przestrzeń między zębami. Mają kształt piramid

opartych na przegrodach międzyzębowych. W obrębie zębów trzonowych i przed-

trzonowych brodawki mogą dzielić się na część policzkową i językową lub podnie-

bienną, które połączone są miedzy sobą depresją lub przełęczą międzybrodawkową.

Luźna błona śluzowa pokrywająca pozostała część wyrostka zębodołowego po-

siada cienką błonę śluzową właściwą, natomiast znacznie rozbudowaną błonę pod-

śluzową. Ruchoma lub luźna błona śluzowa ma żywsze zabarwienie i można do-

strzec w niej przebiegające w niej naczynia krwionośne

Bibliografia:

1. Grosfeld O. Fizjologia narządu żucia – podręcznik dla studentów stomatologii.

PZWL 1985

2. Szpringer-Nodzak M. Fizjologia narządu żucia. Materiały do ćwiczeń. AMW , War-

szawa 1993