1. Wstęp. Jednym z kierunków optymalizacji procesu treningowego są działania wspomagające zarówno trening jak i wypoczynek. W realizacji tego procesu stosuje się różnorodne bodzce zewnętrzne, obciążające określone funkcje organizmu, jak też wspomagające mechanizmy wypoczynkowe, określane mianem odnowy biologicznej (między innymi wysoka i niska temperatura, wilgotność i obniżone ciśnienie parcjalne tlenu)1. Wszystkie w/w działania mogą być stosowane zarówno w wysiłkach fizycznych jak i podczas odnowy biologicznej, jednocześnie lub osobno, zależnie od aktualnie realizowanych celów procesu treningowego. Metody wspomagające obydwie fazy procesu szkoleniowego mogą być podobne lub nawet takie same, a o ich wpływie na organizm decydować będzie struktura aktualnie realizowanych obciążeń treningowych i ich charakter. Stosowanie w/w metod jest celowe w przypadku, kiedy organizm zawodnika nie jest w stanie sam osiągnąć oczekiwanego stanu funkcjonalnego, niezbędnego dla wzrostu poziomu adaptacji lub kiedy realizowane obciążenia zagrażają jego zdrowiu (Barszowski P., 2000). Z taką sytuacją mamy do czynienia przede wszystkim na etapie szkolenia zawodników reprezentujących najwyższy poziom sportowy i przygotowujący się do najważniejszych imprez światowych (Igrzyska Olimpijskie, Mistrzostwa Świata, itp.). Jednym z najważniejszych problemów przed którymi staje trener, to prawidłowe wyznaczenie celów oraz optymalne zaplanowanie struktury obciążeń treningowych i przerw odpoczynkowych umożliwiających realizację postawionych zadań. Jednoosobowo nie zdoła rozwiązać wszystkich problemów występujących przy realizacji tego procesu, dlatego winni w nim uczestniczyć pracownicy nauki, którzy zajęliby się stroną fizjologiczną, biochemiczną, farmakologiczną, psychologiczną i na podstawie prowadzonych badań i analiz wspomagaliby warsztat trenerski optymalnymi wynikami, tak aby dobór obciążeń treningowych i odnowy biologicznej umożliwiał realizację podstawowych zadań, a tym samym przybliżył trenera i zawodników do osiągnięcia planowanego wyniku sportowego. Pragnąc w racjonalny sposób zaplanować odnowę powysiłkową należy w pierwszej kolejności rozpatrzyć z jakim zmęczeniem mamy do czynienia. Czy jest to zmęczenie całego ustroju, czy też poszczególnych narządów, układów, przejawiające się w całokształcie zmian z zakłóceniem homeostazy układów regulacyjnych, wegetatywnych i wykonawczych, czy też 1 K. Krupecki, M. Kolbowicz 2003. Odnowa powysiłkowa jako składowa procesu treningowego. Lublin. jest to zmęczenie długookresowe lub czasowe obniżenie zdolności do pracy (Płatonow W. N., 1990). Zadaniem odnowy biologicznej nie jest tylko powrót organizmu do stanu wyjściowego, bo nie byłoby możliwości doskonalenia i rozwoju organizmu, lecz przede wszystkim doprowadzenie do zmian w układach funkcjonalnych tak aby z fazy obniżonego poziomu, poprzez hiperkompensację oraz stabilizację, uzyskać stan o wyższym poziomie wytrenowania2. Przygotowanie zawodnika do udziału w walce sportowej jest procesem wielokierunkowym i wieloetapowym. Wymaga od niego opanowania odpowiedniej wiedzy, umiejętności, poziomu motywacji, wykształcenia odpowiednich dyspozycji wysiłkowych. W zależności od dyscypliny wymagania stawiane przed zawodnikiem oraz przebieg ich osiągania będą znacząco się różnić. Jednak dla wszystkich osób przygotowujących się do zawodów, cechą wspólną będzie naprzemienne doprowadzanie do zaburzeń równowagi wewnętrznej ustroju oraz jej odzyskiwanie na poziomie przed wysiłkowym lub wyższym3. Wspomniana równowaga wewnętrzna ustroju to nic innego jak homeostaza, warunkująca prawidłowe funkcjonowanie komórki. Organizm najlepiej funkcjonuje tylko wówczas, gdy jego środowisko wewnętrzne jest uporządkowane zgodnie z określonym schematem. Wszelakie zmiany temperatury, objętości, składu ciśnienia osmotycznego, stężenia jonów wodorowych płynu zewnątrzkomórkowego i innych elementów powodują, w wyniku ujemnego sprzężenia zwrotnego, uruchamianie reakcji regulacyjnych zapobiegających uszkodzeniom struktur wewnętrznych. Jedną z przyczyn zaburzeń homeostazy jest wystąpienie zmęczenia, które jest skutkiem realizowanych podczas jednostki treningowej obciążeń treningowych. Zmęczenie jest to czasowa niezdolność do wykonywania określonej pracy fizycznej i/lub umysłowej. W sporcie może to być również konieczność skrócenia czasu pracy przy zachowaniu jej intensywności lub obniżenie jej intensywności przy zachowaniu stałego czasu. W wyniku zmęczenia pogarsza się sprawność wykonywania czynności, maleje skuteczność działania, zwiększa się ilość błędów. 2 K. Krupecki, M. Kolbowicz 2003. Op. cit. 3 P.Barszowski 2000. Wspomaganie procesu treningowego. Warszawa. 2. Charakterystyka gry w siatkówkę (biomechaniczne składowe gry). W 1895 r. William Morgan wymyślił piłkę siatkową jako grę będącą elementem treningu lekkoatletów. W ciągu ostatniego stulecia stała się ona jednym z najpopularniejszych sportów na świecie, angażując miliony graczy. Dzięki istnieniu 218 zrzeszonych związków narodowych jest największą międzynarodową federacja sportową na świecie. Siatkówka jest grą zespołową wymagającą prostych umiejętności. Jest to dyscyplina charakteryzująca się ograniczonym kontaktem między zawodnikami. Wymaga zarówno ogólnej sprawności fizycznej, jak i umiejętności technicznych. Gracze muszą umieć opanować wiele umiejętności, takich jak: serwowanie, odbicia górne i dolne, zbijanie, blokowanie. Musza mieć dostateczną siłę i wytrzymałość (głównie skocznościową), aby wykonywać je wielokrotnie w czasie meczu. Ponieważ siatkówka jest sportem wymagającym odbijania piłki (piłka podczas gry nie może przestać się poruszać, a tym samym dotknąć podłoża), jest to gra wymagająca ciągłego ruchu, sprawności, szybkiego podejmowania decyzji, pracy zespołowej i pragnienia sukcesu. W trakcie meczu drużyna może odbić piłkę tylko trzy razy po swojej stronie siatki. Typowa sekwencja wykonywanych podań rozpoczyna się odbiciem dolnym lub wślizgiem, odbiciem górnym oraz zbiciem (odbiciem atakującym wykonywanym ponad głową). Zawodnicy mogą też próbować zablokować atak przeciwnika w trakcie przechodzenia piłki przez linię siatki. Boisko ma długość 18 m i szerokość 9 m, przedzielone jest w połowie siatką o szerokości 91,4 cm, której górna krawędz musi znajdować się na wysokości 243 cm dla mężczyzn i 224 cm dla kobiet. Oczka siatki maja boki o wymiarach 10 cm. Odbijanie piłki dozwolone jest nie tylko rękami. Piłki nie wolno jednak łapać i przetrzymywać. Gra odbywa się w 3 lub 5 setach. Seta wygrywa drużyna, która pierwsza zdobędzie określona liczbę punktów (25) przy przewadze, która musi wynosić minimum 2 punkty. Punkty zdobywa się przez: 1) takie uderzenie piłką o ziemię na połowie przeciwnika, by ten nie zdołał jej zgodnie z przepisami odebrać i dalej odbijać aż do ponownego przerzucenia piłki przez siatkę na druga stronę; 2) błąd przeciwnika, jak np. wybicie piłki na aut, dotknięcie siatki w toku gry i inne4. 2.1. Zagrywka. 4 T.A. Lennard, H.M. Crabtree 2008. Sportowe urazy kręgosłupa. Wrocław. Rozpoczyna ona każdą akcję. Piłka musi zostać uderzona w taki sposób, aby przeszła ponad siatką i znalazła się na polu przeciwnika. Sposobów wprowadzania piłki do gry jest wiele: na poziomie gry amatorskiej stosuje się głównie zagrywkę dolną frontalną i tenisową. Na poziomie bardziej zaawansowanym często stosuje się zagrywkę w wyskoku, aby nadać piłce większą prędkość i rotację, co czyni ją trudniejszą do odebrania. Zagrywkę tenisową wykonuje się ruchem przypominającym naciąganie cięciwy łuku. Na ogół gracze wyrzucają piłkę w powietrze jedną ręką, w tym samym czasie odwracając i prostując tułów, odwodząc i prostując dominującą kończynę górną w stawie ramiennym, zgiętą w stawie łokciowym, trzymając rękę stroną dłoniową do dołu, przed wykonaniem ruchu rotacji zewnętrznej ramienia i prostowania nadgarstka. 2.2. Odbicie sposobem dolnym oburącz. Zagranie to jest kluczowym momentem rozpoczęcia przez drużynę gry ofensywnej. Polega ona na odbiciu piłki dłoniową stroną wyprostowanych przedramion w półprzysiadzie z jednoczesnym lekkim zgięciem tułowia, aby skierować piłkę do zawodnika stojącego przy siatce. Odbicie następuje w drugiej fazie wyprostu kończyn dolnych. Ze względu na prędkość, z jaka często uderzana jest piłka podczas zbicia, gracze muszą niejednokrotnie wykonać pad na podłoże. 2.3. Odbicie sposobem górnym oburącz. Odbicie wykonywane ponad głową grającego, używane do zmiany kierunku piłki, tak aby gracz atakujący miał dobrą pozycję do wykonania zbicia. Odbicie górne jest zazwyczaj drugim w kolejności kontaktem z piłką. Wykonywane jest ono z użyciem wyprostowanych rąk i palców. 2.4. Zbicie. Stanowi zazwyczaj trzecie uderzenie. Najczęściej jest ono uderzeniem o największej sile. Podejście do piłki gracza atakującego składa się zazwyczaj z czterech kroków. Pierwszy z nich jest drobnym krokiem przygotowującym, a ostatni podpierającym, zamykającym przerwę między nim a piłką przed wykonaniem wyskoku. Jednocześnie większośc graczy atakujących stosuje nagły wyprost w stawach łokciowych i ramiennych pomiędzy trzecim a czwartym krokiem. Ich wynikiem jest skoordynowane zgięcie w stawach biodrowych, kolanowych, biodrowych i skokowych przed nagłym wyprostem w tych stawach w czasie wyskoku. Większość graczy w ataku stosuje nagły wyprost w stawach łokciowych i ramiennych pomiędzy trzecim a czwartym krokiem, po czym następuje zamach ramion w stronę przeciwną, powodujący skrajne zgięcie stawach ramiennych i wyprost w stawie łokciowym. Opisywany zamach ramienia zwiększa możliwość wytworzenia wyprostnego momentu obrotowego podczas napędowej fazy skoku i umożliwia atakującemu wykonanie wyższego skoku. Po wybiciu się w powietrze gracz atakujący obraca i prostuje tułów tak, aby klatka piersiowa pozostawała odchylona od siatki, jednocześnie odciągając do tyłu i prostując i przywiedzione i zgięte ramię, podczas gdy ramię przeciwne jest kierowane na piłkę. Następnie gracze często zadzierają atakującą kończynę poprzez zewnętrzna rotację w stawie i wyprost w nadgarstku. Potem wykonywane są wszystkie czynności w odwrotnej kolejności, odwijając swoją sylwetkę przed uderzeniem piłki. 2.5. Blokowanie. Blok jest zazwyczaj pierwszą linia obrony stosowaną w siatkówce. Ma ona na celu uniemożliwienie piłce przekroczenia linii siatki. W siatkówce halowej za blok odpowiedzialni są wspólnie trzej gracze linii ataku, w siatkówce plażowej zaś odpowiedzialność spoczywa na jednym graczu. W czasie bloku gracze rozsuwają palce i ustawiają ręce pod kątem. Najważniejszym elementem w czasie wykonywania bloku jest jego zasięg5. 5 T.A. Lennard, H.M. Crabtree 2008. Op. cit. 3. Główne przyczyny urazów w siatkówce. Pomimo, że siatkówkę nie uważa się za sport kontaktowy, to ciało gracza, a szczególnie jego kręgosłup, narażone są na różnorakie uszkodzenia. Ponieważ siatkarz jest zmuszony często wykonywać niezliczenie wiele podskoków w czasie gry, jego kręgosłup narażony jest na urazy nie tylko podczas podchodzenia do ataku, ale również w czasie lądowania po wykonanym zbiciu lub blokowaniu. Opracowano teorię, według której stawy skokowe, kolanowe i biodrowe działają jako połączony układ, co umożliwia przekazywanie obciążeń na miednicę i kręgosłup. Badania sił reakcji podłoża u siatkarzy, wykazały iż ich ciało musi pochłonąć siłę reakcji podłoża nawet 4-6 razy większą od ich masy ciała. Powtarzające się wyskoki oraz zła technika lądowania mogą prowadzić do wystąpienia zwiększonego ryzyka urazu odcinka lędzwiowego kręgosłupa (gdyż sposób lądowania zmusza kręgosłup do przyjęcia nie tylko pionowej, ale także poziomej siły reakcji podłoża). Ze względu na powtarzający się charakter wielu specyficznych ruchów siatkarzy, często występują u nich urazy kończyn dolnych, co może zwiększać ryzyko wystąpienia bólów krzyża. Obecnie rozróżnia się 5 głównych typów uszkodzeń sportowych z podziałem na: kręgosłup, bark, biodro i miednicę, kolano oraz staw skokowy i stopę: - TYP PIERWSZY: złamania awulsyjne (tzw. przeciążeniowe), rozwijające się podstępnie, wywołujące początkowo różnego rodzaju dolegliwości począwszy od dyskomfortu aż po ostre dolegliwości bólowe. W tym typie uszkodzeń, objawy radiologiczne występują dopiero po 6-8 tygodniach, dlatego tak ważna jest znajomość tej formy patologii oraz znajomość specyfiki obciążeń treningowych. - TYP DRUGI: do tej grupy zalicza się stany zapalne więzadeł i ścięgien, powstałych na tle ich naderwań oraz przyczepów mięśniowych a zwłaszcza w miejscu przyczepów kostnych i okolicach stawów. - TYP TRZECI: dotyczy uszkodzeń torebek stawowych i narządów pomocniczych mięśni (troczków, powięzi, kaletek), będących konsekwencją stanów zapalno-przeciążeniowych. - TYP CZWARTY: charakteryzuje patologię stawową, tzw. złamania kości podchrzęstnej, zużycie powierzchni stawowych oraz zwichnięcia i podwichnięcia nawykowe (stany destabilizacji stawowej). - TYP PITY: to charakterystyczne uszkodzenia umiejscowione w odcinku lędzwiowo- krzyżowym kręgosłupa. W tym typie uszkodzeń dominują: uszkodzenia mechaniczne (zaniedbane naderwania układu więzadłowo-torebkowego i mięśni przy- i około kręgosłupowych), uszkodzenia płytek wzrostowych trzonów kręgów, dolegliwości będące wynikiem przedwczesnego zużycia się krążków międzykręgowych, kręgoszczelina, kręgozmyk6. 3.1. Uraz sportowy Uraz sportowy definiuje się jako uraz, którego można doznać w trakcie uprawiania aktywności fizycznej o charakterze sportowym, głównie w czasie treningów i zawodów powodujący wystąpienie obrażenia sportowego. Jego następstwem jest wyłączenie czasowe lub całkowite z dalszego udziału w aktywności sportowej. Klasyfikacja ogólna urazów i obrażeń sportowych w zależności od przyczyny lub czynnika wywołującego. Obrażenia (jako następstwo udziału w aktywności sportowej), klasyfikuje się w zależności od przyczyny lub czynnika wywołującego i dzieli się na: 1. Pierwotne - wpływ czynników zewnętrznych (zewnętrzna siła): - ludzie (sporty kontaktowe), - sprzęt sportowy (rakieta tenisowa, kij hokejowy, piłka), jednorazowy lub powtarzający się, - pojazd mechaniczny (rower, motocykl, samochód), wypadek, - wpływ środowiska. 2. Wtórne - jako rezultat leczonych, nie leczonych lub zle leczonych wcześniejszych obrażeń: - wczesne (wkrótce po urazie), - pózne (nawet po wielu latach). 3.2. Charakterystyka obrażeń zawodników trenujących piłkę siatkową. 6 A. Dziak, Urazy i uszkodzenia sportowe, Acta Clinica, 2001, 2, 105-110. Aktywność fizyczna o charakterze sportowym wiąże się niejednokrotnie z występowaniem wypadków i urazów a w ich konsekwencji uszkodzeń określanych jako obrażenia sportowe. W większości sytuacji dotyczą one młodych ludzi, w pełni aktywności zawodowej oraz w najlepszej kondycji fizycznej. Dla przykładu, obrażenia sportowe stanowią około 10% wszystkich rodzajów obrażeń. Zdaniem Widuchowskiego:... zdecydowana większość obrażeń sportowych spowodowana jest działaniem energii mechanicznej , a wśród najczęstszych przyczyn należy wymienić7: 1. Urazy w bezpośredniej walce sportowej. 2. Urazy i przeciążenia powstające w czasie treningu np.: nieprawidłowo wykonywane ćwiczenie, zbyt duże obciążenia, nieodpowiednia rozgrzewka. 3. Zbyt szybkie podjęcie aktywności fizycznej po doznanym wcześniej urazie lub zachorowaniu. 4. Wadliwy lub nieodpowiedni sprzęt sportowy. 5. Nieodpowiedni stan boiska lub obiektu sportowego. 6. Trudne warunki atmosferyczne. 7. Inne przyczyny na przykład z winy kibiców. Typowymi uszkodzeniami są skręcenia i zwichnięcia stawów palców rąk (głównie kciuka), skręcenia w stawie nadgarstkowym, złamania kości łódkowatej ręki i kości promieniowej przedramienia oraz zapalenie pochewek ścięgnistych mięśni prostowników przedramienia, naderwania przyczepu mięśnia podłopatkowego, naderwania przyczepu obwodowego Miśnia nadgrzebieniowego, skręcenia stawów skokowych i zerwania ścięgien Achillesa8. 7 http://www.siatka.org/?kibic.szkolenie.materialy.technika.16&PHPSESSID=595d889e33e499a03655ed9bfb811 397 8 L. Magiera, R.Walaszek. 2007. Masaż sportowy z elementami odnowy biologicznej. Kraków. 4. Pojęcie odnowy biologicznej (OB.). Nie ma jednoznacznej definicji odnowy biologicznej. W medycynie sportowej i fizjologii treningu sportowego pod pojęciem tym rozumie się działania mające przyspieszyć proces powrotu wydolności wysiłkowej do poziomu wyjściowego(lub zbliżonego) po dużych obciążeniach fizycznych i psychicznych. To konkretne zabiegi fizykalne, psychoterapia, stosowanie odpowiednich środków dietetycznych i dozwolonych środków wspomagających (np. suplementów diety).Należy też wspomnieć o odnowie psychosomatycznej. Jest to zespół oddziaływań mających przyspieszyć regenerację organizmu. Można zatem przyjąć, że tradycyjnie pojmowana odnowa biologiczna ukierunkowana jest na potrzeby sportu, odnowa psychosomatyczna zaś adresowana jest do szerszego grona odbiorców. Kasperczyk definiuje ją w następujący sposób: odnowa biologiczna to świadome oddziaływanie na organizm za pomocą różnorodnych środków (naturalnych i sztucznych) i warunków środowiskowych w celu przyspieszenia fizjologicznych procesów wypoczynkowych 9. Ale nie tylko. Jest również szeregiem oddziaływań pedagogicznych i psychologicznych zmierzających do przywrócenia pełnej równowagi psychicznej. Jak widać zakres zadań jakie stawia się obecnie przed odnową biologiczną spowodowało, iż utożsamiana jest ona z oddzielną specjalnością zawodową, wykraczającą poza dziedzinę sportu i stanowiącą jednocześnie dział profilaktyki zdrowotnej. Na proces odnowy biologicznej składają się: - wypoczynek powysiłkowy - masaże ręczne i wodne - zabiegi hydroterapeutyczne - zabiegi fizykoterapeutyczne - zabiegi kinezyterapeutyczne. W sporcie wyczynowym OB powinna zapewniać: - współdziałanie z procesem treningowym - optymalizacje procesów wypoczynkowych - profilaktykę - zmniejszenie skutków urazów 9 Kasperczyk T., Bator A. 2000, Trening zdrowotny z elementami fizjoterapii, AWF, Kraków. - rekonwalescencję. 4.1. Systemy odnowy biologicznej. Systemy odnowy biologicznej opierają się na stosowaniu trzech rodzajów środków odnowy: pedagogicznych, psychologicznych i medyczno-biologicznych. 1. Środki pedagogiczne obejmują: - racjonalne planowanie programu treningowego, stosownie do możliwości sportowca czy całego zespołu, - optymalne planowanie mikro-, mezo- i makrocyklów, - poprawne metodycznie połączenie wysiłku i wypoczynku, - organizację zajęć specjalistycznych, mających na celu stworzenie optymalnych warunków do relaksacji fizycznej i psychicznej (np. eliminacja znużenia czy organizacja czynnego i biernego wypoczynku). 2. Środki psychologiczne obejmują: - tworzenie optymalnego klimatu, warunków i stosunków interpersonalnych w zespole, - prowadzenie specjalnych form relaksu w celu eliminacji napięcia psychicznego sportowca i całego zespołu (muzykoterapia, trening autogenny, itp.), - proces wykształcenia odporności psychicznej u sportowca poprzez odpowiednią współpracę z trenerem, psychologiem i terapeutą. 3. Środki medyczno-biologiczne obejmują: - opracowanie optymalnej diety dla poszczególnych grup zawodników - otoczenie sportowca prawidłową opieką zdrowotną - tworzenie banku informacji o aktualnym stanie funkcjonalnym organizmu sportowca, - racjonalne wykorzystanie preparatów o wysokiej wartości odżywczej, środków ogólnie wzmacniających i witamin, - stosowanie metod z zakresu medycyny fizykalnej (np. fizykoterapia, balneoterapia, klimatoterapia i inne), - organizację leczenia sanatoryjnego10. 4.2. Cele i zadania odnowy biologicznej. Można je ująć w czterech punktach: 10 L. Magiera, R.Walaszek. 2007. Op. cit. 1. Aktywizacja i optymalizacja procesów wypoczynkowych ułatwienie i przyspieszenie naturalnych, wewnątrzustrojowych procesów, prowadzących do wyrównania zaburzeń powstałych podczas wysiłku fizycznego, np. masaż rozluzniający zmęczone mięśnie, automasaż, wyrównanie strat wodno-elektrolitowych napojami sportowymi, uzupełnienie strat energetycznych. Optymalizacji procesów wypoczynkowych służy także właściwa organizacja treningu, odpoczynku i trybu życia, zmiana klimatu czy właściwa dieta. To zsynchronizowane działanie ma na celu podnoszenie progu fizjologicznych możliwości organizmu sportowca. 2. Profilaktyka i zmniejszenie skutków powolnych przeciążeń, które powstają w narządzie ruchu w wyniku mikrourazów. Zmiany te są charakterystyczne dla poszczególnych dyscyplin sportowych. Zastosowanie mają tu różne zabiegi fizykalne, powszechnie stosowane w odnowie biologicznej. 3. Hartowanie organizmu na zmiany warunków środowiskowych poprzez aktywizacji mechanizmów obronnych i adaptacyjnych, dzięki czemu następuje zwiększenie odporności fizycznej i psychicznej zawodnika. 4. Doleczanie po obrażeniach doznanych podczas uprawiania sportu (tzw. reconditioning, readaptacja) stosowanie ćwiczeń przywracających czynnościowe możliwości organizmu: kondycję fizyczną oraz psychiczną11. Cel wspomagania Metody i środki pozwalające na uzyskanie złożonych celów Wspomaganie treningu Wspomaganie za pomocą bodzców fizykalnych - Wzmacniające procesy adaptacyjne na - Magnetoterapia, laseroterapia poziomie komórkowym - Modyfikujące procesy neurohormonalne - Krioterapia, terapia manualna Wspomaganie dietetyczne - Wysycenie organizmu substancjami - Hiperkompensacja glikogenowa energetycznymi - Stymulacja procesów neurohormonalnych - Specjalne postępowanie dietetyczne Wspomaganie farmakologiczne - Stymulacja procesów metabolicznych - Stosowanie tzw. adaptogenów warunkujących adaptację wysiłkową - Utrzymanie zdolności do pracy w różnych - Suplementacja substancji energetycznych, warunkach zawodów czy treningu płynów mineralno-witaminowych 11 K. Klukowski, Odnowa biologiczna moda czy koniecznośd, Medical Tribune, 2006, 10, 22-23. Wspomaganie klimatyczne - Trening na średniej i dużej wysokości - Usprawnianie procesów tlenowej resyntezy energii - Trening w warunkach dużej wilgotności powietrza - Usprawnianie mechanizmów warunkujących zdolność do pracy w warunkach dużej wilgotności - Trening w warunkach wysokiej temperatury powietrza - Usprawnianie mechanizmów warunkujących zdolność do pracy w warunkach wysokiej temp. Wspomaganie wypoczynku odnowa biologiczna Wspomaganie za pomocą bodzców fizykalnych: - Poprawiające transport PPM ze zmęczonych - Hydroterapia, terapia zimnem i ciepłem, terapia manualna tkanek - Hydroterapia, terapia zimnem i ciepłem, - Przyspieszające utylizację metabolitów terapia manualna wysiłkowych - Hydroterapia, terapia zimnem i ciepłem, terapia manualna - Poprawiające ukrwienie i odżywienie tkanek - Krioterapia, terapia manualna - Terapia manualna, aromatoterapia, hydroterapia - Modyfikujące funkcje neurohormonalne - Terapia manualna, terapia zimnem i ciepłem, - Modyfikujące funkcje psychiczne krioterapia - Krioterapia, aromatoterapia, aerozoloterapia, terapia manualna - Zapobiegające urazom przeciążeniowym - Zapobiegające zaburzeniom układu odpornościowego Wspomaganie dietetyczne - Zapewnienie wszystkich niezbędnych - Postępowanie dietetyczne zmodyfikowane składników odżywczych zgodnie z pod kątem realizowanych obciążeń przebiegiem procesu treningowego treningowych Wspomaganie farmakologiczne - Stymulacja wybranych procesów - Suplementacja substancji biologicznie wypoczynkowych czynnych: aktywatorów komórkowych, witamin, koenzymów - Suplementacja preparatów energetycznych, budulcowych, witaminowo - mineralnych - Uzupełniania niezbędnych składników odżywczych Charakterystyka różnych kierunków wspomagania procesu treningowego12. 4.3. Programowanie odnowy biologicznej. 12 P. Barszowski. 2000. Op. cit. Prawidłowe postępowanie odnawiające winno być podporządkowane planowi treningowemu. Głównie zależy ono od specyfiki danego okresu treningowego. Ścisłe powiązanie odnowy biologicznej z procesem treningowym determinuje wspólną ich organizację. W całokształcie pracy treningowej, a w tym także w planowaniu procesu odnowy, bardzo ważna jest znajomość podstawowych funkcji ustrojowych, szczególnie nar zadów i układów najbardziej obciążonych podczas wysiłków fizycznych. Ich odnowa bowiem może przebiegać w różnym czasie i niejednakowo, co w niektórych przypadkach niejako nakazuje zastosować środki działające wybiórczo na określone narządy czy układy. Obciążenia fizyczne w zależności od uprawianej dyscypliny sportu dzieli się na cykliczne i acykliczne. Siatkówka (tak jak wszystkie gry zespołowe) zaliczana jest do dyscyplin acyklicznych, których wynik uzależniony jest od precyzyjnej i skoordynowanej czynności układu nerwowo-mięśniowego. Sposób poste3powania odnawiającego powinien doprowadzić do szybkiego przywrócenia równowagi procesów nerwowych, co w istotnym stopniu określa odnowę funkcji wegetatywnych. Dokładne podanie schematów stosowania zabiegów odnawiających w każdej dyscyplinie sportowej z osobna nie jest możliwe, ponieważ wybór sposobów postępowania, natężenia i czasu trwania bodzców fizykalnych zależy od wielu zmieniających się czynników. Są one skutkiem specyfiki uprawianych dyscyplin, rodzaju oraz intensywności treningu, okresu rocznego cyklu treningowego, a także indywidualnych zróżnicowanych reakcji powysiłkowych sportowców. Oprócz czynników endogennych, w planie zabiegów restytucyjnych trzeba też uwzględnić takie zmienne egzogenne, jak pora roku czy aktualne warunki atmosferyczne. Jesienią albo w zimie zabiegi powinny być intensywniejsze, bardziej pobudzające. W tym przypadku bierzemy pod uwagę biologicznie zmniejszoną aktywność człowieka. Bardzo ważny jest dobór środków i zachowanie szczególnej ostrożności wczesną wiosną. Wtedy to występuje zmniejszona odporność, idąca często w parze ze zmniejszeniem wydolności organizmu. Należy zwracać uwagę na właściwy dobór środków odnowy, zwłaszcza przy łączeniu różnych zabiegów podczas jednego seansu odnawiającego, gdyż można zarówno podwyższyć, jak i obniżyć efekt odnawiający. Np. elektroforeza w połączeniu z zastosowanym wcześniej zabiegiem cieplnym wpłynie na organizm korzystnie, a z kolei zimny natrysk zmniejszy efekt zabiegu cieplnego. Środki odnowy można stosować nie tylko po zakończeniu treningu, ale w zależności od jego formy niektóre zabiegi można próbować wykorzystać również w przerwach między kolejnymi wysiłkami. W krótkich przerwach powinny dominować środki świadomego rozluznienia i odprężenia psychofizycznego. Przerwa nie mogą być całkowicie bierne, gdyż może to doprowadzić do zmniejszenia adaptacji wysiłkowej i braku motywacji do kontynuacji wysiłku. W przerwach można stosować przede wszystkim masaż lub automasaż mięśni lub stawów. W przerwach trwających nieco dłużej (ponad 30 min) można oprócz masażu zastosować np. ciapło-chłodny natrysk. Po zakończeniu treningu pierwsze zabiegi o niewielkim natężeniu bodzców muszą mieć łagodny, uspokajający charakter. Pózniej stosuje się już zabiegi o silniejszym działaniu. Po obciążeniach o charakterze lokalnym najlepszy efekt można wywołać wykorzystując środki o działaniu również lokalnym: masaż ręczny, wibracyjny, hydromasaż i masaż ciśnieniowy. Środki o działaniu ogólnym można zastosować pózniej. Przy obciążeniach o charakterze ogólnym należy zastosować głównie środki odnawiające ogólne: sauna, zabiegi wodne całkowite i masaż ogólny. W tym przypadku zabiegi ogólne, w zależności od potrzeb, mogą być wspomagane środkami o działaniu lokalnym. W sytuacji, gdy trening odbywa się dwa razy dziennie, po pierwszym z nich stosuje się przeważnie środki lokalne, po drugim natomiast środki o działaniu ogólnym. Identycznie postępuje się w przypadku dwóch lub więcej startów następujących po sobie. Trzeba mieć na uwadze typ pobudliwości zawodnika, stosując, np. u bardzo pobudliwych zawodników bodzce o małym nasileniu i odwrotnie13. 13 P. Barszowski 2000. Op. cit. 5. Odnowa biologiczna w różnych okresach przygotowania zawodniczego. W rocznym planie ogólnym uwzględnia się potrzeby wynikające z obciążeń treningowych i startów zawodników. Gdy plan ten pokrywa się z jednym cylkem treningowym i ukierunkowany jest na przygotowanie zawodnika do sezonu (jak ma to miejsce w grach zespołowych), to przeważnie dzieli się go na podokresy przygotowania ogólnego, specjalnego, podokres główny (startowy) i przejściowy. Takiego samego podziału można dokonać w przypadku planu odnowy biologicznej. 5.1. Odnowa w podokresie przygotowania ogólnego. W okresie tym dominują treningi o charakterze ogólnym, gdyż kładzie się nacisk na kształtowanie wytrzymałości ogólnej i siłowej. Trening taki obciąża intensywnie układ krążenia, oddechowy, wegetatywny i nerwowo-ruchowy sportowca. Zabiegi odnawiające, odpowiadające tym obciążeniom, czy też objawom zmęczeniowym muszą działać na całe ciało lub ewentualnie miejscowo, gdy dominuje zmęczenie lokalne. Celem nadrzędnym jest tutaj wspomaganie wypoczynku we wszystkich przerwach międzytreningowych. Zalecane jest także aplikowanie dużej ilości zabiegów harujących zwłaszcza rano. Przykładowy schemat postępowania w tym okresie: - chłodne lub ciepło-zimne natryski poranne, zakończone intensywnym automasażem w postaci rozcierania ciała, - ciepło-chłodno-ciepłe naprzemienne natryski bezpośrednio po treningach z przewagą ćwiczeń siłowych; ewentualnie chłodno-ciepło-chłodne w sytuacji dużego przegrzania ciał po wysiłku, - 2-3 razy w tygodniu (3 godz.) kąpiele ciepłe normalne lub mineralne, masaż ręczny (treningowy) lub podwodny; przy intensywnym codziennym treningu można na zmianę stosować ciepłą kąpiel masaż ręczny masaż podwodny, - Ogólne naświetlanie lampą soluks (może być miejscowe), codziennie lub co drugi dzień, - 1 raz na 7-10 dni sauna lub gorąca kąpiel wieczorem (w celu obfitego pocenia)14. W podokresie przygotowania ogólnego powinno stosować się stosować masaż treningowy. Jest on uzupełnieniem treningu (dodatkowo obciąża organizm sportowca). Służy przede 14 K. Gieremek, L.Dec. 2001. Zmęczenie i regeneracja sił. Odnowa biologiczna. Katowice. wszystkim szybszej regeneracji organizmu, zapobiegając tym samym powstawaniu zjawiska przetrenowania oraz różnego rodzaju przeciążeniom. Przy metodzie treningowej ciągłej, interwałowej, a szczególnie w ćwiczeniach szybkościowo- siłowych zabiegi przegrzewające można ordynować nieco częściej, pamiętając o odpowiednio długiej przerwie po treningach na wypoczynek bierny15. 5.2. Odnowa w podokresie przygotowania specjalnego. Zastosowanie elementów treningu specjalistycznego, tj. szybkości, siły specjalnej, wytrzymałości szybkościowej i techniki, może powodować oprócz występowania zmęczenia ogólnego także zmęczenia obwodowego i nerwowo-mięśniowego. Dlatego zaleca się głównie zabiegi lokalne głównie na eksploatowane partie mięśniowe i stawy. Są to: ciepłe kąpiele mineralne, masaże ręczny lub wirowy, ciepłe kompresy. Zabiegi ogólnie przegrzewające organizm stosuje się 1-2, a nawet 3 razy w tygodniu, gdy obciążenia treningowe nie powodują nadmiernego odwodnienia organizmu. W podokresie tym wykorzystuje się głównie masaż treningowy o charakterze lokalnym. W przypadku masażu stawów większość czasu trzeba przeznaczyć na technikę rozcierania. Uzyskuje się dzięki temu elastyczność aparatu więzadłowego i większą zdolność do pracy. W celach profilaktyki przeciążeniowej i urazowej proponuje się uwzględnienie ćwiczeń wyrównawczych16. 5.3. Odnowa w podokresie głównym (startowym). Specjalizuje się niemalże wyłącznym treningiem specjalistyczno-naśladowczym. W tym okresie występują duże obciążenia organizmu sportowca ze względu na częste starty, sprawdziany. Powstają również znaczne obciążenia sfery psychicznej zawodnika. W siatkówce przeciążeniu ulega centralny układ nerwowy i cały narząd ruchu sportwca, nierzadko doprowadzając do przegrzania organizmu. Po meczach lub po treningach wskazane są chłodno-ciepło-chłodne prysznice (w celu likwidacji przegrzania wysiłkowego), a codziennie wieczorem kąpiele ciepłe ogólne zwykłe, mineralne połączone z masażem ręcznym lub masaże podwodne w ciepłej wodzie. Raz w tygodniu sauna lub gorąca kąpiel. Profilaktycznie ze względu na dużą urazowość, jaką niesie ze sobą gra w siatkówkę, należy dodatkowo stosować letnie okłady, kąpiele solankowe, maści rozgrzewające, naświetlania IR. 15 Ibidem. 16 L. Magiera, R.Walaszek. 2007. Op. cit. W okresie tym stosuje głównie masaż przedstartowy. Jego zadaniem jest uzupełnienie rozgrzewki, czyli rozgrzanie w krótkim czasie tych partii mięśniowych, które przede wszystkim będą brały udział w wysiłku. Ponadto masaż ten ma za zadanie doprowadzenie zawodnika do stanu tzw. psychologicznej gotowości startowej (w zależności od potrzeb ma pobudzić lub uspokoić)17. Bardzo ciekawą i łatwą we wdrożeniu praktycznym zasadę zabiegów fizjoterapeutycznych w odnowie biologicznej przedstawili W.U. Awaniesow i J.M. Tałyszew. Zaproponowali oni, bazując na ww. elementach, zastosowanie pewnego klucza , uwzględniającego wielkość obciążeń, okres przygotowania oraz rodzaj uprawianej dyscypliny. Przedstawia się to następująco: 1. Obciążenia treningowe na określone grupy mięśniowe głownie środki OB, jak: masaż wibracyjny, kąpiele wirowe, ciśnieniowy masaż suchy, kąpiele solankowe ciepłe lub gorące, sollux, okłady parafinowe. 2. Obciążenia treningowe o charakterze ogólnym środki o działaniu ogólnym: A. Trening o dużej objętości sauna z użyciem wody, kąpiele całkowite ciepłe lub gorące, bicze szkockie, solanki ogólne, naświetlania. B. Trening o dużej intensywności kontrastowy termicznie prysznic, kąpiele wodne do 360 C, masaż suchy rozluzniający. Z powyższych ogólnych ustaleń, można planować OB. Uwzględniając poszczególne okresy przygotowania zawodnika do startu: - Podokres przygotowania ogólnego preferuje się środki z grupy 2B, jeden lub dwa razy tygodniowo środki z grupy 2A - Podokres przygotowania specjalnego głównie środki z grupy 1, 2-3 razy w tygodniu środki z grupy 2B, a jeden raz na 7-10 dni środki z grupy 2A - Okres główny codziennie z grupy 1 i 2B, jeden raz w tygodniu 2A18. 5.4. Odnowa w podokresie przejściowym. Jest to okres powolnego roztrenowania, regeneracji organizmu oraz ewentualnej rehabilitacji. Zarówno trening, jak i zabiegi OB powinny mieć charakter ogólny. W tym zakresie wykorzystuje się kąpiele solankowe, masaże podwodne i kąpiele borowinowe. Stosowany jest też masaż podtrzymujący, którego zadaniem jest utrzymanie sprawności 17 Ibidem. 18 K. Gieremek, L.Dec. 2001. Op.cit. fizycznej i psychicznej zawodnika. Na ogół wykonuje się masaż całkowity codziennie lub trzy razy w tygodniu (co drugi dzień)19. 19 Ibidem. 6. Ogólna charakterystyka wybranych zabiegów fizjoterapeutycznych w OB siatkarza. Zabiegi fizykalne, kinezyterapeutyczne i mechaniczne wykorzystywane w odnowie biologicznej to różnego rodzaju bodzce, które wywierają określony wpływ na organizm. Do najczęściej wykonywanych należą: - sauna, - okłady parafinowe i kąpiele borowinowe - kąpiele solankowe, - naświetlania promieniami podczerwonymi (IR), - krioterapia, - elektroterapia, - magnetoterapia, - ultradzwięki (UD), - laseroterapia. W opisie poszczególnych zabiegów pominięta zostanie część opisowa urządzeń służących do ich wykonywania. Z racji, iż brak przeciwwskazań w jakimś zabiegu stanowi automatycznie, stanowi automatycznie o wskazaniu do jego wykonania, przedstawione zostaną tylko jedne z nich, w zależności od bezwzględnych wymogów i przydatności do stosowania u zawodników uprawiających siatkówkę. 6.1. Sauna. Kąpiel w saunie stanowi swoiste połączenie zabiegu przegrzewania ciała przy zastosowaniu gorącego, suchego powietrza z okresowym, krótkim oddziaływaniem dużej wilgotności i dużego natężenia pola elektrycznego z następującym po nim zabiegiem ochładzania ciała za pomocą kąpieli powietrznej oraz zimnych zabiegów wodoleczniczych. Ogólne działanie sauny polega na pobudzeniu gruczołów dokrewnych i stymulacji układu odpornościowego, regulacji pracy autonomicznego układu nerwowego, rozluznieniu napiętych mięśni, zrostów i poprawie ruchomości stawów. Sauna powoduje oczyszczenie skóry ze złuszczającego się nabłonka i pobudza gruczoły potowe oraz warstwę rozrodczą naskórka. Następuje wzrost ukrwienia i przemiany materii w mięśniach oraz zwiększenie ich siły. Sauna ćwiczy serce i układ krążenia. Hartuje i zwiększa siły obronne. Regularne cotygodniowe kąpiele w saunie chronią przed infekcjami dróg oddechowych, poprawiają ukrwienie skóry i błony śluzowej dróg oddechowych. Wskazania obejmują stany pourazowe narządu ruchu (kości, stawów, tk. miękkich), wypoczynek po dużych wysiłkach fizycznych i psychicznych oraz zwiększenie wydolności organizmu, hartowanie. Przeciwwskazane jest jakiekolwiek stosowanie sauny pod przymusem, po treningach o charakterze wytrzymałościowym, połączonych z odwodnieniem i podwyższeniem temperatury ciała, tuż przed zawodami. Sportowcy regularnie korzystający z sauny, po zabiegu odczuwają stan rozluznienia, uspokojenia i często dobrego samopoczucia, stąd niejednokrotnie po zakończeniu kąpieli w saunie wskazany jest zdrowy sen20. 6.2. Okłady parafinowe i kąpiele borowinowe. Głównym celem ich stosowania jest zwiększanie efektywności masażu sportowego i uelastyczniania tkanek miękkich narządu ruchu. Silnie i głęboko przegrzewają określone okolice ciała. Oprócz przegrzania dochodzi jeszcze w czasie zabiegu do oddziaływania mechanicznego. Parafina stygnąc kurczy się i wywiera nacisk na daną okolicę. Efektem tego jest zwiększone przekazywanie tkankom ciepła, a dzięki uciskowi naczyń skórnych wolniejsze odprowadzanie ciepła z płynącą krwią. Wskazania obejmują: bóle przeciążeniowe i zmęczeniowe, obrzęki i wzmożone napięcie mięśni, przykurcze tkanek miękkich. Przeciwwskazania obejmują: podwyższona temp. ciała (powyżej 38oC) i osłabienie. Zabiegi borowinowe wykazują identyczne działanie jak parafinowe, z tą jednak różnicą, że w borowinach zawarte są czynne związki chemiczne i ciała o charakterze hormonów zwiększające zdrowotny wpływ zabiegu. Wskazania: stany przeciążeniowe narządu ruchu, zespoły bólowe i nerwobólowe, zapalenia okołostawowe. Przeciwwskazania takie same jak w parafinoterapii21. 6.3. Kąpiele solankowe. Wywołują one wiele różnych reakcji lokalnych i ogólnych. Pod ich wpływem naskórek zostaje rozmiękczony, co działa odświeżająco na organizm, powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych i zwiększenie ukrwienia skóry. Sól działa drażniąco na receptory skórne, zmniejszając pobudliwoć nerwów czuciowych i ruchowych, a takzę wydłużając czas reakcji. 20 G. Straburzyoski i wsp. 2007. Fizjoterapia. Warszawa. 21 J. Szczegielniak i wsp. 2005. Fizykoterapia w praktyce. Skrypt dla studentów kierunku fizjoterapia. Opole. Stąd nie należy stosować ich przed zawodami lub intensywnym wysiłkiem, lecz przed snem w dniu poprzedzającym wysiłek. Ma ona także działanie hartujące. Wskazania: restytucja powysiłkowa, stany wymagające zwiększenia odporności organizmu, nadwaga, rekonwalescencja po długotrwałej kontuzji. Przeciwwskazania jak wyżej22. 6.4. Promieniowanie podczerwone (IR infra-red). Jest jednym z najbardziej popularnych zabiegów cieplnych, zaliczanych do światłolecznictwa. Często stosowany do rozgrzania tkanek, a także wykonywany przed przystąpieniem do masażu sportowego. Pod wpływem IR następuje rozszerzenie naczyń włosowatych skóry i w wyniku tego zwiększa się przepływ krwi tętniczej przez tkanki. Napięcie mięśniowe zmniejsza się, a próg odczuwania bólu podwyższa się. Pobudzone zostają PPM. Wskazania: przewlekłe i podostre procesy zapalne stawów i tkanek miękkich kończyn, stany po urazach kończyn (nie wcześniej jak 48-72 godziny po urazie), przygotowanie do masażu, jonoforezy i ćwiczeń. Przeciwwskazania: gorączka, uszkodzenie skóry i naczyń, świeże urazy grożące krwotokiem, obrzęki23. 6.5. Krioterapia. Krioterapia czyli leczenie zimnem polega na oziębieniu miejscowym (obniżenie temperatury skóry, mięśni i stawów) lub całkowitym (ogólne schłodzenie organizmu). W pierwszej fazie następuje zwężenie naczyń w skórze i tkance podskórnej. Jest to reakcja obronna, chroniąca organizm przed utrata ciepła. W drugiej fazie następuje rozszerzenie naczyn krwionośnych i przekrwienie tkanek. Uzyskuje się w ten sposób działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne, przeciwkrwotoczne, zapobiegające lub ograniczające powstawanie krwiaków pourazowych, zapalnych, obniżenie temperatury tkanek w procesach zapalnych. Wbrew pozorom zabiegi te nie obciążają układy krążenia. Działanie krioterapii: - przeciwbólowe spowodowane zmniejszeniem przewodnictwa we włóknach nerwowych, hamowaniem receptorów w skórze, zmniejszenie wydzielania mediatorów bólu 22 J. Szczegielniak i wsp. 2005. Op. cit. 23 Ibidem. - hamująco na procesy zapalne w wyniku zmniejszenia miejscowej aktywności PM komórek objętych zapaleniem, zmniejszenia reakcji enzymatycznych, zmniejszenia miejscowego ukrwienia tkanki objętej procesem zapalnym - zmiany napięcia mięśni krótkotrwały zabieg (pocieranie lodem) powoduje zwiększanie napięcia, długi zabieg ponad 10 min, lub o temperaturze -1600C powyżej 1 min, powoduje zmniejszenie napięcia mięśni. Wskazania: choroby narządu ruchu, stłuczenia krwiaki, obrzęki po złamaniach i stłuczeniach, choroby reumatyczne, choroby układy nerwowego; w stanach zapalnych ostrych i przewlekłych; w różnego rodzaju bólach obrzękach pourazowych i pooperacyjnych, restytucja zmęczonych mięśni, nadwaga. Przeciwwskazania: otwarte rany, wystające części kostne, zaburzenia czucia, nowotwory, nietolerancję zimna24. 6.6. Elektroterapia. Do najczęściej stosowanych w OB i fizjoterapii po urazach zabiegów należą: jonoforeza, galwanizacja, elektrostymulacja, prądy diadynamiczne i prądy interferencyjne. Stymulacja za pomocą prądu elektrycznego stosowana jest do badania i leczenia tkanki nerwowej i mięśniowej. Stosowana jest powszechnie w terapii fizykalnej do leczenia różnych stanów patologicznych tkanki nerwowo-mięśniowej, polepszania lokalnego krążenia i zdrowienia tkanek, zmniejszenia bólu, zwiększania zakresu ruchu i siły mięśniowej. Wiele różnorodnych czynników fizykalnych stosowanych w terapii charakteryzuje się bardzo ważną wspólną cechę, czyli zdolnością do przyspieszania zdrowienia uszkodzonych tkanek, choć efekt ten powstaje dzięki różnym mechanizmom. Podstawowe efekty uzyskiwane w tkankach podczas działania energii elektrycznej obejmują zmiany chemiczne, pobudzanie skurczu mięśnia i zmianę percepcji bólu, grzanie tkanek przez działanie prądu wielkiej częstotliwości (zmiany są na tyle szybkie, że tkanka pobudliwa nie jest w stanie zareagować na nie). Terapia prądem elektrycznym pobudza zdrowienie przez wykorzystanie skutków bioelektrycznych25. 6.7. Magnetoterapia. Magnetyczne pole małej częstotliwości jest jedną z metod leczenia fizykalnego, które ma działanie przeciw obrzękowe, przeciwbólowe, przeciwzapalne, uspokajające, wpływa 24 J. Szczegielniak i wsp. 2005. Op. cit. 25 G. Straburzyoski i wsp. 2007. Op. cit. również na zwiększenie procesów utylizacji tlenu i oddychania tkankowego, zwiększenie przepływu krwi w naczyniach tętniczych i kapilarach oraz przyśpieszenie procesów gojenia się ran i złamań. Wskazania: złamania kości, urazy mięśni, więzadeł i ścięgien, nerwobóle, trudno gojące się rany, oparzenia, zmęczeniowe wzmożone napięcie mięśni. Przeciwwskazania: ciężkie infekcje pochodzenia wirusowego, bakteryjnego i grzybiczego26. 6.8. Ultradzwięki. Podstawowym efektem działania ultradzwięków na tkanki jest działanie mechaniczne zwane "mikromasażem", a spowodowane jest wahaniem ciśnień w przebiegu fali dzwiękowej. Również bardzo ważna składowa ich działania jest wpływ na biochemie tkanek, prowadzący do ich lepszego utleniania. Zabiegi ultradzwięków maja działanie: - przeciwbólowe - zmniejszające napięcie mięśniowe - rozszerzające naczynia krwionośne - hamujące procesy zapalne - likwidujące tzw. ostrogi piętowe - powstawanie związków aktywnych biologicznie - wpływ na enzymy ustrojowe - hamowanie układu współczulnego - przyspieszenie wchłaniania tkankowego - wyzwalanie substancji histamino podobnych. Wskazania obejmują bóle pleców i krzyża, rwę kulszową, zespół bolesnego barku i łokcia, ostrogę piętową. Przeciwwskazania: choroby naczyń obwodowych, ostre objawy zapalne, stany gorączkowe, niedouczony zrost kostny, zmiany skórne27. 6.9. Laseroterapia. 26 J. Szczegielniak i wsp. 2005. Op. cit. 27 Ibidem. Laser- termin ten oznacza światło zwielokrotnione przez wymuszenie emisji promieniowania. Jest to aparat wytwarzający promieniowanie laserowe (pl). Do biostymulacji medycznej używa sie promieniowania z zakresu światła widzialnego i podczerwieni. Wpływ światła laserowego ma istotny wpływ na struktury komórkowe: stymuluje syntezę kwasów nukleinowych, i wielu białek, zwiększa aktywność niektórych enzymów, powoduje wzrost syntezy ATP. Takie jego działanie ma korzystny wpływ na przebieg leczenia stanów zapalnych i regeneracji tkanek miękkich, na szybkie kształtowanie się kostniny w przełomach złamanych kości. Wskazania: zmiany przeciążeniowe narządu ruchu, ból mięśni, ścięgien, stawów, urazy mięśni i stawów, naciągnięcia, naderwania, przewlekłe zapalenie ścięgna Achillesa. Przeciwwskazaniem do zabiegów światłem laserowym jest wysoka temperatura ciała. 7. Masaż sportowy. Klasyczny masaż sportowy jest formą oddziaływania na organizm sportowca, za pomocą której wykorzystuje się bodzce mechaniczne głównie w postaci ucisku w celu wywołania odczynów fizjologicznych w tkankach, narządach i układach. 7.1. Masaż treningowy. Masaż treningowy zwany jest też masażem przygotowawczym lub kondycyjnym, stosuje się go w okresie całego cyklu treningowo-startowego. Masażysta musi uwzględniać fakt, że poddani zabiegowi zawodnicy obciążeni są intensywnymi ćwiczeniami fizycznymi z dużą liczbą powtórzeń w cyklu treningowym, a także wywierana jest na nich presja psychiczna. Celem wykonania masażu treningowego jest rozwijani zdolności sportowca do pracy, zwiększenie możliwości czynnościowych organizmu oraz modyfikacja działalności regulacyjnych centralnego układu nerwowego. 7.2. Masaż przed zawodami. Masaż przed zawodami wykonywany jest następnego dnia po ostatnim masażu treningowym i stosowany jest do dnia startu. Ma on umożliwić zawodnikowi osiągnięcie możliwie najlepszej gotowości startowej. Celem jego będzie wydobycie z zawodnika maksimum możliwości psychofizycznych po to, aby w pełni gotowości mógł on stanąć do walki sportowej. 7.3. Masaż startowy. Zwany także masażem przedwysyłkowym, mobilizującym i normalizującym. Stosuje się go bezpośrednio przed startem. Ten rodzaj masażu poprzedza rozgrzewkę i daje pozytywne wyniki tylko wtedy, gdy ćwiczenia fizyczne (rozgrzewka) wykonuje się od razu po masażu (3-4 minuty). 7.4. Masaż powysiłkowy. Zwany jest też masażem regeneracyjnym. Przeprowadza się go w przerwie między poszczególnymi startami oraz przede wszystkim bezpośrednio po zawodach sportowych. Zadaniem tego masażu jest doprowadzenie w krótkim czasie organizmu sportowca po dużym wysiłku do stanu prawidłowego. Udowodniono, iż działanie masażu restytucyjnego przewyższa 2-3 krotnie działanie biernego odpoczynku. 7.5. Masaż treningowy w siatkówce. Po każdym treningu wykonywany jest spokojny ale mocny masaż karku i obręczy barkowej, kończyn górnych i dolnych. Ok. 4-5 godzin po ostatnim treningu najlepiej wieczorem). 7.6. Masaż startowy w siatkówce. Stosowany jest krótki, dokładny masaż kończyn dolnych, głównie ścięgien Achillesa, stawów skokowych i kolanowych, mięśni obręczy barkowej i mięśni oddechowych oraz konczyn górnych ze szczególnym uwzględnieniem wszystkich stawów. 7.7. Masaż przed zawodami. Między ostatnim dniem treningu a dniem meczu wykonuje się mocny masaż całkowity celem utrzymania aparatu mięśniowego w optymalnej gotowości do rywalizacji w grze28. 28 L. Magiera, R.Walaszek. 2007. Op. cit.