Polityka gospodarcza konspekt wiedzy (zerówka przedterminowa) I Polityka gospodarcza jako nauka 1. definicje a) S. Kruszczyńskiego polityka gospodarcza bezpośrednie kierowanie gospodarką narodową przez państwo lub pośrednie oddziaływanie państwa na funkcjonowanie tej gospodarki elementy definicji: bezpośrednie kierowanie pośrednie oddziaływanie b) K. Secomskiego polityka ekonomiczna działalność państwa polegająca na określeniu bieżących i perspektywicznych celów społeczno-gospodarczych oraz ich realizacji za pomocą metod i środków wynikających z zasady racjonalnego gospodarowania elementy definicji: określanie celów realizacja celów wykorzystanie metod i środków c) B. Winiarskiego polityka gospodarcza świadome oddziaływanie władz państwowych oraz instytucji i organizacji międzynarodowych na gospodarkę (jej dynamikę, struktury, funkcjonowanie) i stosunki ekonomiczne elementy definicji: świadome oddziaływanie (kogo?) władz państwowych instytucji międzynarodowych organizacji międzynarodowych oddziaływanie na (co) gospodarkę stosunki ekonomiczne 2. podmioty a) wewnątrzpaństwowe rodzaj podmiotu: centralne organy państwa organy samorządu terytorialnego typ podmiotu: aparat urzędniczy organy przedstawicielskie b) pozapaństwowe organizacje międzynarodowe organizacje transnarodowe organizacje pozarządowe 3. funkcje nauki a) obiektywne opis faktów składających się na politykę gospodarczą, analiza rzeczywistości b) normatywne poszukiwanie odpowiedzi, jaka powinna być polityka gospodarcza, formułowanie zaleceń, wskazywanie optymalnych środków realizacji celów 4. metody badawcze a) metoda empiryczna 1 b) metoda dedukcyjna c) analiza historyczna d) eksperyment e) symulacja 5. uwarunkowania a) zewnętrzne: pozycja państwa w systemie gospodarki światowej przynależność do ugrupowań i sojuszy przynależność do międzynarodowych wspólnot polityczno-gospodarczych restrykcje importowo-eksportowe restrykcje dotyczące ochrony środowiska zadłużenie państwa infrastruktura łącząca państwo z innymi b) wewnętrzne stan i struktura zasobów kraju: czynniki przyrodnicze: surowce naturalne wody gleby lasy użytki zielone uwarunkowania materialne: majątek trwały państwa: majątek produkcyjny majątek infrastrukturalny uwarunkowania związane z czynnikiem ludzkim (demograficzne): liczba i struktura ludności struktura narodowościowa zasoby ludzkie (ludzie zdolni do pracy) liczba odbiorców produkcji (konsumentów) uwarunkowania kulturowo-społeczne kultura tradycje charakter narodowy moralność przedsiębiorczość 6. dziedziny a) ze względu na wielkość obszaru zainteresowań: polityka gospodarcza makroekonomiczna dotyczy całokształtu procesu gospodarczego lub jego znacznych części narzędzia: pieniądz budżet państwa polityka gospodarcza mikroekonomiczna regulacja konkretnych zagadnień gospodarki: gałęzie gospodarki rodzaje produkcji konkretne rynki b) ze względu na problemy, które polityka podejmuje polityka wzrostu 2 dbanie o wzrost gospodarki w skali długookresowej przeciwdziałanie czynnikom osłabiającym lub hamującym wzrost polityka strukturalna zmiana relacji i proporcji między poszczególnymi sektorami gospodarki c) ze względu na cele polityka systemowa zmiana systemu gospodarczego polityka strukturalna ingerencja państwa w proporcje między dziedzinami gospodarczymi polityka fiskalna dotycząca wydatków i podatków polityka stabilizacyjna regulująca inflację d) ze względu na obszary (polityka sektorowa) przemysłowa agrarna (rolna) handlowa handlu i współpracy z zagranicą komunikacyjna mieszkaniowa komunalna turystyczna e) ze względu na przedmiot społeczna demograficzna migracyjna f) wg kryterium instrumentacji (jakich instrumentów lub narzędzi używamy) monetarna (pieniężna) emisyjna kredytowa ubezpieczeń cenowo-dochodowa budżetowa (skarbowo-fiskalna) podatkowa celna interwencyjna lokalizacyjna przestrzenne rozłożenie inwestycji zatrudnienia naukowa i innowacyjna 7. cele a) generalne: suwerenność narodowa sprawiedliwość społeczna postęp technologiczny i społeczno-ekonomiczny prawa człowieka stały wzrost gospodarczy b) ekonomiczne: pomnażanie bogactwa kraju powiększanie dobrobytu społecznego efektywne wykorzystanie zasobów wzrost gospodarczy przemiany strukturalne wzrost przedsiębiorczości 3 równowaga gospodarcza wzrost udziału państwa w międzynarodowym podziale pracy c) ustrojowo-sytemowe i polityczne umacnianie istniejącego systemu gospodarczo-politycznego d) społeczne sprawiedliwy podział dochodu gwarancja zatrudnienia wyrównywanie szans awansu dostęp do dóbr kultury i oświaty zapewnienie ochrony zdrowia zabezpieczenie społeczne zapobieganie wykluczeniu społecznego e) obronno-militarne zapewnienie potencjału gałęzi produkcji o znaczeniu obronnym zapewnienie rezerw mocy produkcyjnych i środków produkcji f) ekologiczne ochrona istniejących zasobów środowiska zrównoważony rozwój rekultywacja obszarów zniszczonych 8. funkcje państwa a) przestrzeganie zasad porządku społeczno-gospodarczego b) zapewnienie bezpieczeństwa państwa c) utrzymanie wymiaru sprawiedliwości d) utrzymanie szkolnictwa e) podnoszenie efektywności gospodarki f) ograniczanie nierówności społecznych g) stabilizowanie gospodarki h) ochrona środowiska naturalnego i) ochrona konsumentów j) zwalczanie nieuczciwej konkurencji k) regulowanie warunków pracy i ochrony pracowników l) kształtowanie systemów ubezpieczeń społecznych m) ochrona zdrowia ludności 9. kierunki oddziaływań a) zapewnienie dopływu środków na funkcjonowanie państwa b) wspomaganie słabszych sektorów gospodarczych c) ochrona obywateli przed zagraniczną konkurencją d) ochrona antymonopolowa e) przeciwdziałanie kryzysom i stagnacji oraz dbanie o wzrost gospodarczy f) ochrona środowiska g) zapewnienie ładu przestrzennego kraju h) utrzymanie ładu społecznego II Gospodarka narodowa 1. definicja wg P. Sulmickiego gospodarka narodowa region gospodarczy oddzielony od innych rejonów granicą państwową, na której suwerenny rząd (jeśli uzna to za potrzebne) może kontrolować ruch ludzi i rzeczy 2. wskazniki siły gospodarczej państwa a) PKB Produkt Krajowy Brutto 4 wyrażona w pieniądzu, wartość dóbr i usług, wytworzonych w danym czasie, przy użyciu czynników produkcji zlokalizowanych w danym kraju (niezależnie, kto jest ich właścicielem) b) PNB Produkt Narodowy Brutto dochód uzyskany przez rezydentów danego kraju, w danym czasie, w oparciu o własność środków produkcji c) Dochód Narodowy całość dochodów wypłaconych właścicielom (ludzkich i fizycznych zasobów wytwórczych) za wykorzystanie tych zasobów w jednostce czasu PNB minus amortyzacja 3. bogactwo narodowe a) zasoby naturalne bogactwa mineralne węgiel ropa rudy kamienie i skały zasoby ziemi i gleby bonitacja gleb klasyfikacja ekonomiczna gruntów 1 i 2 klasa gleby najlepsze i bardzo dobre 3 i 4 klasa gleby średnie i dobre 5 i 6 klasa gleby słabe i najsłabsze lasy wody b) zasoby majątkowe majątek sfery produkcyjnej środki trwałe produkcji infrastruktura techniczno-ekonomiczna transport łączność energetyka infrastruktura społeczna mieszkania oświata służba zdrowia majątek gospodarstw domowych c) zasoby ludnościowe zasoby czynnika pracy ludność w wieku produkcyjnym 18-67 lat polityka zatrudnienia (elementy) antynatalistyczna ograniczanie przyrostu ludności pronatalistyczna zwiększanie liczby urodzeń imigracyjna uzupełnianie zasobów ludnościowych poprzez import siły roboczej bezrobocie frykcyjne przejściowe pozostawanie bez pracy osób poszukujących innej pracy sezonowe (cykliczne) wynikające z pory roku i specyfiki dziedzin wytwórczości strukturalne (trwałe) utrata pracy wynikająca z braku zapotrzebowania 5 (popytu) na dana pracę zasoby liczby konsumentów 4. struktura gospodarki a) sektory gałęziowe gospodarki produkcja pierwotna przetwarzanie materiału z przyrody przemysł usługi b) sektory instytucjonalne sektor przedsiębiorstw sektor instytucji finansowych i ubezpieczeniowych sektor instytucji państwowych i samorządowych sektor gospodarstw domowych sektor instytucji niekomercyjnych III Planowanie gospodarcze 1. definicje a) szeroka proces tworzenia i podejmowania decyzji b) wąska prace sztabowe wykonywane w toku tworzenia projektów decyzji przez planistów c) proceduralna świadome systematyczne przetwarzanie informacji o charakterze ekonomicznym i technicznym oraz konstruowanie (wewnętrznie spójnych) koncepcji strategii działania pod kątem najlepszych sposobów osiągnięcia wyznaczonych celów 2. typy planowania makroekonomicznego ze względu na: a) czas krótkookresowe roczne średniookresowe kilkuletnie długookresowe - kilkunastoletnie b) szczebel decyzji scentralizowane zdecentralizowane c) pole planu sektorowe regionalne (lokalne) narodowe ponadnarodowe 3. czynniki niezbędne dla konstrukcji planu a) identyfikacja problemów i postawienie diagnozy b) określenie celów działania (stan jaki chcemy osiągnąć) c) rozpoznanie warunków działania (terazniejszych i przyszłych) d) wskazanie środków działania i sposobów ich użycia 4. warianty programów gospodarczych a) optymistyczny b) realistyczny c) pesymistyczny 5. uczestnicy procesu gospodarczego a planowanie a) podmioty prywatne uczestnicy procesów rynkowych planują swoją działalność samodzielnie na podstawie motywacji ekonomicznej b) jednostki gospodarcze komunalne planowanie terytorialne samorządu c) organy państwowe regulujące i sterujące gospodarką 6 d) organy międzynarodowe planowanie wieloletnie (długookresowe) 6. dziedziny planowania makroekonomicznego a) strategie rozwoju społeczno-gospodarczego kraju b) oddziaływanie na funkcjonowanie systemu ekonomicznego państwa i jego mechanizmów polityka pieniężna polityka budżetowa c) planowanie sektora publicznego (zakłady, firmy i jednostki państwowe i samorządowe) 7