94

Orzecznictwo Lekarskie 2011, 8(2): 94-99

Aspekty prawno-medyczne udzielania pierwszej pomocy

ofiarom wypadków drogowych

Medico-legal problems of providing first aid to victims of traffic accidents Czesław Żaba 1,4/, Paweł Świderski 1/, Zbigniew Żaba 2/, Jerzy T. Marcinkowski 3/, Roland Podlewski 2/, Janusz Kołowski 1/

1/ Katedra i Zakład Medycyny Sądowej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu 2/ Klinika Anestezjologii, Intensywnej Terapii i Leczenia Bólu, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu 3/ Katedra Medycyny Społecznej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu 4/ Pracownia Badania Wypadków Drogowych, Instytut Ekspertyz Sądowych im. Prof. dra Jana Sehna w Krakowie Przedstawiono prawno-medyczne aspekty udzielania pierwszej pomocy In the paper, legal and medical problems are presented of providing ofiarom wypadków drogowych i dokonano analizy aktów prawnych assistance to victims of traffic accidents. Legal acts have been analyzed w kontekście udzielania pierwszej pomocy. W analizowanych aktach in the aspect of help provision. Inconsistencies and even divergences prawnych stwierdza się nieścisłości, a nawet rozbieżności dotyczące have been pointed out between individual regulations of the legal udzielania tej pomocy, jej zakresu a także zwolnienia z tego obowiąz-acts. Particular attention has been paid to circumstances of help

ku. Problem udzielenia pomocy lub jej odmowy nadal jest aktualny, provision, its scope and situations when provision of assistance is no ponieważ powszechnie nie są znane wszystkie podstawy prawne o tym longer binding. The problem of providing help or refusing to provide mówiące, a niektóre z nich w ostatnim okresie uległy zmianie.

help seems – according to the authors – actual since not all respective

legal grounds are generally known.

Słowa kluczowe: pierwsza pomoc, pomoc medyczna, ofiary wypadków

drogowych

Key words: first aid, medical assistance, traffic accidents victims

© Orzecznictwo Lekarskie 2011, 8(2): 94-99

Adres do korespondencji / Address for correspondence

Czesław Żaba

www.ol.21net.pl

Katedra i Zakład Medycyny Sądowej, Uniwersytet Medyczny im.

Nadesłano: 09.06.2011

Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Zakwalifikowano do druku: 11.08.2011

ul. Święcickiego 6, 60-781 Poznań

tel./fax [phone], tel. [phone], e-mail: [e-mail]

Wprowadzenie

wiedzy dotyczącej zachowania się podczas kolizji

W Polsce do najczęstszych przyczyn zgonów od na drodze, zwłaszcza, jeśli podczas zdarzenia są kilku lat należą choroby układu krążenia, nowo- osoby ranne, a na miejsce nie przybyły jeszcze twory i urazy, wśród których najliczniejszą grupę wykwalifikowane służby ratownicze. Od naszego stanowią wypadki komunikacyjne. Według danych postępowania może zależeć czyjeś zdrowie lub życie.

Komendy Głównej Policji w 2009 roku wydarzyło Natomiast nieodpowiednie zachowanie może nie się 44196 wypadków drogowych, w wyniku których tylko przynieść szkodę poszkodowanemu, ale rów-4572 osoby poniosły śmierć, a rannych zostało nież mieć dla nas, uczestników ruchu drogowego, 56046 osób. Najczęściej uczestnicy ruchu drogowego poważne skutki prawne.

ginęli w wypadkach drogowych, które wydarzyły się Obowiązek udzielania pomocy poszkodowanym poza obszarem zabudowanym, a więc w dużej części

w miejscach o utrudnionym dostępie do fachowej

Jedną z podstawowych norm moralnych, znajdu-

pomocy medycznej, a co piąta ofiara wypadku poza jących powszechną akceptację, jest nakaz udzielenia obszarem zabudowanym ponosiła śmierć [18].

pomocy człowiekowi, którego życie lub zdrowie

W związku z bardzo dużą ilością wypadków narażone jest na niebezpieczeństwo. Ta norma i ciągle zwiększającą się liczbą uczestników ruchu moralna stała się normą prawną i znalazła odzwier-drogowego, ważne jest posiadanie odpowiedniej ciedlenie w zapisach Kodeksu karnego. Kodeks karny

Żaba C i wsp. Aspekty prawno-medyczne udzielania pierwszej pomocy ofiarom wypadków drogowych 95

w rozdziale XXI „Przestępstwa przeciwko życiu obiektywnie. W przypadku, gdy zgon już nastąpił, i zdrowiu” nakłada na każdego obywatela obowią- nie może być mowy o znajdowaniu się w położeniu zek udzielenia pomocy człowiekowi znajdującemu zagrażającym życiu ofiary [1, 17].

się w bezpośrednim niebezpieczeństwie utraty życia W rozumieniu art. 162 kk najważniejszy jest lub ciężkiego uszkodzenia ciała, zawarty w artykule obowiązek niesienia pomocy człowiekowi znajdu-162 kk (nieudzielenie pomocy).

jącemu się w położeniu grożącym bezpośrednim

Paragraf 1 artykułu 162 kk stanowi: „kto czło- niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego wiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym uszczerbku na zdrowiu, bez względu na to czy ist-bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia nieje szansa uratowania życia, czy nie. Tak więc bez albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu nie udziela znaczenia jest okoliczność, że niesiona pomoc nie pomocy, mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub mogłaby ofierze uratować życia. Liczy się tylko fakt innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia albo udzielenia pomocy lub jej zaniechania. Dopóki ofia-ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze po- ra żyje, mimo iż doznała poważnych obrażeń ciała, zbawienia wolności do lat 3.” Warunkiem karalności jej życiu zagraża niebezpieczeństwo, aż do momentu na podstawie art. 162 § 1 kk jest niepodjęcie działań zgonu. Artykuł 162 kk nie określa enumeratywnie zmierzających do udzielenia pomocy, nawet gdyby zakresu udzielanej pomocy. Określony obowiązek szanse uchylenia niebezpieczeństwa były niewielkie. udzielenia pomocy należy interpretować niezwykle Przestępstwo to jest dokonane z chwilą uchylenia szeroko. Wynika z tego, że każda pomoc jest ważna się od udzielenia pomocy w warunkach opisanych i cenna. Taka pomoc jest rozumiana jako ogólna, w tym przepisie, chociażby nie nastąpił żaden a nie tylko medyczna, która wykracza poza ramy efektywny skutek w postaci śmierci lub ciężkiego dyspozycji przepisu art. 162 k., i jest tylko jednym uszczerbku na zdrowiu osoby zagrożonej [1, 4].

z elementów obowiązku zawodowego lekarza,

Przestępstwo określone w art. 162 § 1 kk jest pielęgniarki czy ratownika medycznego. Pomoc ta typowym przestępstwem formalnym z zaniechania. nie ogranicza się tylko do kwalifikowanej pierwszej Odpowiedzialność karna związana jest z samym pomocy udzielonej przez osoby czy instytucje do niewykonaniem ciążącego na sprawcy obowiązku tego ustanowione, ale obejmuje czynności pierwszej udzielenia pomocy zagrożonemu człowiekowi. pomocy, której udzielić może każda osoba. Art. 162

Obowiązek ten ma charakter powszechny i dotyczy kk nie wymaga konkretnych kompetencji w zakre-każdego, kto znalazł się w sytuacji bezpośredniego sie podejmowanych czynności. Najistotniejsze jest niebezpieczeństwa dla życia lub ciężkiego uszczerb- aby podjąć działania w zamiarze pomocy osobie ku na zdrowiu innego człowieka. Podmiotem czynu poszkodowanej [14, 17].

zabronionego, określonego w art. 162 § 1 kk, może

Warunkiem odpowiedzialności za nieudzielenie

być każda osoba, która była świadkiem niebezpie- pomocy poszkodowanemu jest możność jej udziele-czeństwa grożącego innej osobie, bądź w inny spo- nia bez narażenia siebie lub innej osoby na niebez-sób (np. za pośrednictwem osób trzecich) dowiaduje pieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku się o nim. W rozumieniu tego przepisu, nie tylko na zdrowiu. Wynika z tego, że prawo nie stawia od pracowników służby zdrowia (lekarza, pielęg- obowiązku udzielania pomocy w sposób bezwzględ-niarki, ratownika), lecz od każdej osoby wymaga ny, ponieważ ogranicza go do sytuacji, w których się aktywnego przeciwdziałania niebezpieczeństwu możliwe jest to bez narażenia siebie lub innych grożącemu życiu lub zdrowiu innego człowieka. Jest osób. Sytuacja, w której osoba nie będąca lekarzem, to przestępstwo powszechne. Przedmiotem ochrony pielęgniarką lub ratownikiem medycznym obawia jest życie lub zdrowie człowieka, znajdującego się się udzielenia pomocy ze względu na możliwość w położeniu bezpośredniego niebezpieczeństwa dla kontaktu z krwią poszkodowanego i ewentualnego tych dóbr. Przestępstwo z artykułu 162 Kodeksu zakażenia wirusem HIV, takiej pomocy może nie karnego jest umyślne, tzn. sprawca ma świadomość udzielić. Natomiast jeżeli sam udzielający pomocy położenia grożącego bezpośrednim niebezpieczeń- jest zainfekowany wirusem HIV, nie powinien udzie-stwem dla życia lub zdrowia ofiary, a ponadto jest lać pomocy, której udzielenie nieuchronnie związane świadomy możności udzielenia pomocy. Natomiast jest z ryzykiem zainfekowania HIV. W przypadku, nie jest przestępstwem nieumyślne nieudzielanie gdy jej udzieli mimo nieznacznego ryzyka, które pomocy. Niebezpieczeństwo musi zagrażać życiu jednak wystąpi, nie powinien ponosić odpowie-lub bardzo poważnie zdrowiu poszkodowanego dzialności, ponieważ on działał w stanie wyższej i musi być bezpośrednie, tj. musi zagrażać realnie, konieczności w rozumieniu art. 26 kk. Również w najbliższej chwili. Groźba bezpośredniego nie- niebezpieczeństwo powstania szkody majątkowej bezpieczeństwa utraty życia, ciężkiego uszkodzenia nie zwalnia od obowiązku udzielenia pomocy [8, ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia musi istnieć 17, 19].

96

Orzecznictwo Lekarskie 2011, 8(2): 94-99

Zgodnie z zapisem § 2 art. 162 Kodeksu kar- la. Zakres pomocy może polegać na zatamowaniu nego zniesiona jest odpowiedzialność karna za krwawienia, ułożenia ofiary w pozycji bezpiecznej nieudzielenie pomocy, jeżeli niezwłoczna pomoc lub wezwaniu pogotowia ratunkowego. Tylko kie-możliwa jest ze strony instytucji lub osoby do tego rujący pojazdem, który uczestniczył w wypadku powołanej, a więc w przypadku, gdy możliwa jest drogowym odpowiada za nieudzielanie pomocy pomoc ze strony lekarzy, pielęgniarek lub ratow- w myśl art. 93 kw, jeżeli jego czyn nie wyczerpuje ników medycznych, a oczekiwanie na pomoc nie znamion przestępstwa z art. 162 Kodeksu karnego, spowoduje uszczerbku na zdrowiu poszkodowane- a więc w sytuacji, gdy ofiara wymagała udzielenia go. W takiej sytuacji od udzielania pomocy osoba pomocy w rozumieniu art. 93 kw, ale nie znajdo-nieprzeszkolona może odstąpić. Z zapisu § 2 wynika wała się w położeniu grożącym bezpośrednim nierównież, że od udzielenia pomocy może odstąpić, bezpieczeństwem utraty życia w myśl art. 162 kk.

gdy skuteczna pomoc musiałaby polegać na podda- Ofiara wypadku drogowego może znaleźć się jednak niu się zabiegowi lekarskiemu koniecznemu w takiej w sytuacji bezpośredniego niebezpieczeństwa, o któ-

sytuacji (np. transfuzji krwi), chociaż mogło to ura- rym mowa w art. 162 kk., wtedy na każdej osobie tować osobę zagrożoną. Pomoc ofierze wypadku nie (sprawcy wypadku, świadku itd.) ciąży obowiązek może wykraczać poza możliwości i doświadczenie udzielenia pomocy. Natomiast jeżeli uczestnik wy-

życiowe osoby udzielającej pomocy. Zależnie od padku drogowego z rannymi, którego zachowanie okoliczności danego wypadku pomoc udzielana nie wyczerpuje znamion przestępstwa drogowego, przez osobę nie będącą lekarzem może ograniczyć nie zatrzyma prowadzonego pojazdu na miejscu się do niezwłocznego wezwania służb ratownictwa zdarzenia i nie udzieli niezwłocznie pomocy ofierze medycznego [14, 17].

tego wypadku, może ponosić odpowiedzialność za

Podobny obowiązek udzielenia pomocy nakła- takie postępowanie na podstawie art. 162 § 1 kk.

da Kodeks wykroczeń w art. 93, dotyczącym ściśle lub art. 93 § 1 kw. [1, 2, 5].

uczestników ruchu drogowego. Art. 93 kw doty-

Ustawa prawo o ruchu drogowym także nakłada

czy wypadków drogowych, w których jest ofiara obowiązek udzielenia pomocy. Z artykułu 44 prawa (ranny lub ranni). Jeżeli nastąpiła śmierć ofiary na o ruchu drogowym wynika, że kierujący pojazdem miejscu, to obowiązek udzielenia pomocy staje się ma obowiązek udzielenia niezbędnej pomocy ofia-bezcelowy. Obowiązek pomocy występuje także rom wypadku oraz wezwać pogotowie ratunkowe w sytuacji, gdy nie ma rannego lub rannych, lecz i policję, jeżeli w wypadku są zabici lub ranni.

powstaje zagrożenie dla uczestnika wypadku np. Art. 44 ust. 2 pkt. 1 nakazuje udzielenie ofiarom osoby unieruchomionej w rozbitym pojeździe, któ- wypadku niezbędnej pomocy i to niezwłocznej, ra nie może samodzielnie opuścić pojazdu. Osobę w rozumieniu art. 93 Kodeksu wykroczeń. Sposób taką należy także traktować jako ofiarę wypadku, i zakres pomocy zależy od możliwości kierującego.

a uczestnik wypadku zobowiązany jest udzielić Ustęp 3 artykułu 44 Kodeksu drogowego określa, jej pomocy. Za uczestniczącego w wypadku trzeba że obowiązek udzielenia pomocy dotyczy nie tylko uznawać zarówno sprawcę lub pokrzywdzonego, osób prowadzących pojazd, ale także innych osób który doznał obrażeń, jak i osobę, która nie ponio- uczestniczących w wypadku (sprawca i ofiara, ale sła żadnego uszczerbku, ale znajdowała się wśród również świadkowie) [12].

osób biorących udział w wypadku, np. jako pasażer Powszechny obowiązek niezwłocznego udziele-pojazdu. W pewnym sytuacjach, co nie jest odosob- nia pomocy i niezwłocznego zawiadomienia cen-nione, sprawca wypadku może być jednocześnie trum powiadamiania ratunkowego wynika także ofiarą [2].

z Ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym

Kodeks wykroczeń ogranicza karalność tylko z dnia 8 września z dnia 2006 r. (Dz. U. 2006 r. nr do osób prowadzących pojazdy, stanowiąc w art. 191 poz. 1410) ze zmianami z dnia 22 październi-93 § 1: „prowadzący pojazd, który, uczestnicząc ka 2010 r. (Dz. U. 2010 nr 219 poz. 1443). System w wypadku drogowym, nie udziela niezwłocznej Państwowego Ratownictwa Medycznego został po-pomocy ofierze wypadku, podlega karze aresztu wołany w celu zapewnienia pomocy każdej osobie albo grzywny.” Uczestnik wypadku drogowego znajdującej się w stanie nagłego zagrożenia zdrowot-ma obowiązek udzielić pomocy osobie w nim po- nego. Art. 4. Ustawy o Państwowym Ratownictwie szkodowanej (ofierze) także w przypadku, gdy ona Medycznym (PRM) mówi, że „kto zauważy osobę sama ten wypadek spowodowała lub się do niego lub osoby znajdujące się w stanie nagłego zagrożenia przyczyniła. Artykuł 93 kw nakłada obowiązek zdrowotnego lub jest świadkiem zdarzenia powodu-udzielenia niezwłocznej pomocy ofierze wypadku, jącego taki stan, w miarę posiadanych możliwości lecz nie precyzuje jej zakresu. Udzielona pomoc i umiejętności ma obowiązek niezwłocznego pod-zależy od możliwości i wiedzy osoby, która jej udzie- jęcia działań zmierzających do skutecznego powia-

Żaba C i wsp. Aspekty prawno-medyczne udzielania pierwszej pomocy ofiarom wypadków drogowych 97

domienia o tym zdarzeniu podmiotów ustawowo Ustawy o PRM jako czynności podejmowane przez powołanych do niesienia pomocy osobom w stanie ratownika medycznego wobec osoby w stanie na-nagłego zagrożenia zdrowotnego”. Artykuł 4 Ustawy głego zagrożenia zdrowotnego. Natomiast pierwsza o PRM na każdą osobę, która zauważyła lub jest pomoc została zdefiniowana w art. 3 pkt. 7 Usta-

świadkiem zdarzenia, w którym są osoby znajdujące wy o PRM jako zespół czynności podejmowanych się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego, nakła- w celu ratowania osoby w stanie nagłego zagrożenia da obowiązek niezwłocznego działania mającego zdrowotnego wykonywanych przez osobę znajdu-na celu powiadomienie o zdarzeniu odpowiednich jącą się w miejscu zdarzenia. Czynności podjęte podmiotów (służby ratownicze).

w ramach pierwszej pomocy przez osobę znajdująca

Stan nagłego zagrożenia zdrowotnego został się na miejscu zdarzenia winny być prowadzone do zdefiniowany w art. 3 pkt. 8 Ustawy o PRM jako czasu podjęcia czynności kwalifikowanej pierwszej stan polegający na nagłym lub przewidywanym pomocy przez przybyłego ratownika [11].

w krótkim czasie wystąpieniu objawów pogarszania

zdrowia, wskutek czego może dojść do poważnego Obowiązek udzielania pomocy przez lekarza, uszkodzenia funkcji organizmu lub uszkodzenia pielęgniarkę i ratownika medycznego w świetle ciała, lub utraty życia, wymagający natychmiasto- aktualnych przepisów prawa wego podjęcia medycznych czynności ratunkowych Obowiązek udzielania pomocy przez lekarza, i leczenia. Również w Kodeksie karnym w art. 162 w przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby jest użyte pojęcie bezpośredniego niebezpieczeństwa spowodować niebezpieczeństwo utraty życia lub utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu ma podwójny cha-co zostało omówione powyżej. Zakres działania jest rakter tj. powszechny i zawodowy. Pierwszy rodzaj określony przez możliwości i umiejętności adresata obowiązku (powszechny) zobowiązuje każdego do przepisu oraz przez skutek w postaci powiadomienia udzielenia pomocy człowiekowi znajdującemu się odpowiednich podmiotów. Możliwości i umiejęt- w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpie-ności wynikają z oceny indywidualnej danej osoby czeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku i okoliczności zdarzenia. Lekarz będzie inaczej oce- na zdrowie (art. 162 Kodeksu karnego). Drugi ro-niany niż osoba, która nie zna podstaw udzielania dzaj obowiązku pomocy w stosunku do lekarzy to pierwszej pomocy. Mamy tu do czynienia z normą obowiązek zawodowy, wynikający z Ustawy o za-powszechną przekształconą w prawny obowiązek. wodzie lekarza. Ustawa o zawodzie lekarza i lekarza Art. 4 Ustawy o PRM powinien być rozpatrywany dentysty nakłada na lekarza obowiązek udzielenia łącznie z art. 162 Kodeksu karnego [6, 11].

pomocy lekarskiej. Art. 30 tej Ustawy określa, że

Art. 5 Ustawy o PRM stanowi, że osoba udzie- „lekarz ma obowiązek udzielać pomocy lekarskiej lająca kwalifikowanej pierwszej pomocy oraz po- w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu dejmująca medyczne czynności ratunkowe korzysta mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty z ochrony przewidzianej w Ustawie Kodeks karny życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego roz-dla funkcjonariuszy publicznych. Osoba udzielająca stroju zdrowia, oraz w innych przypadkach niecier-pomocy może poświęcić dobra osobiste innej osoby, piących zwłoki”. Powstanie niebezpieczeństwa dla inne niż życie lub zdrowie, a także dobra majątkowe życia lub zdrowia albo innego stanu niecierpiącego w zakresie, w jakim jest to niezbędne dla ratowania zwłoki (np. wypadek, utrata przytomności, próba życia lub zdrowia osoby znajdującej się w stanie samobójstwa) powoduje obowiązek udzielenia nagłego zagrożenia zdrowotnego (tzw. stan wyższej pomocy. Tak więc są to sytuacje, w których stan konieczności). Zgodnie z powyższymi zapisami, zdrowia chorego wymaga bezzwłocznej pomocy.

osoby udzielające pomocy (również nienależące Osoba potrzebująca pomocy musi znajdować się do personelu medycznego) korzystają z ochrony w bezpośrednim otoczeniu lekarza, (np. lekarz jest przewidzianej dla funkcjonariusza publicznego świadkiem wypadku), aby on mógł udzielić pomocy.

wynikającej z art. 222 Kodeksu karnego (narusze- Lekarz jest zobowiązany udzielenia pomocy, gdy nie nietykalności funkcjonariusza, zagrożone karą zostanie wezwany przez inną osobę. Obowiązek pozbawienia wolności do lat trzech).

udzielenia pomocy przez lekarza jest niezależny od

Stan wyższej konieczności odnosi się do ochrony rokowania stanu zdrowia ofiary [10, 15].

dobra osobistego w postaci życia i zdrowia. Tylko

Artykuł 30 Ustawy o zawodzie lekarza i lekarza

konieczność ratowania życia i zdrowia będzie po- dentysty nie zawiera żadnego odstępstwa od zasa-wodem dla poświęcenia innych dóbr osobistych dy udzielenia pomocy, w tym także konieczności i majątkowych innej osoby jak np. wolność, niety- liczenia się z wolą pacjenta, jest więc w swym za-kalność w rozumieniu art. 23 k.c. Kwalifikowana pisie radykalny i rygorystyczny. Jest to obowiązek pierwsza pomoc została zdefiniowana w art. 3 pkt. 2 bezwzględny, różniący się w tym względzie z art.

98

Orzecznictwo Lekarskie 2011, 8(2): 94-99

162 kk, który wskazuje możliwość odstąpienia od jest ogólnikowe. Artykuł ten nie określa, w jakich udzielenia pomocy. Każdy lekarz, bez względu na sytuacjach obowiązek udzielenia pomocy lekarskiej możliwość uzyskania pomocy ze strony wykwalifi- występuje. Kodeks Etyki Lekarskiej w artykule 7

kowanych służb ratowniczych, niezależnie od posia- zezwala w szczególnych przypadkach odstąpić od danej specjalizacji, niezależnie od tego czy ciąży na udzielenia pomocy, jednak z wyjątkiem przypadków nim ponadto jakieś zobowiązanie szczególne, wy- niecierpiących zwłoki. W myśl art. 10 KEL lekarz nikające np. z umowy o pracę czy innego stosunku w swoim działaniu może wykroczyć poza swoje kontraktowego, ma obowiązek udzielenia pomocy. umiejętności zawodowe [3].

W związku z tym do lekarza, który wypełnia swój Pielęgniarka, zgodnie z artykułem 19 Ustawy zawodowy obowiązek należy odnosić artykuł 30 o zawodach pielęgniarki i położnej, ma obowiązek Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, a nie udzielić pomocy w każdym przypadku niebezpie-artykuł 162 Kodeksu karnego [9].

czeństwa utraty życia, poważnego uszczerbku na

Obowiązek zawodowy lekarza nie określa zdrowiu pacjenta, zgodnie z posiadanymi kwali-

żadnych granic, a więc może on być ograniczony fikacjami zawodowymi. Pielęgniarki i położne są wyłącznie ogólnymi przesłankami zdolności do zobowiązane do udzielania pomocy w takich sa-działania w myśl reguły ultra posse nemo obligatur mych okolicznościach jak lekarze, różnią się jedynie (nikt nie ma obowiązku czynić więcej, niż może). zakresem kompetencji [16].

Okolicznością wyłączającą obowiązek udzielenia Zapisy Ustawy o Państwowym Ratownictwie pomocy jest brak zdolności lekarza do działania Medycznym stanowią, iż zawód ratownika me-z powodu choroby, stanu psychofizycznego, wyko- dycznego może wykonywać osoba, która prócz nywania innych czynności takich jak np. udzielanie posiadania zdolności do czynności prawnych, stanu pomocy, bądź innej czynności lekarskiej, która zdrowia pozwalającego na wykonywanie zawodu nie może być przerwana. Art. 30 Ustawy mówi i znajomości języka polskiego, musi spełniać na-wyłącznie o pomocy „lekarskiej”, a zatem nie stępujące wymagania: ukończone studia wyższe dotyczy np. ratownictwa niemedycznego. Lekarz na kierunku (specjalności) ratownictwo medyczne nie ma obowiązku wyciągać topielców z wody ani lub ukończona publiczna szkoła policealna albo pogorzelców z ognia, ponieważ nie jest to zakres niepubliczna szkoła policealna o uprawnieniach pomocy „lekarskiej”. Lekarz nie ma obowiązku szkoły publicznej oraz posiadanie dyplomu potwier-niesienia pomocy, gdy narażone jest jego życie np. dzającego uzyskanie tytułu zawodowego ratownika w wypadku drogowym zapalił się jeden z pojaz- medycznego. Wykonywanie zawodu ratownika dów, lekarz nie ma obowiązku wyciągać z pojazdu medycznego polega m.in. na: zabezpieczeniu osób poszkodowanego, albo ratować tonącego, jeśli sam znajdujących się w miejscu zdarzenia oraz podej-nie umie pływać. Jeśli lekarz mający udzielić pomocy mowaniu działań zapobiegających zwiększeniu ma pod swoją opieką dziecko i udzielenie pomocy liczby ofiar, dokonywaniu oceny stanu zdrowia wymaga pozostawienia dziecka samego, co mogłoby osób w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego i po-się wiązać z zagrożeniem życia tego dziecka, również dejmowaniu medycznych czynności ratunkowych, nie musi udzielić takiej pomocy [7, 9, 10].

transportowaniu osób w stanie nagłego zagrożenia

Natomiast, gdy niebezpieczeństwo wynika zdrowotnego, komunikowaniu się z osobą w stanie z rodzaju choroby (np. choroba zakaźna, AIDS, itp.) nagłego zagrożenia zdrowotnego i udzielaniu jej osoby wymagającej pomocy, lekarz ma obowiązek wsparcia psychicznego.

udzielić pomocy, nawet z narażeniem się na nie- Zgodnie z dyspozycją Ustawy o Państwowym bezpieczeństwo osobiste, ponieważ wykonywanie Ratownictwie Medycznym szczegółowy zakres zawodu lekarza wiąże się z tego rodzaju ryzykiem. czynności ratunkowych ratowników medycznych Jeśli istnieje ryzyko kontaktu z krwią poszkodowa- określa Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29

nego, a więc ryzyko zakażenia chorobą zakaźną, grudnia 2006 r. w sprawie szczegółowego zakresu a lekarz nie posiada odpowiedniego wyposażenia medycznych czynności ratunkowych, które mogą to jest także zobowiązany do udzielenia pomocy być podejmowane przez ratownika medycznego

[8, 13, 19].

(Dz. U. z 2007 r. Nr 4, poz. 33) oraz Rozporzą-

Obowiązek udzielenia pomocy lekarskiej jest dzenie Ministra Zdrowia z dnia z dnia 14 stycznia także ujęty w Kodeksie Etyki Lekarskiej (KEL) w art. 2009 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie 69, który mówi, że „lekarz nie może odmówić szczegółowego zakresu medycznych czynności ra-pomocy lekarskiej w przypadkach niecierpiących tunkowych, które mogą być podejmowane przez zwłoki, jeśli pacjent nie ma możliwości uzyskania ratownika medycznego (Dz. U. z 2009 r. Nr 11, poz.

jej ze strony instytucji powołanych do udzielenia 64). Załączniki do tych rozporządzeń szczegółowo pomocy”. Określenie przypadki niecierpiące zwłoki wskazują zakres czynności, które mogą być podej-

Żaba C i wsp. Aspekty prawno-medyczne udzielania pierwszej pomocy ofiarom wypadków drogowych 99

mowane przez ratownika medycznego samodzielnie udzielenie pomocy ofiarom wypadków drogowych i pod nadzorem lekarza oraz wymieniają leki, które w większości przypadków, a zatem właściwa pomoc ratownik może podać choremu.

medyczna może być udzielona także przez zespoły

Do licznych czynności ratunkowych, które ra- ratownictwa medycznego, składające się wyłącznie townik może wykonać samodzielnie należą m.in. z ratowników medycznych, bez obecności lekarza.

czynności związane z udrażnianiem dróg oddecho- W przypadku udzielania pomocy medycznej oso-wych, tlenoterapia, defibrylacja, monitorowanie bom rannym w wypadkach drogowych decydującym parametrów życiowych, wykonywanie wkłuć do- czynnikiem jest jak najszybszy transport poszkodo-

żylnych, opatrywanie ran, unieruchamianie złamań, wanego do szpitala i monitorowanie parametrów itp., a wśród bardziej skomplikowanych należy wy- życiowych chorego, co należy do głównych zadań mienić m.in. intubację dotchawiczą w laryngoskopii zespołów ratownictwa złożonych z ratowników bezpośredniej w nagłym zatrzymaniu krążenia przez medycznych.

usta lub przez nos, bez użycia środków zwiotcza-

jących, odbarczenie odmy prężnej drogą nakłucia Podsumowanie

jamy opłucnowej czy odebranie porodu nagłego

1. Zgodnie z przepisami prawnymi każdy obywa-

w warunkach pozaszpitalnych. Pod nadzorem leka-

tel ma obowiązek udzielenia pomocy osobie

rza ratownik medyczny może przeprowadzić m.in.

znajdującej w stanie grożącym bezpośrednim

intubację dotchawiczą z użyciem środków zwiotcza-

niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego

jących, kardiowersję elektryczną i elektrostymulację

uszczerbku na zdrowiu.

zewnętrzną, cewnikowanie pęcherza moczowego

2. Lekarz, pielęgniarka lub ratownik medyczny nie

czy zakładanie sondy żołądkowej i płukanie żołąd-

mogą odmówić pomocy osobie, która znajduje

ka. Załącznik do wspomnianego rozporządzenia

się w stanie niecierpiącym zwłoki i grożącym

Ministra Zdrowia wymienia łącznie 28 leków,

bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia

które może podać pacjentowi ratownik medyczny,

albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, a udzie-

w tym głównie preparaty stosowane w resuscytacji

lenie pomocy nie powoduje zagrożenia dla ich

krążeniowo-oddechowej oraz płyny infuzyjne.

zdrowia lub życia.

Zakres czynności ratunkowych, które ratownik

3. Możliwości odstępstwa od udzielenia pomocy

medyczny może podjąć samodzielnie wraz z zesta-

ofierze wypadku w rozumieniu prawa są ściśle

wem leków, którym dysponuje, pozwala na fachowe

określone i nieliczne.

Piśmiennictwo

1. Bafia J, Miodunki K, Siewierski M. Kodeks karny – komen-

11. Poździocha S, Guła P. Ustawa o Państwowym Ratow-

tarz. Wyd Prawn, Warszawa 1987: 122-125.

nictwie Medycznym komentarz. ABC, Warszawa 2008:

2. Bojarski M, Kadecki W. Kodeks wykroczeń z komentarzem.

30-53.

Of Wyd „Profi”, Warszawa 1995: 218-220.

12. ***Prawo o ruchu drogowym z dnia 20 czerwca 1997 r.

3. ***Kodeks Etyki Lekarskiej z dnia 2 stycznia 2004 r.

(Dz. U. z 1997 r. Nr 98, poz. 602 z późn. zm.)

z późn. zm.

13. Szwarca A. J. AIDS i prawo karne. Wyd Poznańskie 1996:

4. ***Kodeks karny z dnia 6 czerwca 1997 r. (Dz. U. z 1997 r.

87-102.

Nr 88, poz. 553 z późn. zm.)

14. Świątek B. Obowiązek ratowania życia. Postępy Medycyny

5. ***Kodeks wykroczeń z dnia 20 maja 1971 r. (Dz. U.

Sądowej i Kryminologii 1997, 3: 43-48.

z 1971 r. nr 12, poz. 114 z późn. zm.)

15. ***Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza

6. Konieczny J, Wawrzynowicz A, Patalas E. Ratownictwo

i lekarza dentysty (Dz.U. 1997 Nr 28 poz. 152 z późn.

w systemie bezpieczeństwa publicznego – wybór źródeł.

zm.)

Garmond Of Wyd, Poznań-Inowrocław 2002, 9, 36, 39, 16. ***Ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki 69-88.

i położnej. (Dz. U. z 1996 r. Nr 91 poz. 410 z późn. zm.)

7. Kordel K. Nieudzielenie pomocy – dylematy. Materiały 17. Wojciechowski J. Kodeks karny. Komentarz. Orzecznictwo.

konferencyjne V Ogólnopolskiego Forum Prawniczo-

Wyd Librata, Warszawa 1998, 279-282.

Medycznego „Aktualne problemy prawa medycznego”, 18. ***Wypadki drogowe w Polsce w 2009 roku. Komenda Warszawa, 05-06.12.2002 r.: 47-53.

Główna Policji, Biuro Ruchu Drogowego, Wydział Profi-

8. Kubicki L. HIV/AIDS – odmowa leczenia i nieudzielanie

laktyki i Analiz, Warszawa 2010.

pomocy medycznej. Wyd Poznańskie 2001: 47-73.

19. Zamirowska A, Żołnowska A, Smereka J. Zasady postępo-

9. Kubicki L. Prawo medyczne. Wyd Med Urban & Partner

wania z chorymi zakażonymi HIV w stanach zagrożenia

2003: 44-48.

życia. Medycyna Intensywna i Ratunkowa. Wyd Med

10. Nesterowicz M. Prawo medyczne. Towarzystwo Naukowe

Urban & Partner 2002: 93-101.

Organizacji i Kierownictwa Dom Organizatora, Toruń

1994: 53-54.