Najokrutniejszym doświadczeniem okresu II W.Ś. byłą martyrologia narodu żydowskiego, machina śmierci stworzona przez hitlerowców, która miała służyć całkowitemu, biologicznemu wyniszczeniu Żydów. Problem ten znalazł odbicie w twórczości wielu pisarzy Borowskiego Nałkowskiej i Krall. Ich osobiste przeżycia z lat wojennych wpłynęły na to że musieli " wyrzucić z siebie" wspomnienia koszmarnych przeżyć, opowiedzieć całemu kurwa światu o zbrodni, w którą wielu ludzi na zachodzie nie chciało uwierzyć . T. Borowski przeszedł piekło obozów koncentracyjnych. Przeżycia z tamtych straszliwych lat opisał w serii opowiadań. Centralnym jej motywem staje się obraz cierpień i śmierci człowieka oraz jego degeneracji moralnej, zatracenia systemu wartości w warunkach obozu. Obóz to dla Borowskiego miejsce , w którym nie tylko się umiera, ale zanim się umrze trzeba trochę pożyć. Niestety życie to jest możliwe dopiero po odrzuceniu wszelkich zasad moralnych. W opowiadaniu "proszę państwa do gazu" na rampie kolejowej rozładowywuje się z bydlęcych wagonów tysiące na wpół żywych Żydów odziera ich ze wszystkiego co z sobą przywieźli i dowozi ciężarówkami do fabryki śmierci czyli do komór gazowych. Opowiadanie "Dzień na harmenzach" obrazuje dzień morderczej pracy więźniów oganianych i bitych przez obozową służbę .Pełnią ją nie tylko Niemcy ale i zaprzedani więźniowie. Opowiadani Borowskiego porównywane są często z "medalionami" Z. Nałkowskiej. Autorka pracowała w komisji badań zbrodni Hitler. Przedstawiła obóz w oparciu o relacje ludzi którzy go przeżyli opisane są w niej drastyczne epizody z życia obozowego podkreśla się duchowe i moralne zniszczenia jakie powoduje stałe obcowanie człowieka ze zbrodnią i śmiercią W opowiadaniu "Wiza" rzeszę kobiet wypędzano na łąkę tam przez całe dnie i noce czekały na śmierć. Na pozostałych nie robiło to już żadnego wrażenia. W opowiadaniu "przy torze kolejowym" autorka opisuje ze pewna młoda żydówka uciekając z transportu została ranna, nikt nie odważył się jej pomóc. Ludzie byli sparaliżowani strachem o własne życie. Opowiadanie "Dr Spanner" mówi o fabryce mydła wyrabianego z tłuszczu ludzkiego. "Zdążyć przed P. Bogiem" H Krall opisuje to co działo się w warszawskim getcie w czasie jego likwidacji. Utwór oparty jest na rozmowie z jednym cudem ocalałym przywódcą powstania w getcie - Markiem Edelmanem. Wyłania się z niej tragedia ludzi którzy niczym nie zawinili a którzy prześladowani byli tylko i wyłącznie za swą narodowość. Niemcy zamknęli w otoczonym murem getcie 1001000 Żydów i w początku 1943 roku przystąpili do likwidacji getta. Wywozili ich do obozów koncentracyjnych. Gdzie masowo ich mordowano, a ciała palono w piecach krematoryjnych. Blisko 4 miliony Żydów zostało unicestwionych prze hitlerowców głównie w obozach zagłady. 23-4-1943 w getcie wybuchło powstanie i mimo pomocy z zewnątrz (AK) nie miało żadnych szans zwycięstwa. Było aktem rozpaczy i próbą godnej śmierci .Niemal wszyscy mieszkańcy getta zostali zabici a cały teren spalono .Ci którzy przeżyli mogą mówić o szczęśliwym zbiegu okoliczności . Wielu przeżyło dzięki pomocy Polaków którzy ukrywali ich i przechowywali narażali własne życie. Problem likwidacji warszawskiego getta stanowi też temat książki K. Moczarskiego "Rozmowy z katem" problem ten ukazany jest z zupełnie innej strony, z punktu widzenia gen, SS Jurgena Stroopa. Autor - były oficer AK uwięziony przez powojenne władze przesiedział z nim 9 mc 1949 w jednej celi. Generał był dowódcą akcji likwidowania warszawskiego getta. Rozmowy ich stały się materiałem książki
Szanowna miss Ola: J
Wiele utworów prozatorskich, filmów, wierszy nawiązuje do hitlerowskich prześladowań Żydów. Z zestawu lektur uderzające są trzy "Rozmowy z katem" Moczarskiego, "Zdążyć przed panem Bogiem" Hanny Krall i "Początek" Szczypiorskiego. "Rozmowy z katem" to wstrząsająca, wręcz niewiarygodna relacja autora, Kazimierza Moczarskiego, który przebywał przez pewien czas w jednej celi z legendarnym katem Żydów, likwidatorem warszawskiego getta - Jurgenem Stroopem. Szokuje nas charakterystyka Stroopa - systematycznego, skrupulatnego mordercy - faszysty, a zarazem "przykładnego" ojca rodziny. Stroop był nieczuły na cierpienia ludzi - i wręcz wzruszał się na wspomnienie swojej pierwszej miłości. Faszyzm ukształtował jego psychikę, książka prezentuje mechanizmy kierujące działaniem SS. Martyrologia Żydów to obraz płonącego getta, opis metod palenia domów, wysadzania Wielkiej Synagogi, w całej swej plastyczności brzmią jak apokaliptyczne wizje zagłady świata Ten sam temat podejmuje reportaż Hanny Krall "Zdążyć przez panem Bogiem". Wywiad z działaczem żydowskiego podziemia w getcie Markiem Edelmanem przybliża realia istnienia Żydów w czasie okupacji. Umschlagplatz, numerki życia, wartość cyjanku i samobójstwa, przygotowanie powstania - to fakty, które prezentuje autorka "Początek" Szczypiorskiego to z kolei powieść o Warszawie lat okupacji i o losach jej mieszkańców. Bohaterowi żydowscy odgrywali tu główną rolę. Łańcuch ludzi łączy się by wydobyć z gestapa Irmę Seideman i uratować Joasię Fichtelbaum z getta. Martyrologię Żydów ukazuje autor opisując ich dzieje. Śmierć Henryka Fichtelbauma w powstaniu w getcie, śmierć jego ojca, próby ucieczki z getta, próby ratowania dzieci żydowskich. Tragizm Żydów ukazuje także w ciągłym poczuciu osaczenia, lęku, reakcji społeczeństwa na widok Żyda, porusza bowiem Szczypiorski także ten problem - stosunku Polaków do tragedii Żydów w czasie II wojny światowej