E. Kleszczewska
Biologiczne znaczenie witaminy C ze szczególnym z uwzględnieniem jej znaczenia w metabolizmie skóry EWA KLESZCZEWSKA
Wyższa Szkoła Kosmetologii i Ochrony Zdrowia w Białymstoku, Zakład Nauk Chemicznych, kierownik: prof. dr hab. H. Puzanowska-Tarasiewicz Biologiczne znaczenie witaminy C ze szczególnym Biological role and importance in the skin metabolism z uwzględnieniem jej znaczenia w metabolizmie skóry of vitamin C
Kleszczewska E.
Kleszczewska E.
Wyższa Szkoła Kosmetologii i Ochrony Zdrowia w Białymstoku, The Institute of Cosmetology and Health Care in Bialystok, Poland, Zakład Nauk Chemicznych, e-mail: kleszczewska.ewa@gmail.com e-mail: kleszczewska.ewa@gmail.com
Witaminy są grupą związków niezbędnych dla rozwoju, normalnego Vitamins are a group of compounds indispensable for the develop-wzrostu i funkcjonowania organizmów żywych. Niewielkie ilości wi-ment, normal growth and functioning of the human body. Lack of tamin, m.in. kwasu askorbowego zwanego witaminą C, są wymaga-vitamins causes serious diseases for human, even though small ne do utrzymania dobrego zdrowia, natomiast niedobór jest przy-amounts of them are required to maintain good health. Therefore czyną poważnych chorób u ludzi. Dlatego nadal rośnie zaintereso-there is growing interest conceding the role of vitamin C in bioche-wanie rolą witaminy C w procesach biochemiczno-fizjologicznych.
mical-physiological conditions. This article reviews the role of water Artykuł ten przedstawia znaczenie rozpuszczalnej w wodzie witami-
– soluble vitamin C in metabolic processes and discusses criteria ny C w procesach metabolicznych omawia kryteria jej zastosowania used for recommended ingestion and presents recommendations i zalecane spożycie. Prezentowana praca zawiera też szczegółowe for vitamin C intake. In the paper is discussed in detail the influence informacje dotyczące znaczenia prawidłowych stężeń witaminy C
of level vitamin C (physico-chemical aspects) on the metabolism in (w tym fizyko-chemiczne aspekty) dla procesów metabolicznych skin.
zachodzących w skórze.
Słowa kluczowe: witamina C, biologiczna rola, metabolizm w skórze Key words: vitamin C, biological role, metabolism in skin Pol. Merk. Lek., 2007, XXIII, 138, 462
Pol. Merk. Lek., 2007, XXIII, 138, 462
Skóra jest jednym z największych organów naszego organi-witamina C – jeden z najważniejszych związków mających zmu, pełniącym wiele różnorodnych funkcji fizjologicznych.
znaczenie w naturalnych układach obronnych skóry. W pre-Jako zewnętrzna powłoka organizmu, zarówno oddzielają-
zentowanej pracy zestawiono nie tylko informacje dotyczące ca, jak i łącząca go ze środowiskiem, spełnia funkcje barie-znaczenia biologicznego witaminy C, ale także przedstawio-rowe, umożliwia wydalanie i wchłanianie substancji. Jest też no szczegółowe mechanizmy jej wykorzystania w skórze.
organem komunikacyjnym, przekazującym do układu nerwo-wego informacje o otaczającym nas świecie i organem wy-konawczym w systemie termoregulacji oraz równowagi wod-WSKAZANIA DOTYCZĄCE LECZNICZEGO
no-elektrolitowej.
STOSOWANIA KWASU ASKORBOWEGO ORAZ
Skóra zbudowana jest z trzech warstw: naskórka, skóry JEGO ZNACZENIE W PROCESACH
właściwej i tkanki podskórnej. W ostatnich latach wiedza o BIOCHEMICZNO-FIZJOLOGICZNYCH SKÓRY
budowie i czynnościach naskórka uległa znacznemu posze-rzeniu. Poznano mechanizmy kontrolujące proliferację i róż-
Kwas askorbowy jest rozpuszczalną w wodzie witaminą, któ-
nicowanie keratynocytów oraz rolę w tych procesach związ-rej brak w organizmie człowieka wywołuje chorobę zwaną ków biologicznie czynnych, w tym witamin. Obecnie nie trak-szkorbutem, niedokrwistość oraz zmiany w kościach i chrząst-tuje się już warstwy rogowej naskórka jedynie jako bariery kach [6, 7, 11, 15, 20]. Witaminę C podaje się w gnilcu, w mechanicznej i fizyko-chemicznej, służącej do hamowania chorobie Mollera-Barlowa, Schönleina-Henocha, Werlhofa wnikania związków czy mikroorganizmów i wirusów ze śro-oraz w ogólnych stanach osłabienia. Z głównych objawów dowiska.
patologicznych szkorbutu można wymienić: znużenie, zmia-Zastosowanie nowych technik pozwoliło na przełom w ny błon śluzowych jamy ustnej, skazę krwotoczną i niedo-badaniach nad fizjologią i patologią skóry i doprowadziło do krwistość. Skaza krwotoczna rozprzestrzenia się głównie na wyodrębnienia układu immunologicznego skóry oraz pozna-błonę śluzową jamy ustnej, na skórę i mięśnie. Na skórze nia mechanizmów jego działania.
najczęściej na podudziach i w okolicy mieszków włosowych, Innym bodźcem do prowadzenia badań skóry było i jest występują wybroczyny. Na skutek nadmiernego rozwoju zro-zainteresowanie procesami starzenia się skóry i nacisk, aby gowaciałych komórek naskórka dochodzi do uwydatnienia wyglądała ona jak najdłużej młodo. Dodatkowo z procesa-mieszków, a skóra u chorych na szkorbut stwarza przy doty-mi starzenia się skóry wiąże się zwiększona częstość wy-ku wrażenie tarki (łac. lichen asorbuticus, keratosis suprapa-stępowania zmian przednowotworowych i nowotworów skó-
pillaris).
ry. Zagadnienia te wydają się niezwykle ważne, uwzględ-Potwierdzono dodatni wpływ witaminy C na zespół naby-niają też badania związków neutralizujących działanie wol-tego upośledzenia odporności AIDS oraz przebieg wielu in-nych rodników.
nych chorób zakaźnych. Witamina C jest stosowana w le-We wszystkich omawianych kontekstach badań, nad uni-czeniu powierzchownych uszkodzeń rogówki i starczego kalnymi właściwościami skóry, ogromnie dużą rolę spełnia zmętnienia soczewek. Wśród wskazań do stosowania wita-
Biologiczne znaczenie witaminy C ze szczególnym z uwzględnieniem jej znaczenia w metabolizmie skóry 463
miny C wymienia się także: próchnicę zębów, paradentozę obiektem ataku endogennych wolnych rodników, którym przy-oraz choroby alergiczne.
pisuje się m.in. ważną rolę w procesie starzenia się organi-Do niedoborów witaminy C w ustroju dochodzić może na zmu. Witamina C jest związkiem dobrze rozpuszczalnym w skutek niedostatecznej zawartości jej w pokarmie, niedosta-wodzie i dlatego jej działanie przeciwrodnikowe w skórze tecznej resorpcji w jelicie cienkim lub na skutek zwiększone-zachodzi w fazie wodnej i na granicy układu wodno-lipido-go zapotrzebowania organizmu. Objawy niedoboru witaminy wego. Podczas utleniania kwas askorbowy przechodzi w kwas C na tle niedostatecznej jej ilości w pożywieniu mogą być monodehydroaskorbowy, najpierw jako wolny rodnik, a na-stwierdzone u osób poddających się długotrwałym, niekon-stępnie w kwas dehydroaskorbowy. Utlenione formy kwasu trolowanym przez lekarza dietom. Również przy dietach za-askorbowego mogą być zredukowane do witaminy C za po-lecanych chorym ze schorzeniami żołądkowo-jelitowymi może mocą reduktazy monodehydroaskorbowej i dehydroaskorbo-dojść do niedoboru witaminy C w organizmie. Do nieprawi-wej. Witamina C zapobiega więc destrukcji układów wodno-dłowej resorpcji w układzie pokarmowym przy jej prawidło-lipidowych błon komórkowych, które tylko w niewielkim stop-wej ilości w diecie, może dochodzić w nieżycie żołądka z niu mogą być chronione przez rozpuszczalne w tłuszczach niedokrwistością. Do wzmożonego zużycia witaminy C do-inhibitory wolnych rodników, takie jak: karotenoidy lub wita-chodzi przy ciężkim wysiłku fizycznym, przy urazach, nad-mina E (tokoferole). Dlatego zaleca się jednoczesne poda-miernym naświetlaniu promieniami UV, w długotrwałych sy-wanie witaminy C i E.
tuacjach stresowych oraz w wieku starczym. Wzmożone Witamina C podana doustnie jest dobrze wchłaniana, zużycie witaminy C stwierdza się u kobiet w ciąży i okresie głównie w dwunastnicy i jelicie cienkim. Z fizjologicznej daw-laktacji [6, 20].
ki wynoszącej do 180 mg na dobę u niepalących wchłania Witamina C, ze względu na swoją strukturę chemiczną, się w 70-80%. Dzięki dobrej rozpuszczalności w wodzie pro-jest podstawowym antyutleniaczem, a jej rola w stanach pa-ces ten u zdrowych przebiega prawidłowo. Jego upośledze-tologicznych jest ciągle badana i dyskutowana [7, 8, 12, 13, nie obserwuje się przy zaburzeniu czynności jelit, wymiotach, 20]. Wykazano wpływ askorbianu sodu na indukowanie apop-braku łaknienia oraz alkoholizmie. Zastosowanie diet, zwłasz-tozy. Znane są właściwości witaminy C jako antyoksydanta cza trwających 2-3 tygodnie oraz diety stosowanej w scho-przeciwnowotworowego [3, 17]. Stwierdzono, że mieszanina rzeniach żołądkowo-jelitowych, wpływają niekorzystnie na kwasu dehydroaskorbowego i witaminy B opóźnia rozwój stężenie witaminy C w organizmie ludzkim. Wchłonięta wi-12
nowotworu u myszy. Podobny efekt terapeutyczny obserwo-tamina przedostaje się do części płynnej przestrzeni mię-
wano stosując mieszaninę askorbianu kobaltu z witaminą C
dzykomórkowej, a stąd dyfunduje do naczyń włosowatych i oraz kwas askorbowy z dodatkiem monotiogliceryny lub z krwią dostaje się przez układ żyły wrotnej do wątroby, a EDTA.
dalej rozprowadzana jest po całym organizmie. W tkankach Witaminę C stosuje się w utrudnionym gojeniu się ran i przenika do płynu międzykomórkowego i komórek na zasa-odleżyn, przebarwieniach skóry, w stanach krwotocznych oraz dzie dyfuzji. Największą zawartość witaminy C stwierdza chorobach naczyń włosowatych. Ponieważ wpływa ona na się w nadnerczach, mózgu, soczewce oka, grasicy, wątrobie uszczelnienie naczyń i przyśpiesza krzepnięcie krwi, jej ko-i trzustce.
rzystne działanie przy różnych krwawieniach staje się zrozu-Ogółem zawartość witaminy C u człowieka wynosi od 1
miałe. Witamina C wspomaga też wchłanianie wapnia z przedo 3 g. Organizm broni się przed jej nadmiarem poprzez ogra-wodu pokarmowego oraz stymuluje syntezę prostaglandyn.
niczoną zdolność absorpcyjną jelit oraz wydalanie przez nerki.
Wykazano, że jest ona nieodzowna w prawidłowym funk-Po spożyciu 75 - 100 mg witaminy C w ciągu doby jej stęże-cjonowaniu tkanki łącznej. Główne elementy morfologiczne, nie w krwi waha się od 54 do 76 mmol/l. Jej stężenie zmniej-wchodzące w skład skóry właściwej, to komórki tkanki łącz-sza się do 5,4-16,2 mmol/l, jeżeli podaż tej witaminy wynosi nej i powstające w nich włókna kolagenowe. Obecność wita-15-25 mg/dobę [6, 11, 15, 20].
miny C jest niezbędna w reakcjach hydroksylacji proliny do 4-hydroksyproliny, będącej istotnym elementem budowy kolagenu.
ABSOPRCJA WITAMINY C PRZEZ SKÓRĘ
Kolageny stanowią do 75% suchej masy skóry właściwej.
Typowe włókno kolagenowe składa się z trzech białkowych Skóra jest wielowarstwowym płaszczem tkankowym, który struktur helikalnych połączonych wiązaniami poprzecznymi.
skutecznie osłania wnętrze organizmu przed związkami tok-Cechą charakterystyczną kolagenu jest wysoka zawartość sycznymi, promieniowaniem UV czy urazami mechaniczny-proliny i hydroksyproliny. Hydroksyprolina nie jest wbudowy-mi. Składa się z trzech głównych warstw: wana w łańcuch peptydowy, lecz powstaje przez utlenienie
– naskórka (epidermins),
proliny bezpośrednio w pierwotnej strukturze makropeptydu.
– skóry właściwej (corium seu derma), w której dominuje Równolegle z hydroksylacją proliny następuje też utlenienie tkanka łączna,
i glikolizacja lizyny. Hydroksylowane cząsteczki prokolage-
– tkanki podskórnej (subcutis) – głównie tłuszczowej.
nu, zwinięte w trójłańcuchowe helisy, zostają wydzielone do Naskórek to zewnętrzna część skóry, która szczelnie po-przestrzeni międzykomórkowej, gdzie w wyniku przemian krywa całą jej powierzchnię. Jest cienką warstwą złożoną z enzymatycznych przekształcają się w dojrzałe włókna kola-komórek tworzących część żywą (łac. stratum malpighi) i genowe.
część martwą (łac. stratum corneum). Naskórek stale się W procesie tworzenia struktury włókien zasadniczą rolę odnawia na skutek ciągłego złuszczania się. Składa się on z odgrywa obecność grup hydroksylowych proliny i lizyny, kilku warstw, których układ jest ściśle związany z ich funkcja-umożliwiająca prawidłowe zwinięcie i połączenie łańcuchów.
mi; są to warstwy: podstawna, kolczysta, ziarnista, jasna i Dlatego każde zakłócenie hydroksylacji prowadzi do tworze-rogowa. Głównym zadaniem spodnich warstw naskórka jest nia kolagenu o niewłaściwej strukturze, niespełniającej jego wytworzenie i regeneracja zewnętrznej osłony rogowej skó-
właściwości biologiczno-mechanicznych. Przyczyną tego ry. Zadanie to inicjuje podstawna (rozrodcza) warstwa ko-może być niedobór witaminy C jako niezbędnego kofaktora mórek, która złożona jest z komórek walcowatych, ściśle do enzymów hydroksylujących, a to powoduje zakłócenia w bio-siebie przylegających. Mają one wydłużone jądra i ułożone syntezie kolagenu. Efektem tego jest zanik jędrności i ela-są prostopadle do brodawek skóry. Warstwa podstawna skła-styczności skóry, czyli obecność zmarszczek oraz kruchość da się z kilku warstw keratynocytów. Komórki te biorą aktyw-naczyń włosowatych, które łatwo pękają powodując powsta-ny udział w procesie rogowacenia naskórka.
wanie krwawych mikrowylewów podskórnych.
Keratynocyty przemieszczając się przez warstwę kolczy-Witamina C należy do podstawowych antyutleniaczy w stą i ziarnistą naskórka – różnicują się i zmieniają stopniowo organizmach ludzi i zwierząt [20]. Występujące w organizmie swą budowę. Podczas swej biernej wędrówki ulegają rogo-lipidy, a także enzymy i kwasy nukleinowe są szczególnym waceniu, odwodnieniu, a ich metabolizm stopniowo słabnie
E. Kleszczewska
aż wreszcie komórki całkowicie zamierają. Białka tych po-Związkiem najodpowiedniejszym wydaje się być – palmi-czątkowo żywych komórek naskórka przekształcają się w tzw.
tynian askorbylu, ponieważ charakteryzuje się on: dobrą roz-skleroproteiny, które zawierają głównie białko keratynę, bar-puszczalnością w lipidach, stabilnością decydującą o możli-dzo odporną na działanie chemicznych czynników i nieroz-wości zastosowania w rożnych formach fizyko-chemicznych, puszczalną w wodzie. W końcowej fazie wędrówki stają się biodostępnością wolnego kwasu askorbowego uwalnianego martwymi dopasowanymi do siebie spłaszczonymi keratyno-w procesie hydrolizy estru oraz dobrym zachowaniem wła-cytami bezjądrowymi.
sności przeciwrodnikowych.
Powszechnie przyjmuje się, że etapem limitującym w pro-Liofilne estry: palmitynian askorbylu i stearynian askorby-cesie dostarczania związku chemicznego przez skórę, jest lu są hydrolizowane w żywych warstwach naskórka i tym tłu-transport w głąb i przez stratum corneum. Zachowanie się maczy się ich udowodnioną aktywność biologiczną. Stoso-związku chemicznego na każdym etapie wnikania w skórę wane są też sole sodowe i sól magnezowa fosforanu askor-zależy od jego właściwości fizyko-chemicznych. W tabeli 1
bylu.
zestawiono wybrane właściwości fizyko-chemiczne witami-Innym zagadnieniem związanym z hydrofilnością witaminy C [7].
ny C jest jej synergizm z witaminą E. W przypadku gdy mamy do czynienia z hydrofilnym kwasem askorbowym i liofilnym octanem tokoferolu tworzy się specyficzny mechanizm prze-Tabela 1. Właściwości fizyko-chemiczne kwasu askorbowego nośnikowy pomiędzy wodą i lipidami. Witamina E wychwytu-Table 1. Physical-chemicals properties of ascorbic acid je wolny rodnik i przekształca go w rodnik tokoferylowy, który Parametr
Postać i wartości
następnie reaguje z witaminą C. Witamina E zostaje całko-Wzór sumaryczny
C H O
6
8
6
wicie zregenerowana i równocześnie tworzy się kwas mono-Masa molowa
176,13
dehydroaskorbowy jako wolny rodnik witaminy C, który szybko przekształca się w kwas dehydroaskorbowy, za pomocą en-Forma krystaliczna
monokryształy
zymów zawartych w skórze i może być ponownie przekształ-
Temperatura topnienia [°C]
190-192
cany w kwas askorbowy.
Czynność optyczna
20,5° do 21,5°
Nazwa chemiczna systematyczna witaminy C to: 2,3-di-pH, roztwór 5 mg/cm3
3
dehydro-L-treo-heksono-1,4-lakton. Istnieje też stereoizomer witaminy C mający konfigurację typu D (kwas erytrobowy).
pH, roztwór 50 mg/cm3
2
Zgodnie z obowiązującym stanem wiedzy przyjmuje się, że pK
4,17
1
witamina C występuje w trzech formach biologicznie czyn-pK
11,57
2
nych, jako:
Potencjał redoks, V
E0=0,39
– kwas L-askorbowy (forma zredukowana),
– kwas semidehydroaskorbowy i L-dehydroaskorbowy (for-Rozpuszczalność [g/cm3]
– w wodzie
0,33
ma utleniona),
– w etanolu
0,02
– askorbogen (forma związana).
Powszechnie uznaje się, że kwasowy charakter kwasu Maksimum absorbancji substancji czystej rozpuszczonej w wodzie [nm]
265
askorbowego uwarunkowany jest występowaniem w ugru-powaniu endiolowym dwóch zdolnych do dysocjacji atomów wodoru i dysocjuje dwuetapowo [7, 20]: Najważniejsze parametry fizyko-chemiczne determinują-
H Asc H+ + HAsc–
2
ce zdolność naskórka do absorpcji to: współczynnik podzia-HAsc– H+ + Asc2–.
łu olej-woda, kształt i wielkość cząsteczki oraz polarność i Stałe trwałości wynoszą odpowiednio: ładunek. Głównym czynnikiem decydującym o zdolności sub-K =6,77·10–5, pK =4,17
1
1
stancji do przenikania przez błony biologiczne jest liofilność.
K =2,69·10–12, pK =11,57.
2
2
Wiadomo, że bardzo hydrofilne substancje zdolne do dyso-W drugim etapie dysocjacja kwasu askorbowego jest nie-cjacji oraz polarne nieelektrolity zwykle nie wnikają efektyw-znaczna, dlatego można go traktować jako słaby kwas jed-nie w głąb skóry. Związki takie będą raczej pozostawały na noprotonowy, o pH zbliżonym do kwasu octowego.
powierzchni warstwy rogowej. Substancje bardzo hydrofo-Przyjmuje się, że warunkiem prawidłowego formowania bowe (np.: węglowodory) również penetrują skórę w niewiel-struktury warstwy rogowej jest zachowanie odpowiedniego, kim stopniu. W przypadku większości związków, zwłaszcza lekko kwaśnego odczynu, odpowiadającego wartościom pH
strukturalnie podobnych, największą zdolnością do penetra-zawierającym się w przybliżeniu w granicach 5,0 - 6,0. Kwa-cji charakteryzują się te o średniej liofilności. Wynika to z śny odczyn powierzchni skóry również ma znaczenie jako faktu, że substancja powinna wykazywać znaczącą rozpusz-dodatkowy czynnik ograniczający rozwój mikroorganizmów.
czalność w wodzie i w lipidach, aby dyfundować przez lipofil-Zachowanie niskiego pH w warstwie rogowej wymaga za-ne struktury stratum corneum i dalej, do znacznie bardziej chowania skokowego gradientu kwasowości pomiędzy tym hydrofilnych żywych warstw naskórka i skóry właściwej. W
obszarem, a żywymi warstwami naskórka (fizjologiczna war-przypadku kwasu askorbowego nie można oczekiwać zna-tość pH w granicach 7,2 - 7,4).
czącej penetracji, gdyż substancja ta pozostanie na po-Mechanizm utrzymywania kwaśnego odczynu na powierzchni warstwy naskórkowej.
wierzchni skóry nie jest do końca poznany. Wydaje się, że Kwas askorbowy często jest zastępowany przez jego po-istotną rolę odgrywać tu mogą drobnoocząsteczkowe kwasy, chodne, a to ze względu na charakter hydrofilny i trudności w w tym witamina C wydzielana wraz z potem i występowanie przenikaniu przez warstwy rogowe naskórka oraz dużą nie-wolnych kwasów tłuszczowych w wodno-lipidowym płaszczu trwałość. Najlepszymi efektami wnikania oraz przenikania skóry. Dodatkowo przyjmuje się, że w przypadku suchej skó-
charakteryzują się estry kwasu askorbowego o łańcuchach ry, witamina C sprzyja syntezie lipidów odpowiedzialnych za od 8 do 12 atomów węgla, czyli związki o umiarkowanej liofil-jej nawilżanie, zaś w przypadku skóry tłustej reguluje ona ności. Opisano zależność liofilność–przenikanie [2, 21] dla wytwarzanie łoju skórnego.
kilku spośród wybranych estrów, tj.: kapronianu askorbylu (liczba atomów węgla w łańcuchu podstawnika – C-6), enta-nonianu askorbylu (C-7), kaprylanu askorbylu (C-8), pelar-UKŁAD IMMUNOLOGICZNY SKÓRY
gonianu askorbylu (C-9), kaprynianu askorbylu (C-10), un-decylenianu askorbylu (C-11), laurynianu askorbylu (C-12), Układ immunologiczny skóry – SIS (ang. skin immune sys-mirystynianu askorbylu (C-14), palmitynianu askorbylu (C-tem) pełni ważne funkcje obronne w ustroju. Jego sprawne 16) i stearynianu askorbylu (C- 18).
działanie chroni przed różnymi zewnętrznymi patogenami,
Biologiczne znaczenie witaminy C ze szczególnym z uwzględnieniem jej znaczenia w metabolizmie skóry 465
eliminuje komórki zarażone wirusami oraz komórki nowotwo-zy, biosyntezy, badania nad strukturą chemiczną oraz anali-rowe. Do najważniejszych komórek SIS zalicza się komórki zy połączeń kwasu askorbowego z innymi substancjami, także dendrytyczne (np.: komórki Langerhansa), limfocyty T, kera-biologicznie czynnymi. Wydaje się, że ogrom pracy badaczy tynocyty i inne komórki (makrofagi, melanocyty, komórki tucz-zajmujących się unikalnymi właściwościami witaminy C bę-
ne). Komórki układu SIS wytwarzają substancje biologicznie dzie się ciągle powiększał wraz z rozwojem nowych technik czynne, w tym cytokiny oraz tzw. czynniki wzrostowe.
badawczych oraz odkrywaniem nowych obszarów działania Wytwarzanie cytokin przez komórki SIS zmienia się z wie-witaminy C.
kiem, a różnorodne czynniki zewnętrzne i wewnętrzne istot-nie wpływają na ich działanie. Do substancji działających ogólnoustrojowo, a wpływających na funkcje układu SIS na-PIŚMIENNICTWO
leżą m.in. witaminy A, E, F oraz witamina C [14, 19, 23]. Ko-mórki układu SIS podlegają także wpływom różnorodnych 1. Ademuyiwa O., Ugbaya R.N., Ojo D.A i wsp.: Reversal of aminolevulinic acid dehydratase (ALAD) inhibition and reduction of erythrocyteproto-bodźców zewnętrznych, takich jak: promieniowanie ultrafio-porphyrin levels by Vitamin C in occupational lead exposure in abeokuta, letowe, substancje toksyczne, w tym metale ciężkie, także Nigeria, Envir. Toxicol. Pharmacol., 2005, 20, 404-411.
alergeny. Duże znaczenie profilaktyczne ma obecność wita-2. Arct, J., Pytkowska K.: Ochrona skóry przed egzogennymi czynnikami miny C, która nie tylko odgrywa ważną rolę w procesach od-starzeniowymi. Wiad. PTK., 2003, 6, 2-6.
3. Cieślak-Golonka M.: Właściwości chemiczne i biologiczne kwasu L-askor-pornościowych, ale też działa odtruwająco.
binowego. Wiad. Chem., 1995, 49, 9-10, 525-545.
Z przeglądu piśmiennictwa [1, 2, 5] wynika, że kwas askor-4. Filon F.L., Boeniger M., Maina G. i wsp.: Skin absorption of inorganic bowy spełnia rolę ochronną w stosunku do wielu substancji lead and the effect of skin cleansers. J. Occup. Environ. Med., 2006, 48, chemicznych. Wieloletnie badania wykazały, że zapobiega 7, 692-699.
5. Fivenson, D.P.: The mechanisms of action nicitinamide and zinc in infam-on rakotwórczemu i toksycznemu działaniu np. nitrozoamin.
matory skin disease. Cutis., 2006, 77, suppl. 5-10.
Szczególne znaczenie przypisuje się zdolności witaminy C
6. Fridrich W.: Vitamins. Berlin-New York. Walter der Gruyter. 1988.
do reagowania z wolnymi rodnikami tlenowymi i przekształ-
7. Kleszczewska E.: L-ascorbic acid – clinical use, toxicity, properties, me-cania ich w mniej toksyczne lub nietoksyczne związki. Taką thods of determination and application in chemical analysis. Die Pharma-zie, 2000, 55, 9-15.
rolę odgrywa kwas askorbowy, np.: w oku, gdzie chroni przed 8. Kleszczewska E.: Witamina C – bariera antyoksydacyjna, Pol. Merk. Lek., działaniem ozonu, oraz w tkance płucnej, w której brak jest 2001, 10, 307-310.
enzymów przeciwdziałających procesom peroksydacji.
9. Kleszczewska E.: Rola witaminy C we wchłanianiu i wydalaniu jonów me-Od połowy lat 80. znane są prace [9, 16, 18, 22] opisują-
tali, Pol. Merk. Lek., 2001, 11, 392-395.
10. Kleszczewski T., Kleszczewska E.: Flow Injection Spectrophotometric ce wpływ kwasu askorbowego na zawartość selenu, ołowiu, Determination of L-Ascorbic Acid in Biological Maters, J. Pharm. Biom.
wanadu, kadmu, kobaltu i cynku w tkankach. Także obecnie Anal., 2002, 29,755-759.
prace te są kontynuowane [1, 4, 10, 18]. Wykazano, że wła-11. Kleszczewska E., Żmijkowska A.: Rola biologiczna i właściwości wy-
ściwości redukujące witaminy C są niezbędne do biosyntezy branych witamin rozpuszczalnych w wodzie, Pol. Merk. Lek., 2003, 15, 463-467.
kwasu tetrahydrofoliowego i utrzymania miedzi i żelaza w 12. Kleszczewska E., Wiszowata A., Lisowski P.: Oznaczanie kwasu askor-postaci jonów: Cu2+ i Fe2+. Witamina C zwiększa przy tym bowego i kwasu dehydroaskorbowego metodą HPLC w osoczu palaczy wchłanianie żelaza, redukując je do dobrze rozpuszczalnych oczekujących na operację rewaskularyzacji mięśnia sercowego, Przeg.
soli Fe2+. Dzięki temu przyczynia się do biosyntezy hemoglo-Lek. 2005, 62, 1054-1057.
13. Kleszczewska E., Buraczyk M., Lisowski P., Kleszczewski T.: Porówna-biny i wytwarzania czerwonych krwinek korzystnie wspoma-nie poziomów kwasu askorbowego u palaczy chorych na cukrzycę typu 2
gając leczenie anemii.
oczekujących na operacje pomostowania tętnic wieńcowych z pozioma-Wykazano także stymulację wchłaniania żelaza z poży-mi kwasu askorbowego w okresie pooperacyjnym i rekonwalescencji.
wienia po podaniu witaminy C. Żelazo w pożywieniu wystę-
Przegl. Lek., 2006, 63, 10, 974-978.
14. Kreilgaard, M., Pedersen, E.J., Jaroszewski, J.W.: NMR charakterisation puje w dwóch postaciach: związanej z hemem i niezwiąza-and transdermal drug delivery potential of microemulsion systems. J.
nej z hemem. Witamina C pobudza wchłanianie niehemowe-Control Release. 2000, 69, 3, 421-433.
go żelaza przy dawce 500 mg/dobę. Wykazano też ochron-15. Podlewski J.K., Chwalibogowska-Podlewska A.: Leki współczesnej tera-ne działanie kwasu askorbowego w stosunku do toksyczne-pii. 1998, Warszawa. Split Trading.
16. Richelle, M., Sabatier, M., Steiling, H., Williamson, G.: Skin bioavailabilli-go działania chromu Cr(VI). Hipotetyczny mechanizm dziaty of dietary vitamin E, carotenoids, polyphenols, vitamin C, zinc and se-
łania witaminy C i chromu Cr(VI) tłumaczy się redukcją Cr(VI) lenium. Br. J. Nutr., 2006, 96, 2, 227-238.
do Cr(III) wewnątrz komórek i nieprzepuszczalnością błony 17. Rutkowski M., Gregorczyk K.: Witaminy o działaniu antyoksydacyjnym –
komórkowej dla jonów Cr(III). Redukcja jonów Cr(VI) do Cr(III) ogólna charakterystyka. Część III: Witamina C. Farm. Pol., 1999, 55, 2, 74-79.
przez kwas askorbowy może zapobiegać alergicznym zmia-18. Salnikow K., Kasprzak K.S.: Ascorbate Depletion: Critical Step in Nickel nom spowodowanym jonami Cr(III). Ostatnie badania poka-Carcinogenesis. Environ. Health Persp., 2005, 113, 577-584.
zały, że wśród wielu nieenzymatycznych reduktorów biolo-19. Sauberlich H.: Vitamin C and Immunity, in Pharmacology of Vitamin C.
gicznych za redukcję Cr(VI), aż w 80-85%, odpowiada kwas (ed. Sauberlich H.). 1994.
20. Seib, P.A., Tolbert, B.M.: Ascorbic Acid: Chemistry, Metabolism and Uses.
askorbowy.
1982, Washington: D.C.
21. Starzyk E., Arct J., Jończyk A.: Absorpcja przeznaskórkowa estrów kwasu askorbowego. Materiały Konferencyjne CHI 2004 w: Biological Activi-PODSUMOWANIE
ty and Bioactivity of Actives.
22. Valko, M., Morris, H., Cronin, M.T.: Metals, toxicity and oxidative stress.
2005, 12, 10, 1161-1208.
Pozytywny wpływ witaminy C na organizmy żywe znany jest od dawna. Lawinowo rosnąca od 1928 r. liczba publikacji Otrzymano: 22 lutego 2007 r.
obejmuje zarówno właściwości biologiczne, chemiczne, jak i Adres: Ewa Kleszczewska, Zakład Nauk Chemicznych, kierownik: prof. dr hab. Helena Puzanowska-Tarasiewicz, Wyższa Szkoła Kosmetologii i Ochrony fizyczne tego związku. Nadal publikowane są nowe prace Zdrowia w Białymstoku, 15-875 Białystok, ul. Krakowska 9, tel. 085 749 94 30, dotyczące metod oznaczania, opracowywania metod synte-fax. 085 749 94 31, e-mail: kleszczewska.ewa@gmail.com