Psychologia
kliniczna
WYKŁAD
POJĘCIA:
1. Cele, zadania, diagnoza psychologiczna.
2. Pojęcie normy.
3. Uwarunkowania, czynniki ryzyka występowania zaburzeń zachowania (w
modelu biopsychospołecznym).
4. Modele zaburzeń.
5. Stres- style radzenia sobie.
6. Zaburzenia po stresie urazowym.
7. Lęk jako cecha osobowości, zaburzenia lękowe.
8. Zaburzenia somatoformiczne.
9. Zaburzenia dysocjacyjne.
10. Depresje- teorie.
11. Objawy depresji, terapia wg Beka.
12. Zaburzenia wczesnodziecięce- zaburzenia emocjonalne.
13. Zaburzenia rozwojowe- uogólnienie zaburzenia rozwoju (w uczeniu się-
dysleksja, zespół Aspergera lub autyzm).
14. Zaburzenia odżywiana i nawyków (anoreksja, bulimia).
15. Dysfunkcyjne zaburzenia zachowania (ADHD).
1
1. Psychologia kliniczna, cele, badania,
diagnoza pedagogiczna i psychopedagogiczna.
-Psychologia kliniczna jest nauką stosowaną, czyli praktyczną.
-Przedmiotem badań są zaburzenia zachowania
-Zaburzenia zachowania obejmują stosunek dziecka z otoczeniem, warunki człowieka oraz zadania.
-Psychologia kliniczna koncentruje się na opisie diagnozy
Zadania psychologii klinicznej:
• Opis zaburzeń zachowania
• Wskazanie dysfunkcji psychicznych leżących u podstaw zaburzeń zachowania
• Patomechanizm zaburzeń – powiązania między zaburzeniami
• Przygotowanie do programu terapii
• Diagnoza jest wieloaspektowa i musi być rozszerzona
Diagnoza psychologiczna – to wynik badań, system twierdzeń, które opisują określone zachowania, wykrycie dysfunkcji.
Diagnoza pedagogiczna - Jest skoncentrowana na procesie kształcenia i wychowania, ale powinna również obejmować cechy osobowości Dotyczy trudności
wychowawczych- jednostka a grupa, opis aktualnego stanu jednostki.
Diagnoza psycho – pedagogiczna:
• Diagnoza globalna – identyfikacja problemu
• Diagnoza specjalistyczna – rozpoznanie właściwości problemu, dynamiki, tła
przyczynowego
2. Pojęcie normy.
Pojęcie normy może być różnie rozumiane
- statystyczna obrazuje jak osoba ukazuje się wśród innych osób
- społeczno – kliniczne zaznaczenie normy, u dziecka występują zaburzenia, które mogą się ujawniać w kontakcie z innymi, brak symptomów będzie normą, brak patologii będzie normą
- teoretyczne znaczenie normy świadczy o prawidłowości
Liczba ludzi
KRZYWA GAUSA
Trudność zadania
Zawsze będzie krzywa (np. mało osób ma wzrost poniżej 135 dużo osób ma wzrost 158 i mało osób ma 215) określa, jaka osoba znajduje się na skali względem innych
• Społeczno – kliniczne znaczenie normy – u dziecka lub dorosłego występują
zaburzenia, które ujawnia się relacjach z innymi lub występują zaburzenia np.
samobójcze myśli nie ujawnia się w relacjach z innymi – bardziej wewnętrznie
- brak symptomów będzie normą (brak patologii = norma)
2
• Teoretyczne znaczenie normy- w oparciu o różne koncepcje psychologiczne zostają wyznaczone różne wzorce prawidłowości:
- psychoanaliza (norma) – kontrola nad swoje znajomości
- poznawcza (norma) racjonalne kierowanie sobą
- obraz może być zbyt rygorystyczny lub zbyt liberalny
- odwołujemy się do niego głównie w terapii
- odzwierciedla się w nim wpływ kultury np. organizm jako patologia
3. Uwarunkowania, czynniki ryzyka
wystąpienia zaburzeń zachowania (w modelu
bio-psycho-społecznym opisać model).
Pod pojęciem zaburzeń psychicznych należy rozumieć klinicznie znaczący syndrom bądź wzorzec behawioralny (ujawniający się w zachowaniu) lub
psychologiczny(pojęcie własnej wartości), który obserwujemy u danej jednostki i który ma związek z odczuwalnym w danym momencie cierpieniem lub upośledzeniem lub ze znacznie zwiększonym ryzykiem poniesienia śmierci to wszystko, co ogranicza swobodę zachowania
Syndrom – zespół objawów
Przyczyny i czynniki ryzyka:
- czynniki bio, psycho- społeczne
- czynniki społeczne – musi być osoba, do której dziecko się przywiąże
Koncepcja Bolbygo
Przywiązania następuje a początku w pierwszych 3 latach
W 1 miesiącu dziecko rozpoznaje np. matki
6-7 miesięcy więź stabilizuje się tworzą się wzorce przywiązania
Wzorce przywiązania wg M. Ainsworth
-ufnie przywiązane
- lękowo – unikające
- lękowo ambiwalentne
Wzorzec:
- zdezorganizowany
- zdezorientowany
Dziecko wzorzec przenosi później na relacje z innymi, na życie dorosłe
Czynniki biologiczne
- zaburzenia układu hormonalnego
- uszkodzenie biologiczne mózgu
4. Modele zaburzeń.
Model biologiczny – koncentruje się na uszkodzeniu mózgu, predyspozycje genetyczne w zakresie zaburzeń neuroprzekaźników. Szczególna rola leków stresu.
Schizofrenia, bliźnięta despotyczne itp.
Model behawioralny – czynniki środowiskowe - rola wzmocnień. Patologie w uczeniu się, wzory do obserwacji w oparciu o narracje, kwestia fobii, patologiczne uczenie w oparciu o konsekwencje, uczymy się przez obserwacje
Model poznawczy – rozpatrywanie zaburzeń rola funkcji poznawczych. Główne przyczyny zaburzeń to patologiczne postrzeganie siebie, zniekształcenia i deficyty dysfunkcjonalny sposób myślenia
Model poznawczo – behawioralny – zaburzenia w uczeniu się
Model psychodynamiczny – konflikty generują lęk, analiza konfliktów konfliktów podmiotowości, mechanizmy obrony, rozwój psychoseksualny, wczesne relacje
interpersonalne
3
Model systemowy – związany z systemem rodzinnym, Twórcy Miruim, Satin, Basen rola systemu rodzinnego – analiza np. na podstawie anoreksji, rodzice charakteryzują się nadopiekuńczością, aktywnością, uwikłane, mała tolerancja konfliktu. Uwikłanie –
osoba nie ma osobowości własnej, nie wychodzą z domu, są patologicznie związane z rodzicem, brak prywatności
Model podatności – stres, różne biologiczne predyspozycje, kompleksowe podejście do problemów Stres – czynnik środowiskowy, może być wyzwalaczem
5. Stres, style radzenia sobie.
Stres - H. Selye
1) reakcja alarmowa
2) faza przystosowawcza (organizm mobilizuje się do walki ze stresem)
3) śmierć
R. Lazarus i Folkman
-Relacja jaka zachodzi między jednostką a sytuacją
Stres to Określona relacja między osobą a otoczeniem, która oceniona jest przez osobę jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby i zagrażająca jej dobrostanowi
-Ocena pierwotna – postrzega sytuację jako stratę, krzywdę, zagrożenie, wyzwanie np.
osoba chora na nowotwór
Ocena wtórna – ocena własnych możliwości poradzenia sobie
Hobfoll
-Stres to utrata zasobów
Antonovsky – kultura daje nam poczucie koherencji ( całościowości) mamy poczucie, że
--- nasze życie ma sens
-dystres – negatywny stres
-eustres – przyjemny stres
-Zasoby osobiste są korzystne do radzenia sobie ze stresem
Radzenie sobie – coping, poznawcze behawioralne, fizyczne
Styl radzenia – dyspozycja jednostki do zmagania się z sytuacjami stresowymi.
Patologiczne style reagowania:
o str.ucieczkowa
o emocjonalna
o poznawcza
o nawyków ruchowych
o wyuczonej bezradności
6. Zaburzenia po stresie urazowym (PTSD).
Zespół stresu pourazowego, zaburzenie stresowe pourazowe, PTSD (ang. posttraumatic stress disorder) - rodzaj zaburzenia lękowego będący efektem przeżycia
traumatycznego wydarzenia.
Zaburzenie lękowe spowodowane przez stres o dużej sile, powodujący kryzys
psychiczny, przekraczający ludzkie przeżywanie (wojna, zgwałcenie, przebywanie w obozie koncentracyjnym). Jest to opóźniona lub przedłużona reakcja. Początek
zaburzenia występuje po okresie latencji, który może trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy. Przebieg ma charakter zmienny, ale w większości przypadków można
oczekiwać ustąpienia objawów. Czynnikami predysponującymi mogą być zaburzenia
osobowości (osobowość anankastyczna, osobowość asteniczna) lub wcześniejsze
4
dekompensacje nerwicowe (nie są one konieczne dla jego wystąpienia).U niektórych osób zaburzenie może utrzymywać się przez wiele lat i przejść w trwałą zmianę
osobowości.
Z historii wojen znane są różne określenia na zaburzenia przypominające zespół stresu pourazowego, takie jak: nerwica okopowa, drażliwe serce, szok wywołany wybuchem.
Objawy:
• przeżywanie na nowo urazowej sytuacji w natrętnych wspomnieniach
(reminiscencjach, tzw. flashbacks) i koszmarach sennych
• poczucie odrętwienia i przytępienia uczuciowego
• odizolowanie od innych ludzi
• brak reakcji na otoczenie
• niezdolność do przeżywania przyjemności
• unikanie działań i sytuacji, które mogłyby przypomnieć przebyty uraz
• stan nadmiernego pobudzenia wegetatywnego z nadmierną czujnością i wzmożoną reaktywnością na bodźce oraz bezsennością
• lęk
• depresja
• myśli suicydalne
7. Lęk jako cecha osobowości i zaburzenia
lękowe. (np. uogólnione, fobie szkolne)
Lęk to negatywny stan emocjonalny związany z przewidywaniem nadchodzącego z
zewnątrz lub pochodzącego z wewnątrz organizmu niebezpieczeństwa, objawiający się jako niepokój, uczucie napięcia, skrępowania, zagrożenia. W odróżnieniu od strachu jest on procesem wewnętrznym, nie związanym z bezpośrednim zagrożeniem lub
bólem.
Lęk staje się patologiczny gdy stale dominuje w zachowaniu, gdy nie pozwala na swobodę, a w konsekwencji prowadzi do zaburzeń. Reakcje lękowe tracą swoją
przystosowawczą funkcję i są nieadekwatne do bodźców, a niepokój wywołują sytuacje nie mające znamion zagrożenia.
Zaburzenia lękowe należą do grupy zaburzeń nerwicowych mających wpływ na
zachowanie, myślenie, emocje i zdrowie fizyczne. Są spowodowane zarówno
czynnikami biologicznymi jak i indywidualnymi warunkami osobowymi. Ludzie
dotknięci tymi zaburzeniami często cierpią na więcej niż jeden rodzaj zaburzeń lękowych, którym bardzo często może towarzyszyć depresja, zaburzenia apetytu lub uzależnienie.
Zespół lęku uogólnionego - zaburzenie psychiczne należące do zaburzeń lękowych, które charakteryzuje nierealistyczny, uporczywy i przesadzony lęk przed potencjalnym nieszczęściem, które może dotknąć zarówno osobę chorą jak i jej rodzinę (bankructwo, choroba, niepowodzenia życiowe). Osoby cierpiące na to zaburzenie mają również problemy z koncentracją, łatwo się irytują i męczą, żyją ciągle w stanie napięcia.
Uwaga chorego skierowana jest głównie na przeszukiwaniu otoczenia w poszukiwaniu symptomów nieszczęść, jest on czynnie zaangażowany w poszukiwaniu bezpieczeństwa (prosi członków rodziny o powiadamianie, że są bezpieczni, kontroluje wydatki, by uchronić się przed stratą finansową). Charakterystyczne jest to, że w obecności wszystkich członków rodziny osoba odpręża się, jest w stanie nawiązywać kontakty towarzyskie i dobrze się bawić. Z chwilą zniknięcia członka rodziny z pola widzenia pojawia się napięcie i lęk.
„Fobia szkolna” określenie rozmaitego rodzaju problemów szkolnych dzieci, np.
• gdy niechętnie chodzą do szkoły
• unikają pewnych przedmiotów
5
• denerwują się przed sprawdzianem
• maja trudności z zaadaptowaniem się w klasie
• wykazują problemy z nauka
• sprawiają kłopoty wychowawcze
Tymczasem „fobia szkolna” to nazwa postaci nerwicy, zaburzenia nerwicowego,
związanego ze środowiskiem szkolnym i stawianymi przez nie wymaganiami.
Samo pojecie fobia (wg słownika psychologicznego) to nieuzasadniony, bardzo silny, nie dający się opanować, chorobliwy lek przed określonymi przedmiotami i sytuacjami, wywołujący tendencje do unikania ich; uczucie leku bywa połączone z przykrymi
objawami
wegetatywnymi, np. pocenie się, przyspieszenie bicia serca, suchość w ustach. Fobia jest
objawem zaburzeń nerwicowych. Czynnikiem, który powoduje leki mo3e być przedmiot (fobia przedmiotowa) lub sytuacja (fobia sytuacyjna).
Ł, Fobia szkolna nie jest związana z sama szkoła. Stanowi typowy przykład fobii sytuacyjnej, gdyż dziecko odczuwa lek przed konkretnymi sytuacjami, które mogą się zdarzyć w szkole.
8. Zaburzenia somatoformiczne.
Zaburzenia somatoformiczne to forma zaburzeń nerwicowych polegająca na tym, że osoby dotknięte nimi odczuwają objawy sugerujące istnienie somatycznych problemów medycznych, chociaż nie ma żadnych organicznych lub czynnościowych podstaw
uzasadniających występowanie takich problemów.
1. Cechy charakterystyczne zaburzeń somatoformicznych:
o upośledzenie czynności fizycznych
o brak zmian biologicznych które by wyjaśniały owe upośledzenie czynności
fizycznych
o zaistniałe objawy mają przyczyny psychogenne
2. Zaburzenia somatoformiczne wg. DSM-IV:
o zaburzenia somatyzacyjne - rożne dolegliwości fizyczne np. zaparcia, bezsenność, bóle stawów itd. (ważne jest wykluczenie przyczyn biologicznych dopiero kiedy w dokładnych badaniach medycznych nie stwierdza się podłoża somatycznego wskazuje to na podłoże psychiczne)
o hipochondria - przesadne zaabsorbowanie stanem swojego zdrowia, odczuwanie
niepotwierdzonych przedmiotowo (badania medyczne) dolegliwości (dalsza droga
badań medycznych wskazuje na konieczność konsultacji psychiatrycznej i
psychologicznej)
o zaburzenia bólowe (psychalgia) - psychogenny ból w kilku lub jednej części ciała o zaburzenia konwersyjne ] - występowanie objawów (np. drżenie kończyn) lub
deficytów somatycznych(np. zniesienie czucia w danym obszarze ciała) w obrębie czynności ruchowych lub czuciowych będących wynikiem czynników psychicznych (nie ma biologicznych przyczyn dolegliwości)
o dysformiczne zaburzenia ciała - zaabsorbowanie wyimaginowanym defektem
wyglądu
9. Zaburzenia dysocjacyjne.
6
Zaburzenia dysocjacyjne, dysocjacja (łac. rozdzielenie) - jeden z ostrzejszych mechanizmów obronnych, znany w psychologii. Pojęcie dotyczy zaburzeń określanych niegdyś jako histeryczne.
Głębokie i trwałe zaburzenie pamięci, trauma, w postaci amnezji, depersonalizacja, derealizacja, pomieszanie tożsamości, zmiana tożsamościZawsze w przeszłości
występowała przemoc, zazwyczaj seksualna. .
10. Depresje- teorie.
Depresja - zaburzenie psychiczne z grupy chorób afektywnych charakteryzujące się objawami, które można następująco pogrupować:
• symptomy emocjonalne: obniżony nastrój - smutek i towarzyszący mu często lęk, płacz, utrata radości życia (począwszy od utraty zainteresowań, skończywszy na zaniedbywaniu potrzeb biologicznych); czasem dysforia (zniecierpliwienie,
drażliwość),
• symptomy poznawcze: negatywny obraz siebie, obniżona samoocena,
samooskarżenia, samookaleczenie, pesymizm i rezygnacja, a w skrajnych wypadkach mogą pojawić się także urojenia depresyjne,
• symptomy motywacyjne: problemy z mobilizacją do wszelkiego działania, które może przyjąć wręcz formę spowolnienia psychoruchowego; trudności z
podejmowaniem decyzji,
• symptomy somatyczne: zaburzenie rytmów dobowych (m.in. zaburzenia rytmu snu i czuwania), utrata apetytu (ale możliwy jest również wzmożony apetyt), osłabienie i zmęczenie, utrata zainteresowania seksem, czasem skargi na bóle i złe samopoczucie fizyczne,
• myśli samobójcze
Około 10% populacji cierpi na depresję. 25% epizodów trwa krócej niż jeden miesiąc.
50% ustępuje przed upływem trzech miesięcy. Depresja ma skłonność do nawrotów.
75% chorych zachoruje ponownie w ciągu 2 lat od wyleczenia poprzedniego epizodu.
Na depresję częściej chorują kobiety niż mężczyźni, zwykle rozwija się ona później niż depresja dwubiegunowa.
Około 15% pacjentów z ciężką depresją umiera wskutek samobójstwa, 20-60% chorych na depresję próbuje sobie odebrać życie, 40-80% ma myśli samobójcze.
Depresja często występuje jako objaw towarzyszący zespołowi Aspergera
Zespół depresyjny lub niektóre z jego objawów, mogą być objawem innych,
organicznych schorzeń w organizmie. Obniżenie nastroju obserwuje się w przebiegu takich chorób jak:
• przewlekłe zapalenie wątroby,
• marskość wątroby,
• zespoły przewlekłego uszkodzenia nerek,
• zaburzenia hormonalne (zwłaszcza związane z tarczycą),
• niektóre choroby nowotworowe,
• niedożywienie, braki witamin, wybrane zaburzenia metaboliczne,
• stany związane z nadmiernym wydzielaniem kortyzolu,
• przewlekłe choroby somatyczne powodujące niepełnosprawność i inwalidztwo jak: cukrzyca, reumatoidalne zapalenie stawów, stwardnienie rozsiane, schizofrenia, tetraplegia i wiele innych.
Przed podjęciem właściwego leczenia przeciwdepresyjnego lekarz zazwyczaj zaleca badania ogólne, aby wstępnie wykluczyć inne przyczyny.
Depresja anaklityczna – wyobcowanie, dzieci mają upośledzenie umysłowe, nie
przywiązują się do nikogo, stereotypowe ruchy, nie odzwierciedla reakcji
emocjolnalnych
7
Lewinshon – zwraca uwagę na związek depresji z małą milością wzmocnień –
koncepcja behawioralna.
Seligman – zwrócił uwagę na styl wyjaśniania powodzeń i niepowodzeń.
11. Objawy depresji i terapia wg A. Becka
• nastrój depresyjny
• utrata radości
• lęk
• utrata nadziei
• tendencje samobójcze
• zaburzenia snu
• bóle głowy
• bóle brzucha
• zaparcia
• u 2/3 chorych na depresję występują nasilone objawy leku
Terapia zgodna z ujęciem Becka jest krótkoterminowa, dyrektywna,
ustrukturalizowana i ukierunkowana przede wszystkim na przekształcenie schematów poznawczych. Korzysta się w niej z technik behawioralnych, przede wszystkim zaś z tzw. eksperymentów behawioralnych. Badania dowodzą, że prawidłowo stosowana
terapia poznawczo-behawioralna prowadzi do korzystnych zmian w metabolizmie
kory mózgowej.
12. Zaburzenia wczesnodziecięce- zaburzenia
emocjonalne. (lęk separacyjny, fobie szkolne)
LĘK SEPARACYJNY
Lęk separacyjny (inne nazwy: SAD; lęk przed separacją w dzieciństwie) to nadmierne zamartwianie się lub strach przed byciem z dala od rodziny lub osób, do których dziecko jest najbardziej przywiązane. Dzieci z SAD boją się, że się zgubią lub że komuś z rodziny stanie się coś złego w czasie, gdy będą rozdzieleni. SAD nie jest tym samym, co lęk przed obcymi, który jest normalną fazą w rozwoju dzieci w wieku 7-11 miesięcy. Lęk w SAD jest znacznie intensywniej przeżywany i problem dotyka ok. 4% dzieci.
13. Zaburzenia rozwojowe- uogólnione
zaburzenia rozwoju. (Dyslekcja, zespół
Aspergera, zaburzenia w uczeniu-jedno opisać)
Całościowe zaburzenia rozwojowe zwykle diagnozowane są we wczesnym okresie życia dziecka. Dzieci z CZR mają trudności w rozwoju języka, komunikacji, socjalizacji i w rozwoju ruchowym. Przykładami CZR są:
• autyzm wczesnodziecięcy;
• zespół Aspergera;
• zespół Retta;
• dziecięce zaburzenie dezintegracyjne.
U dziecka z autyzmem
• nie występują lub występują bardzo znikome interakcje z innymi osobami, w tym również z rodzicami (np zaburzony kontakt wzrokowy, fizyczny);
• od początku bardzo wyraźnie zaburzona jest komunikacja językowa;
8
• występują stereotypie ruchowe, przywiązanie do rytuałów, zainteresowanie światłami, poruszającymi się przedmiotami lub częściami obiektów;
• obserwuje się brak tolerancji na hałas lub dużą wrażliwość na dźwięki;
14. Zaburzenia odżywiania lub nawyków.
Bulimia anoreksja, moczenie nocne
Zaburzenia odżywiania, zaburzenia jedzenia (ang. ED, eating disorders) to jednostki chorobowe charakteryzujące się zaburzeniem łaknienia na podłożu psychicznym.
Do najczęściej występujących i najlepiej znanych należą:
• jadłowstręt psychiczny (anorexia nervosa)
• żarłoczność psychiczna (bulimia nervosa)
• przejadanie się na tle psychicznym (binge eating disorder, BED, compulsive
overeating)
Chorzy na zaburzenia odżywiania często cierpią również na depresję, dokonują innych działań autodestrukcyjnych (np. samookaleczanie) lub są uzależnieni od innych
środków (alkohol, narkotyki) czy czynności (seks).
Dzieje się tak, ponieważ zaburzenia odżywiania to symptomy tego, co przeżywa osoba chora (ból, stres, strach, samotność, niska samoocena itp). Mechanizmy choroby często są niezrozumiałe dla samego chorego, a jego zachowania (np. objadanie się i
wywoływanie wymiotów) to najczęściej działania kompulsywne.
Zaburzenia odżywiania wymagają specjalistycznego leczenia (psycholog, psychiatra, czasem dietetyk). Nieleczone mogą doprowadzić do poważnych komplikacji
zdrowotnych, a nawet śmierci.
Jadłowstręt psychiczny (z grec. an - brak, pozbawienie, orexis - apetyt Anorexia nervosa) - zaburzenie odżywiania się, polegające na celowej utracie wagi wywołanej i podtrzymywanej przez osobę chorą. Obraz własnego ciała jest zaburzony; występuja objawy dysmorfofobii. Lęk przybiera postać uporczywej idei nadwartościowej, w
związku z czym pacjent wyznacza sobie niski limit wagi. Dotyczy przeważnie dziewcząt i kobiet w wieku 10-13 lat oraz 16-21
Bulimia (łac. būlīmia nervosa) - żarłoczność psychiczna, chorobliwe objadanie się.
Zaburzenia nawyków i popędów (impulsów) Powtarzające się działania pozbawione
racjonalnej motywacji i możliwości kontrolowania oraz na ogół szkodliwe dla
interesów danej osoby i innych ludzi
15. Dysfunkcjonalne zaburzenia zachowania.
(ADHD i inne)
Zaburzenia zachowania to zaburzenia psychiczne występujące w okresie dzieciństwa i dorastania (adolescencji). Zaburzenia zachowania mogą być diagnozowane, kiedy
symptomy utrzymują się przynajmniej sześć miesięcy. Do objawów należą:
• powtarzające się naruszanie praw innych ludzi oraz norm i zasad społecznych
• tyranizowanie, straszenie (grożenie) i agresywne zachowania względem ludzi i zwierząt
• zamierzone niszczenie czyjejś własności
• oszustwa, kradzieże
Zachowania te mają negatywny wpływ na życie społeczne, szkolne, zawodowe.
Zaburzenia zachowania są powiązane z (zwiększają prawdopodobieństwo
wystąpienia):
• przedwczesną inicjacją alkoholową oraz seksualną
• uzależnieniem od substancji psychoaktywnych
• wyższymi wskaźnikami depresji, większą ilością myśli i prób samobójczych oraz samobójstw
9
• złymi relacjami z rówieśnikami i dorosłymi
• częstszymi wydaleniami ze szkoły i problemami z prawem.
ADHD – skrót z ang. Attention Deficit Hyperactivity Disorder, czyli Zespół
nadpobudliwości psychoruchowej, określany w literaturze jako zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi lub zaburzenia hiperkinetyczne.
W przypadku zaburzeń uwagi i braku nadpobudliwości ruchowej mówimy o ADD
(Attention Deficit Disorder).
Jest to grupa zaburzeń charakteryzujących się wczesnym początkiem (zazwyczaj w pierwszych pięciu latach życia), brakiem wytrwałości w realizacji zadań
wymagających zaangażowania poznawczego, tendencją do przechodzenia od jednej
aktywności do drugiej bez ukończenia żadnej z nich oraz zdezorganizowaną, słabo kontrolowaną nadmierną aktywnością.
10