Rozdział 3: Poziomy rozwojowe organizacji osobowości
fiksacja = kwestia zw. z dojrzałością, która wpływa na organizację charakteru osoby (wg Freuda).
Nancy McWilliams: nie można zrozumieć charakteru osoby bez uwzględnienia poziomu rozwojowego struktury osobowości oraz stylu obronnego przyjętego w ramach tego poziomu.
Trzy fazy dziecięcej organizacji psychologicznej (wg Freuda) – skupienie na popędach:
•
0 -1,5/2 lata = faza oralna
•
1,5/2 – 3 = faza analna
•
3 / 4 < = faza edypalna
Erickson: skupienie na zadaniach życiowych, kryzysach:
•
zaufanie vs nieufność
•
autonomia vs wstyd i niepewność
•
inicjatywa vs poczucie winy
Kraepelin (1856 – 1926) – uznawany za ojca współczesnej klasyfikacji diagnostycznej (próbował identyfikować syndromy na pdst. Obserwacji osób z zaburzeniami psychicznymi i emocjonalnymi)
•
Freud przejął wiele pojęć od niego (ale wyszedł daleko poza opis i proste wnioskowanie Kraepelina i doszedł
do bardzo spekulacyjnych wniosków);
Zanim pojawiła się kategoria „borderline” terapeuci rozróżniali tylko 2 poziomy patologii: neurotyczny i psychotyczny:
•
neurotyczny – wyróżniało go uznawanie rzeczywistości; cierpi, bo mechanizmy obronne ego są zbyt automatyczne i nieelastyczne, odcinają od energii id;
•
psychotyczny – utrata kontaktu z rzeczywistością; mechanizmy obronne są zbyt słabe, pozostawiają osobę na pastwę id
Neurotyk wiedział, że problem tkwi w nim. Psychotyk wierzył, że ze światem jest coś nie w porządku.
Poza podziałem neurotyk-psychotyk zaczęły się powoli pojawiać rozróżnienia stopnia zaburzenia.
Pierwszym ważnym klinicznie rozróżnieniem był podział na nerwice objawowe i nerwice charakteru (W. Reich).
➢
Ego-
dystoniczny = problem spostrzegany jest przez pacjenta jako problematyczny i irracjonalny
➢ Ego-
syntoniczny = problem spostrzegany jest przez pacjenta jako jedyna i oczywista reakcja na obecną sytuację życiową
Nerwica objawów – zakładano, że jakiś czynnik w obecnym życiu uruchomił nieświadomy konflikt z dzieciństwa:
pacjent korzysta z rozwiązań, które może w dzieciństwie były skuteczne, ale w życiu dorosłym są niewłaściwe;
•
cel terapii: zidentyfikowanie konfliktu, przepracowanie związanych z nim emocji pacjetna, wypracowanie nowych sposobów radzenia sobie z konfliktem
•
prognozy: pozytywne, terapia wcale nie musi być długa, terapeuta może oczekiwać współpracy;
Nerwica charakteru – zadanie terapeutyczne o wiele trudniejsze, terapia dłuższa i bardziej złożona, prognoza bardziej ostrożna:
•
praca nad charakterem trudniejsza niż praca nad objawem;
•
na co trzeba było zwracać uwagę:
◦
pacjent i terapeuta różnie mogą postrzegać to, co jest problemem i to, co trzeba zmienić – terapeuta musi wejść wtedy w rolę edukacyjną i wytłumaczyć pacjentowi jak on to widzi;
◦
zbyt szybko pojawiające się przymierze terapeutyczne – gdy terapeuta przebudowuje całe Ja w relacji nieunikniona jest nieufność, poczucie osamotnienia i zaatakowania;
◦
może być to praca dość nudna
Borderline – kategoria diagnostyczna dla ludzi żyjących na granicy pomiędzy stanem neurotycznym a psychotycznym (R.P. Knight)
•
McWilliams: „struktura osobowości o implikacjach poważniejszych niż nerwica, ale niepodatna na długotrwałą dekompensację psychotyczną”
Neurotyk:
➢
przeszedł separację i indywiduację, ale przeżywał konflikty
➢
przykładowy konflikt: pomiędzy pragnieniem a lękiem (prototypem konflikt Edypa)
Borderline:
➢
fiksacja na konflikcie: całkowite usidlenie (które mogło zniszczyć ich tożsamość) vs całkowita izolacja (równoznaczna z traumatycznym odrzuceniem)
Psychotyk:
➢
zafiksowany na poziomie całkowitego zespolenia poprzedzającego separację
➢
czyt. nie jest w stanie różnicować pomiędzy tym co wewnętrzne, a tym co zewnętrzne Bardzo niejasna etiologia zespołu borderline. Pomimo to klinicyści nadzwyczaj spójnie i zgodnie opisują objawy, jakie prezentują osoby z zaburzeniem z pogranicza.
McWilliams:
„Ludzi podatnych na psychozę można pojmować jako psychologicznie zafiksowanych na problemach wczesnej fazy symbiotycznej, osoby o organizacji osobowości typu borderline – jako zafiksowane na kwestiach separacji –
indywiduacji, a osoby o neurotycznej strukturze osobowości można opisywać raczej w kategoriach edypalnych”
Charakterystyka neurotycznego poziomu struktury osobowości.
Neurotyczny – w języku współczesnej psychoanalizy: bardzo wysoka zdolność funkcjonowania pomimo pewnych zaburzeń emocjonalnych
Głównie mechanizmy obronne bardziej dojrzałe lub wtórne. Obecność prymitywnych mechanizmów obronnych nie wyklucza diagnozy neurotycznego poziomu organizacji struktury charakteru – wyklucza ją brak dojrzałych mechanizmów obronnych.
Czyli bardziej wyparcie niż zaprzeczenie, czy dysocjacja.
Generalnie neurotyk trzyma kontakt z rzeczywistością – on i terapeuta żyją mniej więcej w tym samym świecie.
Znaczna część psychopatologii osób o neurotycznej organizacji osobowości jest ego-dystoniczna.
Np. neurotyczna kobieta z natręctwem sprzątania domu będzie zakłopotana przyznając ile razy dziennie pierze pościel, podczas gdy kobieta z poziomu borderline lub psychotycznego uzna, że ten, kto pierze pościel rzadziej niż ona, nie dba o czystość.
Neurotyk przeszedł pierwsze 2 stadia rozwojowe Eriksona (osiągnął podstawowe zaufanie i podstawową autonomię) i chociaż częściowo poszedł w stronę trzeciego (poczucie tożsamości i inicjatywy).
„Osoby te przychodzą na terapię nie z powodu problemów z podstawowym poczuciem bezpieczeństwa czy poczuciem sprawstwa. Przychodzą, ponieważ stale zdarzają im się konflikty pomiędzy ich pragnieniami a przeszkodami w ich realizacji, o których to są przeszkodach w dodatku sądzą, że same je wytworzyły”
Charakterystyka psychotycznego poziomu struktury osobowości.
•
dużo więcej desperacji i wewnętrznej dezorganizacji
•
halucynacje, urojenia, urojenia ksobne, myśli nielogiczne
•
czasami psychotyczny poziom organizacji charakteru ujawnia się dopiero pod wpływem stresu
Mechanizmy obronne:
➢
wycofanie
➢
zaprzeczanie
➢
omnipotentna kontrola
➢
prymitywna idealizacja i dewaluacja
➢
prymitywne formy projekcji i introjekcji
rozszczepienie oraz dysocjacja
Mechanizmy te pochodzą z poziomu przedwerbalnego i przedracjonalnego.
Psychotyk ma poważne problemy z tożsamością – do tego stopnia, że zastanawia się czy w ogóle istnieje (nie tylko
„czy jestem zadowolony z egzystencji”).
Wyobcowanie z rzeczywistości! Ogromne trudności z osiągnięciem dystansu i spojrzeniem na swoje problemy z pewnej perspektywy → teoria: osoby psychotyczne zużywają całą energię na zwalczanie lęku, że nic nie pozostaje na użytek oceniania rzeczywistości.
„Najważniejsze, aby terapeuta pragnący pomagać takim ludziom zrozumiał, że bardzo płytko pod powierzchnią kryje się w nich śmiertelny strach i ogromna dezorientacja”
Charakter relacji z terapeutą:
•
pacjent jest wdzięczny, ufny i chętnie przyjmuje wysiłki edukacyjne psychoterapeuty, zdolny wybaczyć wiele błędów o ile były to „uczciwe pomyłki”
•
pozytywna relacja, daje terapeucie poczucie bycia wszechmocnym dobroczyńcą, bardzo podbija samoocenę
•
z drugiej strony psychotyk zrzuca całą odpowiedzialność za swoje zdrowie psychiczne na terapeutę – pacjenci nie przeciwstawiają się, ani nie irytują, za to wykorzystują zasoby terapeuty do granic możliwości
Charakterystyka poziomu struktury osobowości borderline.
➢
Stosowanie prymitywnych mechanizmów obronnych
◦
zaprzeczanie
◦
identyfikacja projekcyjna
◦
rozszczepienie
➢
ze względu na dobór mechanizmów ciężko odróżnić ich od pacjentów psychotycznych:
◦
rozróżnienie: jeśli opiszemy jak działa któryś z mechanizmów + damy interpretację → pacjent borderline ustosunkuje się choć na chwilę do tego, psychotyk w ogóle nie ogarnie (jedynie podbijemy mu poziom lęku)
➢
t endencja do agresji jako sposób radzenia sobie z ograniczeniami w zakresie integracji tożsamości
➢
pacjent z borderline ma poczucie braku ciągłości i spójności (tożsamość), ale nie towarzyszy mu tak wielki egzystencjalny lęk jak pacjentowi psychotycznemu:
◦
mogą być zdezorientowani, ale wiedzą, że istnieją!
➢
Borderline częściej zareaguje agresją na pytania dotyczące tożsamości, niż psychotyk
„Pomimo różnic pomiędzy osobami psychotycznymi i borderline należy pamiętać, że obie grupy – w przeciwieństwie do neurotyków – w dużym stopniu polegają na prymitywnych mechanizmach obronnych i cierpią na defekt poczucia Ja.”
Mają kontakt z rzeczywistością!
Pacjent przychodzi z reguły na terapię z zupełnie innym problemem – np. z napadami paniki, depresja, bo przyjaciele kazali, itp.
„Kiedy poczują wobec kogoś bliskość, wpadają w panikę, ponieważ boją się całkowitego pochłonięcia, poddania totalnej kontroli. Z kolei kiedy czują się odseparowani, towarzyszy im traumatyczne poczucie porzucenia.”
Rozdział 5 – Pierwotne (prymitywne) mechanizmy obronne.
Aby mechanizm obronny uznać za pierwotny musi on wykazywać cechy związane z przedwerbalną fazą rozwoju:
•
brak osiągnięcia zasady rzeczywistością
•
nierozumienie odrębności i stałości tego, co znajduje się poza Ja
Prymitywne mechanizmy obronne:
•
wycofanie
•
zaprzeczanie
•
omnipotentną kontrolę
•
prymitywną idealizację i dewaluację
•
identyfikację projekcyjną i introjekcyjną
•
rozszczepienie
•
dysocjacja
Prymitywne mechanizmy obronne wiązane są ze sposobami w jaki dziecko postrzega świat.
Prymitywne wycofanie.
W sytuacji zbytniej stymulacji np. - wycofanie w świat wewnętrzny (wyobraźnia, substancje psychoaktywne).
➢
Osobę, która w reakcji na lęk zazwyczaj się wycofuje i nie korzysta z innych sposobów reagowania, analitycy określają jako schizoidalną.
Zaprzeczanie:
U źródła: dziecięcy egocentryzm - „dopóki nie uznam, że coś się dzieje, to nie będzie się działo naprawdę”
szczególnie korzysta się z tego mechanizmu w manii
osoby korzystające głównie z mechanizmu zaprzeczania – charakter maniakalny = hipomaniakalny (dla odróżnienia od kategorii z DSM)
Omnipotentna kontrola:
➢
pi
erwotny egocentryzm – ja i świat to jedno i to samo
dziecięce poczucie, fantazje o kontrolowaniu świata, w końcu umiera, gdy dziecko zdaje sobie sprawę, że nie ma ludzi o nieograniczonych możliwościach
➢ „kiedy cała osobowość jednostki jest zorganizowana według zasady poszukiwania potwierdzeń i smakowania własnej omnipotencji, przy czym kwestie praktyczne i etyczne zostają odsunięte na drugi plan, mówimy, że jest to jednostka psychopatyczna”
Prymitywna idealizacja (i dewaluacja):
dziecięce przekonanie, że matka i ojciec mogą dokonywać rzeczy nadludzkich, wiara, że jakaś dobra i obdarzona mocą istota ma kontrolę
poszukiwanie wsparcia wszechmocnego opiekuna w dorosłości
„kiedy ktoś przez całe życie szereguje różne aspekty ludzkiej egzystencji wedle ich wartości na tle słabszych alternatyw, a ponadto dąży do perfekcji przez łączenie się z wyidealizowanymi obiektami i przez pracę nad doskonaleniem siebie, określamy go jako osobę narcystyczną”
idealizowanie prowadzi do rozczarowań – tu wkracza prymitywna dewaluacja
Projekcja, introjekcja i identyfikacja projekcyjna:
➢
we wszystkich tych procesach brakuje psychologicznej granicy między Ja a światem
➢
i dentyfikacja projekcyjna = introjekcja + projekcja
➢
projekcja – to, co pochodzi z wewnątrz jest błędnie pojmowano jako pochodzące z zewnątrz
◦
„kiedy jednostka korzysta z projekcji jako głównej metody pojmowania świata i radzenia sobie z życiem, jej charakter można nazwać paranoidalnym”
➢
introjekcja – to, co pochodzi z zewnątrz jest błędnie pojmowane jako pochodzące z wewnątrz
◦
identyfikacja z ważnymi innymi
◦
i dentyfikacja z agresorem – pod wpływem strachu lub przemocy ludzie próbują zapanować nad swoim przerażeniem i bólem, przejmując cechy agresora = impulsywność, sadyzm, wybuchowość
◦
często dokonujemy introjekcji osoby (córka Ani, dziewczyna Michała, przyjaciółka Sandry) – gdy tej osoby zabraknie tracimy cześć siebie
◦
„jeśli ktoś regularnie korzysta z mechanizmu introjekcji w celu redukowania lęku i utrzymywania ciągłości Ja, podtrzymując psychologiczne więzi z obiektami z wcześniejszego okresu życia, które nie dostarczają już gratyfikacji, to jego charakter można określić jako depresyjny”
➢
identyfikacja projekcyjna → pacjent jednocześnie projektuje i skłania osobę, na którą projektuje, żeby zachowywała się w sposób jak gdyby to były jej introjekcje
◦
troszkę samospełniające się proroctwo!
Rozszczepienie ego:
wszystko jest dobre – złe (nie ma szarości)
mamy z nim do czynienia, gdy pacjent wyraża jedną (pozbawioną ambiwalencji) postawę, a jej przeciwieństwo traktuje jak coś zupełnie innego
pacjent nie widzi potrzeby zastanawiania się nad nagłą przemianą obiektów ze złych w dobre i na odwrót
➢
różni się od powyższych, ponieważ generalnie jest O.K., a patologiczny robi się gdy osoba polega na nim zbyt długo lub gdy wyklucza użycie innych sposobów radzenia sobie z rzeczywistością
➢
dysocjacja to „normalna” reakcja w traumie
➢
charakterologiczne zaburzenie dysocjacyjne = osobowość wieloraka
Rozdział 6 – Wtórne mechanizmy obronne (wyższego rzędu).
Wtórne mechanizmy obronne:
1. Wyparcie
2. Regresja
3. Izolacja
4. Intelektualizacja
5. Racjonalizacja
6. Moralizacja
7. Segmentacja
8. Anulowanie
9. Zwracanie przeciw Ja
10. Przemieszczenie
11. Reakcja upozorowana
12. Odwrócenie
13. Identyfikacja
14. Acting out
15. Seksualizacja
16. Sublimacja
Wyparcie:
istota wyparcia: celowe zapominanie lub ignorowanie
przeniesienie do nieświadomości
aby zidentyfikować mechanizm musimy mieć dowód, że zablokowano obiektowi/sytuacji.emocji dostęp świadomości = zablokowano zdolność do wywołania negatywnych emocji
najpierw trzeba wykształcić pojęcie integralności i ciągłości Ja (jeśli nie – korzystamy z prymitywnych)
pomaga odsunąć traumę, czy nieakceptowane myśli/impulsy
jest generalnie O.K., patologia gdy:
◦
nie spełnia swojej roli (czyli nie trzyma shitu na tyle daleko żeby można było funkcjonować)
◦
odcina nas / staje na drodze pozytywnym aspektom życia
◦
wyklucza stosowanie innych sposobów radzenia sobie z rzeczywistością
„nadmierne poleganie na wyparciu wraz ze stosowaniem innych określonych procesów obronnych na ogół
uważa się za wyróżnik osobowości histerycznej”
jako skutek lęku = pierwotny, irracjonalny lęk wytwarza potrzebę zapomnienia (Freud)
pa
radoks neurotyczny – próba tłumienia lęku wywołuje kolejny lęk
Regresja:
➢
nieświadomy krok w tył
➢
somatyzacja – gdy robimy duży i odważny krok do przodu czasami potem cofamy się, „chorujemy” itp.
➢ osobow
ość infantylna – gdy regresja to główny mechanizm
Izolacja:
oddzielanie afektu
dzięki temu chirurg może zmierzyć się z cierpieniem pacjenta, ofiary holocaustu funkcjonują w społeczeństwie, psychiatra słucha o tym jak ojciec gwałcił pacjentkę i prowadzi dalej terapię
„charakter osoby, która jako podstawowego mechanizmu obronnego używa izolacji i nadmiernie polega na myśleniu, a nie docenia uczuć, uważa się za obsesyjny”
Intelektualizacja:
➢
zaawansowana wersja izolacji
Racjonalizacja:
tłumaczenie wszystkiego, racjonalizowanie swoich działań, uzasadnianie ich
poszukiwanie poznawczo akceptowalnych wyjaśnień swoich działań
Moralizacja:
➢
racjonalizacja przekłada nasze pragnienia na język rozumu , moralizacja umieszcza je w sferze tego, co słuszne
➢
coś jest naszą „powinnością” , „tak należało postąpić”, coś było „moralnie właściwe”
➢ „moralizacja to główny mechanizm obronny charakteru zwanego masochizmem moralnym”
Segmentacja:
izolacja to oddzielenie emocji od czynników poznawczych, segmentacja to oddzielenie niekompatybilnych elementów poznawczych
dw
ie sprzeczne postawy/idee funkcjonują obok siebie i pozostają w konflikcie, ale jednostka nie dostrzega między nimi sprzeczności
przez społeczeństwo postrzegany jako hipokryzja
Np. podkreślanie wagi komunikacji w związku i „ciche dni” gdy partner zrobi coś złego
obi
e idee są dostępne świadomości – w przypadku konfrontacji następuje racjonalizacja
Anulowanie:
➢ opiera się na myśleniu magicznym
➢
dążenie do zrównoważenia afektu (najczęściej poczucia winy)
➢
gdy osoba nieświadoma tego afektu, np. małżonek który kupuje dzień po kłótni prezent żonie, ale świadomie nie czuje wstydu, czy poczucia winy
➢ „jeśli anulowanie jest podstawowym mechanizmem obronnym danej osoby, a działania nieświadomie skierowane na zadośćuczynienie grzechu przeszłości stanowią główny filar jej poczucia własnej wartości, to taką osobowość uznajemy za kompulsywną”
Zwracanie przeciw Ja:
przekierowanie negatywnego afektu lub postawy z obiekty zew. na Ja
ojciec pijak, matka wariatka → pacjentka: „gdybym była lepszą osobą rodzice by mnie kochali”
Przemieszczenie:
➢
przekierowanie popędu / emocji / myśli / zachowania z obiektu pierwotnego na inny
Reakcja upozorowana:
zmiana afektu negatywnego na pozytywny, lub odwrotnie
charakterystyczne jest, że część zmienionego afektu wydostaje się z mechanizmu obronnego – społeczeństwo może dostrzec przesadę, czy fałsz
m
echanizm przeciwdziałania ambiwalencji – normalne jest, że kochamy i nienawidzimy kogoś w tym samym czasie → reakcja upozorowana redukuje to do jednego wymiaru
Odwrócenie:
➢
Przykład:
◦
pragniemy by ktoś się nami zaopiekował, ale wstydzimy się tego
◦
obdarzamy więc kogoś uczuciem i opieką
◦
nieświadomie identyfikujemy się z gratyfikacją osoby, która doświadcza opieki z naszej strony
Identyfikacja:
akt dojrzałego, celowego (choć przynajmniej po części nieświadomego) upodabniania się do innej osoby
identyfikacja jest procesem neutralnym – jej pozytywne lub negatywne skutki zależą od tego, z kim się identyfikujemy
badania dotyczące procesu terapii – jakość relacji emocjonalnej z terapeutą jest dodatnie i silnie skorelowana z pozytywnym wynikiem terapii → dlatego gotowość do identyfikacji z terapeutą jest pielęgnowana i podtrzymywana
Acting out:
➢
„ odnosi się do każdego działania mającego być wyrazem postaw przeciwprzeniesieniowych, które pacjent obawia się zwerbalizować podczas terapii”
➢
może być destrukcyjne lub wspomagać rozwój
mamy pragnienie → odczuwamy lęk w związku z nim → nieświadomie odgrywamy jakąś analogiczną scenę w rzeczywistości
➢
np. → tęskniłam i potrzebowałam bliskości z Wojtkiem → zaczęłam się spotykać z innym informatykiem, jego przyjacielem, bardzo do niego podobnym
➢ jeśli ktoś nadużywa tego mechanizmu to mówimy o osobowości impulsywnej
Seksualizacja (instynktualizacja):
podmechanizm acting out
Sublimacja:
➢
przekierowywanie energii w proces twórczy
➢
rozładowanie impulsów