POSTPOWANIE CYWILNE I wykład (II) 23.10.2005r. Dr Piszczek Jan 1. POSTPOWANIE CYWILNE I SPRAWA CYWILNA Postępowanie to pewnego rodzaju działanie określonych instytucji. Można wyróżnić kryterium: - podmiotowe czyli jaki podmiot (organ) prowadzi postępowanie jeżeli organ administracji to będzie postępowanie administracyjne, jeżeli organ wymiaru sprawiedliwości, to będzie to postępowanie sądowe. - przedmiotowe jakie sprawy (rodzaje spraw) np. postępowanie cywilne sprawy cywilne, celne, sprawy administracyjne 7*\ Definicja Postępowanie cywilne jest to prowadzona w określonych prawem formach działalność sądów i innych właściwych organów oraz występujących przed tymi organami stron i innych zainteresowanych osób zmierzająca do urzeczywistnienia stosunków prawa cywilnego, rodzinnego i prawa pracy (a także innych spraw objętych postępowaniem cywilnym na mocy przepisów szczególnych np. sprawa gospodarcza) oraz do ochrony wynikających z tych stosunków praw podmiotowych. Zakres postępowania cywilnego to nie tylko działalność sądów, ale też innych organów np. komornik (organ egzekucyjny), notariusz. Postępowanie cywilne działa w dwóch kierunkach: Po pierwsze w kierunku rozpoznania sprawy (postępowanie rozpoznawcze) Po drugie w kierunku wykonania rozstrzygnięcia w rozpoznanej sprawie (postępowanie egzekucyjne) Przepis art.1 kpc (7*) definiuje zakres postępowania cywilnego: Kodeks postępowania cywilnego normuje postępowanie sądowe w sprawach ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, jak również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz w innych sprawach, do których przepisy tego Kodeksu stosuje się z mocy ustaw szczególnych (sprawy cywilne). Wyróżnienie spraw cywilnych opiera się o kryterium materialne pr cywilne, rodzinne i opiekuńcze , pr pracy. Kryterium formalne na podstawie szczególnych przepisów. Te inne sprawy są zbliżone do spraw cywilnych swoją naturą prawną i dlatego powinny być rozpatrywane przez sądy cywilne. Istnieje wątpliwość czy wszystkie sprawy z zakresu prawa pracy to sprawy cywilne to tylko te, które są oparte na równorzędności podmiotów stosunku. (3*) Zbiorcze określenie prawa procesowego cywilnego jest to ogół norm regulujących właściwość sądów i innych organów oraz formy działalności tych organów i występujących przed nimi stron i zainteresowanych osób przy rozpoznaniu i rozstrzyganiu spraw cywilnych oraz przy przymusowym wykonaniu orzeczeń. Istnieje istotne powiązanie między normami postępowania cywilnego (kompetencyjnymi) a normami prawa materialnego albowiem rozpoznawanie i rozstrzygnięcie spraw cywilnych wymaga zastosowania norm prawa materialnego. Prawo materialne w procesie (jego rola) -stanowi podstawę prawną rozstrzygnięcia /może to być pytanie na egz./ W naszym systemie prawnym normy materialno-prawne możemy znalezć w procesie (KPC), a normy proceduralne w przepisach materialnych. W teorii prawa istnieje podział norm na: - substancjalne (normatywne) - i instrumentalne (konstruktywne) Normy normatywne są normami określającymi pewne zasady są to normy prawa materialnego. Normy instrumentalne wskazują sposób postępowania w celu urzeczywistnienia tych zasad. Normy procesowe są normami instrumentalnymi. 1 W prawie cywilnym materialnym , czyli w tych normach normatywnych, większość przepisów ma charakter dyspozytywny, czyli strony mogą sobie regulować w sposób dowolny stosunek prawny. Normy prawa materialnego niekiedy (bardzo rzadko) mają charakter kogenny (bezwzględnie obowiązujący) np. przedawnienie roszczeń W procesie większość norm ma charakter bezwzględny ( imperatywny, kogenny). W procesie bardzo rzadko są normy dyspozytywne np. właściwość przemienna sądu. 2. FUNKCJE POSTPOWANIA CYWILNEGO Postępowanie cywilne jest ulokowane w zakresie władzy sądowniczej działalności jurysdykcyjnej,(czyli działalności orzeczniczej). Wymiar sprawiedliwości jest to działalność sądów polegająca na konkretyzowaniu i realizowaniu norm prawnych w celu ochrony zasad praworządności. Postępowanie cywilne jest częścią wymiaru sprawiedliwości. Funkcje postępowania cywilnego: 1. konkretyzuje i realizuje normy prawne z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy i ubezpieczeń społecznych 2. wydaje zarządzenia, zwolnienia i zezwolenia mające znaczenia prawne 3. dokonuje czynności dokumentacyjno-rejestrowe 4. inne czynności przekazane sądowi na postawie przepisów szczególnych 3. RODZAJE POSTPOWAC CYWILNYCH A. ze względu na kryterium organu przed którym się toczy mamy: 1) postępowanie sądowe a. postępowanie rozpoznawcze - -postępowanie procesowe (sporne ) - postępowanie nieprocesowe ( niesporne) b. postępowanie egzekucyjne 2) postępowanie pozasądowe postępowania cywilne sądowe pozasądowe postępowanie rozpoznawcze postępowanie egzekucyjne postępowanie procesowe (sporne) postępowanie nieprocesowe (niesporne) Poza tymi wszystkimi postępowaniami są postępowania pomocnicze jego rola polega na zabezpieczeniu właściwego przebiegu postępowania rozpoznawczego ale również i egzekucyjnego. np. jak świadek mieszka w Rzeszowie a postępowanie toczy się w Olsztynie to świadka przesłuchuje się w Rzeszowie, odtworzenie dokumentów. Ponadto mówimy o międzynarodowym postępowaniu cywilnym w nim występuje element obcy ( w rozumieniu zagraniczny). 2 Poza kpc uregulowane zostało postępowanie naprawcze i upadłościowe, ale mają tutaj też zastosowanie przepisy kpc; możemy mówić o postępowaniu naprawczym i o postępowaniu upadłościowym. Postępowanie naprawcze tylko w pewnym zakresie toczy się przed sądem a w większości poza nim. Jego celem jest doprowadzenie przez przedsiębiorcę zagrożonego niewypłacalnością do układu z wierzycielami, w którym zrestrukturyzowane zostaną zobowiązania przedsiębiorcy. Postępowanie upadłościowe jest rodzajem postępowania sądowego. Postępowanie naprawcze i upadłościowe zawiera bardzo liczną grupę przepisów prawa materialnego, które zmieniają reguły prawa cywilnego materialnego co do zobowiązań. http://notatek.pl/postepowanie-cywilne-wyklady?notatka Kwestia postępowania polubownego - budzi spór w doktrynie. Co do zasady sąd polubowny musi się kierować regułami procesu cywilnego, ale jeżeli podmioty poddają spór takiemu rozpoznaniu, to mogą wskazać odchylenia od reguł podstawowych procesu cywilnego. PROCES CYWILNY jest to postępowanie, w którym sąd rozpoznaje istniejący między stronami spór prawny w drodze rozstrzygnięcia o przedmiocie sporu stosunku prawnym i wynikających z niego prawach podmiotowych i obowiązkach. Proces cywilny, spór cywilny, DOMINUJE w postępowaniu cywilnym. W związku z tym przepisy tego postępowania mają charakter modelowy, czyli pełnią funkcję legi generali co oznacza, że jeżeli w przepisach dotyczących szczególnych postępowań nie ma regulacji to sięgamy do modelu procesu cywilnego np. postępowanie dotyczące zniesienia współwłasności. W ramach procesu wyróżniamy postępowania odrębne, których jest sporo. Mają one charakter równorzędny (pytanie na egz wymień postępowania odrębne) 1. postępowanie w sprawach małżeńskich 2. postępowanie w sprawach między rodzicami a dziećmi, 3. postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, 4. postępowanie w sprawach o naruszenie posiadania 5. postępowanie w sprawach gospodarczych 6. postępowanie nakazowe 7. postępowanie upominawcze 8. postępowanie uproszczone. Postępowanie nieprocesowe w niektórych sytuacjach nie ma sporu na tle stosunków prawnych, które wymagają jednak rozstrzygnięcia. wnioskodawca wskazuje uczestników postępowania (osoby, które powinny wziąć w nim udział) np. postępowanie spadkowe, postępowanie o ubezwłasnowolnienie W postępowaniu nieprocesowym rozpoznawane i załatwiane są sprawy: 1. zakresu prawa osobowego: o ubezwłasnowolnienie, o uznanie za zmarłego, o stwierdzenie zgonu 2. sprawy z zakresu prawa rzeczowego: o stwierdzenie zasiedzenia, o przepadek rzeczy, o zarząd rzeczą wspólną, o zniesienie współwłasności, o ustanowienie drogi koniecznej i postępowanie wieczystoksięgowe 3. z zakresu prawa spadkowego: zabezpieczenie spadku i spis inwentarza, przyjęcie lub odrzucenie spadku ,ogłoszenie testamentu, wyjawienie przedmiotów spadkowych, przesłuchanie świadków testamentu ustnego, sprawy dotyczące wykonawcy testamentu, zarząd spadku nie objętego, stwierdzenie nabycia spadku, dział spadku, inne sprawy spadkowe. 4. z zakresu zobowiązań: złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego 5. z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego 6. z zakresu przepisów o przedsiębiorstwach państwowych 7. postępowanie rejestrowe W przepisach szczególnych, poza kpc są jeszcze inne postępowania nieprocesowe np.: - sprawy o sprostowanie, unieważnienie i ustalenie treści aktu stanu cywilnego, - sprawy o zmianę nazwiska lub imienia małoletniego dziecka w razie braku porozumienia między rodzicami. Mówi się, że w postępowaniu nieprocesowym nie powstaje spór o prawo, który stanowi istotę procesu cywilnego. Postępowanie nieprocesowe staje się sporne wtedy gdy ktoś wnosi APELACJ. 3