Leki służące do zwalczania bólu

stosowane w lecznictwie weterynaryjnym

• opioidowe leki przeciwbólowe

• niesteroidowe leki przeciwzapalne (NSAIDs)

= nienarkotyczne leki przeciwbólowe

• leki miejscowo znieczulające

• α-2-adrenomimetyki – sedativo-analgetica

OPIOIDOWE LEKI

PRZECIWBÓLOWE

Naturalne opioidy

enkefaliny, endorfiny, dynorfiny –

endogenne substancje odpowiadające za

tłumienie bólu

Wstępujące drogi czucia bólu nocyceptory (pobudzane przez m.in. substancję P, bradykininę, histaminę, pobudzenie nasilane przez prostaglandyny) →

nerwy czuciowe → zwoje korzonków dogrzbietowych

→ komórki rogów dogrzbietowych rdzenia kręg.

(neuromediatorem głównie substancja P) → rdzeniowa droga wstępująca → wzgórze --- kora, ośr. podkorowe Zstępujące drogi

jądra w śródmózgowiu (pomiędzy neuronami jąder synapsy enkefalinoergiczne z rec. opioidowymi) → wypustki nerwowe → kom. rogów dogrzbietowych rdzenia

kręgowego, na tych kom. rec. opioidowe (synapsy enkefalinoergiczne)

Główną rolą układu zstępującego – TŁUMIENIE reakcji bólowych

• Analgezja ponadrdzeniowa

pobudzenie rec. opioidowych na neuronach

jąder śródmózgowia → stymulacja drogi zstępującej (pobudzenie impulsu biegnącego dordzeniowo, do komórek rogów

dogrzbietowych)

• Analgezja rdzeniowa

pobudzenie rec. opioidowych na kom. rogów

dogrzbietowych → hamowanie wydzielania

substancji P → hamowanie drogi wstępującej

RECEPTORY OPIOIDOWE

mi/delta

kappa

•

Analgezja ponadrdzeniowa

•

Analgezja rdzeniowa

i rdzeniowa

•

Depresja ośr.oddechowego ++

•

Depresja ośr. oddechowego +

•

Działanie spazmogenne ++

•

-

•

Zwężenie źrenicy

•

-

•

Euforia ++

•

Dysforia +

•

Zmiany behawioralne ++

•

Zmiany behawioralne +

•

Lekozależność ++

•

Lekozależność +

OPIOIDOWE LEKI PRZECIWBÓLOWE

1) Agoniści rec. opioidowych

Morfina

Kodeina

Petydyna

Fentanyl

Etorfina

Metadon

OPIOIDOWE LEKI PRZECIWBÓLOWE

2) Częściowi agoniści rec. opioidowych

Buprenorfina

Tramadol

3) Leki o dział. agonistyczno-antagonistycznym

(agoniści rec. kappa, antagoniści rec. mi)

Butorfanol

Pentazocyna

Nalbufina

OPIOIDOWE LEKI PRZECIWBÓLOWE

Mechanizm działania:

agoniści rec. opioidowych →

analgezja ponadrdzeniowa i/lub rdzeniowa

MORFINA

Działanie:

- przeciwbólowe

początek po kilku minutach, trwa kilka godzin, maks. działania 0,5-1,5 godziny

- przeciwkaszlowe (depresja ośrodka kaszlu)

Świadomość zachowana

Zastosowanie:

- lek przeciwbólowy np. przy skomplikowanych

złamaniach, po wypadkach (nie zaleca się przy

uszkodzeniach czaszki – morfina zwiększa ciśnienie śródczaszkowe)

- w premedykacji – wykorzystuje się efekt przeciwbólowy i uspokojenie (u psów), możliwość zmniejszenia dawki leku znieczulenia ogólnego

MORFINA – działania niepożądane

- depresja ośrodka oddechowego!!

- depresja ośrodka naczynioruchowego

(spadek ciśnienia krwi)

- zmiany behawioralne:

uspokojenie - psy, małpy, szczury, króliki, ptaki, człowiek pobudzenie - koty, konie, przeżuwacze, świnie

- wymioty – stymulacja strefy chemoreceptorowej

- parasympatykotonia - stymulacja jąder parasympat. –

zwężenie źrenicy, bradykardia, wzrost wydz. gruczołów, przyspieszenie perystaltyki (w I fazie działania) - psy

- sympatykotonia – rozszerzenie źrenicy, tachykardia, wzrost ciśnienia – koty, konie

- hipotermia – psy, króliki, małpy

hipertemia – koty, konie, bydło

MORFINA – działania niepożądane

- obniżanie progu drgawkowego

- tolerancja

- uzależnienie psychiczne i fizyczne

- uwolnienie histaminy (skurcz oskrzeli, spadek

ciśnienia, świąd)

- zahamowanie wydzielania ACTH, TSH i gonadotropin

- wzrost wydzielania hormonu antydiuretycznego

- działanie spazmogenne (jeśli jako przeciwbólowy w kolkach – jedynie z silnym spazmolitykiem)

- zatrzymanie moczu (spastyczny wpływ na zwieracz

pęcherza, wzrost wydz. hormonu antydiuretycznego)

- zastój żółci

- hamowanie skurczów macicy

Kodeina

Działanie przeciwbólowe 5-10 x słabsze od morfiny

Z podobną siłą hamuje ośrodek kaszlu.

Zastosowanie:

- lek przeciwkaszlowy

Nie jest na liście leków kontrolowanych.

Stosowana doustnie.

Petydyna

Działanie przeciwbólowe 10 x słabsze od morfiny.

Działa szybciej ale krócej od morfiny.

Petydyna, w odróżnieniu od morfiny, wykazuje działanie spazmolityczne - lepsza od morfiny w znoszeniu bólu

kolkowego.

Zmiany behawioralne mniej zróżnicowane gatunkowo –

nie wywołuje pobudzeń u kotów i koni, działanie uspokajające słabsze.

Wymioty rzadko.

Słabo przeciwkaszlowo.

Niebezpieczeństwo porażenia ośrodka oddechowego –

mniejsze.

Bezpieczniejsza od morfiny przy cesarskim cięciu.

Etorfina

Działanie przeciwbólowe co najmniej 1000 x silniejsze od morfiny. (1000 x silniejsze powinowactwo do receptora)

Działania niepożądane – jak morfina.

Bardzo duże ryzyko stosowania.

Swoisty antagonista – diprenorfina.

U człowieka po przypadkowym podaniu podać nalokson w dawce 0,8-1,2 mg.

Stosowana jako lek pojedynczy lub z lekami uspokajającymi np. etorfina + acepromazyna – dla dużych zwierząt etorfina + metotrimeprazyna – dla psa

Zastosowanie:

- obezwładnianie zwierząt dzikich lub egzotycznych

- do neuroleptoanalgezji

Fentanyl

Działanie przeciwbólowe 50-100 x silniejsze od morfiny.

Zastosowanie:

- do neuroleptoanalgezji w połączeniu:

fentanyl + droperidol

fentanyl + fluanizon

- jako lek przeciwbólowy np. do stosowania na skórę –

roztwór przezskórny dla psów

U psów i zwierząt laboratoryjnych.

U innych gatunków – może wywołać silne pobudzenie.

Karfentanyl Alfentanyl

Metadon

Siła, efekt działania i działania niepożądane –

jak morfina.

Częściowi agoniści rec. opioidowych Buprenorfina

Częściowy agonista rec. mi

Działanie przeciwbólowe 10-20 x silniejsze

od morfiny.

Pojawia się powoli, ale trwa długo (8-12 godzin).

Słabsze działania niepożądane.

Nie uzależnia tak szybko jak morfina.

Częściowi agoniści rec. opioidowych Tramadol

Częściowy agonista rec. mi

Działanie przeciwbólowe 5-10 x słabsze

od morfiny.

Bardzo słabo depresyjnie na ośrodek oddechowy.

Leki o działaniu

agonistyczno-antagonistycznym

są agonistami rec. kappa a antagonistami rec. mi Słabsze działania niepożądane niż

po morfinie, w tym:

słabsza depresja ośrodka oddechowego.

Butorfanol

Działanie przeciwbólowe 4-7 x silniejsze od morfiny.

Działa silnie przeciwkaszlowo (silniej od kodeiny)

Działania niepożądane - słabsze niż po morfinie -

- nie działa niekorzystnie na układ krążenia

- nie działa zapierająco

Zastosowanie:

- przeciwbólowo

- do neuroleptoanalgezji

np. butorfanol + medetomidyna

- w premedykacji np. butorfanol przed podaniem ketaminy jako leku znieczulenia ogólnego

- jako lek przeciwkaszlowy

Nie należy do wykazu leków kontrolowanych

Pentazocyna

Działanie przeciwbólowe 3 x słabsze od morfiny.

Nalbufina

Antagoniści rec. opioidowych

Nalokson

i.v. efekt natychmiast, utrzymuje sie przez 1-2 h

i.m. s.c. - efekt po 1-5 min

Diprenorfina

LEKI MIEJSCOWO

ZNIECZULAJĄCE

Estry

Prokaina

Tetrakaina (ametokaina)

Benzokaina (anestezyna)

(Kokaina)

Amidy

Lidokaina

Bupiwakaina

Mepiwakaina

Prilokaina

Rodzaje znieczuleń miejscowych

• powierzchniowe

• nasiękowe (infiltracyjne)

• okołonerwowe – podanie w okolicę przebiegu

nerwu

szczególne formy tego znieczulenia

- przykręgowe

- nadoponowe

• dordzeniowe

• dożylne

• dostawowe

Mechanizm działania

Blok potencjałozależnych kanałów sodowych.

Leki miejscowo znieczulające występują w tkankach w 2 formach:

- niezdysocjowanej – lipofilnej – w tej formie dobrze dyfundują przez błony

- zdysocjowanej – hydrofilnej – w tej formie wiążą się z kanałem sodowym doprowadzając do jego

zablokowania (ale źle dyfundują przez błony biol.) Kolejno znoszone jest czucie bólu, temp., dotyku,

w ostatniej kolejności blokowane są włókna motoryczne

Metabolizm

Estry –

rozkład przez esterazy tkankowe i osoczowe

(z wyją tkiem kokainy)

Amidy – metabolizm w wątrobie

Okres półtrwania – stosunkowo krótki –

0,5 – 3 godzin

Działania niepożądane

Pojawiają się gdy zbyt duża ilość leku miejscowo znieczulającego przedostanie się do krwiobiegu.

- ze strony OUN – pobudzenie, drżenia, drgawki, depresja ośrodka oddechowego

- ze strony układu krążenia – zwolnienie

przewodnictwa w układzie bodźco-przewodzącym serca, rozszerzenie naczyń – spadek ciśnienia krwi

- reakcje uczuleniowe

Prokaina

- Do znieczuleń nasiękowych (u dużych zwierząt – 2 %, u małych – 0,5-1 %) i okołonerwowych (u dużych zwierząt – 2-4

%, u małych – 2 %)

- Słabo przechodzi przez tkanki – nie do powierzchniowych

- Działanie po 5 min. przez 0,5-1 godz.

- Rozszerza naczynia krwionośne.

Stosowana z dodatkiem adrenaliny – 1:100000

(Adrenaliny nie wolno stosować przy znieczuleniach miejsc słabo ukrwionych np. uszy, ogon; dostawowych; dożylnych; nadoponowych)

- Reakcje uczuleniowe

- Rozkładana przez esterazy

- Podczas rozkładu powstaje PABA, który antagonizuje

działanie sulfonamidów

- inhibitory AChE przedłużają jej rozkład – dłuższe dzialanie, większa toksyczność

- Wrażliwe na jej ośrodkowe działanie - konie

Lidokaina

- Działa silniej, szybciej i dłużej

w porównaniu z prokainą

- Do znieczuleń powierzchniowych (2-4 %),

nasiękowych (0,25-0,5-1 %)

okołonerwowych (1-2 %)

- Działanie natychmiast przez 1-1,5 godz.

- Można z dodatkiem adrenaliny

- Metabolizowana w wątrobie

- Bardziej toksyczna od prokainy

Lidokaina i pochodna prokainy – prokainamid stosowane są jako leki przeciwarytmiczne

(kl. I)

• Benzokaina – słabo rozpuszczalna w wodzie.

Stosowana do znieczuleń powierzchniowych (10-20 %)

• Tetrakaina – do znieczuleń powierzchniowych (0,5-2 %)

• Bupiwakaina – działa silniej i dłużej od lidokainy

– 4-8 godzin. 0,25-0,5 %

• Prilokaina

• Mepiwakaina – nasiękowe 0,5-1 %,

- okołonerwowe 1-2 %