Czas. Stomatol., 2007, LX, 2, 88-95
© 2007 Polish Stomatological Association
http://www.czas.stomat.net
Leczenie suchości jamy ustnej
 przegląd piśmiennictwa
Management of mouth dryness
 review of literature
Urszula Kaczmarek
Z Katedry i Zakładu Stomatologii Zachowawczej i Stomatologii Dziecięcej AM we Wrocławiu
Kierownik: prof. dr hab. U. Kaczmarek
Streszczenie Summary
Wprowadzenie: leczenie kserostomii jest objawowe. Introduction: Xerostomia is treated symptomatically.
Pacjenta należy zachęcać do stosowania odpowied- Patients should be encouraged to apply suitable
nich środków jak i wykształcenia nawyków sprzyja- measures and to develop habits in order to decrease
jących zmniejszeniu dolegliwości oraz ryzyka roz- the occurrence and the risk of oral pathologies such
woju zmian patologicznych w jamie ustnej takich jak as caries, erosion, candidosis.
próchnica, erozja, kandydoza. Aim of the study: To discuss treatment procedures
Cel pracy: omówiono sposób postępowania leczni- in xerostomia.
czego w kserostomii. Conclusion: It is recommended that patients with
Podsumowanie: pacjentowi z suchością jamy ustnej mouth dryness frequently moisten their mouths with
zaleca się częste zwilżanie jamy ustnej wodą, ssanie water, suck ice cubes, and sip water when eating and
kostki lodu, popijanie podczas jedzenia i mówienia, speaking. Additionally, they should avoid: drinking
unikanie napojów zawierających kofeinę i alkohol beverages containing caffeine and alcohol, smoking
oraz palenia tytoniu, a także stosowanie nawilżaczy tobacco, or using humidifiers at home, especially at
w mieszkaniu, zwłaszcza w nocy. W leczeniu ksero- nighttime. In alleviating xerostomia topical agents
stomii stosuje się środki działające miejscowo [lu- are used (lubricants, saliva substitutes), and systemic
brikanty, substytuty śliny] i systemowo [stymulujące ones (secretion of saliva stimulants). Application of
wydzielanie śliny]. Stosowanie substytutów śliny saliva substitutes in the form of solutions, gels and
w postaci roztworów, żelów i tabletek do rozpusz- lozenges constitutes a replacement therapy and
czania jest terapią zastępczą i ma na celu zwilżenie aims at moistening the mouth. If partial salivary
jamy ustnej. Przy zachowanej częściowo czynności gland secretion is maintained, agents that stimulate
wydzielniczej gruczołów ślinowych stosuje się środki the secretion are used. The simplest method is
stymulujące wydzielanie śliny. Najprostszym sposo- sucking on hard sugar-free candies and chewing
bem jest ssanie twardych cukierków bezcukrowych i gums. Pilocarpine and cevimeline are used for
żucie gumy. Do farmakologicznej stymulacji stosuje pharmacological stimulation. Dryness of the mouth
się najczęściej pilokarpinę i cewimelinę. Suchość is a chronic condition with little prognosis for
jamy ustnej jest przewlekłym stanem chorobowym cure. It is, therefore, most important for the patient
cechujÄ…cym siÄ™ niewielkÄ… prognozÄ… na wyleczenie. to understand the nature of this condition with its
Ważne jest, zatem, aby pacjent zrozumiał ten stan consequences, and to learn how to deal with it.
i jego konsekwencje oraz nauczył się radzić sobie
z nim.
HASA
A INDEKSOWE: KEYWORDS:
suchość jamy ustnej, postępowanie lecznicze xerostomia, management
88
2007, LX, 2 Leczenie suchości jamy ustnej
Leczenie każdej choroby powinno być ukie- szczotkowanie zębów przynajmniej dwa razy
runkowane na eliminację czynników przyczy- dziennie miękką szczotką z użyciem nisko-
nowych. Jednakże w przypadku suchości jamy abrazyjnej pasty z fluorem o łagodnym smaku,
ustnej tylko u niewielu pacjentów można w używanie nici dentystycznej, unikanie lepkie-
pewnym stopniu wpłynąć na przyczynę, stąd go pożywienia zawierającego cukry i oczysz-
też stosuje się leczenie objawowe. Jedynie czanie zębów bezpośrednio po ich spożyciu,
w polekowej kserostomii istnieje możliwość miejscowe stosowanie preparatów fluorko-
zmiany dotychczasowej terapii poprzez zasto- wych zleconych przez lekarza, kontrolne wi-
sowanie leku o podobnym działaniu farma- zyty stomatologiczne przynajmniej 3 razy w
kologicznym wykazującym jednak brak lub roku. Ponadto zaleca się unikania produktów
mniejsze oddziaływanie na sekrecję gruczo- do higieny jamy ustnej zawierających laurylo-
łów ślinowych. Natomiast przy braku możli- siarczan sodu, który może sprzyjać powstawa-
wości zmiany leku istotne jest skuteczne le- niu aft. Preparaty fluorkowe zarówno w posta-
czenie symptomatyczne suchości jamy ustnej ci płukanki lub żelu aplikowanego z użyciem
warunkujące kontynuację terapii. Leczenie ob- szczotki należy przetrzymywać w jamie ustnej
jawowe polega na wzroście zachowanej jesz- przynajmniej przez 2-3 minuty przed wyplu-
cze czynności wydzielniczej gruczołów śli- ciem. Po ich zastosowaniu przynajmniej przez
nowych, zastąpieniu braku wydzielania śliny, 30 min. nie należy spożywać napojów lub po-
zapobieganiu i leczeniu próchnicy zębów oraz żywienia. Płukanki zawierające chlorheksydy-
leczeniu współwystępujących infekcji. nę są stosowane w celu zapobiegania rozwo-
Pacjentów z suchością jamy ustnej należy jowi próchnicy poprzez redukowanie poziomu
zachęcać to aktywnego udziału w leczeniu tej bakterii w jamie ustnej [2, 9, 10, 13, 15, 16, 18,
dolegliwości zarówno przez stosowanie odpo- 21, 22, 28, 29]. Protezy ruchome należy zdej-
wiednich środków jak i wykształcenie nawy- mować na noc i po oczyszczeniu przechowy-
ków sprzyjających zmniejszeniu dolegliwości wać zanurzone w roztworze podchlorynu sodu
oraz ryzyka rozwoju zmian patologicznych w (protezy akrylowe) lub chlorheksydyny (prote-
jamie ustnej. Powinno się ich zachęcać do co- zy metalowo-akrylowe) [2, 6, 10, 18, 21, 22].
dziennego sprawdzania obecności w jamie ust- Do drugiej grupy działań należy natomiast:
nej miejsc zaczerwienienia, zbielenia, owrzo- częste popijanie wody lub napojów bez cukru,
dzenia lub ubytków próchnicowych [16, 18]. ssanie kostki lodu, podczas mówienia robienie
Nie ma jednego sposobu leczenia sucho- częstych przerw na popijanie płynu, unikanie
ści jamy ustnej, są natomiast różne działa- przyjmowania napojów zawierających kofe-
nia terapeutyczne, które pozwolą na utrzyma- inę i herbatę, częste popijanie podczas jedze-
nie stanu zdrowotnego jamy ustnej i przynio- nia, co ułatwia żucie i połykanie oraz zwięk-
są ulgę w odczuwaniu suchości jamy ustnej. sza odczuwanie smaku pożywienia, trzymanie
Działaniami, które nie wpływają na przyczy- szklanki z wodą przy łóżku w razie odczuwa-
nę kserostomii, lecz jedynie zwiększają kom- nia suchości podczas snu lub bezpośrednio po
fort w jamie ustnej są postępowania zapobie- obudzeniu, żucie bezcukrowych gum celem
gawcze sprzyjające zachowaniu zębów oraz stymulacji wydzielania śliny, ssanie bezcukro-
zmniejszające odczucie suchości i korzystnie wych twardych cukierków o smaku miętowym
wpływające na tkanki miękkie. lub owocowym, unikanie palenia tytoniu i pi-
Do pierwszej grupy tych działań zalicza się: cia alkoholu oraz jedzenia pożywienia o sma-
89
U. Kaczmarek Czas. Stomatol.,
T a b e l a 1 . Substytuty śliny
Nazwa Główne składniki
Roztwór
Karboksymetyloceluloza lub hydroksyetyloceluloza 0,5% roztwór wodny karboksymetylocelulozy lub
hydroksyetylocelulozy
Saliva Substitute (Roxane Labs) Karboksymetyloceluloza, sorbitol, pH 6,5
Saliva Orthana Mucyna wieprzowa
Glandosane (Kenwood/Bradley) pH 7,0; tylko smak miętowy
Oral Balance Liquid Enzymy
Roztwór w sprayu
V.A. Oralube (Oral Dis. Res. Lab) Karboksymetyloceluloza, ksylitom, 2 mg F
Entertainer`s Secret (KLI Corp.) Karboksymetyloceluloza, aloes, gliceryna
Optimoist (Colgate) Hydroksymetyloceluloza, 2 mg F, pH 3,5 (nie zale-
cany z powodu niskiego pH)
Moi-Stir Mouth Moistener (Kingswood Lab) Karboksymetyloceluloza, pH 7,1
Stoppers4 Dry Mouth Spray (Woodridge Labs) Hydroksymetyloceluloza, gliceryna, ksylitol, pH
7,0
Salivart (Gebauer) Karboksymetyloceluloza, sorbitol, pH 6,2-7,2
Omnii BreathTech (Omni Oral Pharmaceuticals) 1,2% poloksamer
Xero-Lube Artificial saliva (Scherer) Bez zawartości sodu, ksylitol, pH 7,0
MouthKote Saliva Substitute (Parnell) Mukopolisacharydy, smak cytrynowy pH 4,0 (nie
zalecany z powodu niskiego pH)
Tabletki do rozpuszczania
Salix (Scandinavian Natural Health & Beauty) Karboksymetyloceluloza,, hydroksyetyloceluloza,
kwas maleinowy, olej z nasion bawełny
Salivix Kwas maleinowy
Żel
Oral Balance Gel (Laclede Inc.) Hydroksyceluloza, ksylitol, enzymy (laktoperok-
sydaza, oksydaza glukozy, lizozym), metakrylan
poliglicerolu
Moist Plus Mouth Moisturizer Hydroksyceluloza, ksylitol, pH 7,0
Biotene Denture Grip (Laclede Inc.) Hydroksyetyloceluloza, aloes, enzymy (laktoperok-
sydaza, oksydaza glukozy, lizozym), pH 5,7
Oral Balance Gel (Laclede Inc.)
90
2007, LX, 2 Leczenie suchości jamy ustnej
T a b e l a 1 . c.d.
Nazwa Główne składniki
Waciki
Moi-Stir Oral Swabsticks (Kingswood Lab). Karboksymetyloceluloza, sorbitol, pH 7,1
Guma do żucia
Biotene Dry Mouth Gum (Laclede Inc.) Ksylitol, laktoperoksydaza, oksydaza glukozy
B-Fresh Gum (Global Sweet Polyols) Ksylitol
Trident Gums Recaldent zawierajÄ…cy fosfopeptyd kazeiny i amor-
ficzny fosforan wapnia
PÅ‚ukanki
Biotene Gentle Mouthwash (Laclede Inc.) Enzymy (laktoperoksydaza, oksydaza glukozy, lizo-
zym), hydroksyetyloceluloza, ksylitol, smak mięto-
wy, nie zawiera alkoholu
Biotene Mouthwash with Calcium Enzymy (laktoperoksydaza, oksydaza glukozy, lizo-
zym), hydroksyetyloceluloza, ksylitol, wapń, smak
miętowy, nie zawiera alkoholu
Pasta do zębów
Biotene Dry Mouth Toothpaste (Laclede Inc.) Enzymy (laktoperoksydaza, oksydaza glukozy, lizo-
zym), ksylitol, nie zawiera laurylosiarczanu sodu
Biotene Dry Mouth Sensitive Toothpaste (Laclede Enzymy (laktoperoksydaza, oksydaza glukozy,
Inc.) lizozym), ksylitol, azotan potasu, nie zawiera laury-
losiarczanu sodu
ku ostrym, słonym i bardzo kwaśnym lub też wodu nasycenia jonami wapnia i fosforanowy-
bardzo gorącego i zimnego albo suchego, któ- mi, wysoką pojemnością buforową chroniącą
re podrażnia błonę śluzową jamy ustnej, sto- zęby przed działaniem kwasów pochodzenia
sowanie nawilżaczy w mieszkaniu, zwłaszcza zewnętrznego i wewnętrznego. Zmniejszenie
w nocy [9, 10, 21, 22]. ilości śliny w jamie ustnej sprzyja również
Należy uświadomić pacjentowi, że zmniej- wzrostowi Candida albicans spp. i następowe-
szenie wydzielania śliny powoduje utratę jej mu rozwojowi zmian chorobowych, zwłaszcza
ochronnych czynności związanych z tworze- u pacjentów leczonych inhalacjami kortyko-
niem nabytej osłonki (pellicle) oddziaływa- idów, chorych na cukrzycę i używających ru-
niem antybakteryjnym, efektem wymywania chomych protez akrylowych.
oczyszczającym jamę ustną z drobnoustrojów, Środki stosowane w leczeniu suchości jamy
resztek pożywienia, a zwłaszcza cukrów, dzia- ustnej można podzielić na działające miej-
łaniem nawadniającym powodującym nawil- scowo (lubrikanty, substytuty śliny) i ogól-
żanie jamy ustnej i ułatwiającym żucie oraz noustrojowo (stymulujące wydzielanie śliny).
połykanie, promowaniem remineralizacji z po- Stosowanie lubrikantów takich jak wazelina,
91
U. Kaczmarek Czas. Stomatol.,
gliceryna na wargi i pod protezę zmniejsza nie jest oparta na alkoholu, które to związki
wysuszenie, bolesność, powstawanie pęknięć powodują podrażnienie suchej błony śluzo-
i uszkodzeń traumatycznych błony śluzowej wej. Żel Oral Balance jest przezroczysty, lep-
[22]. Stosowanie sztucznej śliny lub substy- ki i rozpuszcza się w wodzie, pokrywa mięk-
tutów śliny ma na celu zwilżanie i lubrikację kie tkanki jamy ustnej, lubrikuje je i chro-
jamy ustnej. Swoim składem naśladują one ni przed uszkodzeniem traumatycznym przez
naturalną ślinę, ale nie pobudzają gruczołów dłuższy czas (około 8 godzin). Zaletą gumy do
ślinowych do wydzielania. Zatem stosowanie żucia Biotene, oprócz korzystnego działania
ich jest terapią zastępczą [13]. Dostępne pro- jej składników (enzymy antybakteryjne, ksy-
dukty mają postać roztworu, sprayu, żelu lub litom), jest nie przyklejanie się do uzupełnień
tabletek do rozpuszczania. Zawierają związki protetycznych. Dostępne substytuty śliny na-
zwiększające lepkość (karbometyloceluloza, wilżające jamę ustną zestawiono w tabeli 1.
hydroksyetyloceluloza, polimery), środki mi- Gdy zachowana jest w pewnym stopniu
neralne (jony wapnia, fosforanowe i fluorko- czynność wydzielnicza gruczołów ślinowych
we) oraz smakowe i konserwujące. Istotnym stosuje się środki stymulujące wydzielanie.
ich składnikiem są polimery, które zapewniają Prostymi sposobami stymulacji śliny jest ssa-
lubrikację, hydratację i ochronę błony śluzo- nie twardych bezcukrowych cukierków, żucie
wej [32]. Obiecujące są wstępne wyniki badań gumy, spożywanie twardych warzyw takich
nad nowym substytutem śliny o nazwie OASIS jak marchew, seler oraz stosowanie do poży-
zawierającym gumę ksantanową, karboksyme- wienia przypraw ziołowych i ekstraktów owo-
tylocelulozę i nowy złożony polimer [7]. cowych poprawiających smak pożywienia, co
Obecnie dostępnych jest wiele preparatów ma znaczenie dla pacjentów narzekających na
zastępujących ślinę, jednak ich skuteczność mdły, papierowy lub słony smak ich pożywie-
jest różna. Jak dotąd nie opracowano idealnego nia [2, 9, 10, 21, 22].
substytutu śliny. Niektóre preparaty mają od- Przed zastosowaniem leków zwiększają-
czyn poniżej pH krytycznego szkliwa [5,5], a cych wydzielanie śliny u pacjenta należy okre-
zatem sprzyjają demineralizacji, jeśli w swo- ślić spoczynkową i stymulowaną sekrecję gru-
im składzie nie zawierają jonów wapnia, fos- czołów ślinowych, co prognozuje efektywność
foranowych i fluorkowych. W większości nie terapii. Korzyści wynikające z endogennej sty-
mają przyjemnego smaku i cechuje je stosun- mulacji wydzielania śliny przewyższają stoso-
kowo krótki czas działania, a ponadto są sto- wanie substytutów śliny nie tylko ze względu
sunkowo kosztowne i dlatego pacjenci zamiast na akceptację pacjentów, lecz także z powodu
ich używania preferują częste zwilżanie jamy uczestniczenia składników naturalnej śliny w
ustnej wodą, które przy nasilonej kserostomii homeostazie jamy ustnej. Do pobudzenia se-
jest mało skuteczne. krecji śliny stosuje się najczęściej pilokarpinę
Na uwagę zasługują preparaty Biotene i Oral i cewimelinę, rzadziej betanechol będące ana-
Balance (Laclede Inc.) dostępne od kilku lat w logami acetylocholiny i stymulujące wydzie-
kraju. Zawierają one enzymy działające anty- lanie gruczołów egzokrynnych poprzez dzia-
bakteryjnie, które występują w ślinie natural- łanie agonistyczne na receptory muskaryno-
nej (laktoperoksydaza, lizozym oraz oksydaza we [1, 4, 5, 9, 10, 12, 15, 16, 18, 20-23, 25,
glukozy). Pasta do zębów Biotene nie zawie- 27, 29].
ra laurylosiarczanu sodu, a płukanka Biotene Pilokarpina jest nieselektywnym agonistą
92
2007, LX, 2 Leczenie suchości jamy ustnej
muskarynowym, który oddziałuje zarówno na kamicy nerkowej i kamicy żółciowej. Ponadto
receptory M3 w gruczołach egzokrynnych jak leki te mogą powodować interakcje z innymi
i na receptory M2 znajdujÄ…ce siÄ™ w sercu i wy- przyjmowanymi przez pacjenta lekami, takimi
kazuje czas działania wynoszący około 3 go- jak beta-blokery i parasympatykomimetyki.
dzin. Natomiast cewimelina ma większe po- Z badań wykonanych przez Fife i wsp. [12]
winowactwo do receptorów M3 w gruczołach oceniających cewimelinę w leczeniu kserosto-
niż do receptorów M2 znajdujących się w ser- mii u pacjentów z zespołem Sjogrena wynika,
cu. Wykazuje też dłuższe działanie (około 5 że stosowanie leku w dawce dziennej 90 mg
godz.). Pilokarpina dostępna jest w różnych [3 razy po 30 mg] zmniejsza znacznie dolegli-
stężeniach jako roztwory okulistyczne (od wości, zwiększa wydzielanie śliny i jest dobrze
0,5%, do 4%) lub w postaci tabletek (Salagan tolerowane. Natomiast dawka dzienna w wy-
5 mg). W przypadku roztworu 1% zaleca się sokości 180 mg 5-krotnie zwiększa występo-
stosowanie 0,5-1ml trzy razy dziennie (mak- wanie objawów ubocznych, zwłaszcza zabu-
symalnie dziennie 3 ml) i odpowiednio niż- rzeń żołądkowo-jelitowych.
szą objętość roztworów o wyższym stężeniu. Chainani-Wu i wsp. [5] porównali efek-
Stosowanie leku powinno być kontrolowane, tywność kliniczną i występowanie objawów
gdyż łatwo jest przekroczyć dawkę. Lek w po- ubocznych w wyniku stosowania pilokarpi-
staci tabletek zaleca się stosować w dawce 5-10 ny, cewimeliny lub betanecholu u pacjentów z
mg trzy razy dziennie, nie przekraczajÄ…c dawki kserostomiÄ…. Wszystkie zastosowane leki po-
dziennej w wysokości 30 mg. Podejmowane są wodowały wzrost niestymulowanego i stymu-
także próby opracowania systemu powolnego lowanego wydzielania śliny, a przez to zmniej-
uwalniania pilokarpiny [25]. szenie dolegliwości, ale betanechol powodo-
Cewimelina (Evoxac  tabletki 30 mg) sto- wał istotnie wyższy wzrost stymulowanej śli-
sowana jest w dawce 30-60 mg trzy razy dzien- ny w porównaniu z pilokarpiną. Najczęstszym
nie, przy czym nie należy przekraczać dawki objawem niepożądanym była zwiększona po-
180 mg dziennie. Urecholinę (betanechol) sto- tliwość, która pojawiała się częściej po stoso-
suje się w tabletkach (25 mg) jeden raz dzien- waniu pilokarpiny niż betanecholu i cewime-
nie. Leki te wykazują podobne działania ubocz- liny.
ne. Powodują rozstrój żołądkowy, pocenie, ta- W leczeniu zmniejszonego wydzielania śli-
chykardię, wzrost wydzieliny oskrzeli, wzrost ny można również stosować interferon alfa.
napięcia mięśni gładkich, niewyraz
ne widze- Wykazano, iż stosowanie tego leku w formie
nie zwłaszcza w nocy. Podobne są również iniekcji (wysoka dawka) jak również w roz-
przeciwwskazania do stosowania tych leków: puszczalnych tabletkach (niska dawka  150
schorzenia pęcherzyka żółciowego, jaskra z IU trzy razy dziennie) u pacjentów z zespołem
wÄ…skim kÄ…tem przesÄ…czania, ostre zapalenie Sjögrena powoduje wzrost wydzielania niesty-
tęczówki, niekontrolowana astma, nadwrażli- mulowanej śliny mieszanej i zmniejszenie do-
wość na lek i kolka nerkowa. Ostrożność na- legliwości niemal przy całkowitym braku ob-
leży zachować przy podawaniu tych leków w jawów ubocznych (8).
przypadkach chorób sercowo-naczyniowych, Opisano również zwiększenie wydzielania
kontrolowanej astmy, dusznicy bolesnej, prze- śliny i zmniejszenie nasilenia objawów su-
wlekłego zapalenia oskrzeli, przewlekłej ob- chości jamy ustnej u pacjentów z zespołem
turacyjnej choroby pÅ‚uc, przebytego zawaÅ‚u, Sjögrena w nastÄ™pstwie przyjmowania infliksi-
93
U. Kaczmarek Czas. Stomatol.,
mabu będącego blokerem czynnika alfa nekro- Podsumowanie
zy guza stosowanego w terapii reumatoidalne-
go zapalenia stawów [30, 31]. Suchość jamy ustnej jest przewlekłą jed-
Podejmowane są oceny efektywności stoso- nostką chorobową nie rokującą wyleczenia.
wania innych leków. Obiecujące wyniki uzy- Ważne jest, zatem, aby pacjent zrozumiał ten
skano po zastosowaniu anetoltritonu, leku sty- stan, jego konsekwencje dla stanu zdrowot-
mulującego oprócz wydzielania żółci sekrecję nego jamy ustnej i nauczył się radzić sobie z
groniastych komórek gruczołów ślinowych. nim.
W dawce 75 mg podawanej 3 razy dziennie
lek ten był skuteczny w leczeniu pacjentów z Piśmiennictwo
Å‚agodnÄ… i umiarkowanÄ… kserostomiÄ… [10, 15,
1. Aframian D J, Helcer M, Livni D, Markitziu
17]. Johimbina będąca antagonistą alfa-2 ad-
A: Pilocarpine for the treatment of salivary
renergicznym powodowała w dziennej daw-
glands impairment caused by radioiodine
ce podzielonej wynoszÄ…cej 18 mg wzrost wy-
therapy for thyroid cancer. Oral Dis 2006, 12,
dzielania podobny do anetoltritionu [3]. W
3: 297-300.
zmniejszeniu suchości jamy ustnej występu-
2. Astor F C, Haft K L, Ciocin J O: Xerostomia.
jÄ…cej w wyniku leczenia przeciwnowotworo-
A prevalent condition in the elderly. Ear Nose
wego napromieniowaniem i chemoterapiÄ… sto-
Throat J 1999, 78, 7: 476-479.
suje się aminofostinę, lek chroniący komórki
3. Bagheri H, Schmidt L, Berlan M, Mintastruc
jamy ustnej i gruczołów ślinowych [14, 19,
J L: A comparative study of the effects of yo-
himbine and anetholtrithione on salivary se-
20, 24, 26].
cretion in depressed patients treated with psy-
Stosowanie leków stymulujących wydziela-
chotropic drugs. Eur J Clin Pharmacol 1997,
nie śliny jest istotne w zmniejszeniu dolegli-
52, 5: 339-342.
wości powodowych kserostomią w następstwie
4. Carpenter P A, Schubert M M, Flowers M E:
radioterapii w rejonie głowy i szyi. Promienie
Cevimeline reduced mouth dryness and in-
jonizujące oddziałujące na gruczoły ślinowe
creased salivary flow in patients with xeros-
w następstwie tego leczenia powodują znisz-
tomia complicating chronic graft-versus-host
czenie i obumarcie komórek gruczołowych i
disease. Biol Blood Marrow Transplant 2006,
w konsekwencji zwłóknienie gruczołów ślino- 12, 7, 792-794.
wych. W ciÄ…gu pierwszego tygodnia radiote- 5. Chainani-Wu N, Gorsky M, Mayer P, Bostrom
A, Epstein J B, Silverman S. Jr.: Assessment
rapii (po zastosowaniu dawki 10 Gy) wydzie-
of the use of sialogogues in the clinical man-
lanie śliny obniża się o 60-90%. Po zakończe-
agement of patients with xerostomia. Spec
niu leczenia następuje częściowe przywróce-
Care Dentist 2006, 26, 4: 164-170.
nie czynności gruczołu, lecz tylko wówczas,
6. Chiu-Man Leung K: Prosthodontic manage-
gdy dawka całkowita nie przekracza 25 Gy.
ment of patients with xerostomia. Hong Kong
Jednakże pełna dawka terapeutyczna przekra-
Dent J 2005, 2, 2, 132-134.
cza na ogół 60 Gy i powoduje atrofię gruczo-
7. Corcoran R A, Stovell A G, Urquhart D, Chui
łu [11]. Wykazano, że podawanie pilokarpiny
T, Richardson M: Evaluation of a combined
jednocześnie z radioterapią wpływa korzystnie
polymer system for use in relieving the symp-
na zachowanie wydzielania śliny w porówna-
toms of xerostomia. J Clin Dent 2006, 17, 2:
34-38.
niu do przyjmowania leku po zakończeniu te-
rapii [23, 27]. 8. Cummins M J, Papas A, Kammer G M, Fox P
94
2007, LX, 2 Leczenie suchości jamy ustnej
C: Treatment of primary Sjögren s syndrome Rep 2006, 8, 2: 140-145.
with low-dose human interferon alfa admin-
15. Greenspan D.: Xerostomia: Diagnosis and
istered by the oromucosal route: combined
management. Oncology 1996, 10, Suppl: 7-
phase III results. Arthritis Rheum 2003, 49,
11.
4: 585-593.
16. Guggenheimer J, Moore P A: Xerostomia: eti-
9. Davies A: Clinically proved treatments for
ology, recognition and treatment. J Am Dent
xerostomia were ignored. BMJ 1998, 316,
Assoc 2003, 134, 1: 61-69.
7139, 1247.
17. Hamada T, Nakane T, Kimura T, Arisawa K,
10. Dyke S: Clinical management and review of
Yoneda K, Yamamoto T, Osaki T: Treatment
Sjögren`s syndrome. Int J Pharm Compound
of xerostomia with the bile secretion-stimu-
2000, 4, 10: 338-341.
lant drug anethole trithione: A clinical trial.
11. Eisbruch A, ten Haken R K, Kim H M, Marsh
Am J Med Sci 1999, 318, 3: 146-151.
K H, Ship J A: Dose, volume, and function
18. Haveman C.W: Xerostomia management in
relationship in parotid salivary glands fol-
the head and neck radiation patient. Tex Dent
lowing conformal and intensity modulated ir-
J 2004, 121, 6: 483-497.
radiation of head and neck cancer. Int J Rad
19. Jellema A P, Slotman B J, Muller M J, Leemans
Oncol Biol Phys 1999, 45, 3: 577-587.
C R, Smeele L E, Hoekman K, Aaronson N K,
12. Fife R S, Chase W F, Dore R K, Wiesenhutter
Langendijk J A: Radiotherapy alone, versus
C W, Lockhart P B, Tindall E, Suen J Y.:
radiotherapy with amifostine 3 times weekly,
Cevimeline for the treatment of xerostomia
versus radiotherapy with amifostine 5 times
in patients with Sjögren syndrome: a random-
weekly: A prospective randomized study in
ized trial. Arch Intern Med 2002, 162, 11:
1293-300. squamous cell head and neck cancer. Cancer
2006, 107, 3: 544-553.
13. Flynn A A: Counseling special populations on
oral health care needs: Patients who are at in- 20. Koukourakis M I, Danielidis V: Preventing
creased risk for oral disease need to take spe-
radiation induced xerostomia. Cancer Treat
cial care of their teeth. Am Pharm 1993, 33, 9:
Rev 2005, 31, 7: 546-554.
33-39.
14. Garden A S, Lewin J S, Chambers M S: How
Otrzymano: dnia 11.XII.2005 r.
to reduce radiation-related toxicity in patients Adres autorki: 50-425 Wrocław, ul. Krakowska 26.
with cancer of the head and neck. Curr Oncol e-mail: [e-mail]
95