Leki służące do zwalczania bólu
stosowane w lecznictwie weterynaryjnym
• opioidowe leki przeciwbólowe
• niesteroidowe leki przeciwzapalne (NSAIDs)
= nienarkotyczne leki przeciwbólowe
• leki miejscowo znieczulające
• α-2-adrenomimetyki – sedativo-analgetica
PRZECIWBÓLOWE
enkefaliny, endorfiny, dynorfiny –
endogenne substancje odpowiadające za
tłumienie bólu
Wstępujące drogi czucia bólu nocyceptory (pobudzane przez m.in. substancję P, bradykininę, histaminę, pobudzenie nasilane przez prostaglandyny) →
nerwy czuciowe → zwoje korzonków dogrzbietowych
→ komórki rogów dogrzbietowych rdzenia kręg.
(neuromediatorem głównie substancja P) → rdzeniowa droga wstępująca → wzgórze --- kora, ośr. podkorowe Zstępujące drogi
jądra w śródmózgowiu (pomiędzy neuronami jąder synapsy enkefalinoergiczne z rec. opioidowymi) → wypustki nerwowe → kom. rogów dogrzbietowych rdzenia
kręgowego, na tych kom. rec. opioidowe (synapsy enkefalinoergiczne)
Główną rolą układu zstępującego – TŁUMIENIE reakcji bólowych
pobudzenie rec. opioidowych na neuronach
jąder śródmózgowia → stymulacja drogi zstępującej (pobudzenie impulsu biegnącego dordzeniowo, do komórek rogów
dogrzbietowych)
• Analgezja rdzeniowa
pobudzenie rec. opioidowych na kom. rogów
dogrzbietowych → hamowanie wydzielania
substancji P → hamowanie drogi wstępującej
mi/delta
kappa
•
Analgezja ponadrdzeniowa
•
Analgezja rdzeniowa
i rdzeniowa
•
Depresja ośr.oddechowego ++
•
Depresja ośr. oddechowego +
•
Działanie spazmogenne ++
•
-
•
Zwężenie źrenicy
•
-
•
Euforia ++
•
Dysforia +
•
Zmiany behawioralne ++
•
Zmiany behawioralne +
•
Lekozależność ++
•
Lekozależność +
1) Agoniści rec. opioidowych
Morfina
Kodeina
Petydyna
Fentanyl
Etorfina
Metadon
2) Częściowi agoniści rec. opioidowych
Buprenorfina
Tramadol
3) Leki o dział. agonistyczno-antagonistycznym
(agoniści rec. kappa, antagoniści rec. mi)
Butorfanol
Pentazocyna
Nalbufina
Mechanizm działania:
agoniści rec. opioidowych →
analgezja ponadrdzeniowa i/lub rdzeniowa
Działanie:
- przeciwbólowe
początek po kilku minutach, trwa kilka godzin, maks. działania 0,5-1,5 godziny
- przeciwkaszlowe (depresja ośrodka kaszlu)
Świadomość zachowana
Zastosowanie:
- lek przeciwbólowy np. przy skomplikowanych
złamaniach, po wypadkach (nie zaleca się przy
uszkodzeniach czaszki – morfina zwiększa ciśnienie śródczaszkowe)
- w premedykacji – wykorzystuje się efekt przeciwbólowy i uspokojenie (u psów), możliwość zmniejszenia dawki leku znieczulenia ogólnego
MORFINA – działania niepożądane
- depresja ośrodka oddechowego!!
- depresja ośrodka naczynioruchowego
(spadek ciśnienia krwi)
- zmiany behawioralne:
uspokojenie - psy, małpy, szczury, króliki, ptaki, człowiek pobudzenie - koty, konie, przeżuwacze, świnie
- wymioty – stymulacja strefy chemoreceptorowej
- parasympatykotonia - stymulacja jąder parasympat. –
zwężenie źrenicy, bradykardia, wzrost wydz. gruczołów, przyspieszenie perystaltyki (w I fazie działania) - psy
- sympatykotonia – rozszerzenie źrenicy, tachykardia, wzrost ciśnienia – koty, konie
- hipotermia – psy, króliki, małpy
hipertemia – koty, konie, bydło
MORFINA – działania niepożądane
- obniżanie progu drgawkowego
- tolerancja
- uzależnienie psychiczne i fizyczne
- uwolnienie histaminy (skurcz oskrzeli, spadek
ciśnienia, świąd)
- zahamowanie wydzielania ACTH, TSH i gonadotropin
- wzrost wydzielania hormonu antydiuretycznego
- działanie spazmogenne (jeśli jako przeciwbólowy w kolkach – jedynie z silnym spazmolitykiem)
- zatrzymanie moczu (spastyczny wpływ na zwieracz
pęcherza, wzrost wydz. hormonu antydiuretycznego)
- zastój żółci
- hamowanie skurczów macicy
Działanie przeciwbólowe 5-10 x słabsze od morfiny
Z podobną siłą hamuje ośrodek kaszlu.
Zastosowanie:
- lek przeciwkaszlowy
Nie jest na liście leków kontrolowanych.
Stosowana doustnie.
Działanie przeciwbólowe 10 x słabsze od morfiny.
Działa szybciej ale krócej od morfiny.
Petydyna, w odróżnieniu od morfiny, wykazuje działanie spazmolityczne - lepsza od morfiny w znoszeniu bólu
kolkowego.
Zmiany behawioralne mniej zróżnicowane gatunkowo –
nie wywołuje pobudzeń u kotów i koni, działanie uspokajające słabsze.
Wymioty rzadko.
Słabo przeciwkaszlowo.
Niebezpieczeństwo porażenia ośrodka oddechowego –
mniejsze.
Bezpieczniejsza od morfiny przy cesarskim cięciu.
Działanie przeciwbólowe co najmniej 1000 x silniejsze od morfiny. (1000 x silniejsze powinowactwo do receptora)
Działania niepożądane – jak morfina.
Bardzo duże ryzyko stosowania.
Swoisty antagonista – diprenorfina.
U człowieka po przypadkowym podaniu podać nalokson w dawce 0,8-1,2 mg.
Stosowana jako lek pojedynczy lub z lekami uspokajającymi np. etorfina + acepromazyna – dla dużych zwierząt etorfina + metotrimeprazyna – dla psa
Zastosowanie:
- obezwładnianie zwierząt dzikich lub egzotycznych
- do neuroleptoanalgezji
Działanie przeciwbólowe 50-100 x silniejsze od morfiny.
Zastosowanie:
- do neuroleptoanalgezji w połączeniu:
fentanyl + droperidol
fentanyl + fluanizon
- jako lek przeciwbólowy np. do stosowania na skórę –
roztwór przezskórny dla psów
U psów i zwierząt laboratoryjnych.
U innych gatunków – może wywołać silne pobudzenie.
Karfentanyl Alfentanyl
Siła, efekt działania i działania niepożądane –
jak morfina.
Częściowi agoniści rec. opioidowych Buprenorfina
Częściowy agonista rec. mi
Działanie przeciwbólowe 10-20 x silniejsze
od morfiny.
Pojawia się powoli, ale trwa długo (8-12 godzin).
Słabsze działania niepożądane.
Nie uzależnia tak szybko jak morfina.
Częściowi agoniści rec. opioidowych Tramadol
Częściowy agonista rec. mi
Działanie przeciwbólowe 5-10 x słabsze
od morfiny.
Bardzo słabo depresyjnie na ośrodek oddechowy.
agonistyczno-antagonistycznym
są agonistami rec. kappa a antagonistami rec. mi Słabsze działania niepożądane niż
po morfinie, w tym:
słabsza depresja ośrodka oddechowego.
Działanie przeciwbólowe 4-7 x silniejsze od morfiny.
Działa silnie przeciwkaszlowo (silniej od kodeiny)
Działania niepożądane - słabsze niż po morfinie -
- nie działa niekorzystnie na układ krążenia
- nie działa zapierająco
Zastosowanie:
- przeciwbólowo
- do neuroleptoanalgezji
np. butorfanol + medetomidyna
- w premedykacji np. butorfanol przed podaniem ketaminy jako leku znieczulenia ogólnego
- jako lek przeciwkaszlowy
Nie należy do wykazu leków kontrolowanych
Działanie przeciwbólowe 3 x słabsze od morfiny.
Nalbufina
Nalokson
i.v. efekt natychmiast, utrzymuje sie przez 1-2 h
i.m. s.c. - efekt po 1-5 min
Diprenorfina
ZNIECZULAJĄCE
Prokaina
Tetrakaina (ametokaina)
Benzokaina (anestezyna)
(Kokaina)
Amidy
Lidokaina
Bupiwakaina
Mepiwakaina
Prilokaina
Rodzaje znieczuleń miejscowych
• powierzchniowe
• nasiękowe (infiltracyjne)
• okołonerwowe – podanie w okolicę przebiegu
nerwu
szczególne formy tego znieczulenia
- przykręgowe
- nadoponowe
• dordzeniowe
• dożylne
• dostawowe
Blok potencjałozależnych kanałów sodowych.
Leki miejscowo znieczulające występują w tkankach w 2 formach:
- niezdysocjowanej – lipofilnej – w tej formie dobrze dyfundują przez błony
- zdysocjowanej – hydrofilnej – w tej formie wiążą się z kanałem sodowym doprowadzając do jego
zablokowania (ale źle dyfundują przez błony biol.) Kolejno znoszone jest czucie bólu, temp., dotyku,
w ostatniej kolejności blokowane są włókna motoryczne
Estry –
rozkład przez esterazy tkankowe i osoczowe
(z wyją tkiem kokainy)
Amidy – metabolizm w wątrobie
Okres półtrwania – stosunkowo krótki –
0,5 – 3 godzin
Pojawiają się gdy zbyt duża ilość leku miejscowo znieczulającego przedostanie się do krwiobiegu.
- ze strony OUN – pobudzenie, drżenia, drgawki, depresja ośrodka oddechowego
- ze strony układu krążenia – zwolnienie
przewodnictwa w układzie bodźco-przewodzącym serca, rozszerzenie naczyń – spadek ciśnienia krwi
- reakcje uczuleniowe
- Do znieczuleń nasiękowych (u dużych zwierząt – 2 %, u małych – 0,5-1 %) i okołonerwowych (u dużych zwierząt – 2-4
%, u małych – 2 %)
- Słabo przechodzi przez tkanki – nie do powierzchniowych
- Działanie po 5 min. przez 0,5-1 godz.
- Rozszerza naczynia krwionośne.
Stosowana z dodatkiem adrenaliny – 1:100000
(Adrenaliny nie wolno stosować przy znieczuleniach miejsc słabo ukrwionych np. uszy, ogon; dostawowych; dożylnych; nadoponowych)
- Reakcje uczuleniowe
- Rozkładana przez esterazy
- Podczas rozkładu powstaje PABA, który antagonizuje
działanie sulfonamidów
- inhibitory AChE przedłużają jej rozkład – dłuższe dzialanie, większa toksyczność
- Wrażliwe na jej ośrodkowe działanie - konie
- Działa silniej, szybciej i dłużej
w porównaniu z prokainą
- Do znieczuleń powierzchniowych (2-4 %),
nasiękowych (0,25-0,5-1 %)
okołonerwowych (1-2 %)
- Działanie natychmiast przez 1-1,5 godz.
- Można z dodatkiem adrenaliny
- Metabolizowana w wątrobie
- Bardziej toksyczna od prokainy
Lidokaina i pochodna prokainy – prokainamid stosowane są jako leki przeciwarytmiczne
(kl. I)
• Benzokaina – słabo rozpuszczalna w wodzie.
Stosowana do znieczuleń powierzchniowych (10-20 %)
• Tetrakaina – do znieczuleń powierzchniowych (0,5-2 %)
• Bupiwakaina – działa silniej i dłużej od lidokainy
– 4-8 godzin. 0,25-0,5 %
• Prilokaina
• Mepiwakaina – nasiękowe 0,5-1 %,
- okołonerwowe 1-2 %