Badania socjometryczne stosujemy w celu ustalenia pozycji dziecka w grupie
rówieśniczej.
Dzięki nim dowiemy się, które dzieci są:
• akceptowane,
• odrzucone,
• izolowane,
• kontrowersyjne.
Dziecko akceptowane- ma zaspokojone potrzeby przynaleŜności do grupy, potrzebę
akceptacji, uznania, bezpieczeństwa. Akceptacja innych powoduje, Ŝe kształtują się postawy
do ludzi, takie jak: Ŝyczliwość, koleŜeństwo, przyjaźń, opiekuńczość, zaangaŜowanie. Uczeń
chętnie wtedy pomaga innym, stosuje się do norm i zasad obowiązujących w grupie. Ma takŜe
pozytywną samoocenę, poczucie własnej wartości, akceptuje siebie.
Dziecko odrzucone- nie ma zaspokojonej potrzeby akceptacji, bezpieczeństwa, uznania,
przynaleŜności. Fakt bycia nie lubianym wpływa na kształtowanie negatywnych postaw,
wzmaga frustrację i niechęć do rówieśników, nauki, szkoły. Ujawnia się w agresji
skierowanej do ludzi, zwierząt, przedmiotów. Zachowania takie karane i oceniane negatywnie
jeszcze bardziej wzmagają poczucie odrzucenia. Dziecko odrzucone ma na ogół niskie
poczucie własnej wartości, ocenia się negatywnie, nie akceptuje samego siebie. Dziecko takie
szuka podobnych do siebie rówieśników w klasie, w szkole lub poza nią. U nich znajduje
oparcie i akceptację. Czyny wzbudzające w innych strach i złość dają mu poczucie siły i
przewagi.
Dziecko izolowane- jest nie zauwaŜane przez rówieśników, często teŜ przez samego
nauczyciela. Dla rówieśników jest obojętne- nikt go nie odrzuca ale i teŜ nie wybiera.
Dziecko takie odsuwa się od ludzi, nie włącza się do zabaw, zajęć, nie ma zaspokojonej
potrzeby przynaleŜności, kontaktu emocjonalnego. Boi się, jest ostroŜne w kontaktach i
nieufne. Ma poczucie niskiej wartości. Ocenia siebie negatywnie. Często jest to ocena
zaniŜona w stosunku do własnej wartości.
z testów socjometrycznych, w których pojawią się dane ilościowe. Test da nauczycielowi
obraz całej grupy, dokładnie pokaŜe stosunki panujące w klasie, co z kolei pozwoli podjąć
nauczycielowi pewne działania wychowawcze eliminujące niepoŜądane zachowania i
wzajemne relacje. Test jest jednak odpowiednią formą dla dzieci nieco starszych, dlatego w
pierwszej klasie raczej niewskazany.
Określenie przywództwa w grupie
Zjawisko przywództwa od wieków przyczyniło się w znacznej mierze do rozwoju ludzkości
i przemian strukturalnych w społeczeństwie. W związku ze zmieniającymi się warunkami
ekonomicznymi i społecznymi problem przywództwa pozostaje wciąŜ aktualny.
Znajomość struktury klasy jest szczególnie waŜne dla wychowawcy. Nauczyciel znający
strukturą klasy i pozycje uczniów buduje strukturę formalną w taki sposób, aby sprzyjała ona
integracji i stwarzała warunki do wszechstronnego rozwoju uczniów.
W poznawaniu Ŝycia klasy szkolnej, układów miedzy dziećmi przydatne są przede wszystkim
metody obserwacji. JednakŜe olbrzymią rolę odgrywa takŜe znajomość technik
socjometrycznych, które pozwalają na:
• poznanie struktury społecznej klasy,
• wyodrębnienie osób popularnych,
• ale przede wszystkim pozwalają na wyłonienie tych, którzy potrzebują pomocy w
znalezieniu swego miejsca w grupie rówieśniczej.
Przykładowo:
TECHNIKA J.L MORENO
Technika socjometryczna J L Moreno jest pomiarem stosunków „przyciągania”, czyli
sympatii, przyjaźni, zaufania oraz stosunków „odpychania” tj. opartych na uczuciach
antypatii, wrogości, uprzedzeń. Technika ta moŜe być zastosowana w kaŜdej grupie, w tym
równieŜ w klasie szkolnej. Polega ona na tym, Ŝe uczniom poleca się wypisanie pod własnym
nazwiskiem nazwisk swych kolegów i koleŜanek z uwzględnieniem pewnej sytuacji
społecznej zawartej w danym pytaniu.
Sposób postępowania.
1. UłoŜenie pytań z wyborem pozytywnym lub negatywnym.
• Mam kłopoty w odrabianiu lekcji – kogo poproszę o pomoc?
• Lecę w kosmos w dwuosobowej kabinie – z kim chciałbym w niej przebywać?
TECHNIKA „ZGADNIJ KTO”
polega na wypisywaniu przez poszczególnych członków grupy, tych dzieci, które pasują do
konkretnego pytania. W prezentowanej technice moŜemy posługiwać się wyłącznie pytaniami
ukazującymi pozytywne zachowania uczniów.
Przykładowe pytania:
• To jest ktoś, kogo wszyscy bardzo lubią.
• To jest ktoś, kto Ŝyje w zgodzie ze wszystkimi i ma duŜo przyjaciół.
• To jest ktoś, kto potrafi wszystko dobrze zorganizować.
• To jest ktoś, kto chętnie pomaga innym.
• To jest ktoś, kto zawsze jest uśmiechnięty, zadowolony i nigdy nie narzeka.
TECHNIKA SZEREGOWANIA RANGOWEGO
polega na ustalaniu kolejności danych według waŜności.
Pytanie przykładowe: Uszereguj wg waŜności wszystkie przedmioty w klasie – od
najbardziej do najmniej lubianych. Przedmiotowi, który zajął najwyŜsze miejsce na liście
przyznajemy największą moŜliwą do przyznania liczbę punktów ( 11 przedmiotów – 11pkt.).
PLEBISCYT ŻYCZLIWOŚCI I NIECHĘCI
1.UmoŜliwia wgląd w całokształt stosunków społecznych w klasie
2.Polega na wypisaniu przez uczniów nazwisk członków grupy, a następnie dopisaniu do nich
ocen według skali np.:
• bardzo lubię,
• lubię
• lubię, ale nie bardzo,
Wskazówki, o których trzeba pamiętać przy
konstruowaniu testów socjometrycznych.
1. Konstruowanie testu socjometrycznego, polega na sformułowaniu
pytań w taki sposób, aby określały one jasno i wyraźnie kryteria
wyboru.
2. Układając pytania naleŜy przestrzegać określonych reguł.
Konstruowane pytania powinny:
o Wskazywać na rodzaj i istotę aktywności zgodnie z którą ma być dokonany
wybór
o Opierać się na czynnościach lub sytuacjach bliskich dzieciom w określonym
wieku
o Opierać się na silnych, istotnych i względnie trwałych stosunkach
interpersonalnych
o Uwzględnione w pytaniach sytuacje mogą być rzeczywiste lub wymyślone,
muszą jednak odnosić się do wszystkich członków danej klasy (grupy).
o Pytania mogą dotyczyć wyborów pozytywnych i negatywnych. Podczas
analizy naleŜy uwzględniać 3-5.
o Test powinien obejmować maksymalnie 5 pytań.
PRZYKŁADOWE ZESTAWY PYTAŃ DO TESTU SOCJOMETRYCZNEGO:
Wyobraź sobie, Ŝe Dyrekcja szkoły postanowiła zmniejszyć liczbę uczniów w
poszczególnych klasach, tworząc po jednej nowej klasie na kaŜdym poziomie
nauczania. Z Twojej klasy naleŜy więc przenieść kilka osób do nowo tworzonej
klasy.
A) Gdybyś to Ty został wytypowany do przeniesienia się do tej nowej
klasy, to kogoś byś najchętniej ze sobą zabrał? Wymień 3 nazwiska:
1. ................................................................................................................
2. ................................................................................................................
3. ................................................................................................................
Bibliografia:
Brzeziński J. (1980) Elementy metodologii badań psychologicznych . Warszawa
Ocena opisowa i sprawdzian osiągnięć ucznia (2001) J. Hanisz (red.), WSiP, Warszawa
Nalaskowski S.(1999) Metody badań i diagnozowania edukacji ( materiały szkoleniowe), Toruń
Pilikiewicz M.(1962) Techniki socjometryczne . Wprowadzenie do badań. W: Psychologia wychowawcza.
Warszawa
Zaczyński W. Praca badawcza nauczyciela. Warszawa