Katedra Biochemii , Farmakologii i Toksykologii Wydział Medycyny Weterynaryjnej
Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
Zatrucie tlenkiem węgla
(czadem)
opracował prof. dr hab. Marcin Świtała
Materiały wykładowe z przedmiotu
Toksykologia weterynaryjna i ochrona
środowiska (tydzień 3. w. 3./2011)
Tlenek węgla jest bezwonnym, bezbarwnym gazem, palnym w powietrzu.
Z powietrzem w stężeniach 12-75% tworzy
mieszaninę wybuchową.
Jest nieznacznie lżejszy od powietrza.
Tlenek węgla powstaje w procesie niezupełnego spalania węgla lub substancji organicznych
Wdychanie tlenku węgla w odpowiednio wysokich stężeniach - w pobliżu źródeł jego emisji.
Źrółem emisji tlenku węgla może być :
• piec funcjonujący przy zanieczyszczonej lub niesprawnej instalacji kominowej
• wadliwie zainstalowany palnik gazowy,
• silnik spalinowy pracujący w niewentylowanym pomieszczeniu
• pomieszczenie objęte pożarem
Zatrucie dotyczyć może wszystkich gatunków zwierząt
Stężenia toksyczne tlenku węgla wyrażone
procentowo w stosunku do objętości powietrza.
0,2% - wywołuje śmierć po kilku minutach
0,1% - może wywołać poważne objawy zatrucia
0,01% - nie jest niebezpieczne jeżeli narażenie ma charakter przerywany
Toksyczność tlenku węgla dla zwierząt jest odwrotnie proporcjonalna do masy ciała. Gatunki bardzo wrażliwe to ptaki, szczury, mniej wrażliwe są mięsożerne, a stosunkowo mało wrażliwe jest bydło.
• Tlenek węgla wchłania i wydala się przez
nabłonek płucny.
• W organizmie praktycznie nie podlega
przemianom metabolicznym.
• Wchłanianie tlenku węgla zależy od jego
stężenia w powietrzu, czasu narażenia i
intensywności wentylacji płuc.
Tlenek węgla łączy się z hemoglobiną tworząc karboksyhemoglobinę (HbCO).
HbO + CO HbCO + O
2
2
Proces jest trudno odwracalny gdyż tlenek węgla wykazuje ponad dwieście razy większe
powinowactwo do hemoglobiny niż tlen.
Przy ciśnieniu 1 atmosfery usunięcie połowy
wchłoniętego tlenku węgla trwa ok. 5,5 godziny.
Ilościową zależność pomiędzy stężeniem karboksyhemoglobiny, oksyhemoglobiny i wartością ciśnień parcjalnych obu gazów opisuje równanie Haldana HbCO . pO2
K =
HbO . pCO
2
Stała K w warunkach normalnych i przy pH krwi 7,4 wynosi u człowieka - 245.
Karboksyhemoglobina nie ma zdolności przenoszenia tlenu i jej nadmiar w warunkach
zatrucia doprowadza do silnego niedotlenienia tkanek organizmu i śmierci.
W warunkach niedotlenienia zwiększa się także stabilność połączenia hemoglobiny z tlenem.
Tlenek węgla może się łączyć się także z innymi hemoproteinami.
może mieć przebieg
nadostry
ostry
lub przewlekły
W zatruciu nadostrym: apoplektyczna śmierć
W zatruciu ostrym:
oszołomienie, silne osłabienie mięśni,
duszność, oddech typu Cheyne -Stockesa ,
przyśpieszenie tętna, skurcze,
porażenia,
utrata przytomności, śmierć z objawami duszenia, u drobiu przed śmiercią występuje wyraźny stan podniecenia.
W zatruciu przewlekłym - (występującym bardzo rzadko) :
wymioty,
biegunka,
zaburzenie widzenia, ślepota,
nadmierna pobudliwość.
Następstwa zatrucia, mimo odratowania,
pozostają przez dłuższy czas. U ludzi może to być osłabienie, utrata pamięci a nawet
psychozy.
U ludzi wykazano zależność pomiędzy stężeniem karboksyhemoglobiny a głębokością objawów .
Przy stężeniach :
4-10% - występują błędy w badaniach testowych 20-30 % - pojawiają się bóle głowy, uczucie ucisku w skroniach
30-40% - występują oszołomienie, nudności wymioty nawet zapaść
40-60% - dochodzi do zaburzeń czynności serca i pojawia się oddech typu Cheyne -Stockesa ,
60-80%- następuje utrata przytomności, śpiączka przerywana drgawkami i śmierć.
• krew barwy różowej, płynna
• błony śluzowe, tkanka łączna podskórna,
mięśnie szkieletowe barwy różowej, miejscowo
żywoczerwonej
• płuca na przekroju ociekają różowym płynem
• przekrwienia, szczególnie w mózgu, w którym ponadto stwierdzić można obrzęki, ogniska
martwicy, uszkodzenia płatów bocznych
wywiad, objawy kliniczne,
zmiany anatomopatologiczne,
oznaczenie obecności karboksyhemoglobiny
POSTĘPOWANIE LEKARSKIE
Zwierzęta natychmiast wyprowadzić na świeże
powietrze,
Wskazane jest podawanie tlenu, lub tlenu z 5%
dodatkiem CO oraz środków cucących i lobelinę 2
ROKOWANIE : często niepomyślne