Kształcenie umiejętności ruchowych u osób niepełnosprawnych:
patologiczne wzorce od urodzenia
moŜliwości ruchowe osobnika zostały utracone lub ograniczone w wyniku choroby lub urazu
ad.1
w odróŜnieniu od spontanicznego rozwoju zdrowego niemowlęcia, juŜ od samego początku konieczna jest interwencja zewnętrzna.
Niezbędna jest stymulacja rozwoju, który w tych warunkach moŜe ulec róŜnego rodzaju zahamowaniom. Przede wszystkim konieczne jest w miarę moŜliwości – aby rozwój ten przebiegał zgodnie z fizjologicznymi wzorcami. Ogólnie chodzi o to, by wytworzyły się przydatne w Ŝyciu wzorce funkcjonalne. Dlatego teŜ waŜna dla fizjoterapeutów jest konieczność znajomości fizjologicznego przebiegu rozwoju i moŜliwości oddziaływania na ten rozwój, jak równieŜ umiejętności sterowania kompensacją w róŜnych warunkach patologicznych.
Ad.2
ZłoŜona symptomatologia (a zwłaszcza etiopatogeneza) rozmaitych dysfunkcji ruchowych nie pozwala na przedstawienie jakiegoś jednorodnego postępowania.
Kluczem do tego jest diagnoza.
ogólna, oparta na znajomości klinicznych podstaw fizjoterapii, daje pogląd na temat prawdopodobieństwa rozwoju określonych objawów, przebiegu choroby, rokowania i jej zejścia. Ukazuje ona ogólnie, czego moŜna się spodziewać, czemu trzeba będzie zapobiegać, co trzeba będzie usuwać bądź łagodzić i jakie mogą być ostateczne konsekwencje, zwłaszcza w sferze moŜliwości ruchowych. Ogólnie ustala plan usprawniania oraz określa jego cele ogólne i etapowe, a nawet ogólnie metodę postępowania.
Szczegółowa, dotyczy juŜ objawów występujących u danej osoby na kaŜdym etapie usprawniania. Informuje o tym, jakie nieprawidłowości muszą być w danym momencie usuwane, łagodzone bądź kompensowane. Na tej podstawie określane są cele szczegółowe oraz dobierane formy i środki postępowania (np. konkretne ćwiczenia). Ogólnie mówi się tutaj o reedukacji ruchowej, szczegółowo natomiast moŜna (a nawet trzeba) wpływać na poszczególne zdolności motoryczne, bądź kompleksowo zajmować się bardziej złoŜonymi aktami ruchowymi. Te ostatnie bazują wprawdzie na zdolnościach koordynacyjnych, ale inne zdolności (aczkolwiek w mniejszym i róŜnym stopniu) odgrywają tu równieŜ pewną rolę.
Edukacja i reedukacja posturalna
Postawa ciała kształtuje się w trakcie rozwoju osobniczego i w pewnym momencie dochodzi do typowej dla gatunku ludzkiego dwunoŜnej pozycji stojącej. Niekorzystne warunki równowagi ciała w tej pozycji zmuszają niejako organizm do tego, by układ poszczególnych segmentów ciała zapewniał jego stabilność.
Filogenetyczny rozwój postawy ciała
Znamienną cechą człowieka jest wyprostowana postawa ciała oraz chód na dwóch dolnych kończynach. Człowiek jako jedyny w świecie istot Ŝywych przyjął spionowaną postawę ciała, wyłączył górne kończyny z funkcji podporowych i lokomocyjnych, uwolnił dłoń do innych zadań.
Proces pionizacji postawy ciała dokonywał się powoli na drodze ewolucyjnych przemian. Trzeba było około 30 milionów lat zanim protoplasta człowieka zmienił postawę czworonoŜną na dwunoŜną
W długotrwałym procesie przybierania tej postawy zachodziły istotne zmiany w budowie ciała człowieka.
Stabilna i ekonomiczna pionowa postawa człowieka stwarza dogodną pozycję wyjściową do lokomocji. Ułatwieniem jest równieŜ
symetria budowy ciała w płaszczyźnie czołowej. Odstępstwa od symetrycznego rozłoŜenia masy ciała takie jak: asymetria narządów wewnętrznych, asymetria ruchowa związana z prawo lub leworęcznością, mogą być jednym z czynników wywołujących wady postawy.
Istnieje wiele cech anatomicznych, na co wskazuje antropologia, które dowodzą Ŝe budowa człowieka nie jest całkowicie idealna z punktu widzenia kinetyki i statyki pionowej postawy.
Postawa ciała człowieka w jego rozwoju
Przyczyn zmienności postawy trzeba upatrywać między innymi w warunkach anatomicznych i fizjologicznych, w działaniu centralnych refleksów postawy, w filogenetycznym i ontogenetycznym jej rozwoju.
Postawę dziecka moŜemy ocenić dopiero przy pierwszych samodzielnych próbach stania. Kręgosłup posiada juŜ wtedy wykształcone przodowygięcie w odcinku szyjnym i lekkie tyłowygięcie w odcinku piersiowo-lędźwiowym. Plecy małego dziecka są lekko zaokrąglone lub zupełnie płaskie, kończyny dolne ustawione w lekkim zgięciu w stawach biodrowych i kolanowych. Brzuch w związku z bardzo słabymi mięśniami wchodzącymi w skład jego ściany jest mocno uwypuklony.
Zmiany w postawie u dziecka w okresie przedszkolnym postępują powoli i polegają na coraz wyraźniejszym kształtowaniu się przodowygięcia kręgosłupa w odcinku lędźwiowym (lordoza lędźwiowa) oraz stopniowym zmniejszaniu nadmiernego uwypuklenia brzucha. Znaczne uwypuklenie brzucha, zaokrąglenie pleców, odstawanie łopatek, wysunięcie barków i głowy ku przodowi są wadliwe, naleŜy więc im przeciwdziałać.
W okresie szkolnym naleŜy zwrócić uwagę na dwa okresy krytyczne w kształtowaniu postawy ciała dziecka, gdyŜ wtedy właśnie powstaje lub ujawnia się najwięcej wad postawy
Pierwszy okres krytyczny przypada na wiek 6-7 lat i związany jest ze zmianą trybu Ŝycia dziecka. Istota tej zmiany tkwi w przejściu ze swobodnego w duŜej mierze, indywidualnie regulowanego przez dziecko reŜimu ruchu-wysiłku i odpoczynku, w narzucony kilkugodzinny system przebywania w pozycji siedzącej, często w niewłaściwych ławkach szkolnych.
Drugi okres krytyczny w kształtowaniu postawy ciała dziecka przypada na wiek pokwitania, charakteryzujący się intensywnym przyrostem wysokości ciała. Jest to tzw. skok pokwitaniowy. Zaczyna się on wzrostem kończyn dolnych, a w rok później tułowia. Narusza to dotychczasową równowagę, zmienia proporcje ciała oraz istniejący uprzednio układ środków jego cięŜkości. Poprzednie czucie i nawyk postawy są nieadekwatne do zmienionych warunków morfologicznych. Siła mięśni odpowiedzialnych za postawę ciała jest niewystarczająca do jej stabilizacji w tych warunkach, gdyŜ szczyt jej przyrostu następuje około 14 miesięcy po szczycie wzrastania wysokości. Brzuch znów się uwypukla, plecy są często nadmiernie okrągłe. Głowa pochylona ku przodowi stwarza wraŜenie zbyt cięŜkiej w stosunku do utrzymującej jej szyi.
Koniec okresu dojrzewania, to równocześnie ponowne kształtowanie się dobrej postawy. Następuje ostateczne uformowanie przodowygięcia w odcinku lędźwiowym kręgosłupa, brzuch znowu staje się płaski, silnie rozwija się tkanka mięśniowa.
PowyŜej 35 roku Ŝycia moŜe ponownie wystąpić pogorszenie postawy. Brzuch zaczyna wystawać i lekko zwisać. Pogłębiają się wszystkie fizjologiczne krzywizny kręgosłupa, a w związku z równoczesnymi zmianami zachodzącymi głównie w krąŜkach międzykręgowych, zmniejsza się jego długość.
Kształtowanie postawy starzejącego się człowieka, zaleŜy w duŜej mierze od ogólnego stanu jego zdrowia, rodzaju wykonywanej pracy oraz warunków bytowych.
Postawa zmienia się takŜe w ciągu dnia pod wpływem najróŜnorodniejszych bodźców. Dobre samopoczucie, radość, chęć dobrej prezentacji, słowem wszystko co tonizuje człowieka, pobudza do przyjęcia lepszej postawy i odwrotnie – przygnębienie, zmęczenie, złe samopoczucie -
sprzyjają wadom postawy
Postawa powinna stanowić dogodną pozycję (sytuację) wyjściową dla róŜnorodnych ruchów człowieka oraz, nie powinna zaburzać funkcjonowania narządów wewnętrznych. Postawa kształtuje się w rozwoju osobniczym poniekąd spontanicznie, kaŜdy organizm radzi sobie z powyŜszymi zadaniami jak gdyby na swój sposób, dlatego teŜ postawa ciała (jako sposób trzymania się w pozycji stojącej) jest cechą osobniczą. Jest gatunkowo podobna, lecz osobniczo nieidentyczna.
Nie ma więc jednego wzorca prawidłowej postawy ciała. Stąd teŜ sprowadzanie postaw wszystkich osobników do jakiegoś jednego "idealnego"
wzorca jest nie tylko bezcelowe, lecz nawet szkodliwe.
Postawą ciała nazywamy indywidualne ukształtowanie ciała i połoŜenie poszczególnych odcinków tułowia oraz nóg w pozycji stojącej.
Postawa ciała jest nawykiem ruchowym. Swobodną postawę ciała człowiek moŜe poprawić przez napięcie odpowiednich grup mięśniowych. Czynnie poprawiona postawa w odróŜnieniu od swobodnej - nawykowej jest układem wymuszonym i nosi nazwę postawy bacznej.
Postawa nawykowa jest rzeczywistą postawą człowieka i dlatego ona powinna stanowić przedmiot badania lekarskiego w odróŜnieniu od poprawnej postawy bacznej.
Postawa jest jednym ze wskaźników prawidłowego rozwoju oraz statycznej i dynamicznej sprawności ciała.
Postawa prawidłowa jest takim układem poszczególnych odcinków (segmentów) ciała nie tkniętych zmianami patologicznymi, który:
l. zapewnia optymalną jego stabilność,
2. wymaga minimalnego wysiłku mięśniowego do jego utrzymania,
3.stwarza warunki do optymalnego ułoŜenia narządów wewnętrznych
Postawa prawidłowa jest to taki rodzaj normalnego sposobu trzymania się, który pozostaje w zgodności z dynamiką rozwojową człowieka w danym okresie jego rozwoju osobniczego
Prawidłową postawą ciała będziemy określać kaŜdą taką postawę, która odpowiada typowej postawie wyodrębnionej z grupy rówieśniczej o tej samej płci i zbliŜonych cechach psychofizycznych. W odniesieniu do tak rozumianej definicji rodzi się potrzeba uwzględnienia normy rozwojowej i skonstruowania takiej metody oceny postawy ciała, która by te kryteria uwzględniała (Nowotny 1992).
Prawidłowa postawa ciała to taka, która występuje dostatecznie często, aby moŜna ją było uznać za charakterystyczną dla danej populacji. Jest ona atrybutem osobników zdrowych o prawidłowym rozwoju fizycznymi psychicznym (Kasperczyk 1992).
prawidłowego ukształtowania układu kostno-więzadłowego,
dobrze rozwiniętego i wydolnego układu mięśniowego,
sprawnie działającego układu nerwowego
Ogólnie postawa prawidłowa charakteryzuje się następującymi cechami:
prostym ustawieniem głowy,
fizjologicznymi wygięciami kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej oraz prostym kręgosłupem w płaszczyźnie czołowej,
dobrze wysklepioną klatką piersiową; przednia ściana klatki piersiowej jest częścią ciała najdalej wysuniętą ku przodowi,
dobrze podpartą miednicą na głowach kości udowych,
prostymi kończynami dolnymi i prawidłowo wysklepionymi stopami.
Przy prawidłowej postawie ciała pion spuszczony z okolicy wyrostka sutkowatego kości skroniowej powinien przechodzić przez środek stawu barkowego, krętarz większy kości udowej, nieco do przodu od linii środkowej stawów kolanowego i skokowego i padać na środek stępu.
W dobrej postawie poszczególne odcinki ciała zachowują harmonię we wzajemnym ułoŜeniu, zapewniając płynność ruchów i stabilność podporu z najmniejszym zuŜyciem energii. KaŜda zmiana układu jednego odcinka względem drugiego wywołuje oddźwięki w innych odcinkach. Zwiększenie się lordozy szyjnej prowadzi do kompensacyjnego powiększenia kifozy piersiowej oraz lordozy lędźwiowej. Wskutek zwiększenia kifozy piersiowej Ŝebra ustawiają się bardziej skośnie, klatka piersiowa spłaszcza się, rozluźnieniu ulegają mięśnie brzucha. Przyczyny zaburzeń postawy i ich skutki w narządzie ruchu wywołują reakcję łańcuchową, a szkodliwości sumują się.
Przestrzenny układ poszczególnych segmentów ciała jest tylko zewnętrznym przejawem sposobu trzymania się. Układ ten, zdeterminowany warunkami morfologicznymi (budową anatomiczną) nie moŜe być jednak utrzymany w sposób bierny. Konieczny jest mechanizm, który pozwoli przeciwstawić się sile ciąŜenia i zapewni zrównowaŜenie układu ciała, na dodatek kosztem moŜliwie jak najmniejszych nakładów energetycznych, poniewaŜ w pewnym sensie niekorzystna pozycja pionowa utrzymywana jest nieraz przez wiele godzin dziennie.
Organizm ludzki jest tak skonstruowany, Ŝe utrzymanie pionowej postawy ciała w warunkach fizjologicznych nie wymaga zbyt duŜej siły mięśniowej. Układ fizjologicznych krzywizn kręgosłupa oraz budowa duŜych stawów (biodrowych, kolanowych i skokowych) stwarzają warunki ku temu, by cięŜar wyŜej zlokalizowanych odcinków ciała mógł być zrównowaŜony stosunkowo niewielką siłą -mięśni antygrawitacyjnych. Jest to moŜliwe dzięki temu, Ŝe rzuty środków cięŜkości wyŜej połoŜonych odcinków ciała przebiegają stosunkowo blisko osi obrotu niŜej zlokalizowanych stawów.
W ten sposób ramiona sił związanych z grawitacją są stosunkowo małe, co daje w efekcie niewielkie momenty obrotowe sił, którym muszą przeciwstawić się mięśnie anty grawitacyjne. Dopiero wyraźniejsze odchylenia od tego optymalnego układu zaburzają swego rodzaju równowagę i zmuszają wspomniane mięśnie do większej pracy. Warunki te zmieniają się w rozwoju osobniczym, zwłaszcza w okresach intensywnego wzrostu, kiedy to zmieniają się proporcje ciała, a siła mięśni niejako nie nadąŜa za rosnącym układem dźwigniowym.
Postawa ciała - wbrew pozorom - nie jest czymś statycznym. Pomimo pozornego bezruchu, ciało ludzkie wykonuje nieustanne pewne mikroruchy (tzw. wychwiania), z częstotliwością kilku na sekundę. Jest to niezbędne do sterowania postawą ciała , do ciągłego pobudzania mięśni mających utrzymać dany układ ciała. Pobudzenia te płyną z zakończeń nerwowych (receptorów) wraŜliwych na działanie sił ściskających i rozciągających (tzw. proprioceptorów), jak równieŜ z innych receptorów.
W trakcie rozwoju postawy w ośrodkowym układzie nerwowym wytwarza się pewien wzorzec postawy, optymalnie zrównowaŜonej dla danego osobnika. W kaŜdym momencie aktualna sytuacja posturalna (układ ciała), m.in. rozkład działających w róŜnych miejscach ciała sił ściskających, i rozciągających, porównywane są z tym wzorcem. RóŜnice pomiędzy wzorcem a stanem aktualnym uruchamiają wprowadzenie swego rodzaju poprawki, tzn. mikroruchu mającego zniwelować tę róŜnicę. Zawsze jednak poprawka ta jest zbyt duŜa (przesterowanie), co znowu daje sytuację odmienną od poŜądanej i uruchamia kolejną poprawkę (mikroruch) w kierunku przeciwnym. Układ ciała dąŜy więc do zrównowaŜenia, ale nigdy na dłuŜej go nie osiąga. Stąd teŜ taki system sterowania nosi nazwę układu nadąŜnego (serwomechanizmu).
Tzw. edukacja posturalna w zasadzie nie wymaga Ŝadnego specjalnego postępowania. W kreowaniu prawidłowej postawy ciała obowiązuje:
wszechstronna (zróŜnicowana) aktywność ruchowa, by w miarę moŜliwości równomiernie rozwijały się wszystkie cechy motoryczne.
róŜne czynności ruchowe (w tym takŜe ćwiczenia) wykonywane były w prawidłowej pozycji aby tworzący się wzorzec postawy nie zostały wbudowane nieprawidłowe sytuacje posturalne, czyli by nie wytworzył się nawyk nieprawidłowej postawy.
Tzw. edukacja posturalna w zasadzie nie wymaga Ŝadnego specjalnego postępowania. W kreowaniu prawidłowej postawy ciała obowiązuje:
wszechstronna (zróŜnicowana) aktywność ruchowa, by w miarę moŜliwości równomiernie rozwijały się wszystkie cechy motoryczne.
róŜne czynności ruchowe (w tym takŜe ćwiczenia) wykonywane były w prawidłowej pozycji aby tworzący się wzorzec postawy nie zostały wbudowane nieprawidłowe sytuacje posturalne, czyli by nie wytworzył się nawyk nieprawidłowej postawy.
Wady postawy to zmiany utrwalone w układzie kostnym, błędy "trzymania się", to takŜe zaburzenia przestrzennego ukształtowania ciała (Wolański 1958, 1979).
Wady postawy to zmiany wyprostnej, swobodnej pozycji ciała, które zdecydowanie róŜnią się od ukształtowań typowych dla danej płci, wieku, budowy konstytucjonalnej i rasy. Wady postawy są wynikiem zmian patologicznych (Tylman 1972).
Wady postawy to odchylenia od ogólnie przyjętych cech postawy prawidłowej (Milanowska 1983).
Wada postawy to odchylenie od ogólnie przyjętych cech postawy prawidłowej, właściwej danej kategorii wieku, płci i typu budowy. Wady postawy moŜna podzielić na proste i złoŜone. Proste wady postawy określamy niekiedy jako błę dy postawy. Zmiany strukturalne oraz róŜnorodne deformacje w obrębie narządu ruchu nazywamy wadami budowy (np. wady klatki piersiowej, koślawość kolan, skoliozy) (Kasperczyk 1992).
Postawa wadliwa
Przez wadliwość postawy Świderski (1992) rozumie uzewnętrznienie się nieprawidłowej antygrawitacji, to jest takiej, w której utrzymanie ciała w pionie -" w róŜnych pozycjach wymaga nadmiernego wysiłku mięśni oraz zagraŜa przedwczesnym zuŜyciem narządu ruchu i podporu.
Postawa nieprawidłowa (przeciwna postawie prawidłowej), to wszelkie nieprawidłowości sposobu trzymania się w pozycji stojącej, manifestujące się odmiennym od normalnego układem ciała. Postawy z pogranicza prawidłowych i nieprawidłowych, to - według Nowotnego (1992) - postawy wadliwe.
Postawa wadliwa jest wtedy, gdy pewne elementy odbiegają od wzorca postawy poprawnej. Odchylenia te są odwracalne (Przybylski 1965).
Postawa wadliwa to taki jej stan, w którym nastąpiło zdeformowanie kręgosłupa, klatki piersiowej, miednicy lub kończyn dolnych. Postawę wadliwą znamionują więc zarówno wady proste, jak i złoŜone (Kasperczyk 1992).
I okres - zmian czynnościowych
Jedne grupy mięśni ulegają osłabieniu i rozciągnięciu, w innych występuje -wzmoŜone napięcie i ich skrócenie. Czas trwania tego okresu moŜe być róŜny w zaleŜności od czynników, które powodują powstawanie wady, i moŜe wynosić od kilku tygodni do kilku miesięcy.
II okres - powstawania przykurczy (więzadeł, ścięgien, mięśni)
W tym okresie interwencja ćwiczeniami korekcyjnymi moŜe być jeszcze całkowicie skuteczna. Okres ten moŜe trwać przez kilka tygodni, miesięcy, a nawet lat.
III okres - zmian strukturalnych, czyli utrwalonych przykurczy
Wady postawy w tym okresie określamy jako patologiczne. Ćwiczenia korekcyjne pozwalają zapobiec dalszemu postępowaniu wady, jednakŜe całkowita jej likwidacja jest juŜ niemoŜliwa i często wymaga złoŜonego postępowania rehabilitacyjnego (w tym zabiegu chirurgicznego).
Gdy u dziecka rozwinie się wada postawy, czyli pojawi się potrzeba reedukacji posturalnej. gdyŜ wówczas dziecko musi nauczyć się na nowo (nabyć umiejętność) przyjmowania i utrzymywania prawidłowej postawy ciała. Na nowo musi się więc ukształtować nawyk postawy - tym razem postawy prawidłowej. Celowi temu słuŜą specjalne ćwiczenia. U ich podłoŜa leŜy uświadomienie dziecku i jego najbliŜszemu otoczeniu tego, na czym polega nieprawidłowość i do jakiego układu musi być sprowadzona jego postawa.
Niestety jest to trudne i, aby było skuteczne, bardzo czasochłonne, gdyŜ tego typu zdolności koordynacyjne wymagają wielu powtórzeń. PoniewaŜ
dzieci te nie odczuwają właściwie układu własnego ciała, a przyjęcie prawidłowej postawy jest dla nich zadaniem "zbyt trudnym", w reedukacji (w odtwarzaniu) nawyku prawidłowej postawy najskuteczniejsze są ćwiczenia wspomagane zastępczym sprzęŜeniem zwrotnym (biofeedbaek).
Cele reedukacji posturalnej :
umiejętność przyjmowania i automatycznego utrzymywania prawidłowej postawy. MoŜność i umiejętność przyjmowania takiej postawy określana jest niekiedy jako korekcja globalna.
W całokształcie postępowania korekcyjnego realizowane są teŜ cele cząstkowe, na odmianę dotyczące m.in. korekcji lokalnych, umoŜliwiających osiągnięcie tej pierwszej (tzn. globalnej).
Metody oceny postawy ciała
Postawa ciała zmienia się w czasie całego Ŝycia człowieka. Jest wypadkową róŜnych czynników, takich jak: okresy rozwoju, róŜne typy budowy, stan zdrowia, płeć czy tryb Ŝycia. Nie ma jednego wzorca, według którego pragnęlibyśmy ją ukształtować.
ZłoŜoność zagadnienia postawy doprowadziła do powstania bardzo licznych metod, róŜnorodnych sposobów i technik oceny postawy ciała człowieka.
Do najwaŜniejszych metod oceny sylwetki naleŜy zaliczyć:
metody sylwetkowe (porównanie całej sylwetki badanej osoby ze wzorcem)
wzrokowa analiza poszczególnych elementów postawy
metody oparte na wykorzystaniu fatografii, cieniografii, konturografii
metody oparte na kryterium linii pionowych, symetrycznych i kątów
metody punktowe (ocena ustawienia poszczególnych części ciała względem siebie)
nowoczesne techniki badania postawy ciała (technika Moire'a, metoda ISIS)
ANALIZA WZROKOWA POSTAWY
Oglądając pacjenta z przodu zwracamy uwagę na : ( płaszczyzna czołowa)
ustawienie głowy i szyi
ułoŜenie barków i łopatek
ustawienie ramion
trójkąty talii
linie bioder
połoŜenie krętarzy większych
ustawienie kolan
ustawienie stóp
Oglądając pacjenta z boku zwracamy uwagę na: (płaszczyzna strzałkowa)
nachylenie głowy i szyi
ustawienie barków i łopatek
nachylenie miednicy
kształt przednio- tylnych krzywizn kręgosłupa
wysklepienie klatki piersiowej i brzucha
kształt kolan i stóp, ustawienie kolan i stóp
Pion przedni : rzutowany z czoła (między łukami brwiowymi) przebiega przez:
nasada nosa
środek ust
szczyt brody
środek krtani
środek mostka
pępek
środek spojenia łonowego
środek odległości kolan i kostek przyśrodkowych
środek przedniej krawędzi czworoboku podparcia
Pion tylny : wyprowadzamy z guzowatości potylicznej zewnętrznej albo z wyrostka kolczystego kręgu C7
guzowatość potyliczna
przebieg linii wyrostków kolczystych ( ich odległość powinna być jednakowa od brzegów przyśrodkowych łopatek)
wzdłuŜ szpary pośladkowej
środek odległości od kolan i kostek przyśrodkowych
środek tylnej krawędzi czworoboku podparcia
Pion boczny :
ucho zewnętrzne (wyrostek sutkowaty)
środek stawu ramienno-barkowego
szczyt talerza biodrowego
kostka zewnętrzna
krawędź zewnętrzna czworoboku podparcia
Aby ułatwić wykrycie asymetrii, najczęściej związanych z bocznym skrzywieniem kręgosłupa, dodatkowo moŜemy zbadać dziecko w skłonie.
Po badaniu postawy pacjenta kwalifikujemy go do jednego z typów sylwetek wg Browna (sylwetki Harwardzkie)
A- sylwetka bardzo dobra, głowa i szyja nad kręgosłupem, krzywizny kręgosłupa niewielkie, klatka piersiowa dobrze wysklepiona, płaski brzuch B- sylwetka dobra, głowa i szyja nieznacznie pochylone, krzywizny wyraźniej zaznaczone, klatka spłaszczona, brzuch nie wystaje przed klatkę piersiową
C- dostateczna, głowa i szyja pochylone przed klatkę piersiową, krzywizny kręgosłupa wybitne, brzuch wystaje przed klatkę piersiową D- zła, głowa wyraźnie pochylona w przód, klatka piersiowa zapadnięta, brzuch obwisły, plecy zgarbione
typ asteniczny – wątła budowa, wąskie barki, długa, wysoka i płaska klatka piersiowa z widocznymi Ŝebrami i cienką warstwą tkanki tłuszczowej
typ atletyczny – grube kości, szeroka obręcz barkowa, dobrze rozwinięta klatka piersiowa, obfite umięśnienie
typ pykniczny- tęga budowa, duŜy brzuch, krótkie kończyny, krótki kark
Typologia Sheldona:
typ endomorficzny- silny rozwój narządów wewnętrznych, gruba tkanka tłuszczowa, okrągłość kształtów, znaczna długość tułowia w stosunku do kończyn
typ mezomorficzny- atletyczna budowa z bogato rozwiniętym układem mięśniowym
typ ektomorficzny- wątła budowa ciała, płaska klatka piersiowa, długie, szczupłe, mało umięśnione kończyny
SYMETRIE I ASYMETRIE
Badanie postawy naleŜy uzupełnić obserwacją symetrii w budowie ciała. Zwracamy uwagę na długość, obwody, ustawienie i czynności narządu ruchu.
Asymetria= brak symetrii
fizjologiczna: moŜe być związana z przewagą jednej z półkul i większym wykorzystaniem danej części ciała (u osób praworęcznych przewaga lewej półkuli, związane z lateralizacją). Przykłady asymetrii fizjologicznych w płaszczyźnie czołowej: asymetria twarzy, asymetria w obrębie tułowia, k. Górnej, zwiększenie obwodów w k. Dolnej, dłuŜsza stopa.
patologiczne: są następstwem róŜnych zaburzeń rozwojowych (wrodzonych i nabytych). Ich etiologia jest najczęściej urazowa, zapalna lub poraŜenna
Nowoczesne techniki badania postawy ciała.
1) Technika Mory – polega na załamywaniu się wiązki światła, do czego słuŜy tzw. raster, w rezultacie czego uzyskuje się obraz w układzie warstwicowym, który moŜe być następnie poddany odpowiedniej analizie. Obecnie technika Mory jest skomputeryzowana.
2) Metoda ISIS – wykorzystywana jest głównie do diagnostyki kręgosłupa, a w szczególności do wykrywania skolioz. MoŜna ją równieŜ
zastosować do badania krzywizn przednio-tylnych kręgosłupa. Jest to metoda zautomatyzowana oparta na fotogrametrii.
Anatomiczno-fizjologiczne mechanizmy postawy ciała.
Pionowa postawa ciała człowieka jest uwarunkowana ułoŜeniem ruchomych elementów ciała: głowy, klatki piersiowej, miednicy i kończyn względem siebie oraz sprawnością i wydolnością mięśni szkieletowych.
Anatomicznym kluczem postawy ciała jest kręgosłup.
Jest osią naszego ciała, stanowiącą jego kostne rusztowanie. Długość kręgosłupa mierzona w linii prostej wynosi około 40% długości ciała, a długość mierzona wzdłuŜ krzywizn wynosi 45%.
Kręgosłup (collumna vertebralis)
Budowa
Na budowę kręgosłupa składają się 34 kręgi:
7 kręgów szyjnych,
12 kręgów piersiowych,
5 kręgów lędźwiowych,
5 kręgów krzyŜowych,
5 kręgów guzicznych.
Kręgosłup dzieli się na pięć odcinków: szyjny, piersiowy, lędźwiowy, krzyŜowy, guziczny.
KaŜdy kręg składa się z części przedniej, czyli trzonu kręgu i z części tylnej, czyli łuku kręgowego. KaŜdy kręg łączy się z poniŜej i powyŜej leŜącymi kręgami za pomocą stawów, torebek stawowych, wiązadeł i mięśni.
Kręgosłup pełni trzy podstawowe funkcje: podporową, amortyzacyjną, kinetyczną.
Funkcja podporowa polega na podtrzymywaniu wyŜej połoŜonych segmentów, w związku z czym podlega on znacznym obciąŜeniom, wzrastającym ku dołowi. Zwiększają się wymiary i wzmaga intensywność tworzących go kręgów. Zadania przenoszenia obciąŜeń pełnią głównie trzony kręgowe. Drugim elementem umoŜliwiającym utrzymanie przez kręgosłup tak duŜych obciąŜeń są jego krzywizny fizjologiczne.
Funkcję amortyzacyjną dzielą krzywizny kręgosłupa i krąŜki międzykręgowe. Naprzemienne krzywizny w płaszczyźnie przednio-tylnej kręgosłupa upodabniające go do spręŜystego resora, amortyzują wstrząsy i chronią przed nimi kręgosłup i ośrodkowy układ nerwowy.
Ochronnie działają równieŜ krąŜki międzykręgowe z zawartymi w nich spręŜystymi jądrami miaŜdŜystymi.
Funkcja kinetyczna uzaleŜniona jest od ruchomości jego krzywizn. Krzywizny szyjna (lordoza) i lędźwiowa są giętkie, odznaczają się znaczną ruchomością, natomiast krzywizna piersiowa (kifoza) jest strefą bardziej usztywnioną.
Ruchowy aparat człowieka, którego osią jest kręgosłup, zbudowany jest z kości, chrząstek i tkanki łącznej. Nie moŜe on samodzielnie utrzymywać swojej pozycji ani jej zmieniać. Dopiero mięśnie, które moŜna tu porównać do elastycznych lin przy maszcie, umoŜliwiają prawidłową stabilizację i ruchy ciała.
Za utrzymanie postawy w pozycji stojącej odpowiedzialne są następujące mięśnie:
Z przodu:
mięśnie szyi,
mięśnie klatki piersiowej,
mięśnie brzucha,
mięsień czworogłowy uda;
Z tyłu:
prostownik grzbietu,
mięśnie kulszowo-goleniowe.
Mięśnie te muszą nie tylko przeciwdziałać siłom antygrawitacyjnym, ale muszą teŜ utrzymać równowagę pomiędzy poszczególnymi częściami tułowia.
Utrzymanie postawy pionowej jest moŜliwe dzięki stabilizacji złoŜonej: biernej i czynnej.
Stabilizację bierną zapewniają: równowaga mechaniczna, optymalne obciąŜenie, napięcie układu wiązadłowo-torebkowego, ograniczenie ruchów budową stawów.
Stabilizację czynną zapewnia napięcie określonych mięśni, pracujących zmiennie. Zasadniczą rolę odgrywają tu mięśnie gładkie grzbietu, które noszą wspólną nazwę prostownika grzbietu. To właśnie prostownikowi grzbietu zawdzięczamy pionową postawę ciała. Mięsień ten ciągnie się od głowy aŜ do miednicy i wypełnia przestrzeń zawartą między wyrostkami kolczastymi kręgosłupa a wyrostkami poprzecznymi. Wspomagają go mięśnie brzucha, mięśnie lędźwiowe i mięśnie pasa barkowego.
Najczęstsze wady postawy i ich charakterystyka
Do najczęstszych wad postawy naleŜą:
plecy okrągłe, plecy wklęsłe, plecy wklęsło-okrągłe, plecy płaskie, boczne skrzywienia kręgosłupa-skoliozy, wady statyczne kończyn dolnych.
Do błędów postawy zalicza się:
odstawanie łopatek, asymetrię barków, asymetrię Ŝeber i klatki piersiowej.
Plecy okrągłe (łac. dorsum rotundum)
Plecy okrągłe to nadmierne uwypuklenie fizjologicznej krzywizny piersiowej. Wada ta charakteryzuje się: osłabieniem mięśni grzbietu, przykurczem mięśni piersiowych, barki są wysunięte do przodu, łopatki odstające. Łokcie i kolana są często w pozycji lekkiego zgięcia.
U dzieci w młodszym wieku szkolnym często przyczyną wady „pleców okrągłych” jest dystonia mięśniowa (zaburzenie równowagi napięć mięśniowych mięśni grzbietu) i zaniedbanie prawidłowej postawy.
Plecy okrągłe mogą mieć charakter wady wrodzonej na skutek wad układu kostnego lub mięśniowego. Częściej jednak obserwuje się plecy okrągłe nabyte.
Ich przyczyny to między innymi:
dystonia mięśniowa;
czynniki psychiczne;
wady wzroku;
choroby wtórnie powodujące pogłębianie kifozy piersiowej, z których na
pierwszy plan wysuwa się choroba Scheuermanna, a takŜe krzywica,gruźlica kręgosłupa, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa.
Plecom okrągłym niezaleŜnie od etiologii, towarzyszy dystonia mięśniowa -róŜnica napięć antagonistycznie działających grup mięśniowych. W
plecach okrągłych osłabieniu i rozciągnięciu ulegają:
mięśnie prostownika grzbietu odcinka piersiowego i mięśnie karku, mięśnie ściągające łopatki (czworoboczny,równoległoboczny, najszerszy grzbietu).
Mięśniami nadmiernie napiętymi i często przykurczonymi w tej wadzie są:
mięśnie piersiowe (wielki i mały),
mięsień zębaty przedni.
Plecy okrągłe
W postępowaniu korekcyjnym w przypadku pleców okrągłych, podobnie jak we wszystkich wadach postawy naleŜy uwzględnić trzy podstawowe kierunki działania (trzy tory postępowania korekcyjnego):
morfologiczny - polegający na likwidacji dystonii
mięśniowej i wytworzeniu silnego gorsetu mięśniowego
fizjologiczny - czyli nauczenie przyjmowania pozycji skorygowanej i utrwalenie nawyku poprawnej postawy,
środowiskowy - zabezpieczenie odpowiednich, sprzyjających likwidacji wady warunków Ŝycia i pracy dziecka.
Rozciąganie mięśni przykurczonych.
Istnienie przykurczów ogranicza ruchomości stawową i uniemoŜliwia przyjęcie postawy skorygowanej. Ich rozciągnięcie i przywrócenie pełnej ruchomości stawowej jest pierwszym etapem likwidacji dystonii mięśniowej. Rozciągając mięśnie przykurczone naleŜy przestrzegać kilku zasad:
w początkowym okresie rozciągania mięśni powinny dominować ćwiczenia rozciągające biernie,
kierunek ruchów rozciągających powinien uwzględniać aktonowość budowy mięśni (dlatego na przykład w rozciąganiu mięśni piersiowych stosujemy ułoŜenie rąk w górę, w bok, w dół i pośrednie),
rozciągając mięsień i oddalając jeden z jego przyczepów naleŜy ustabilizować drugi przyczep mięśnia.
Wzmacnianie mięśni osłabionych.
Wzmacniając mięśnie osłabione trzeba pamiętać, Ŝe ćwiczenia te powinny być wykonywane w pozycji skorygowanej - w zbliŜeniu przyczepów tych mięśni. Pozycja skorygowana powinna być utrzymywana przez cały czas ćwiczenia. Stosowane obciąŜenie nie moŜe powodować utraty korekcji -
obciąŜenie powinno być tak dobrane, aby dziecko było w stanie wykonać ćwiczenie w pozycji poprawnej.
Przy wzmacnianiu mięśni ściągających łopatki naleŜy pamiętać, Ŝe odwiedzenie rąk powyŜej 90 stopni powoduje przekroczenie zakresu ruchomości stawu ramiennego i przeniesienie ruchu na inne stawy (bark). Występuje wówczas przesunięcie obojczyka i odsunięcie łopatki od kręgosłupa. Traci się korekcję ustawienia łopatek i mięśnie nie pracują w zbliŜeniu przyczepów. Z tych względów wzmacniając mięśnie ściągające łopatki nie naleŜy przekraczać kąta 90 stopni odwiedzenia w stawie ramiennym
Plecy wklęsłe (łac. dorsum concavum)
Charakterystyka
Wada ta charakteryzuje się:
silnym zaznaczeniem odcinka lędźwiowego kręgosłupa,
uwypukleniem pośladków,
zwiększeniem fizjologicznego przodopochylenia miednicy,
wypiętym brzuchem.
Plecy wklęsłe podobnie jak plecy okrągłe mogą być wadą wrodzoną lub nabytą. Spośród wad nabytych najczęściej obserwuje się plecy wklęsłe na tle dystonii mięśniowej.
Dystonię mięśniową w plecach wklęsłych charakteryzuje nadmierne napięcie i często przykurcz mięśni:
prostownika grzbietu odcinka lędźwiowego,
czworobocznego lędźwi,
biodrowo-lędźwiowego,
prostego uda.
Mięśniami osłabionymi i rozciągniętymi są:
mięśnie brzucha (zwłaszcza mięsień prosty brzucha),
mięśnie pośladkowe wielkie,
mięśnie kulszowo-goleniowe.
Korygowanie pleców wklęsłych, uwzględniając trójtorowość metod postępowania korekcyjnego, powinno odbywać się według następującego schematu:
Uświadomienie dziecku i rodzicom istnienia wady i związanych z tym zagroŜeń. NajwaŜniejszym celem jest przekonanie i zachęcenie dziecka do podjęcia trudu pracy korekcyjnej. Dziecko powinno stać się podmiotem procesu korekcyjnego, a nie przedmiotem poddanym
korekcyjnej "obróbce". TakŜe rodzice powinni aktywnie włączyć się do walki o poprawę postawy ciała swojego dziecka, zapewniając mu optymalne, sprzyjające korekcji wady warunki Ŝycia.
Zapewnienie optymalnych warunków toru środowiskowego.
Obejmuje ono:
nie przeciąŜanie dziecka nauką i pracą,
zapewnienie odpowiednich warunków pracy (biurko, krzesło, ławka szkolna, oświetlenie),
zapewnienie odpowiedniej ilości i warunków snu,
prawidłowe odŜywianie,
ćwiczenia korekcyjne w domu.
Rozciąganie mięśni przykurczowych.
Rozciąganie mięśni przykurczonych, podobnie jak w przypadku pleców okrągłych, rozpoczynamy od ćwiczeń rozciągających biernie i stopniowo włączamy ćwiczenia rozciągające czynnie.
Plecy wklęsłe
NaleŜy pamiętać, Ŝe:
przy rozciąganiu mięśni prostownika grzbietu odcinka lędźwiowego i mięśni czworo bocznych lędźwi istnieje niebezpieczeństwo pogłębienia kifozy piersiowej. Pogłębiona lordoza lędźwiowa przez kompensację moŜe powodować zwiększenie kifozy piersiowej.
Kompensacja ta jest niekorzystna i naleŜy jej przeciwdziałać. Powinno się zabezpieczyć odcinek piersiowy kręgosłupa przed pogłębianiem kifozy piersiowej lub wyrównywać to niekorzystne oddziaływanie ćwiczeniami wyprostnymi odcinka piersiowego;
w ćwiczeniach rozciągających mięśnie bidrowo-lędźwiowe i proste uda naleŜy zadbać o stabilizację przyczepu górnego tych mięśni, aby oddalenie przyczepu dolnego nie powodowało pogłębienia lordozy lędźwiowej. Stabilizację tę najłatwiej osiągnąć przez zgięcie jednej nogi w stawie biodrowym (przyciągnięcie kolana jednej nogi do klatki piersiowej). Pozycja ta stabilizuje przyczepy znajdujące się na odcinku lędźwiowym kręgosłupa i na miednicy. Zwiększając wyprost w stawie biodrowym nogi przeciwnej oddalamy przyczepy dolne mięśni biodrowo-lędźwiowego i prostego uda rozciągając je.
Wzmacnianie mięśni osłabionych.
Wzmacnianie mięśni osłabionych powinno odbywać się w pozycji skorygowanej, to znaczy w pozycji zbliŜenia ich przyczepów. Ponadto naleŜy przestrzegać następujących zasad:
przy plecach wklęsłych osłabione i rozciągnięte są wszystkie mięśnie brzucha, ale w szczególności prosty, a zwłaszcza jego część podpępkowa. Z tego względu przy wzmacnianiu mięśni brzucha jest preferowane sterowanie dołem (ruch nóg przy ustabilizowanym tułowiu). Przy doborze ćwiczeń wzmacniających mięśnie brzucha naleŜy pamiętać o tzw. bezpiecznym kącie pracy. Jest to taki kąt uniesienia nóg, przy którym nie występuje lordoza lędźwiowa. JeŜeli w pozycji leŜenia na plecach unosimy proste nogi, to początkowo bardzo mocno wygina się odcinek lędźwiowy. Wygięcie to na ogół zanika przy kącie między nogami a podłogą około 45 stopni. Aby nie pogłębiać lordozy lędźwiowej naleŜy w tym ćwiczeniu unieść nogi powyŜej kąta 45 stopni. Kąt 45 stopni jest przeciętną wartością bezpiecznego kąta pracy i naleŜy go zawsze znajdować indywidualnie.
większość ćwiczeń wzmacniających mięśnie brzucha powoduje równoczesne wzmacnianie w pozycji zbliŜenia przyczepów mięśni biodrowo-lędźwiowych i prostych uda. To szkodliwe dla pleców wklęsłych oddziaływanie naleŜy kompensować większą ilością ćwiczeń rozciągających mięśnie bidrowo-lędźwiowe i proste uda.
w doborze ćwiczeń wzmacniających mięśnie pośladkowe i kluszowo-goleniowe trzeba uwzględnić fakt, Ŝe zakres wyprostu w stawie biodrowym nie przekracza kąta 10-15 stopni. Uniesienie nóg w leŜeniu na brzuchu powyŜej tego kąta powoduje przekroczenie zakresu wyprostu w stawie biodrowym i ruch odbywa się przez pogłębienie wygięcia lordotycznego odcinka lędźwiowego, co przy plecach wklęsłych będzie pogłębianiem wady. Dlatego wzmacniając mięśnie pośladkowe i kulszowo-goleniowe nie moŜna przekraczać 10-15
stopni wyprostu w stawie biodrowym.
Plecy okrągło-wklęsłe (łac. dorsum rotundo-concavum)
Plecy wklęsło-okrągłe to wada, w której występują równocześnie cechy charakterystyczne dla pleców okrągłych i wklęsłych. U dziecka z tą wadą występuje zarówno pogłębienie kifozy piersiowej, jak i lordozy lędźwiowej.
Charakterystyka
Wada ta charakteryzuje się:
pogłębieniem lordozy lędźwiowej i kifozy piersiowej,
odstawaniem łopatek,
wypukłym brzuchem,
zwiększeniem przodopochylenia miednicy,
uwypukleniem pośladków.
W sylwetce dziecka stwierdza się:
pogłębienie kifozy piersiowej,
wysunięcie głowy do przodu - broda nie rzutuje na mostek,
wysunięcie i odstawanie od klatki piersiowej łopatek,
pogłębienie lordozy lędźwiowej,
zwiększenie przodopochylenia miednicy,
wypięty (przodujący) brzuch,
uwypuklenie pośladków.
Towarzysząca tej wadzie dystonia mięśniowa jest połączeniem dystonii występującej w plecach wklęsłych i okrągłych, a postępowanie korekcyjne jest sumą schematów opisanych na stronach poświęconym plecom wklęsłym i okrągłym. NaleŜy jednak pamiętać o obowiązującej w korygowaniu tej wady zasadzie stabilizacji odcinkowej. Mówi ona o tym, Ŝe ruch korekcyjny jednego odcinka kręgosłupa nie powinien być przenoszony na odcinki sąsiednie, gdyŜ moŜe być dla nich (i najczęściej jest) szkodliwy. Na przykład korekcja nadmiernej kifozy piersiowej przeniesiona na odcinek lędźwiowy kręgosłupa będzie sprzyjała pogłębianiu lordozy. JeŜeli lordoza lędźwiowa jest zbyt duŜa, to dalsze jej zwiększenie będzie pogłębianiem wady. Podobnie korygowanie nadmiernej lordozy lędźwiowej moŜe pogłębiać kifozę w odcinku piersiowym.
NaleŜy więc uniemoŜliwić przenoszenie ruchu na odcinki sąsiednie. MoŜna to osiągnąć przez:
ograniczenie zakresu ruchu, np.: w leŜeniu na brzuchu uniesienie nad podłogę głowy i rąk bez odrywania klatki piersiowej,
pozycje ustalające odcinki sąsiednie, np.: skulne ustawienie nóg zabezpiecza odcinek lędźwiowy kręgosłupa,
przybory, np.: laska gimnastyczna umieszczona na plecach na wysokości łopatek zabezpiecza odcinek piersiowy kręgosłupa.
Plecy płaskie (łac. dorsum planum)
Wada ta charakteryzuje się:
opadniętymi barkami,
odstającymi łopatkami,
spłaszczoną klatką piersiową,
obniŜonymi narzadami wewnętrznymi.
Wada ta charakteryzuje się zmniejszeniem lub zniesieniem fizjologicznych krzywizn kręgosłupa (kifozy piersiowej i lordozy lędźwiowej)
Jest to wada często spotykana u dzieci wątłych, ze słabo rozwiniętym gorsetem mięśniowym. Spłaszczenie krzywizny powoduje, Ŝe kręgosłup ma obniŜoną wytrzymałość mechaniczną, obniŜeniu ulegają takŜe jego właściwości amortyzacyjne. Układ kostno-stawowy kręgosłupa jest przeciąŜony, co sprzyja występowaniu zmian zwyrodnieniowych. Plecy płaskie sprzyjają bocznym skrzywieniom kręgosłupa. Zmniejszeniu ulega takŜe pojemność i ruchomość klatki piersiowej.
W postępowaniu korekcyjnym z plecami płaskimi dąŜy się do ogólnego wzmocnienia mięśni postularnych, wyrobienia silnego gorsetu mięśniowego. Postępowanie to jest zdecydowanie inne niŜ w przypadku pleców okrągłych czy wklęsłych. U dzieci z plecami płaskimi naleŜy:
stosować ćwiczenia kifotyzujące odcinek piersiowy kręgosłupa i lordozujące odcinek lędźwiowy w celu przywrócenia fizjologicznych wygięć w odcinku piersiowym i lędźwiowym,
zrezygnować z ćwiczeń elongacyjnych, które sprzyjają zmniejszeniu fizjologicznych krzywizn kręgosłupa.
W plecach płaskich nadmiernie rozciągnięte są:
mięsień prostownik grzbietu odcinka lędźwiowego,
mięsień czworoboczny lędźwi
mięsień biodrowo-lędźwiowy.
Mięśniami nadmiernie napiętymi są:
mięsień prostownik grzbietu odcinka piersiowego,
mięsień równoległoboczny
mięsień czworoboczny grzbietu.
Skolioza (łac. Scoliosis, z gr. skoliós – krzywy)
Skolioza- skrzywienie kręgosłupa, zwane często "bocznym skrzywieniem kręgosłupa". Wbrew nazwie, skolioza nie jest jedynie bocznym skrzywieniem, a trójpłaszczyznowym.
Odchylenie to występuje w płaszczyznach:
czołowej – kręgosłupa wygina się w bok, lewo lub prawo;
strzałkowej – pogłębia się wygięcie lordotyczne lub kifotyczne;
poprzecznej – następuje rotacja kręgów, co prowadzi do powstania garbu.
1. Podział ze względu na wiek:.
wczesnodziecięce
dziecięce
młodzieŜowe
2. Ze względu na lokalizację skrzywienia i kierunek wychylenia łuku:
skrzywienia jednołukowe całkowite prawostronne i lewostronne;
skrzywienia jednołukowe odcinkowe piersiowo-prawostronne i piersiowo-lewostronne;
skrzywienia jednołukowe odcinkowe lędźwiowo-prawostronne i lędźwiowo-lewostronne;
skrzywienie dwułukowe piersiowo-prawostronne i lędźwiowo-lewostronne oraz piersiowo-lewostronne i lędźwiowo-prawostronne.
3. W zaleŜności od stopnia zaawansowania zmian, wyróŜnia się następujące stadia skoliozy (klasyfikacja wg M.Kutzner-Kozińskiej 1981):
postawa skoliotyczna – wstępne stadium wady. Występuje asymetria barków, łopatek, trójkątów talii, ale nie dochodzi jeszcze do bocznego skrzywienia;
skolioza Io – to skrzywienie, kiedy wartości kątowe nie przekraczają 30o. Zmiany dotyczą układu mięśniowo – wiązadłowego, bez zniekształceń kostnych;
skolioza IIo – skrzywienie o wartościach kątowych 31o-60o. Występują zmiany w kręgach i krąŜkach międzykręgowych. Kręgosłup ulega zrotowaniu, co objawia się garbem Ŝebrowym;
skolioza IIIo – skrzywienie o kącie przekraczającym 60o, z daleko posuniętymi zmianami strukturalnymi jak: torsja i sklinowacenie kręgów, deformacja Ŝeber i miednicy.
4. Pod względem przyczyn powstawania skoliozy dzielą się na (etiologiczna klasyfikacja Cobba):
skoliozy funkcjonalne (czynnoś ciowe) – są to skoliozy, w których nie stwierdza się utrwalonych zmian w budowie kręgosłupa;
skoliozy strukturalne – to skoliozy, w których stwierdzamy utrwalone zmiany. MoŜna podzielić je na:
kostno-pochodne (osteopatyczne):
wrodzone
torakogenne
układowe
neuropochodne (neuropatyczne):
wrodzone
poraŜenne – wiotkie
poraŜenne – spastyczne
inne neuropochodne
mięśniowo pochodne (miopatyczne):
wrodzone
dystrofie mięśniowe
inne mięśnio pochodne
idiopatyczne (o nie ustalonej etiologii). Występują najczęściej i stanowią 80-90% skolioz strukturalnych.
Skolioza powoduje:
asymetrie ustawienia barków, łopatek oraz miednicy, asymetrie ustawienia kątów talii, przeniesienie środka cięŜkości, garb Ŝebrowy najczęściej po wypukłej stronie skrzywienia, pogorszenie wady w okresie przyspieszonego wzrostu, zaburzenie czucia głębokiego z więzadeł mięsnii i stawów –
co powoduje utrwalenie nawyku wadliwej postawy, przeciąŜenia aparatu ruchu i szybsze zwyrodnienia kręgosłupa. Obejmuje ona zmiany w systemie więzadłowo-mięśniowo-powięziowym, systemie nerwowym oraz w obrębie stawów kręgosłupa.
Skoliozy strukturalne powstają u dzieci i młodzieŜy w okresie wzrostu. Najczęściej między 1-3 , 7-9 i 12-15 rokiem Ŝycia. Im wcześniej powstała skolioza tym gorsze są rokowania.
Czynnościowe (funkcjonalne) - statyczne lub odruchowe. Zmiany w kręgosłupie ograniczają się do płaszczyzny czołowej. Skolioza ustępuje po wyeliminowaniu czynnika wywołującego.
Strukturalne - są zawsze zniekształceniem wielopłaszczyznowym czołowej, strzałkowej i poprzecznej). Powstają wyłącznie w okresie wzrostu.
Dysfunkcje towarzyszące skoliozie:
1. Niewystarczająca świadomość własnej postawy powodująca słabe zaangaŜowanie dziecka w procesie leczenia.
2. Ograniczenia mięśniowo-powięziowe utrudniające trójpłaszczyznowy ruch korekcyjny skoliozy,
3. Nieprawidłowe obciąŜanie stóp.
4. Zaburzona stabilizacja dolnego tułowia.
5. WzmoŜone napięcie mięśniowo-powięziowe między szczytem skoliozy Th/L a talerzem biodrowym, ograniczające shift kręgosłupa do korekcji skoliozy.
6. Ograniczona ruchomość 3-4 Ŝeber po stronie wklęsłości skoliozy, zaburzony mechanizm ruchów klatki piersiowej w trakcie oddychania (oddychanie wypukłościami).
7. Nieprawidłowe wzorce postawy spowodowane długotrwałą stymulację skoliozogenną.
Klatka piersiowa lejkowata bywa takŜe określana jako klatka piersiowa szewska. Jej przyczyna nie jest dokładnie znana. UwaŜa się, Ŝe tej deformacji moŜe sprzyjać krzywica. Niekiedy jej przyczyną jest nadmierny rozrost chrząstek niektórych Ŝeber, zaburzenia rozwoju przepony, a takŜe ściągające blizny po procesach zapalnych klatki piersiowej.
Wada ta jest najczęściej wrodzona i charakteryzuje się zniekształceniem klatki piersiowej polegającym na łukowatym przemieszczeniu mostka wraz z przyległymi częściami Ŝeber w kierunku kręgosłupa.
Zapadnięcie to moŜe być symetryczne, albo przesunięte na lewą lub prawą stronę. Postacie niesymetryczne są zwykle bardziej płaskie i rozległe.
Szczyt lejkowatego zagłębienia przypada zawsze na wysokości połączenia wyrostka mieczykowatego z trzonem mostka. śebra od III do IX ulegają kątowemu załamaniu po obu stronach mostka, tworząc niejako dwa garby. Zniekształcenie moŜe być tak duŜe, Ŝe mostek moŜe prawie stykać się z kręgosłupem.
Zmianom tym towarzyszy wysunięta do przodu głowa, opadające i lekko wysunięte ku przodowi barki, odstające łopatki, niekiedy kifo-skolioza i wypukły brzuch. U dzieci z lejkowatą klatką piersiową występują zaburzenia w układzie krąŜenia. Zapadnięcie mostka i Ŝeber powoduje ucisk na serce i przemieszcza je w lewo. Niekiedy serce nie ma warunków do swobodnego rozkurczu, w wyniku czego pojawiają się duszności, ucisk i kłucie w klatce piersiowej za mostkiem, szmer skurczowy, niemiarowość pracy serca.
Dzieci z tą wadą zazwyczaj gorzej się rozwijają, są niŜsze, lŜejsze, mają mniejsze obwody i mniejsza ruchomość klatki piersiowej w porównaniu ze zdrowymi rówieśnikami.
Ćwiczenia:
• Przywracające równowagę anatomiczno-czynnościową obręczy barkowej i rozciągające mięśnie klatki piersiowej
• Ćwiczenia wzmacniające mięśnie powierzchowne i głębokie grzbietu odcinka piersiowego
• Ćwiczenia oddechowe:ćwiczenia te mają na celu nauczenie prawdiłowego oddychania, zwiększenie pojemności Ŝyciowej płuc, wzmocnienie mięśni oddechowych i zwiększenie ruchomości klatki piersiowej. W wadzie tej akcentujemy fazę wdechu, kształtujemy piersiowy tor oddechowy, wdech wspomagamy pracą ramion: przodem w górę wdech, bokiem w dół wydech
Leczenie operacyjne:
- metoda Nussa
- metoda Ravitcha
Klatka piersiowa kurza - Jest to wrodzona wada klatki piersiowej, w której mostek i przymostkowe końce Ŝeber wysuwają się ku przodowi na kształt dziobu łodzi podobnie jak u ptaków. Po obu stronach mostka, poniŜej sutków widoczne są wklęsłości, poniŜej których łuki Ŝebrowe rozchodzą się stoŜkowato na zewnątrz. Przekrój strzałkowy klatki piersiowej jest zwiększony.
RozróŜnia się dwa rodzaje klatki piersiowej kurzej. W pierwszej postaci uwypuklona jest tylko rękojeść mostka. PołoŜenie trzonu albo jest prawidłowe, albo jest on odchylony nieco do tyłu. Druga postać charakteryzuje się wysunięciem do przodu trzonu mostka. Najbardziej ku przodowi wystaje wyrostek mieczykowaty. Opisane zniekształcenia klatki piersiowej są wadami rozwojowymi, powstałymi najczęściej na skutek przebytej krzywicy. Zmiany pokrzywicze są widoczne głównie na klatce piersiowej w postaci okręŜnego ściągnięcia jej ścian na wysokości przyczepów przepony – bruzda Harrisona oraz zgrubienia Ŝeber w miejscu przejścia Ŝebra kostnego w Ŝebro chrzęstne – róŜaniec pokrzywiczy.
Ćwiczenia:
- Ćwiczenia przywracające równowagę anatomiczno – czynnościową obręczy barkowej i rozciągające mięśnie klatki piersiowej i jej boków oraz dolnych łuków Ŝeber, m.in.. Poprzez wzmocnienie mięśni skośnych brzucha
- Ćwiczenia wzmacniające mięsnie skośne brzucha
- Ćwiczenia wzmacniające mięśnie powierzchowne i głęboki grzbietu odcinka piersiowego
- ćw. Oddechowe: akcentujemy fazę wydechu, kształtujemy przeponowy tor oddechowy, wdech wspomagamy pracą ramion: bokiem w górę –
wdech, przodem w dół – wydech
Kolana koślawe
Kolana szpotawe
Kolana koślawe
(łac. genu valgum) - wada kończyn dolnych, w której odstęp między przyśrodkowymi kostkami, mierzony przy zwartych i wyprostowanych kolanach jest większy niŜ 4-5 cm. Kolano koślawe stanowi trwałe odchylenie osi podudzia względem osi uda na zewnątrz.
Przyczyny:
* krzywica,
* stopa płasko-koślawa,
* złamania lub urazy w okolicy kolanowego,
* poraŜenia mięśni,
Czasami przyczyna jest nieznana.
Zmiany patologiczne w kolanach koślawych mogą dotyczyć więzadeł, mięśni i układu kostnego.
Zmiany dotyczące więzadeł:
** skrócenie pobocznego strzałkowego,
** rozciągnięcie więzadła pobocznego piszczelowego
Zmiany dotyczące mięśni:
** przykurczenie mięśnia dwugłowego uda i mięśni biodrowo-piszczelowych,
** rozciągnięcie mięśnia smukłego, półścięgnistego, półbłoniastego, krawieckiego i głowy przyśrodkowej mięśnia czworogłowego uda.
Zmiany dotyczące układu kostnego: szybszy rozrost kłykci wewnętrznych kości udowej niŜ kłykcie zewnętrznych, co powoduje pochylenie do wewnątrz powierzchni stawów kolanowych.
Kolana szpotawe (łac. genu varum) - wada kończyn dolnych polegająca na ustawieniu podudzia względem uda pod kątem otwartym do środka i wygięciu na zewnątrz trzonu kości udowej, piszczelowej i strzałkowej.
Przyczyną kolan szpotawych moŜe być krzywica lub zbyt wczesne rozpoczęcie chodzenia. Masa ciała dziecka stanowi wtedy zbyt wielkie obciąŜenie dla miękkiego jeszcze kośćca.
Do zmian chorobowych występujących w kolanach szpotawych naleŜą:
rozciągnięcie więzadła pobocznego strzałkowego,
skrócenie więzadła pobocznego piszczelowego,
rozciągnięcie mięśnia dwugłowego uda i mięśni strzałkowych i przykurczenie pozostałych zginaczy,
skręcenie kończyn do wewnątrz w stawach biodrowych,
nadwyprost w stawach kolanowych,
odsunięcie od siebie kłykci przyśrodkowych na odległość powyŜej 3 cm.
Wady stóp
Stopa składa się z trzech odcinków: stępu, śródstopia i palców.
Stęp tworzą: kość skokowa, piętowa, sześcienna, łódkowata oraz trzy klinowe.
W skład śródstopia wchodzi pięć kości długich, przedzielonych przestrzeniami międzykostnymi śródstopia.
Wszystkie palce z wyjątkiem palucha, który posiada dwa paliczki, składają się z trzech paliczków.
Układ kostny – będących elementem biernym w budowie stopy- posiada swoistą architekturę zewnętrzną i wewnętrzną, zapewniającą zarówno utrzymanie cięŜaru ciała jak i zdolność dostosowania się do zmian podłoŜa, obciąŜenia, ruchów itp. Architekturę zewnętrzną tworzy system łuków podłuŜnych i poprzecznych zwanych sklepieniem, które są jakby resorami rozciągającymi się pod wpływem ucisku (obciąŜenia) i powracającymi do stanu wyjściowego dzięki swym specyficznym właściwością
Sklepienie podłuŜne stanowią – łuk podłuŜny przyśrodkowy(dynamiczny) i łuk podłuŜny boczny(statyczny). Łuk podłuŜny przyśrodkowy przebiega od guza piętowego poprzez kość łódkowatą, pierwsza kość klinowatą, od głowy pierwszej kości śródstopia. Szczyt łuku przypada na kość łódeczkowatą oddaloną od podłoŜa ok. 2,5cm. Łuk podłuŜny boczny łączy guz piętowy z głową piątej kości śródstopia, przechodząc przez kość sześcienną, która stanowi jego szczyt oddalony od podłoŜa ok. 0,5cm.
Sklepienie poprzeczne stanowi łuk poprzeczny, łączący głowy pięciu kości śródstopia. Przy znacznym obciąŜeniu stopy – w czasie chodzenia, biegu, skoku – łuk ten ulega spłaszczeniu i opiera się o podłoŜe wszystkimi głowami kości śródstopia, by w warunkach obciąŜenia powrócić do podparcia głównie na głowach kości pierwszej i piątej. Łuk poprzeczny przechodzi przez trzy kości klinowe oraz kość sześcienną. Układ punktów podparcia łuków tworzy trójkąt podparcia, łączący kość piętową z pierwszą i piątą głową kości śródstopia.
Odpowiednikiem tej struktury jest architektura istoty gąbczastej w postaci beleczek kostnych tworzących układy nośne.
Układ więzadłowo – torebkowy tzw. stabilizatory bierne stopy
PodłuŜne sklepienie wzmacniają przede wszystkim: rozcięgno podeszwowe, więzadła podeszwowe, a zwłaszcza więzadło piętowo-sześcienne podeszwowe oraz piętowo-łódkowe, podtrzymujące głowę kości skokowej. Osłabienie tego więzadła powoduje opadnięcie głowy kości skokowej i obniŜenie łuku przyśrodkowego, co prowadzi do płaskostopia.
Sklepienie poprzeczne wzmacniają poprzecznie przebiegające więzadła śródstopie podeszwowe, głównie w. poprzeczne głębokie śródstopia, łączące głowy wszystkich kości śródstopia.
Stabilizatory czynne stopy, to jej układ mięśniowy. Działanie tych mięśni polega nie tylko na wykonywaniu odpowiednich ruchów czynnych, lecz takŜe na stabilizacji stopy podczas obciąŜenia i chodu.
Zadaniem stabilizatorów czynnych jest jakby napinanie łuków. Do tych stabilizatorów naleŜą zarówno mięśnie krótkie stopy, jak i długie, posiadające swe przyczepy na kościach podudzia.
Głównymi mięśniami odpowiedzialnymi za wysklepienie łuku podłuŜnego są:
Stabilizatory czynne stopy, to jej układ mięśniowy. Działanie tych mięśni polega nie tylko na wykonywaniu odpowiednich ruchów czynnych, lecz takŜe na stabilizacji stopy podczas obciąŜenia i chodu.
Zadaniem stabilizatorów czynnych jest jakby napinanie łuków. Do tych stabilizatorów naleŜą zarówno mięśnie krótkie stopy, jak i długie, posiadające swe przyczepy na kościach podudzia.
Głównymi mięśniami odpowiedzialnymi za wysklepienie łuku podłuŜnego są:
z mięśni długich – piszczelowy tylny, strzałkowy długi, piszczelowy przedni;
z mięśni krótkich – wszystkie mięśnie podeszwy stopy.
Łuk poprzeczny utrzymują mięsień strzałkowy długi, piszczelowy oraz przywodziciel palucha.
NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe patologie stopy nie występują w wyniku niewydolności pojedynczego, izolowanego mięśnia, lecz na skutek pojawienia się róŜnorodnych napięć zespołów i grup mięśniowych, uzaleŜnionych od siebie w zrozumiały sposób, dlatego teŜ kaŜdy przypadek wymaga indywidualnej i potraktowania.
Do najczęściej występujących wad stóp naleŜą:
stopa płaska ( pes planus )
stopa płasko-koslawa ( pes plano-valgus)
stopa poprzecznie płaska ( pes transverso-planus)
stopa szpotawa ( pes varus )
stopa wydrąŜona ( pes excavatus )
Rzadziej spotykane to:
stopa końska ( pes equinus )
stopa piętowa ( pes calcaneus)
Stopa prawidłowo zbudowana opiera się o podłoŜe (w warunkach obciąŜenia) trzema punktami: guzem kości piętowej, głową I i V kości śródstopia.
Stopa prawidłowo, oglądana z pozycji stojącej, ma od strony przyśrodkowej łagodny łuk, opierający się o podłoŜe pietą i śródstopiem. Pieta widziana od tyłu jest przedłuŜeniem goleni i jest prawie prostopadła do podłoŜa. Odbicie takiej stopy, czyli ślad postawiony przez bosą stopę na papierze, tzw. plantokonturogram, wykazuje charakterystyczne wgłębienie (ubytek po stronie przyśrodkowej). Stopę, w której doszło do obciąŜenia sklepienia podłuŜnego nazywamy płaską.
Stopa płaska ( pes planus )
Stopę płaską nabytą – w przeciwieństwie do wrodzonej – poprzedza stan określany jako płaskostopie czynnościowe.
Płaskostopie moŜe być wrodzone (zaburzenie rozwojowe w ustawieniu i budowie kości stopy), lub nabyte, np.: w wyniku chorób połączonych z długotrwałym leŜeniem, w chorobie Heinego-Medina ze względu na poraŜenie mięśni, czy przy znacznej nadwadze ciała.
Przez płaskostopie czynnościowe rozumiemy proces stopniowego obniŜania się podłuŜnego sklepienia stopy na skutek jej niewydolności statyczno-dynamicznej; inaczej – stopa płaska niewydolna.
STOPA PŁASKA
Ze względu na lokalizację spłaszczenia wyróŜniamy:
~stopę płaską podłuŜnie z koślawością kości piętowej lub bez. To stan, w którym obniŜone jest sklepienie podłuŜne stopy dynamiczne i statyczne,
~ stopę płaską poprzecznie z paluchem koślawym lub nie. Stan, w którym obniŜone jest sklepienie poprzeczne stopy dynamiczne i statyczne.
~ stopę płasko-koślawą ze zniesieniem obu łuków.
Najczęstszymi przyczynami płaskostopia są: nawykowe złe ustawienie stóp, nieprawidłowy chód i bieg, nadwaga, noszenie złego obuwia, nieprawidłowa postawa jako wynik ogólnej niedomogi mięśniowo- więzadłowej, częste skoki na twardym podłoŜu, długotrwałe siedzenie ze zwisającymi nogami / brak właściwego ukrwienia/, stojący tryb Ŝycia.
W wadzie tej występują objawy: szybkie zmęczenie, bóle łydek i stóp, chód cięŜki, nieelastyczny.
Postępowanie korekcyjne sprowadza się do przywrócenia prawidłowych warunków anatomicznych stopy (rozciągania mięśnia trójgłowego łydki, wzmacniania mięśni krótkich i długich stopy, zginaczy palców) oraz wyrobienia odruchu, a następnie nawyku prawidłowego ustawiania i obciąŜenia stóp zarówno w odciąŜeniu jak i w obciąŜeniu cięŜarem ciała.
Działanie korekcyjne skierowane jest na:
1. przywrócenie prawidłowych warunków anatomicznych
2. wyrobienie odruchu, a następnie nawyku prawidłowego ustawienie i obciąŜenia stopy w warunkach odciąŜenia, w staniu, chodzie oraz róŜnych sytuacjach Ŝyciowych
Celem ćwiczeń jest wzmocnienie mięśni szczególnie osłabionych oraz usunięcie przykurczów. Zasadą postępowania korekcyjnego jest prawidłowe ustawienie stopy w kaŜdym ćwiczeniu. Przestrzeganie jej zapewnia wzmocnienie mięśni w układzie odpowiedniego oddalenia ich przyczepów oraz właściwego współdziałania zespołów mięśniowych. Znaczne ułatwienie w przybieraniu i utrzymaniu pozycji skorygowanej stopy stanowią pozycje odciąŜające. W pierwszym etapie korekcji są one równieŜ automatycznie wyrównawczymi. Stopień odciąŜenia lub obciąŜenia zaleŜny jest od pozycji wyjściowej.
Drugim kryterium dobru ćwiczeń jest kryterium anatomiczne. Do jego spełnienia potrzebna jest znajomość anatomii funkcjonalnej. Chodzi tu o ruchy wykonywane przez mięśnie sklepienie stopy.
Trzecim kryterium podziału jest kryterium dzielące ćwiczenia analityczne i syntetyczne. Ćwiczenia analityczne dotyczą pracy pojedynczych mięśni lub grup mięśniowych, ćw. syntetyczne zaś aktywizują całą stopę np. marsz, bieg, podskoki.
Ponadto zwracamy uwagę na poprawność chodu oraz ćwiczenia w marszu. Poprawny chód z pełnym obciąŜeniem jest jakby końcowym, zsumowanym efektem poczynań cząstkowych jakimi poszczególne ćwiczenia. Jest to waŜny etap, gdyŜ chód stanowi podstawową Ŝyciową funkcję kończyn dolnych.
Nawiązując do krótkiej charakterystyki chodu naleŜy zwrócić uwagę na równoległe ustawienie stóp i prawidłowe przekolebywanie w marszu, który polega na zaatakowaniu podłoŜa piętą, przetoczeniu stopy na jej łuku zewnętrznym, poprzecznym aŜ do odbicia z palucha i wspomagających go palców. Taki chód jest w pełni efektywny. Nie stosuje się jednak marszu ani na krawędziach
wewnętrznych(powodowałoby to znaczne spłaszczenie łuku przyśrodkowego), ani na krawędziach zewnętrznych pod warunkiem takiego ułoŜenia stóp, Ŝe wszystkie palce łącznie z paluchem kontaktują się z podłoŜem.
Doskonałym uzupełnieniem ćwiczeń korekcyjnych jest wprowadzenie elementów tanecznych z muzyką. NaleŜy je stosować po uprzednim opanowaniu umiejętności prawidłowego ustawienia stopy i po pewnym przygotowaniu muzyczno-rytmicznym. Stanowią one wtedy sprawdzian trwałości automatyzacji nawyku, zgodnie z zasadą przenoszenia uwagi. Ćwiczenia kształtujące stopę naleŜy prowadzić łącznie z ćw. ogólnokształtującymi, aktywizującymi cały organizm dziecka.
Wskazania i przeciwwskazania
Wskazania: kąpiele w ciepłej wodzie z dodatkiem soli, chodzenie i bieganie po urozmaiconym terenie (las, łąka, piasek, Ŝwir) i podłoŜu, higiena nóg, prawidłowe obuwie, uprawianie sportów w tym: pływania, narciarstwa, gimnastyki artystycznej.
Przeciwwskazania: długotrwałe stanie, dźwiganie duŜych cięŜarów, zeskoki i skoki bierne na twarde podłoŜe, duŜe rozkroki w pozycji stojącej, siad klęczny z podudziami rozsuniętymi na zewnątrz, niektóre sporty, jak piłka noŜna, jazda na łyŜwach.
Stopa płasko-koslawa ( pes plano-valgus)
W stopie prawidłowej – patrząc od tyłu – oś pięty jest przedłuŜeniem osi podudzia. Fizjologiczne odchylenie około 5° ( częściej w kierunku do wewnątrz tj. szpotawość). Powstają w wyniku niewydolności ukł. dynamicznego mięśniowo-więzadłowego. Przy koślawości stopy pięta ulega skręceniu na zewnątrz i opiera się o podłoŜe brzegiem przyśrodkowym. Dziecko z wadą tego typu zdziera obcas po
stronie wewnętrznej. NaleŜy tu dodać, Ŝe stopy płasko-koślawe łączą się często z koślawością kolan, co jest przyczyną pogłębienia się dolegliwości.
Stopa szpotawa ( pes varus )
Odwrotnością stopy płasko-koślawej jest stopa szpotawa. Charakteryzuje się skręceniem pięty do wewnątrz i oparciem jej na krawędzi zewnętrznej. Przy szpotawości stopy dziecko zdziera obcas po stronie zewnętrznej.
Stopa wydrąŜona ( pes excavatus )
Zniekształcenie polega na pogłębieniu wydrąŜenia stopy w odcinku miedzy guzem piętowym a głowami kości śródstopia i równoczesnym skróceniu tego odcina. Wada charakteryzuje się tzw. wysokim podbiciem. Stęp jest ustawiony piętowo i nieco w supinacji, a kość śródstopia – zwłaszcza I – w nadmiernych zgięciu podeszwowym. Na skutek niedowładu krótkich zginaczu palców, mięśni
międzykostnych i glistowatych palce ustawiają się szponiasto, często młoteczkowato, rozcięgno podeszwowe wtórne ulega przykurczowi.
Stopa wydrąŜona na plantokonturogramie w części środkowej nie pozostawia śladów.
-Metoda ortopedyczna- polega na oglądaniu i odpowiednim zakwalifikowaniu stóp do jednej z trzech podstawowych grup (wydrąŜona, płaska, prawidłowa)
-Metoda antropometryczna- polega na wykonaniu szeregu pomiarów długościowych, wysokościowych, szerokościowych oraz objętościowych stopy
-Metoda plantokonturograficzna- polega na wykonaniu odcisków podporowej powierzchni stopy oraz wyznaczenia wskaźników i kątów stopy
-Metoda badań czynnościowych- określają wydolność mięśni stopy
-Metody z zastosowaniem aparatów i przyrządów pomiarowych
Polegają na sporządzeniu odcisków podporowej powierzchni stopy poprzez np. pomalowanie stopy farbą i odbiciu jej na kartce papieru.
Plantokonturografia jest najczęściej stosowaną metodą badania stóp. Jest ona wielce pomocna w ocenie typu budowy stopy.
Istnieją dwa sposoby oceny odbitek stóp:
Porównanie plantogramu badanego z wzorcowymi typami stóp, które opracowali Bochenek i Clarke
Wykreślenie odpowiednich kątów i wskaźników charakteryzujących budowę stopy ( kąt Clarke’a, wskaźnik Bałakierwa, Sztritera-Godunowa i inne)
1) Typ stóp wg Bochenka :
I wydrąŜona II prawidłowa III spłaszczona IV płaska
2) Typ stóp wg Clarke’a:
1-3 stopa wydrąŜona 4-6 stopa prawidłowa
7-10 róŜne postacie płaskostopia
Wskaźnik kątowy Clarke’a
Kąt Clarke’a jest zawarty między styczną przyśrodkowego brzegu odbitki a linią łączącą punkt największego wgłębienia i zetknięcia stycznej przyśrodkowej z brzegiem przodostopia. Kąt ten określa stan wysklepienia podłuŜnego stopy.
Polega ona na wykreśleniu prostej (C-S). Prosta ta przecinająca się ze styczną wewnętrzną (Q-q) daje kąt Clarke'a. Wartość tego kąta przedstawia się odpowiednio:
stopa normalna 42°-54°
Ocena wysklepienia poprzecznego stopy – wskaźnik Wejsfloga „W”
Stosunek długości stopy do jej szerokości powinien wynosić 3:1, tzn. Ŝe za idealna stopę pod względem wysklepienia poprzecznego uznajemy taką stopę, która przy dł. 30 cm, ma 10 cm szerokości – wtedy 30:10=3.
Praktycznie rzadko spotykamy taką stopę.Najczęściej wskaźnik „W” zamyka się w przedziale pomiędzy 2 a 3. Wartości bliŜsze „2” np 2,1
świadczą o płaskostopiu poprzecznym, natomiast wartości bliŜsze „3” np. 2,97 dowodzą prawidłowego wysklepienia poprzecznego stopy.