Szkoła Konstruktorów 14, przy czym Autor lojalnie przyznaje, że pod- godne uwagi i to właśnie oni otrzymają nagro- stawowe obwody obrotomierza zostały skopio- dy i po 6 punktów. Nie zdecydowałem się jed- wane z Internetu (są to skany starego artykułu nak na skierowanie żadnego z nich do Pracow- z Praktycznego Elektronika). Tomek nie napi- ni, ponieważ nie mam uzasadnionej podstawy sał, czy wypróbował układ w swoim pojezdzie, do przekonania, że któryś z Autorów spraw- dlatego nie zdecydowałem się na bliższy opis. dził swój model w rzeczywistych warunkach. Propozycje ekonomizerów trzech ostatnio Fot. 18 Przerywacz Michała Koziaka Podane schematy należy więc potraktować ja- wymienionych Kolegów są jak najbardziej ko inspirację do własnych opracowań. A przy Fot. 19 Model Tomasza Badury wykonywaniu modeli należy obowiązkowo wziąć pod uwagę problem wibracji oraz Rys. 13 zmiennych warunków atmosferycznych. Podsumowanie Cieszę się z dużej liczny modeli (18 fotografii). Jednak tym razem pomimo dużej liczby nade- słanych prac przydzielam mniej nagród i upo- minków, co wiąże się z licznymi usterkami i niedoróbkami. Przypominam, że to jest Szko- ła Konstruktorów. Dlatego najwięcej punktów, upominki i nagrody można zdobyć za niepo- wtarzalne, własne pomysły oraz za praktyczne próby, a nie za powtarzanie typowych rozwią- zań czy przerysowywanie schematów. Cieszę się, że projekty Aukasza Podgórnika i Roma- na Biadalskiego mogłem skierować do Pra- Rys. 14 cowni i ewentualnej publikacji. Wszystkich sympatyków Szkoły gorąco zachęcam do prak- tycznych prób. Cieszę się, że dla wielu uczest- ników podstawową motywacją do udziału w Szkole wcale nie są skromne nagrody i upo- minki, tylko chęć rozwijania swoich umiejętno- ści. Nagrody otrzymują: Tomasz Badura, Mi- chał Koziak i Marcin Wiązania. Upominki otrzymają: Piotr Diaków, Piotr Romysz, Ma- riusz Chilmon, Aukasz Podgórnik i Roman Biadalski. Prawie wszyscy wymienieni z na- zwiska otrzymują punkty (1...6). Autorzy opu- blikowanych projektów otrzymają honoraria. Serdecznie zapraszam do udziału w roz- wiązywaniu kolejnych zadań i do nadsyłania prac w terminie. Wasz Instruktor Piotr Górecki Co tu nie gra? C o t u n i e g r a ? S z k o ł a K o n s t r u k t o r ó w k l a s a I I Co tu nie gra?- Szkoła Konstruktorów klasa II C o t u n i e g r a ? Rozwiązanie zadania 78 celowo, by utrudnić zadanie. Za przedstawio- układ jest naprawdę interesujący, choć zawie- W EdW 8/2002 zamieszczony był schemat ną ideę pomysłodawcy na pewno należy się ra błędy. Oto przykład: Witam, Koncepcja Deszczoostrzegacza , nadesłany jako roz- uznanie. Wielu uczestników podkreślało, że układu ogólnie jest fajna; podoba mi się zwła- wiązanie jednego z wcześniejszych zadań szcza pamięć Autora o zjawisku elektrolizy A Szkoły. Układ pokazany jest na rysunku A. i próba zapobieżenia temu (...). Nie dziwię Autor tego schematu zapewne włożył wie- się też, że analiza układu sprawiła uczestni- le trudu w jego opracowanie. Przyjął ambitne kom duże kłopoty. Pozwólcie, że najpierw założenia, jednak nie do końca uwieńczone ja się trochę pomądrzę, a potem omówię sukcesem. Niemniej główna idea jest jak naj- znalezione przez Was usterki. bardziej prawidłowa: po wykryciu deszczu Przed wielu laty, w epoce tranzystorów, układ na stałe włącza sygnalizator i zdejmuje w literaturze można było spotkać wiele napięcie z czujnika, zapobiegając elektrolizie. układów o bardzo interesującym działaniu, A obwody z tranzystorem T6 miały pełnić ro- uzyskiwanym dzięki różnym chwytom . lę testera baterii, o czym nie wspomniałem Właśnie dzięki takim niekonwencjonalnym Elektronika dla Wszystkich Grudzień 2002 35 Szkoła Konstruktorów rozwiązaniom udawało się czasem w pro- możliwi zatkanie T2. Wartość R2 należałoby Pozwoliłem sobie F ściutkim układzie uzyskać zaskakujące efek- więc zwiększyć co najmniej 10-krotnie. na taki opis, ponie- ty. Pomysłowość niektórych ówczesnych Kolejnym problemem waż zdecydowana D konstruktorów wprawiała w podziw. Oczywi- jest obecność diody D1. Po- większość uczestni- ście na stosowanie chwytów układowych nieważ jest to zwykła dioda ków pogubiła się przy mogą pozwolić sobie tylko doświadczeni krzemowa 1N4148 o napię- próbie analizy tej czę- elektronicy, którzy doskonale potrafią przea- ciu przewodzenia około ści układu. nalizować wszystkie właściwości układu. 0,6V, nawet całkowite A teraz przecho- Inna sprawa, że wiele z takich nieortodo- otwarcie T2 nie daje gwa- dzę do usterek zgło- ksyjnych układów wymagało bardzo staran- rancji, że zatkany zostanie T1, którego napię- szonych przez Was. nego dobierania wartości elementów cie progowe też wynosi około 0,6V. O stanie Słusznie zakwestionowaliście brak rezy- i wzmocnienia tranzystorów, co niekiedy T1 w układzie z rysunku D zadecydowałoby storów w bazach tranzystorów T2, T4, które uniemożliwiało skopiowanie układu za po- kilka czynników, w tym temperatury diody włączone są w pewnym sensie równolegle. mocą posiadanych typowych podzespołów. i tranzystora oraz rozmiary ich złącz. I na tę Sytuacja jest podobna, jak na rysunku Obecnie takich zaskakująco oryginalnych sprawę zwróciło uwagę kilku uczestników, D i rozpływ prądów zależy od temperatury rozwiązań jest coraz mniej, ale za to propo- proponując jako D1 albo diodę germanową, al- obu tranzystorów i geometrii złącz. nowane układy są łatwiejsze do wykonania bo diodę Schottky ego. Propozycja ta na pozór Słusznie stwierdziliście też, że T4 jest i uruchomienia. Prezentowany schemat za- jest sensowna, ale przy bliższym zbadaniu... zbędny. Nie ma potrzeby takiego sterowania wiera przykład niecodziennego rozwiązania Dla ułatwienia generatorem. Układ scalony 4093 powinien E i jednocześnie pokazuje, jak wiele czynni- analizy przyjmijmy być cały czas zasilany, a do sterowania należy ków trzeba uwzględnić przy jego analizie. na początek, że czuj- wykorzystać jedno z wejść bramki. Narysujmy naj- nik będzie zmniej- Tu zdecydowana większość uczestników B pierw obwody wej- szał swą rezystancję zwróciła uwagę, że nawet gdyby układ czujni- ściowe w sposób jak stopniowo, a nie na- ka działał zgodnie z zamiarem Autora, zatka- na rysunku B, pomija- gle, jak zakładali nie tranzystora T1 nie uruchomi generatora. jąc diodę D1. Chwilo- niektórzy. Dla upro- Wykrycie deszczu i zatkanie T1 spowodowa- we naciśnięcie S1 na szczenia przyjmij- łoby wzrost napięcia na kolektorze T1 tylko pewno zatka T2 i wte- my, że jego rezystancja na koniec wynosi zero do 0,6V, bo na tyle pozwolą bazy T2, T4. Ge- dy stan T1 zależeć bę- (zwarcie) i przerysujmy układ do postaci jak nerator na pewno nie zacznie pracy! dzie od rezystancji czujnika. Jeśli czujnik bę- na rysunku E. Na rysunku tym niebieskimi Tylko kilku uczestników zwróciło uwagę, dzie suchy, prąd płynący przez potencjometr strzałkami zaznaczyłem (powolne) zmiany że taki sposób pracy niesie jeszcze inne ryzy- P1 otworzy T1 i tym samym utrzyma T2 w sta- napięcia w poszczególnych punktach, gdy re- ko. W spoczynku, gdy T1 przewodzi, a T4 nie zatkania. Będzie to stan spoczynku. Poja- zystancja czujnika malała. Zwróćmy jednak jest zatkany, bramka jest zasilana przez obwo- wienie się deszczu i obniżenie rezystancji czuj- uwagę, że zmniejszanie się napięcia na bazie dy ochronne wejścia, co ilustruje rysunek G. nika zatka T1, otworzy T2 i... układ się zatrza- T3 będzie go stopniowo zatykać, a więc napię- Jest to jeszcze jeden przykład, że sterowanie śnie. Co ważne, w tym stanie zatrzaśnięcia cie na kolektorze zacznie rosnąć ilustruje to przez kluczowanie napięcia zasilania, zwła- przewodzący tranzystor T2 obniży napięcie na czerwona strzałka, która niedwuznacznie su- szcza od strony masy, jest ryzykowne. czujniku niemal do zera (kilkanaście miliwol- geruje, że w układzie występuje bardzo silne tów napięcia nasycenia), przez co zlikwidowa- ujemne sprzężenie zwrotne. W wersji z rysun- G ny zostanie problem elektrolizy. Oznacza to, że ków B, C występowało silne dodatnie sprzę- tranzystor T3 nie byłby w ogóle potrzebny! żenie zwrotne, które powodowało zatrzaski- Kilka osób doszu- wanie się układu. W układzie z rysunku E do- C kiwało się w sche- datnie sprzężenie zwrotne w ogóle nie wystą- macie zastępczego pi, ponieważ wcześniej wytworzy się stan układu tyrystora. Ty- równowagi na wszystkich bazach napięcie rystor można zastą- będzie wynosić około 0,6V. Wszystkie tranzy- pić parą tranzysto- story będą przewodzić i układ stanie się rów komplementar- wzmacniaczem. Jeśli napięcia na wszystkich nych, a nie dwoma tranzystorami NPN. Obwody bazach będą wynosić około 0,6V, dioda D1 z rysunku A można natomiast narysować w po- w ogóle nie spełni swojej roli, bo napięcia na Ale to nie koniec problemów z generato- staci z rysunku C, i wtedy od razu widać, że jest jej końcach będą jednakowe. Nic nie zmieni rem. Gdyby nawet wejście generatora praco- to... znany z podręczników, klasyczny dwutran- więc zastosowanie diody germanowej czy wało poprawnie, generator nie zacznie pracy. zystorowy przerzutnik bistabilny (RS). Schottky ego. Ujemne sprzężenie zwrotne Podczas pracy na wyjściu bramki na prze- Układ z rysunku B i C nie budzi więk- uniemożliwi wystąpienie sprzężenia dodatnie- mian powinien pojawiać się stan niski i wy- szych zastrzeżeń. Jedynie wartość R2 należa- go, warunkującego pracę według oczekiwań. soki, czyli praktycznie napięcie zasilania łoby zwiększyć i to z dwóch powodów. Po Pomijam tu wpływ zakłóceń, a przy okazji i potencjał masy. Nie dopuści do tego tranzy- pierwsze, przez R2 zawsze płynie prąd zwracam uwagę na brak jakichkolwiek kon- stor T5. Napięcie na bazie T5 nie może spaść o wartości około 0,5...0,6mA, co przy zasila- densatorów odsprzęgających i filtrujących. do zera, tylko od VCC do (VCC-0,6V). Pro- niu z małej baterii jest wartością znaczącą, Trochę inna byłaby sytuacja, gdyby za- ponowaliście włączenie szeregowego rezy- wręcz niedopuszczalnie dużą. Po drugie, jak miast T1 zastosować klasycznego darlingto- stora ograniczającego w obwód bazy T5. wynika z rozważań Autora, duża wartość P1 na , a w roli D1 diodę Schottky ego we- Można też włączyć T5 w układzie wspólne- (kilkaset k&!) oznacza bardzo mały prąd bazy dług rysunku F, co zaproponowało dwóch go kolektora i wtedy rezystor ograniczający T1, rzędu kilku miliamperów. Nic nie wiado- uczestników. Tu jednak należałoby się zasta- nie będzie potrzebny patrz rysunek H. mo o wzmocnieniu prądowym T1. Tak mały nowić, czy przewodzące tranzystory T1A, Oddzielną sprawą są obwody z tranzy- prąd może nie nasycić T1, co z kolei unie- T1B zdołają zatkać T2? storem T6. W oryginalnym układzie dioda Elektronika dla Wszystkich 36 Grudzień 2002 Szkoła Konstruktorów Zenera zupełnie nie Nie miałem wątpliwości przy rozdziale na- to jednak to zmiany stopnia aktywności H będzie pełnić swo- gród, a właściwie drobnych upominków. elektronicznej. Lecz w te wakacje podjąłem jej roli, bo przy Otrzymują je Koledzy, którzy nie skoncentro- decyzję - w miarę możliwości będę wysyłał włączeniu T4 stale wali się na wyłapaniu oczywistych szcze- rozwiązania konkursu Co tu nie gra? . będzie na niej na- gółów (np. trzykrotne oznaczenie D2), tylko I tak oto zaczynam. (...) pięcie zaporowe spróbowali przeanalizować działanie układu, Paweł otrzyma upominek nie za treść za- 0,6V, uniemożli- co wcale nie było proste. Chciałbym zdecydo- cytowanego listu, tylko za analizę usterek wiające przepływ przez J wanie wyróżnić jednego z uczestników, który i propozycję poprawy układu według rysun- nią prądu patrz rysunek napisał m.in.: Ponieważ po raz pierwszy biorę ku K. Wprawdzie i ten układ można nieco J. T6 będzie przy tym udział w Szkole Konstruktorów (i jak na razie uprościć, usuwając R4, D1 oraz podłączając stale otwarty. I tu słusznie dopiero w klasie II), chciałbym się przedsta- brzęczyk wprost do wyjścia bramki i elimi- zwróciliście uwagę na wić kilkoma zdaniami o sobie. Nazywam się nując diodę LED, której przydatność w jasny brak rezystora ogranicza- Paweł Konopacki, i od urodzenia (czyli 17 lat) dzień jest wątpliwa. Powiem szczerze, że jącego prąd diody LED, a Autor nie wspo- mieszkam w Gliwicach. Elektroniką interesuję sam zaproponowałbym podobny schemat. mniał, że miałaby to być dioda migająca. się już od dawna. W dzieciństwie rozkręcałem Zwróćcie uwagę na obwody czujnika, który Z niezacytowanej części oryginalnego opisu wszystkie zabawki wykorzystujące jakieś sil- tylko w przypadku przerzutnika z bramek ze wynika, że układ z tranzystorem T6 ma pełnić niczki, LED-y czy żaróweczki. Po kilku moich szmitem może być włączony w ten sposób, rolę testera baterii, włączanego przez T4 tyl- oględzinach zazwyczaj nic z nich nie zostawa- gwarantujący zanik napięcia na czujniku po ko podczas wykrycia deszczu. Pomijając za- ło, ale moja ciekawość była niepohamowana. zadziałaniu sygnalizatora. Serdecznie zachę- sadność takiego rozwiązania, trudno dociec, Cały czas marzyłem, aby coś zbudować same- cam Pawła i jemu podobnych mniej śmiałych jak miałby działać ten układ kontroli baterii. mu. We wczesnych latach szkoły podstawowej Czytelników do nadsyłania rozwiązań nie Ryzykowne jest też proponowane włączenie wykorzystując kartonowe pudełko, 2 baterie tylko do tej rubryki. P1, ponieważ w skrajnym położeniu nastąpi R6, 2 wyłączniki ścienne, żaróweczkę, 2 diody K zwarcie przez bazę T1 i uszkodzenie zarówno LED (bez rezystorów...:) ) i kilka przewodów, potencjometru, jak i zbudowałem swój pierwszy układ... T1, a w najlepszym Służył mi jako lampka nocna... . Pózniej Punktacja razie rozładowa- przeżyłem fascynację pewną książką o fizyce. Szkoły nie baterii. Na sche- Były tam poruszone ogólnikowo wszystkie Konstruktorów macie trzykrotnie działy, jakimi zajmuje się ta nauka. Było też występuje symbol coś o prądzie elektrycznym i o półprzewodni- Marcin Wiązania Gacki. . . . . . . . 115 M a r c i n W i ą z a n i a 1 1 5 D2, co jednak jest kach. Poznałem wtedy prawo Ohma (ale go Mariusz Chilmon Augustów . . . . . 74 M a r i u s z C h i l m o n 7 4 Dariusz Drelicharz Przemyśl . . . . . 72 D a r i u s z D r e l i c h a r z 7 2 drobiazgiem, nie- nie zrozumiałem) oraz wydawało mi się, że po- Michał Stach Kamionka Mała . . . . 51 M i c h a ł S t a c h 5 1 godnym omawia- jąłem, jak działa tranzystor... Ale tylko mi się Marcin Malich Wodzisław Śl. . . . 44 M a r c i n M a l i c h 4 4 nia. Stwierdziliście, wydawało... . Ciągle czułem w tej dziedzinie Jarosław Chudoba Gorzów Wlkp. 42 J a r o s ł a w C h u d o b a 4 2 Roman Biadalski Zielona Góra . . . 39 R o m a n B i a d a l s k i 3 9 że obwód R3, R4, jakiś niedosyt... . Aż pewnego pięknego dnia Krzysztof Kraska Przemyśl . . . . . . 37 K r z y s z t o f K r a s k a 3 7 D2, D3 w generato- w maju 1998 roku dostałem do ręki taką kolo- Nagrody otrzymują: Paweł Konopacki - Bartłomiej Radzik Ostrowiec Św. . 37 B a r t ł o m i e j R a d z i k 3 7 rze można uprościć rową gazetę - Elektronikę dla Wszystkich . Gliwice, Grzegorz Duplaga - Zabrze, Ja- Jarosław Tarnawa Godziszka . . . . 34 J a r o s ł a w T a r n a w a 3 4 Piotr Wójtowicz P i o t r W ó j t o w i c z i zastąpić jednym I zaczęło się. Ten numer poznałem chyba na kub Wizła - Śrem. 3 3 Wólka Bodzechowska . . . . . . . . . 33 rezystorem. pamięć. Był moją lekturą na całe wakacje. Piotr Romysz Koszalin . . . . . . . . 31 P i o t r R o m y s z 3 1 Dariusz Knull Zabrze . . . . . . . . . . 29 Jak z tego wi- Przeczytałem go chyba we wszystkich możli- Zadanie 82 D a r i u s z K n u l l 2 9 Filip Rus Zawiercie . . . . . . . . . . . 28 F i l i p R u s 2 8 dać, układ należa- wych kierunkach. Wtedy wszystko zaczęło się Na rysunku L pokazany jest układ prostego Michał Koziak Sosnowiec . . . . . . 26 M i c h a ł K o z i a k 2 6 łoby gruntownie wyjaśniać... . Zrozumiałem (z pomocą mojego automatu akwariowego, nadesłany niedawno Rafał Stępień Rudy . . . . . . . . . . . 26 R a f a ł S t ę p i e ń 2 6 Piotr Dereszowski Chrzanów . . . . 24 zmodyfikować. ojca) prawo Ohma, poznałem bramki logiczne jako rozwiązanie zadania 77. Jak zwykle py- P i o t r D e r e s z o w s k i 2 4 Szymon Janek Lublin . . . . . . . . . 23 S z y m o n J a n e k 2 3 Wśród nadesłanych i wiele z dotychczasowych pytań nagle odna- tanie brzmi: Co tu nie gra? Radosław Ciosk Trzebnica . . . . . . 22 R a d o s ł a w C i o s k 2 2 prac znalazłem lazło swoje odpowiedzi. Ale dla Mariusz Ciołek Kownaciska . . . . . 20 M a r i u s z C i o ł e k 2 0 L Jakub Kallas Gdynia . . . . . . . . . . 20 wiele propozycji mnie to było mało! W pazdzier- J a k u b K a l l a s 2 0 Jacek Konieczny Poznań . . . . . . . 20 J a c e k K o n i e c z n y 2 0 poprawy. Niestety, niku poprzedni numer EdW mi Dawid Lichosyt Gorenice . . . . . . . 19 D a w i d L i c h o s y t 1 9 większość z nich się znudził i kupiłem kolejny. Michał Pasiecznik Zawiszów . . . . 18 M i c h a ł P a s i e c z n i k 1 8 Radosław Koppel Gliwice . . . . . . 17 była albo błędna, I był to pierwszy numer z jak R a d o s ł a w K o p p e l 1 7 Aukasz Cyga Chełmek . . . . . . . . . 16 A u k a s z C y g a 1 6 albo co najmniej dotąd nieprzerwanej kolekcji. Jakub Jagiełło Gorzów Wlkp. . . . . 16 J a k u b J a g i e ł ł o 1 6 niedopracowana Dzięki EdW zacząłem wszystko Andrzej Sadowski Skarżysko-Kam. . 16 A n d r z e j S a d o w s k i 1 6 Robert Jaworowski Augustów . . . 15 R o b e r t J a w o r o w s k i 1 5 i nieelegancka. Nie pojmować, zacząłem budować Maciej Jurzak Rabka . . . . . . . . . . 15 M a c i e j J u r z a k 1 5 wiem dlaczego tyl- własne układy, o czym zawsze Ryszard Milewicz Wrocław . . . . . 15 R y s z a r d M i l e w i c z 1 5 ko kilku uczestni- tak bardzo marzyłem. Emil Ulanowski Skierniewice . . . . 15 E m i l U l a n o w s k i 1 5 Bartek Czerwiec Mogilno . . . . . . . 14 B a r t e k C z e r w i e c 1 4 ków zwróciło uwa- A czytając EdW, ciągle się Artur Filip Legionowo . . . . . . . . . 14 A r t u r F i l i p 1 4 gę, że w autono- szkoliłem. Nie wiem tylko, Piotr Bechcicki Sochaczew . . . . . 13 P i o t r B e c h c i c k i 1 3 micznym przyrzą- czemu jak dotąd byłem dosyć Aleksander Drab Zdziechowice . . 13 A l e k s a n d e r D r a b 1 3 Wojciech Macek Nowy Sącz . . . . 13 W o j c i e c h M a c e k 1 3 dzie, jakim ma być biernym czytelnikiem. Anali- Zbigniew Meus Dąbrowa Szlach. . 12 Z b i g n i e w M e u s 1 2 Deszczoostrzegacz zowałem tylko zadania ze Szkoły Konstruk- Jak zwykle proszę o krótkie odpowiedzi. Arkadiusz Zieliński Częstochowa . . 12 A r k a d i u s z Z i e l i ń s k i 1 2 pozostają niewyko- torów, ale niewiele mi z tego wychodziło. Kartki, listy i e-maile oznaczcie dopiskiem Sebastian Mankiewicz Poznań . . . 11 S e b a s t i a n M a n k i e w i c z 1 1 Paweł Szwed Grodziec Śl. . . . . . . 11 P a w e ł S z w e d 1 1 rzystane trzy bram- Żałuję za to bardzo, że nie wysłałem swoje- NieGra82 i nadeślijcie w terminie 45 dni od Marcin Dyoniziak Brwinów . . . . . 10 M a r c i n D y o n i z i a k 1 0 ki kostki 4093. Dla- go pomysłu na dawno temu rozstrzygnięty ukazania się tego numeru EdW. Autorzy naj- Tomasz Gajda Wrząsawa . . . . . . . 10 T o m a s z G a j d a 1 0 czego nie zastoso- już konkurs Podwójny przycisk , gdyż lepszych odpowiedzi otrzymają upominki. Dawid Kozioł Elbląg . . . . . . . . . . 10 D a w i d K o z i o ł 1 0 Piotr Podczarski Redecz . . . . . . . 10 P i o t r P o d c z a r s k i 1 0 wać ich w miejsce stworzony przeze mnie układ był równie Bartek Stróżyński Kęty . . . . . . . . . 10 B a r t e k S t r ó ż y ń s k i 1 0 tranzystorów? prosty, jak te nagrodzone. Nie zmusiło mnie Piotr Górecki Elektronika dla Wszystkich Grudzień 2002 37