K O D E K S R O D Z I N N Y I O P I E K U Ń C Z Y
1 . C e c h y p r a w a r o d z i n n e g o
•
Jest to dział prawa cywilnego regulujący stosunki wynikające z więzi małżeńskich i rodzicielskich
•
Normy o charakterze bezwzględnie wiążącym – brak dowolności w kształtowaniu stosunków
•
Rodzinnoprawna metoda regulacji – nie zawsze podmioty mają pozycję równorzędną (podporządkowanie dziecka
rodzicom)
•
Elementy administracyjne – rodzice muszą chronić dzieci i w tym zakresie podlegają kontroli państwa
•
W stosunkach małżeńskich zasada równoważności, a umowy mają charakter cywilnoprawny
•
Nie występuje tutaj część ogólna, jako że zastosowanie mają przepisy części ogólnej kodeksu cywilnego z pewnymi modyfikacjami, np. dotyczącymi wad oświadczeń woli
•
Liczne klauzule generalne,
o
Dobro dziecka to optymalna konfiguracja elementów dotyczących dziecka
o
Dobro rodziny to optymalna konfiguracja elementów dotyczących rodziny
o
Zasada ochrony dobra dziecka najważniejsza – wobec ochrony muszą ustąpić dobro rodziny i interes osób trzecich
•
Źródła:
o
A rt . 1 8 , 3 3, 4 7 k on s t yt u c j i RP
o
Pozostałe źródła wg. art. 87 konstytucji RP, w tym KRiO, prawo prywatne międzynarodowe (art. 14 – 18
o zmianie imienia i nazwiska)
2 . P o d s t a w o w e p o j ę c i a
•
Rodzina – a r t . 2 3 z d. 2 K Ri O – co najmniej małżeństwo. Nie ma ona osobowości prawnej, nie jest podmiotem prawa, ale jest przez nie chronione. Rodzaje:
o
Rodzina mała obejmuje małżonków oraz dzieci
o
w skład rodziny dużej wchodzą nadto dziadkowie, pradziadkowie (wielopokoleniowa)
o
rodzina niepełna – jeden rodzic wychowuje dzieci / babcia i wnuk na wychowaniu
o
rodzina zastępcza – zapewnia dziecku warunki rozwoju i wychowania podobne do rodziny naturalnej.
Może być nią jedna osoba
spokrewnione z dzieckiem, np. dziadkowie
niespokrewnione z dzieckiem
o
konkubinat – związek, który nie zawarł prawnie skutecznego małżeństwa
•
Małżeństwo jest związkiem monogamicznym, egalitarnym, trwałym, rozwiązywalnym w drodze rozwodu.
•
Separacja sankcjonuje rozłączenie małżonków, ale nie pozwala na zerwanie małżeństwa
•
Pokrewieństwo – więź krwi między osobami, stopień pokrewieństwa wg. liczby urodzeń, która dzieli dane osoby
(pierwszy, drugi stopień) linia prosta
•
Powinowactwo – więź rodzinno – prawna pomiędzy określoną osobą a krewnym jej małżonka. Ustala się wg.
liczby urodzeń (pierwszy, drugi stopień) linia boczna
3 . Z a w a r c i e m a ł ż e ń s t w a
•
zdolność do zawarcia małżeństwa
•
wymogi bezwzględne – nie mogą zawrzeć małżeństwa, nawet za zgodą sądu
o
rodzeństwo
o
krewni w linii prostej
o
osoby pozostające w innym związku małżeńskim
o
osoby związane więzami adopcji
•
wymogi względne – mogą zawrzeć małżeństwo w szczególnych okolicznościach za zgodą sądu:
o
wiek 18 lat (kobieta może mieć 16)
o
powinowatość
o
ubezwłasnowolnienie
o
choroba psychiczna / niedorozwój umysłowy
Przesłanki dla zawarcia małżeństwa w formie świeckiej dzielimy na 3 grupy:
1) zaistnienie małżeństwa – bez tego małżeństwo w ogóle nie istnieje (małżeństwo nieistniejące, a nie nieważne) a. zgodne oświadczenie woli nupturientów składane ustnie. Jedynie wyjątkowo może zostać złożone pisemnie niemowy. Kierownik USC winien odmówić przyjęcia oświadczenia od nupturienta, który
wobec jego wiedzy nie może wejść w związek małżeński. W razie wątpliwości, orzeka sąd.
b. jednoczesna obecność obojga nupturientów. Wyjątkowo można zawszeć małżeństwo przez
pełnomocnika. Musi zostać wyrażona zgoda, podpis pod pełnomocnictwem musi być urzędowo
potwierdzony. Pełnomocnikiem może być osoba płci przeciwnej w stosunku do nupturienta.
c. Jednoczesna obecność nupturientów przed kierownikiem USC, bądź jego zastępcą. – kierownikiem może być wójt albo osoba powołana. Można się stawić przed każdym USC Wyjątkowo małżeństwo
KRiO
1
można zawrzeć poza USC, np. wskutek choroby, małżeństwa zagranicznego przed polskim konsulem, na podstawie art. 15 prawa prywatnego międzynarodowego.
2) Przesłanki porządkowe (powinny być spełnione, ale np. w wypadku ciężkiej choroby można od nich odstąpić): a. Złożenie pisemnego oświadczenia, iż nie znają ewentualnych przeszkód do zawarcia małżeństwa
b. 30-dniowy okres wyczekiwania po złożeniu oświadczenia woli Z ważnych względów, np. ciąży
kierownik USC może skrócić ten okres.
c. Złożenie niezbędnych dokumentów, w tym zaświadczenie z USC miejsca zamieszkania. W sytuacjach
wyjątkowych sąd może zwolnić z obowiązku złożenia zaświadczeń
d. Obecność 2 pełnoletnich świadków
e. Uroczysta formuła małżeństwa
f. Pouczenie o doniosłości, prawach i obowiązkach wynikających z zawarcia małżeństwa
g. Wezwanie do oświadczenia woli o nazwisku, jakie będą nosić małżonkowie i dzieci
h. Sporządzenie aktu małżeństwa podpisanego przez małżonków oraz świadków. Nie jest to przesłanka zaistnienia małżeństwa, ale inaczej jest w małżeństwie konkordatowym.
i. Ogłoszenie przez kierownika USC o zawarciu małżeństwa
3) Przeszkody małżeństwa – w razie ich zaistnienia mogą one stanowić podstawę unieważnienia małżeństwa –
małżeństwo istnieje, ale może zostać unieważnione. Dzielimy je na dwie grupy:
a. Sąd może wyrazić zgodę: wiek, niedorozwój umysłowy / choroba psychiczna, powinowactwo,
ubezwłasnowolnienie
b. Sąd nie może wyrazić zgody: przysposobienie, pokrewieństwo w linii prostej, bigamia
4 . W a d y o ś w i a d c z e n i a w o l i n u p t u r i e n t ó w A r t . 1 5 i 1 K C
Regulacje w tej kwestii są odmienne, aniżeli w części ogólnej Kodeksu Cywilnego.
1) Brak świadomości – stan wyłączający świadome wyrażenie woli
2) Błąd – co do tożsamości drugiej strony (fizycznej, cywilnej)
3) Groźba bezprawna – niebezpieczeństwo osobiste
Na wadę oświadczenia woli można się powoływać w ciągu 6 miesięcy od ustania stanu zagrożenia, wykrycia błędu. Okres ten nie może być jednak dłuższy niż 3 lata od zawarcia małżeństwa.
5 . M a ł ż e ń s t w o k o n k o r d a t o w e – s k u t k i r e l i g i j n e o r a z ś w i e c k i e
•
musi istnieć odpowiednia umowa między RP oraz kościołem wyznaniowym (konkordat)
•
przesłanki podobne, przy czym:
o
oświadczenie woli nupturientów musi być złożone przed duchownym
o
małżeństwo musi podlegać prawom wewnętrznym kościoła
o
kierownik USC musi sporządzić akt małżeństwa
o
duchowny – proboszcz albo wikariusz. Nie może udzielić ślubu, gdy nie dostał odpowiedniego
zaświadczenia z USC
o
jest zawarte dopiero z momentem sporządzenia aktu małżeństwa
•
Etapy postępowania:
o
Zaświadczenie o zdolności do zawarcia małżeństwa z USC (wydawane jest w 4 egzemplarzach)
o
Złożone zaświadczenia duchownemu w ramach ceremonii
o
Dostarczenie dokumentów do USC w ciągu 5 dni. Doręcza je proboszcz lub osoba upoważniona (termin
porządkowy może zostać zawieszony z uwagę na siłę wyższą)
o
Kierownik USC sporządza akt małżeństwa, które zawarte jest w dniu ceremonii
6 . M a ł ż e ń s k i e u s t r o j e m a j ą t k o w e
•
Ustawowy ustrój majątkowy
o
art. 31 – jeśli nie podpisano intercyzy, ten ustrój stosuje się jako domyślny. Pojawiają się wskutek niego
3 masy majątkowe:
majątek wspólny – prawa, które nabyli obydwoje bądź jeden z nich w czasie trwania
małżeństwa, np. dochody z pracy jednego z dwóch pracujących małżonków (art. 21 par. 2
podaje przykłady)
majątek osobisty żony i męża – 9 przesłanek określonych w art. 33 wraz z zasadą surrogacji
•
1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,
•
2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że
spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił,
•
3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym
przepisom,
•
4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb
jednego z małżonków,
•
5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,
KRiO
2
6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie
rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to
jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub
częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego
potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość,
•
7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności
zarobkowej jednego z małżonków,
roszczenie = mają tek osobisty; pobrane
ś wiadczenie w mają tku wspólnym
•
8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z
małżonków,
•
9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa
twórcy,
•
10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że
przepis szczególny stanowi inaczej.
Zasada surogacji – w zamian za prawo
mają tkowe wchodzą ce do mają tku osobistego nabyto inne prawa – należą one do mają tku osobistego. Dotyczy to punktów 1-9
o
Art. 34i1/35 opisuje instytucje współwłasności łącznej omówionej przy okazji praw rzeczowych
o
Zarząd majątkiem wspólnym
Art. 36 – zasada współdziałania – każdy może działać samodzielnie, informując małżonka o
swoich zamierzeniach. Art. 36i1 zakłada możliwość sprzeciwu, a art. 39 ewentualność
sądowego zezwolenia zastępczego na dokonanie czynności prawnej
Art. 37 – wymagana jest zawsze zgoda obojga małżonków, jeśli sprawa dotyczy majątku
wspólnego w postaci nieruchomości, własności spółdzielczej, przedsiębiorstwa / gospodarstwa
rolnego, darowizny z majątku wspólnego znacznej wartości sankcja bezskuteczności
zawieszonej
•
Umowny ustrój majątkowy
o
Umowa małżeńska (potocznie intercyza) – zawierana przed lub w trakcie trwania małżeństwa. Zawsze
musi mieć formę aktu notarialnego. Umowa może wprowadzać:
Zniesienie wspólności majątkowej
Rozszerzenie wspólności majątkowej – z zastrzeżeniem przedmiotów z darowizn i spadków
Ograniczenie wspólności majątkowej
Wprowadzenie rozdzielności majątkowej
Wprowadzenie rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobku
•
Przymusowy ustrój majątkowy
o
Powstanie oznaczone w art. 52 – 54 – oznacza wprowadzenie rozdzielności majątkowej na podstawie
orzeczenia sądu, bądź ustawy. Muszą przy tym zaistnieć ważne okoliczności – separacja faktyczna,
trwonienie majątku przez jednego z małżonków.
o
Art. 52 par. 2 – rozdzielność na dzień wyroku albo wcześniejszy, gdy małżonkowie żyli już w rozłące (moc wsteczna).
o
Art. 53 – ex lege – rozdzielność ustawowa w razie ubezwłasnowolnienia bądź ogłoszenia upadłości
jednego z małżonków
o
Art. 54 – orzeczenie separacji prawnej ex lege – zniesienie ustawowe – wprowadzenie wspólności na zgodny wniosek małżonków po wcześniejszym ustaniu tejże
7 . P r a w a i o b o w i ą z k i m a ł ż o n k ó w
8 . R o z w ó d i j e g o s k u t k i
9 . S e p a r a c j a i j e j s k u t k i .
1 0 . U s t a l e n i e o j c o s t w a
1 1 . P r z y s p o s o b i e n i e – r o d z a j e , s k u t k i
1 2 . O p i e k a i k u r a t e l a .
ZAGADNIENIE:
• Ustroje małżeńskie
KRiO
3