Rozdział 5 – Skutki zaburzeń nerwicowych
Skutki:
1. bezpośrednie – kliniczne zaburzenia natury psychicznej lub fizjologicznej
2. wtórne – wadliwe funkcjonowanie społeczne i wewnętrzne
3. społeczne – na skutek istnienia jednostki z zaburzeniami nerwicowymi
I Symptomy:
Symptomy – klinicznie uchwytne przejawy zaburzenia w postaci różnych dysfunkcji,
obejmujące różny zakres czynności i różny ich poziom.
3 rodzaje symptomów:
a) prosta, bezpośrednia reakcja (fizjol. czy psych.),
np. płacz, wybuch złości, przerażenie, nagła utrata głosu…
b) złożona czynność fizjol. czy psych. (zachowanie bądź przeżywanie) o charakterze
reaktywnym,
np. stany apatii, podniecenia, agresji, trudności w skupieniu uwagi,
c) zachowanie o charakterze instrumentalnym (operacyjnym) nastawionym na uzyskanie
pożądanego celu
- powstanie tego rodzaju symptomów ma związek z faktem, że ze wzgl. na różnie
rozumiane dobro, osoby z jego otoczenia przykładają wagę do niektórych czynności i
potrzeb dziecka, przede wszystkim do tych, które w ich mniemaniu są ważne dla jego
zdrowia fizycznego i fizycznego rozwoju. Te czynności stają się jakby instrumentami,
którymi dziecko posługuje się do uzyskania celu.
Np. dziecko orientując się, że matce zależy na tym, aby jadło, za pomocą jedzenia lub
jego odmowy nagradza lub karze matkę przez zaspokojenie lub niezasp. jej potrzeby.
2 warianty:
• niejedzenie dla zwrócenia na siebie uwagi
• jedzenie, mimo niechęci, aby uzyskać aprobatę,
podobnie błaznowanie:
•
dla uzyskania aprobaty
•
bo tylko w ten sposób można uzyskać aprobatę kolegów, jednocześnie dziecko
błaznuje mimo swojej niechęci,
w każdym z tych rodzajów symptomów obraz może być taki sam, ale inna będzie jego
rola w zaburzeniu,
symptom nabiera nerwicowego charakteru gdy się zautonomizuje (znaczeniem odrywa się od sytuacji, która go wywołała) i gdy wskutek jego pojawienia nastąpi względnie trwałe lub silne zakłócenie w funkcjonowaniu dziecka,
symptomy miewają treść wiążącą się z bodźcem zakłócającym: w sposób bezpośredni
lub symboliczny.
Właściwości symptomu:
przymusowy charakter występowania symptomu – zaburzenie musi się uzewnętrznić w postaci symptomu; jeżeli z jakichś powodów dany symptom jest tłumiony, wtedy zastępczo
pojawia się inny,
niejednokrotnie występowanie symptomu z odroczeniem, a nie bezpośrednio w
sytuacjach wywołujących go,
1
uleganie zakłóceniu szczególnie tych czynności, które aktualnie dojrzewają, są podstawowe w danej fazie rozwoju, a także tych, do których otoczenie przykłada szczególną uwagę (tzw. „wybór symptomu” wg Freuda),
- Benjamin: u podłoża wyboru leży mniejsza wartość organu,
- Cameron: każdy sympt. nerwicowy jest wypaczeniem normalnego zachowania i może
wystąpić w postaci „nadmiaru zachowania”, jego wypaczenia lub braku.
- Jankowski: objawy jako: komunikaty, symbole i jako zakłócenie w procesach fizjol.
- koncepcja zw. z teorią uczenia: asocjacja - reakcja, która zostaje wykonana równocześnie z trwającym stanem napięcia, kojarzy się z tym stanem i odtąd zawsze występuje w chwili
pojawienia się napięcia.
- teoria uczenia: symptom w funkcji redukowania napięcia: każda reakcja, po której
następuje obniżenie napięcia, utrwala się.
- Eysenck: nie ma zaburzenia, tylko sam symptom, jego zlikwidowanie świadczy o
powrocie do równowagi.
Funkcje symptomów:
• sygnał – sygnalizowanie otoczeniu występowania czynników szkodliwych w środ.
zewnętrznym lub wewn. dziecka; „wołanie o pomoc”,
• odreagowanie – przynosi ulgę, np. płacz; w nerwicy często jednostka wykonuje
czynności, które powodują wzrost napięcia, zamiast je redukować,
• obrony – a) przed zaburzeniem (w wypadku symptomu przednerwicowego), b)
przed ingerencją z zewnątrz,
• dezadaptacyjna – proces terapeutyczny ma zmienić funkcję symptomu tak, by
nabrała ona charakteru przystosowawczego
symptomy podstawowe: lęk i egocentryzm
II Symptom podstawowy: lęk
Eysenck: lęk jest wyuczonym strachem; (znaczenie przystosowawcze strachu)
• u każdego ssaka bodźcami wywołującymi strach są: ból, nagły głośny hałas, nagła
utrata równowagi,
• lęk w mechanizmie fizjol. emocją taką samą jak strach, ale różni się genezą, mniej
intensywny oraz jest reakcja na sam sygnał zagrożenia,
strach jako reakcja na bezpośrednie zagrożenia, lęk przy wyobrażeniowej antycypacji
inne ujęcia strachu i lęku:
• Horney
• Freud
Rola lęku: czy sygnalizuje realne zagrożenie (funkcja przystosowawcza) czy pozorne (w wyniku nadgeneralizacji bodźca – lęk patologiczny/nerwicowy)
siła lęku: zbyt duża powoduje dezorganizację działania, niezależnie czy jest on przystosowawczy czy nie
Emocja lęku u dzieci występuje w 3 postaciach:
1. niepokój (stały, nieokreślony lęk; nieuprzedmiotowiony) – może zostać
ukonkretniony w przedmiocie, czy związany z przypadkową sytuacją,
2. lęk przedmiotowy – związany z konkretnymi przedmiotami czy sytuacjami; lęki
przedmiotowe mają charakter nerwicowy, gdy utrwaliły się (wskutek fiksacji) i
występują bez związku z sytuacją realnego zagrożenia (wskutek nadgeneralizacji); w
wyniku mech. przeniesienia lęki mogą dotyczyć innego przedm. czy sytuacji, niż te,
które je wywołały,
2
3. ataki lękowe – najczęściej jako tzw. lęki nocne; silne obj. Wegetatywne.
Podział lęku ze wzgl. na treść (wg Kępińskiego):
1. biologiczny – spowodowany przez zagrożenie jednej z 2 podstawowych wartości biol: zachowania własnego życia i życia gatunku,
2. społeczny – w wyniku obawy przed utrata niezbędnego środowiska społecznego,
3. moralny – utożsamiany z sumieniem,
4. dezintegracyjny – związany z zaburzeniem istniejącego w świecie danego człowieka porządku.
II symptom podstawowy: Egocentryzm
3 podejścia do genezy egocentryzmu dziecięcego:
1. Egocentryzm jest właściwością rozwoju dziecka
2. Egocentryzm jest wyuczony (wynika z błędów wychowawczych rodziców)
Reykowski: szczególnie sprzyjający b. wysoki i b. niski poziom samoakceptacji,
3. Egocentryzm ma charakter wrodzony (popędowy, prymitywny mechanizm zaspokajania
własnych pragnień).
Rola egocentryzmu:
1. adaptacyjny: gdy dziecko ma jeszcze niewielkie mozl. zaspokajania innych niż swoje własne potrzeby,
2. dezadaptacyjny: nie sluży on jednostce, ale swoją trwałością, zakresem i sposobami przejawiania się powoduje jej społeczne odrzucenie. następuje fiksacja zach.
Egocentrycznych niezdolność do korekcji samego siebie.
2 formy przejawiania egocentryzmu u dzieci:
1. aktywna: zdobywanie korzystnych dla siebie celów, „siłą”,
2. bierna: wykorzystanie płaczu, okazywania własnej słabości.
III Wtórne skutki zaburzeń nerwicowych:
wadliwe funkcjonowanie społeczne i wewnętrzne – obniżanie możliwości człowieka,
nieefektywność działań, cierpienie wywołane poczuciem braku wewnętrznego
zharmonizowania
1. Badanie K. Bobkiewicz nad udziałem lęku w motywacji szkolnej dziecka; hipoteza: lęk powodując skupienie na własnej osobie, ogranicza zakres motywacji, co w
konsekwencji może prowadzić do zubożenia zainteresowań,
2. Badania M. Urbanowicz: na uczniów nerwowych większy wpływ regulacyjny
wywierało niepowodzenie (do pewnego stopnia powoduje mobilizację; wywołuje
częściej przygnębienie, złość m.in. na samego siebie u uczniów nerwowych), na
uczniów nienerwowych – powodzenie,
3. E. Piorunek: na niewłaściwą motywację uczniów nerwowych w znacznym stopniu
wpłynęły takie ich właściwości jak: ogólna lękliwość, egocentryzm, nastawienie na
realizowanie celów bliskich, nadwrażliwość społeczna, zależność emocjonalna,
4. Z. Mikołajczak: pozycja społeczna młodzieży, u której neurotyzm jest nasilony, jest tym niższa im poziom neurotyzmu wyższy,
5. M. Oleśkiewicz – Popiel: lęk przed niepowodzeniem wpływa ujemnie na
przystosowanie ucznia do szkoły w zakresie:
• wyniki w nauce poniżej swoich realnych możliwości
3
• często dzieci te są odrzucane przez zespół klasowy (mała aktywność,
nieśmiałość itp.)
• dzieci te dążą do kontaktów społ. z osobami o wys. stopniu popularności,
mimo niechęci z ich strony
• w większości niechętnie nastawione do nauczycieli
• mała aktywność społeczna
• „czują się źle” w szkole
Typowe dla lęku przed niepowodzeniem zachowania:
• Reakcje neurowegetatywne (pocenie się, drżenie rąk, bicie serca, duszności..),
• Nagłe zmiany w zachowaniu (zamilknięcie, odmowa wykonania polecenia),
• Długotrwałe zmiany w zachowaniu (wagarowanie, kłamanie, unikanie
kontaktów społ.).
społeczne skutki nerwicy ( co na tym (na nerwicy u jednostek) traci społeczeństwo?):
- istnieją jednostki funkcjonujące poniżej swoich możliwości w zakresie
intelektualnym i społecznym,
- dziecko o niskiej jakości życia (wyrażającej się w niskim poziomie radości życia).
4