Prawo wyborcze (dr Lech Jamróz, Wydział Prawa UwB)
Tabela obrazuje przesłanki korzystania z prawa wyborczego w poszczególnych wyborach w Polsce Wybory
Czynne prawo wyborcze
Bierne prawo wyborcze
Do Sejmu, Senatu,
•
obywatel polski, ukończone 18
• obywatel polski, ukończone
lat
odpowiednio 18/30/35 lat,
na urząd Prezydenta
• korzysta z pełni praw wyborczych
do Sejmu
Do Parlamentu Europejskiego
• obywatel polski, ukończone
• osoba mająca prawo wybierania w
18 lat
tych wyborach, ukończone 21 lat,
która od co najmniej 5 lat
• obywatel UE, niebędący
zamieszkuje w Polsce lub na
obywatelem polskim, który
terenie innego państwa
ukończył 18 lat i stale
członkowskiego UE
zamieszkuje na terytorium
Polski
Do organów stanowiących j.s.t.
rada gminy: obywatel polski oraz
osoba mająca prawo wybierania tych
obywatel państwa członkowskiego UE,
organów
ukończone 18 lat oraz stale
zamieszkuje na obszarze tej gminy
rada powiatu i sejmik województwa:
osoba mająca prawo wybierania tych
obywatel polski, ukończone 18 lat oraz
organów
stale zamieszkuje na obszarze
powiatu/województwa
Wójta/burmistrza/ prezydenta
• osoba mająca prawo
• obywatel polski, mający prawo
miasta
wybierania do rady tej gminy
wybierania w tych wyborach,
ukończone 25 lat (kandydat nie
musi stale zamieszkiwać na
obszarze gminy, w której
kandyduje)
Przesłanki
negatywne
1/ pozbawiona praw publicznych
1/ skazana prawomocnym wyrokiem na karę
korzystania
z
prawa
prawomocnym orzeczeniem sądu,
pozbawienia wolności za przestępstwo
wyborczego (nie ma prawa
umyślne ścigane z oskarżenia publicznego
wybieranie osoba/nie może być
2/ pozbawiona praw wyborczych
lub za umyślne przestępstwo skarbowe,
wybrana osoba)
prawomocnym orzeczeniem Trybunału
Stanu,
2/ wobec której wydano prawomocne
orzeczenie sądu stwierdzające utratę prawa
3/ ubezwłasnowolniona prawomocnym
wybieralności (w wyniku tzw. postępowania
orzeczeniem sądu.
lustracyjnego)
3/ obywatel państwa członkowskiego UE,
niebędący obywatelem polskim pozbawiony
prawa wybieralności w państwie UE, którego
jest obywatelem
Podstawę prawną wyborów (wyboru organów ) stanowią obecnie:
Konstytucja RP
Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy
1
Orzecznictwo:
• Trybunału Konstytucyjnego;
• Sądu Najwyższego;
• Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Organizacja wyborów:
Wybory do parlamentu (art. 98 Konstytucji): zarządza Prezydent nie później niż na 90 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji i wyznacza ich datę w ciągu 30 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji; w razie skrócenia kadencji Prezydent zarządza wybory na dzień przypadający nie później niż w ciągu 45 dni od daty zarządzenia.
Wybory prezydenckie (art. 128): zarządza Marszałek Sejmu na dzień pomiędzy 100 a 75
dniem przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta; w razie opróżnienia urzędu nie później niż w 14-tym dniu po opróżnieniu urzędu; podobnie przy stwierdzeniu nieważności wyborów, wyznaczając datę ich przeprowadzenia na dzień przypadający w ciągu 60 dni od zarządzenia.
wybory do PE: zarządza Prezydent w drodze postanowienia, nie później niż na 90 dni przed dniem wyborów, wyznaczając ich datę w okresie wyborczym. Postanowienie publikuje się w Dz. U., najpóźniej w 5-tym dniu od podpisania postanowienia.
Komisje wyborcze:
• Państwowa Komisja Wyborcza:
- obsługuje wszystkie procedury wyborcze i referendalne (PKW pracuje stale),
- sprawuje funkcje nadzorczo-organizacyjne wobec niższych komisji wyborczych (wytyczne i wyjaśnienia),
2
- ZADANIA: ogłasza wyniki wyborów; dokonuje rejestracji kandydatów na urząd prezydenta;
- SKŁAD: 3 sędziów TK, 3 sędziów SN, 3 sędziów NSA (wskazują Prezesi tych organów, powołuje Prezydent; mogą być w stanie spoczynku).
• Okręgowe komisje:
- rejestracja kandydatów (w wyborach do Senatu),
- rejestracja okręgowych list kandydatów (w wyborach do Sejmu),
- GŁÓWNE ZADANIA: ustalanie wyników głosowania i wyników wyborów w okręgu; ustalenie wyników głosowania w wyborach prezydenckich i przekazuje je do PKW;
- SKŁAD: sędziowie (od 5 do 11) na ich czele wojewódzki komisarz wyborczy (zgłaszani przez ministra sprawiedliwości, powołuje PKW);
• Rejonowe komisje:
SKŁAD: 5 sędziów plus komisarz wyborczy,
ZADANIA: m. in. zapewnienie dostarczenia kart do głosowania obwodowym komisjom wyborczym i rozpatrywanie skarg na działalność obwodowych komisji wyborczych.
• Terytorialne komisje: (wojewódzkie, powiatowe, gminne, w tym miast na prawach powiatu)
SKŁAD: ogólnie jest to od 7 do 9 osób stale zamieszkałych na obszarze działania danej rady, ZADANIA: m. in. rejestrowanie kandydatów na radnych i rozpatrywanie skarg na działalność obwodowych komisji wyborczych.
• Obwodowe komisje:
- powoływane spośród wyborców przez wójtów (dotyczy wyborów parlamentarnych, lokalnych i referendum) i przez okręgowe komisje wyborcze (wybory prezydenckie).
Obwody głosowania:
3
• podziału na stałe obwody głosowania dokonuje rada gminy, w drodze uchwały, na wniosek wójta,
• powinien obejmować od 500 do 3.000 mieszkańców. W uzasadnionych przypadkach
– mniej,
• rada gminy w drodze uchwały na wniosek wójta tworzy odrębne obwody w: Zakładach Opieki Zdrowotnej, Domach Pomocy Społecznej, Zakładach Karnych, Aresztach Śledczych,
• można utworzyć w domach studenta (co najmniej 50 osób zawiadamia rektora o zamiarze przebywania w trakcie wyborów, jeżeli rektor wyrazi zgodę decyduje
rada gminy w drodze uchwały na wniosek wójta); nie dotyczy to wszystkich wyborów lokalnych.
Rejestr wyborców:
• stanowi zbiór danych osobowych z ewidencji ludności,
• uwzględnia dane (obejmuje) obywateli państwa członkowskiego UE, niebędących obywatelami polskimi i uprawnionych do korzystania z praw wyborczych,
• prowadzi gmina jako tzw. zadanie zlecone,
• składa się z:
Części A: obejmuje obywateli polskich,
Części B: obejmuje obywateli UE niebędących obywatelami polskimi, stale zamieszkałych na obszarze gminy i uprawnionych do korzystania z praw wyborczych w RP.
• wyborcy stale zamieszkali na obszarze gminy bez stałego zameldowania wpisywani są do rejestru, jeżeli złożą w urzędzie gminy stosowny wniosek; dotyczy to także osób nigdzie nie zamieszkałych,
4
• jeżeli wpisano do rejestru zawiadamia się właściwy (poprzedni) urząd gminy, w rejestrze którego wcześniej był wpisany, aby wykreślono,
• sądy rejonowe rozpoznają skargi na decyzję wójta o odmowie wpisu do rejestru wyborców,
• z rejestru skreśla się osoby pozbawione wskutek prawomocnego orzeczenia Trybunału Stanu - praw wyborczych , a sądu – praw publicznych,
Spis wyborców:
• obejmuje osoby, którym przysługuje prawo wybierania,
• można być wpisanym tylko do jednego spisu,
• składa się z dwóch części:
Część A: wybory do Sejmu, Senatu, na urząd Prezydenta, do rad powiatów i sejmików wojewódzkich,
Część B: wybory do Parlamentu Europejskiego, wybory do rad gmin i wybory wójta(burmistrza/prezydenta).
• Spis jest sporządzany i aktualizowany przez gminę jako zadanie zlecone, w oparciu o rejestr wyborców,
• Niepełnosprawny na pisemny wniosek skierowany do urzędu gminy (najpóźniej na 14 dni przed wyborami) jest wprowadzany do spisu w wybranym przez siebie obwodzie,
• Przebywający czasowo na obszarze gminy oraz przebywający bez zameldowania, a także niezamieszkali nigdzie
na pisemny wniosek skierowany do urzędu gminy
(najpóźniej na 5 dni przed wyborami) jest wprowadzany do spisu. Nie dotyczy to wszystkich wyborów lokalnych, bo tu wpisuje się tylko osoby stale zamieszkałe.
5
• osobiste,
• także w sposób korespondencyjny (jest on odmiana głosowania osobistego),
• od 7.00 do 21.00 (jeżeli odbywa się jednego dnia),
• istnieje możliwość głosowania w ciągu 2 dni (jednak na skutek orzeczenia TK nie dotyczy to wyborów do Sejmu, Senatu i na urząd Prezydenta)
• prawo głosowania przysługuje:
1/ wyborcy,
2/ pełnomocnikowi wyborcy (przesłanki korzystania z pełnomocnika: znaczny lub umiarkowany stopień niepełnosprawności, ukończone 75 lat najpóźniej w dniu wyborów, pełnomocnik musi być osobą wpisaną do rejestru w tej samej gminie, może być pełnomocnikiem tylko jednej osoby, zawiadomienie najpóźniej na 10 dni przed wyborami)
3/ osobie dopisanej do spisu wyborców:
a/ ten, kto przedłoży zaświadczenie o prawie do głosowania (jeżeli można je uzyskać i przepisy tego wymagają),
b/ ten, kto został pominięty w spisie, a udokumentuje, że stale zamieszkuje na terenie obwodu głosowania, a urząd gminy potwierdzi, że nie utracił prawa wybierania i nie jest wpisany do innego spisu,
c/ osoba skreślona ze spisu w innych jednostkach (ZOZ-y, inne),
d/ obywatel polski, stale zamieszkujący za granicą, a głosuje na podstawie ważnego paszportu (dotyczy wyborów: do Sejmu i Senatu, na Prezydenta, do Parlamentu Europejskiego).
Protesty wyborcze:
6
1/ wybory do Sejmu, Senatu, Parlamentu Europejskiego
7 dni od ogłoszenia wyników przez PKW, SN stwierdza ważność nie później niż w ciągu 90
dni od daty wyborów,
2/ wybory prezydenckie
3 dni od ogłoszenia wyników przez PKW, SN stwierdza ważność nie później niż w ciągu 30
dni odpadania wyników,
3/ wybory do organów j.s.t.
w ciągu 14 dni od daty wyborów, ważność stwierdza właściwy Sąd Okręgowy w terminie 30 dni liczone od upływu 7 dni po terminie przeznaczonym na protesty wyborcze.
Zarzut:
przeciwko ważności wyborów, ważności wyborów w okręgu, przeciwko wyborowi określonej osoby.
Podstawa zarzutu (powód):
1/ przestępstwo przeciwko wyborom (określone w kodeksie karnym), mające wpływ na wynik, ustalenie wyników, czy przebieg głosowania,
2/ naruszenie przepisów kodeksu wyborczego, mające wpływ na wynik, ustalenie wyników, czy przebieg głosowania,
Uprawnieni:
7
1/ wyborca, którego nazwisko zastało umieszczone w spisie wyborczym w określonym obwodzie (przeciwko naruszeniom przepisów kodeksu wyborczego, mającym wpływ na wynik, ustalenie wyników, czy przebieg głosowania),
2/ wyborca, którego nazwisko zastało umieszczone w spisie wyborczym w określonym obwodzie (przeciwko ważności wyborów w okręgu lub przeciwko wyborowi posła, senatora, posła do PE, radnego, czy wójta),
3/ wyborca, którego nazwisko zastało umieszczone w spisie wyborczym w określonym obwodzie (przeciwko wyborowi Prezydenta RP),
4/ przewodniczący właściwej komisji wyborczej,
5/ pełnomocnik wyborczy.
8