Eckhart z Hochheim (1260-1327) - dominikanin, pochodził z rodziny arystokratycznej, niemiecki mistyk , filozof, twórca neoplatońskiej mistyki.
Kształcił się w Paryżu. Był mistrzowskim kaznodzieją i wykładowcą, zarówno w języku łacińskim, jak i niemieckim.
Głównym ośrodkiem jego działalności była Kolonia i tu właśnie jego mistycyzm, sprowadził na niego oskarżenia o herezję. W 1326 został skazany, odwołał się od wyroku do papieża w Awinionie, ale zmarł, zanim jeszcze orzeczenie papieskie (potępiające niektóre z jego tez) zostało ogłoszone. Jego sława i wpływy były ogromne i przyczyniły się do powstania klimatu teologicznej niepewności i niepokojów w późnośredniowiecznych Niemczech.
Założeniem filozofii Eckharta była chęć zniesienia przepaści między Bogiem i człowiekiem.
Eckhart urodził się około roku 1260 w turyngijskij rodzinie Hochheim (Hohenheim) mieszkającej w Tambach koło Gotha. Nie wiemy nic o jego młodości i pierwszych latach studiów, ani nawet o dacie wstąpienia do dominikanów.
Pierwsze (znane) dokumenty ukazuja go nam jako bakałarza sentencjarnego na uniwersytecie paryskim: ma wtedy ponad trzydzieści lat. Chodzi o tekst inauguracyjnej konferencji Collatio in libros sententiarum (wygłoszonej między 14 września a 9 października 1293 roku) i Kazanie Paschalne, które można datować na 18 kwietnia 1294 roku.
Od 1294 do 1298
roku Eckhart jest przeorem dominikańskiego klasztoru w Erfurcie. W tym czasie redaguje swoje pierwsze wielkie dzieło w języku narodowym: Pouczenia duchowe (Die rede der unterscheidunge). W roku 1302 uzyskuje tytuł magistra teologii na uniwersytecie paryskim: brat Eckhart staje się Mistrzem Eckhartem.
Lata uniwersyteckie 1302-1303
spędza jako tytulariusz katedry teologii, zarezerwowanej dla cudzoziemskich dominikanów. Z czasów pierwszego magisterium paryskiego Eckharta zachowało się niewiele: dwie dyskutowane kwestie (Questiones parisiennes I i II); seria argumentów - Rationes Eckarti - włączonych w korpus kwestii zdeterminowanych przez generała franciszkanów, Gonzalve z Hiszpanii; Kazanie o Świętym Augustynie (z datą 28 sierpnia 1303 roku). Po powrocie do Niemiec, nadal w roku 1303, Eckhart zostaje wybrany pierwszym prowincjałem dominikańskiej prowincji Saksonia, powstałej w wyniku podziału Teutonii. W skład Prowincji Saksonia wchodzi wtedy czterdzieści siedem klasztorów męskich, reprezentujących jedenaście różnych narodowości (w tym Holandię). Siedzibą Eckharta staje się Erfurt. Będzie tam przebywał do roku 1311.
Między rokiem 1303 a 1311 pełni różne obowiązki wynikające z jego funkcji. Kapituła generalna w Strasburgu doda do nich nowe: powierzono mu zadanie wikariusza generalnego Prowincji Czech.
Wykładowca w Paryżu
Mimo licznych podróży, zwÅ‚aszcza na kapituÅ‚y generalne zakonu (Tuluza, 16-18 maj 1304 roku; Strasburg, 14 maja 1307 roku; Piacenza, 7 czerwca 1310 roku) i kapituÅ‚y prowincjalne (Halberstadt, 8 wrzeÅ›nia 1304 roku; Rostock, rok 1305; Halle, rok 1306; Minde, rok 1307; Seehausen, rok 1308; Nirden, rok 1309; Hamburg, rok 1310), mimo zakÅ‚adania nowych klasztorów (Brunswick, Dortmund, Gröningen), mimo licznych prac administracyjnych, drugi okres erfurcki naznaczajÄ… kazania w jÄ™zyku niemieckim, które zdaniem K. Ruh musiaÅ‚y siÄ™ cieszyć znacznym rozgÅ‚osem. Niektóre z tych kazaÅ„, bardzo jeszcze nasyconych klimatem dysput teologicznych pierwszego (paryskiego) magisterium, transponujÄ… dla audytorium nie-uniweryteckiego, chociaż posiadajÄ…cego umiejÄ™tność czytania, zasadniczy zrÄ…b tez wygÅ‚oszonych w Paryżu przeciwko teologom franciszkaÅ„skim. W dniu 8 wrzeÅ›nia 1310 roku dominikanie z Teutonii wybierajÄ… Eckharta na prowincjaÅ‚a. Elekcji tej nie zatwierdza kapituÅ‚a generalna w Neapolu (30 maja 1311 roku); przeciwnie, wysyÅ‚a go ponownie jako wykÅ‚adowcÄ™ do Paryża. Ta nowa funkcja pedagogiczna jest wyjÄ…tkowym wyróżnieniem (które spotkaÅ‚o wczeÅ›niej tylko Tomasza z Akwinu) i dowodem ogromnego kredytu intelektualnego i duchowego, jakim cieszyÅ‚ sie wtedy Turyngijczyk.
W Paryżu, gdzie Eckhart naucza w latach 1311-1313, sytuacja jest więcej niż napięta. Proces templariuszy wszczęty przez Filipa Pięknego w roku 1307 pociągnął za sobą cały korowód niesprawiedliwości. Dobiegł właśnie końca proces beginki, Małgorzaty Porete: 1 czerwca 1310 roku spalono ją na placu Greve, wraz z jej Zwierciadłem dusz prostych i unicestwionych. Eckhart, mieszkający w klasztorze Świętego Jakuba, musi się tam spotykać z Wilhelmem z Paryża, wielkim inkwizytorem, który doprowadził do jej skazania; nie może też nie wiedzieć, że zasadnicze dla procesu posiedzenie miało miejsce 3 kwietnia 1310 roku w goszczących go murach i że przypadek Zwierciadła leży właśnie w samym sercu dyskusji Soboru z Vienne (ostatecznie zakończonej potępieniem ośmiu Błędów begardów i beginek co do stanu doskonałości). Chociaż bardzo trudno jest określić, jakiej właściwie natury mógł być ewentualny wpływ Małgorzaty (na Eckharta), nie może nie frapować go temat unicestwienia duszy przez pokorę, wyłożony w Zwierciadle: czyż dusza wolna - ledic (dosłownie: opróżniona, pusta, a więc "wolna", jak jakieś "miejsce" może być "wolne", gdy nic go nie zajmuje), o czym mówią Kazania Niemieckie Eckharta, nie może być niemiecką transpozycją tematu duszy wyzwolonej według beginki? Nic nie stoi na przeszkodzie, by tak myśleć.
Na płaszczyźnie działalności uniwersyteckiej, nad drugim paryskim nauczaniem (Eckharta) ciąży fakt zapoczątkowania pracy nad Dziełem trzyczęściowym, nowym rodzajem summy teologicznej, przedstawiającej system fundamentalnych twierdzeń (Opus propositionum), zbiór tematów kontrowersyjnych (Opus quaestionum) i zespół egzegez skrypturarnych (Opus expositionum). Prawdopodobnie rozpoczęte w 1302-1303 roku, kontynuowane w 1311-1313 roku Dzieło ekspozycji będzie rozwijane i przerabiane w Strasburgu, a następnie w Kolonii aż do roku 1325: jest to najobfitsza i najbogatsza część łacińskiej twórczości Eckharta. Natomiast z dwóch pierwszych części Dzieła trzyczęściowego do naszych czasów zachowało się zaledwie kilka urywków. Kwestie paryskie IV i V są tylko słabym echem dysput, w których Eckhart musiał uczestniczyć. Aluzje z 14 i 15 Kazania Niemieckiego pozwalają jednak przypuszczać, że Turyngijczyk brał czynny udział w wielkiej debacie paryskiej z lat 1300 na temat apologii życia filozoficznego.
Eckhart opuszcza Paryż w roku 1313
Zamiast powrócić do macierzystej prowincji, zostaje przez generała zakonu, Berangera z Landory, wezwany do Strasburga w Teutonii, by objąć tam funkcję wikariusza generalnego, ze szczególna misją kierownictwa duchownego mniszek (cura monialium). Pozostanie w Strasburgu aż do roku 1323-1324.
Strasburgski pobyt Eckharta wyznacza nowy etap jego życia. W działalności na polu kierownictwa duchowego mają dominikanie do czynienia z siostrami nie tylko z ich własnego zakonu i ich odpowiedniczkami z trzecich zakonów, lecz i z beginkami, zabiegającymi o to, by się do nich przyłączyć. W chwili, gdy Eckhart rozpoczyna swą funkcję, Strasburg liczy ponad osiemdziesiąt pięć beginaży! Zakres tego zjawiska budzi reakcję ze strony biskupa Strasburga, Jana I-szego z Zurichu, który 13 sierpnia 1317 roku wdraża postępowanie przeciwko begehardi i swestriones, nazywających się "braćmi i siostrami sekty Wolnego Ducha i dobrowolnego ubóstwa". Atak ten kontynuuje papież Klemens V (bulla Ad nostrum, dekretale Cum de quibusdam mulieris). Sukces strasburgskich i alzackich kazań Eckharta wydaje się być zawile wplątany w kontrowersyjny wzrost znaczenia tej szczególnej duchowości.
WiosnÄ…, 30 maja 1322 roku
Eckhart otrzymuje polecenie udania się w towarzystwie innego wikariusza generalnego, Mateusza Finstingena, na wizytację dominikańskiego klasztoru w Unterlinden, koło Colmar. Jest to ostatni znany ślad pobytu Eckharta w Alzacji. W 1323 roku, a co bardziej prawdopodobnie, na początku 1323 roku, (przełożeni) wysyłają go w roli wykładowcy do Studium Generale w Kolonii. Jego asystentem - lectorem - jest Mikołaj ze Strasburga, sam będący wikariuszem generalnym, a od 1 sierpnia 1325 roku, wizytatorem Teutonii. Zaczynają się prawdziwe trudności. Między sierpniem 1325, a styczniem 1326 roku zostają zakwestionowane niektóre zdania z Księgi Boskich pocieszeń, najważniejszego strasburgskiego dzieła Eckharta. Odpowiada on (na zarzuty) przez zagubiony dziś traktat, którego streszczeniem jest Requisitus. Odpowiedź ta będzie wkrótce również atakowana.
Eckhart broni się. 24 stycznia 1327 roku w sali kapitularnej katedry kolońskiej, w obecności komisarzy, odwołuje się do papieża. 13 lutego w kościele dominikanów w Kolonii, wobec zgromadzonych wiernych zapewnia o swojej niewinności. Sekretarz, Konrad z Halberstadt, czyta po łacinie oświadczenie Eckharta, a on sam wyjaśnia i tłumaczy wszystko po niemiecku. Kontynuuje głoszenie kazań (niektórzy krytycy datują na ten czas Kazanie 52 na temat duchowego ubóstwa, Beati pauperes spiritu, którego wiele akcentów przypomina Małgorzatę Porete!).
Wiosną 1327 roku Turyngijczyk opuszcza Kolonię, by przedłożyć sprawę Janowi XXII. W Awinionie komisja papieska przesłuchuje Eckharta i sprowadza listę protokołu inkwizycji do wąskiego zbioru dwudziestu ośmiu tez, przetłumaczonych na łacinę i wyrwanych z kontekstu (Votum avenionense). Na znak, że osobista prawowierność mistrza nie jest już poddawana w wątpliwość, tezy te zostają zbadane jako prout sonant. Jakiś czas później kardynał Jacques Fournier redaguje z kolei swoją opinię (dziś zagubioną).
Eckhart umiera w roku 1328
przed zapoznaniem się z decyzją papieża. Wyrok ogłoszono 27 marca 1329 roku. Bulla In agro dominico potępia siedemnaście artykułów i ostrzega przed jedenastu pozostałym. Cel procesu jest jasny i stawka oczywista; chodzi o powstrzymanie dyfuzji idei eckhartiańskich w umysłach ludzi prostych. Miejsce zastosowania jest również oczywiste: diecezja kolońska (jak o tym świadczy list Jana XXII adresowany 15 kwietna do Henryka z Wirneburga). W tej dziedzinie dozna on porażki. Nauczanie eckhartiańskie zostanie ponownie podjęte w miejscu, w którym się rozwinęło dzięki Suzonowi, Taulerowi i "Przyjaciołom Boga".
Powyższy tekst pochodzi z książki prof. Alain`a de Libera "Eckhart, Suzo, Tauler - rzecz o przebóstwieniu człowieka", przetłumaczonej przez Marię Żerańską