Polski PrzeglÄ…d Kartograficzny
Tom 43, 2011, nr 4, s. 369 376
DONATAS OVODAS
Katedra Geografi i i Zagospodarowania Przestrzennego, Uniwersytet Wileński
[e-mail]
ALGIMANTAS 
ESNULEVI
IUS
Katedra Geografi i Ogólnej, Lithuanian University of Educational Sciences
[e-mail]
Baza danych wojskowych map lotniczych w krajach bałtyckich
Zar ys t r eś c i. W artykule zaproponowano połą- nawigacji lotniczej w państwach bałtyckich. Baza
czenie wojskowych map lotniczych razem z ich bazÄ…
taka pozwoliłaby na szybką i wiarygodną aktu-
danych. Przedstawiono klasyfikacjÄ™ map lotniczych,
alizację map lotniczych tych państw.
budowÄ™ i informacje atrybutowe baz danych wojsko-
wych map lotniczych oraz bazÄ™ danych potrzebnÄ… do
ich opracowania. Zwrócono ponadto uwagę na prze- 2. Klasyfikacja wojskowych map lotniczych
szkody pionowe, które są ważnymi obiektami na ma-
pach lotów na niskich wysokościach1.
Klasyfi kacja map lotniczych to podział, który
S Å‚ owa kl uczowe: mapy lotnicze, baza danych
jest oparty na przyjętej charakterystyce. Jak
lotniczych, przeszkody pionowe
wszystkie klasyfikacje map, również podział map
lotniczych musi spełniać określone wymagania:
1. Wprowadzenie
 grupy map lotniczych muszą się różnić pod
względem najważniejszych cech,
W 2004 roku, kiedy Litwa wstąpiła do NATO,
 klasyfikacja powinna mieć charakter globalny,
w krajach bałtyckich została utworzona stała
 każdy stopień klasyfikacji powinien uwzględ-
misja kontroli przestrzeni powietrznej, z główną
niać tylko jedno kryterium,
bazÄ… lotniczÄ… na lotnisku w Szawlach (`
iauliai).
 klasyfi kacja powinna być kompletna, czyli
Misja ma za zadanie patrolowanie i zapewnienie
obejmować całą różnorodność map lotniczych,
ochrony przestrzeni powietrznej państw bałtyc-
 klasyfikacja powinna być elastyczna, umoż-
kich. Realizowana jest ona za pomocą myśliw-
liwiać rozszerzenie kryteriów podziału o dodat-
ców z kilku krajów NATO biorących udział na
kowe cechy w celu włączenia nowych grup map
zmianÄ™ w tej misji. W razie potrzeby liczba my-
lotniczych bez naruszania ogólnej struktury kla-
śliwców jest zwiększana. W celu zapewnienia
syfikacji.
powodzenia misji powinny być spełnione liczne
Te same zasady klasyfi kacji stosuje się rów-
wymagania wsparcia logistycznego. Jest to
nież do wojskowych map lotniczych. Kluczową
między innymi dostarczanie wiarygodnych i re-
funkcją tych map jest zapewnienie bezpieczeń-
gularnie aktualizowanych danych przestrzen-
stwa na kolejnych etapach lotu:
nych, opracowanie i aktualizacja map lotniczych,
1) kołowania ze stanowiska postojowego do
a także gromadzenie, przetwarzanie i przecho-
punktu startu,
wywanie danych w bazie. W 2008 roku, dzięki
2) startu i wznoszenia,
współpracy trzech państw bałtyckich, zostały
opublikowane pierwsze mapy lotnicze tych kra- 3) lotu wzdłuż dróg lotniczych,
jów do lotów na niskich wysokościach. Dane są 4) zniżania do rozpoczęcia podejścia do lądo-
obecnie aktualizowane. Podczas prac nad ma- wania,
pami zwrócono uwagę na konieczność opracowa- 5) podejścia do lądowania i ewentualnego nie-
nia wspólnej wojskowej bazy danych na potrzeby
udanego podejścia,
6) lądowania i kołowania do miejsca postoju.
1 Ogólne małoskalowe mapy lotnicze są wy-
O mapach lotniczych pisaliśmy w naszym  Przeglądzie T. 27,
1995, nr 4 oraz T. 28, 1996, nr 1, 2 i 3 (przyp. red.). korzystywane do planowania lotów dalekiego
Donatas Ovodas, Algimantas 
esnulevi%0Å„ius
370
zasięgu. Mapy lotnicze świata są pomocne w lo- Sposób redakcji wojskowych map lotniczych
tach dalekiego zasięgu i ponadto wykorzystywane jest określony w dokumentach standaryzacyj-
do lotów przy krótkim i średnim zasięgu widocz- nych. Standaryzacji podlegają: skale, podstawy
ności (ryc. 1). matematyczne, układy współrzędnych, podział
Ryc. 1. Klasyfikacja map lotniczych
Fig. 1. Classifi cation of air navigation charts
Wojskowe mapy lotnicze są przeznaczone do arkuszowy i grupy tematyczne znaków stosowa-
planowania lotów, nawigacji i kontroli ruchu w por- nych na mapach. Same znaki i typografia są
tach lotniczych. Są również pomocne w osiąganiu w dokumentach normalizacyjnych jedynie przed-
celów operacyjnych (kontrola lotów, loty odrzu- miotem wskazówek. Specjalne mapy lotnicze
towców, loty w połączonych działaniach wojsk mogą ponadto zawierać nieujednolicone znaki
lądowych, lotnictwa i marynarki) oraz służą do lub charakteryzować się zwyczajową typografią.
celów specjalnych (manewrowanie, loty śmigłow- Porozumienie standaryzacyjne  NATO STA-
cem) (E. Sobczyński, J. Pietruszka 2004). NAG 3677 (2000) określa następujące skale woj-
Baza danych wojskowych map lotniczych w krajach bałtyckich
371
skowych map lotniczych: 1:50 000, 1:250 000, wodne: oceany, morza, jeziora, rzeki, kanały,
1:500 000, 1:1 000 000 i 1:2 000 000. Na woj- a także latarnie morskie. Obszary zurbanizowane
skowych mapach lotniczych stosuje się układ i drogi prezentowane są z uwzględnieniem ich
współrzędnych WGS-84. Mapy w skalach 1:50 000 znaczenia orientacyjnego. Ważnym elementem
i 1:250 000 opracowane sÄ… w odwzorowaniu orientacyjnym sÄ… lasy. Na mapach lotniczych
UTM, zaś w mniejszych skalach  w odwzoro- zawsze są przedstawiane granice państwowe.
waniu wiernokątnym Lamberta. Treść lotniczych i lądowych map taktycznych
Układy współrzędnych na wojskowych mapach obejmuje ukształtowanie terenu, sieć wodną,
lotniczych oznaczone są za pomocą różnych ko- roślinność, cywilne obiekty techniczne, miasta
lorów linii siatki: układ współrzędnych UTM jest i granice państwowe. Rzez
ba terenu przedsta-
oznaczony liniami niebieskimi, a system GEOREF wiona jest poziomicami o cięciu 20, 50, 100 i 200
(odwzorowanie Lamberta)  czarnymi. metrów, barwami hipsometrycznymi i cieniowa-
W zależności od przeznaczenia wojskowe niem. Treść hydrograficzna obejmuje morza, je-
mapy lotnicze przyjmują następujące skale: ziora, rzeki, bagna i kanały. Przedstawiona jest
 mapy lotniska 1:50 000, również roślinność i pokrycie terenu: lasy, łąki
 mapy operacyjne i specjalne 1:250 000, i pustynie. Drogi sÄ… klasyfikowane na podstawie
 mapy pilotażu taktycznego i mapy specjalne rodzaju nawierzchni i liczby pasów ruchu, a koleje
1:500 000, na podstawie liczby torów.
 mapy nawigacji operacyjnej 1:1 000 000,
 mapy nawigacyjne 1:2 000 000.
3.2. Treść tematyczna
Format arkusza mapy lotniczej zależy od skali
oraz wielkości i kształtu prezentowanego ob-
Oczekiwania stojÄ…ce przed wojskowymi ma-
szaru. Wymiary nie mogą jednak przekraczać
pami lotniczymi to możliwość szybkiego i popraw-
1100×1500 mm (STANAG 3666 IGEO 2006).
nego odczytania treści. Zadaniem kartografa
Wszystkie wojskowe mapy lotnicze (poza mapÄ…
jest zatem uwzględnienie potrzeb użytkownika
w skali 1:50 000) mają na północy i południu do-
mapy. Na mapach lotniczych stosuje siÄ™ czyste
dane 2 3-centymetrowe zakładki z fragmentami
kolory (czerwony, niebieski) i ich odcienie o róż-
sÄ…siednich arkuszy.
nej intensywności.
Informacje na wojskowych mapach lotniczych
Na mapach operacyjnych wykorzystuje siÄ™
są prezentowane na zgeneralizowanym podkła-
kolor niebiesko-fi oletowy do oznaczania treści
dzie mapy topografi cznej za pomocą znaków
tematycznej ważnej przy nawigacji, jak lotniska,
umownych zgodnie ze standardami i instrukcjami
pomoce radionawigacyjne, światła do nawigacji
technicznymi. Wszystkie wysokości podane są
wzrokowej, przestrzenie zastrzeżone, przeszkody,
w stopach. Nazwy map są w języku angielskim
wysokości maksymalne oraz izogony. Na wojsko-
i językach urzędowych poszczególnych krajów
wych lotniczych mapach specjalnych stosowane
NATO, zaś dobór znaków jest uzależniony od prze-
są różne kolory i ich odcienie do prezentacji na-
znaczenia mapy. Na mapach w skalach 1:500 000
stępujących informacji:
i mniejszych wszystkie informacje tekstowe sÄ…
1. Kolorem niebieskim oznaczono część prze-
tylko w języku angielskim.
szkód lotniczych, portów lotniczych, pomoce
nawigacyjne, instalacje przybrzeżne, linie ener-
3. Zakres treści wojskowych map lotniczych
getyczne, drogi startowe.
2. Kolorem czerwonym pokazane sÄ… przeszko-
3.1. Elementy geograficzne
dy pionowe, większość przeszkód naziemnych,
linie energetyczne, strefy zakazane i ogranicze-
Wszystkie wojskowe mapy lotnicze mają zge- nia przestrzeni powietrznej, obszary o dużej in-
neralizowaną topograficzną treść podkładową. tensywności fal radiowych.
Mapy operacyjne w skali mniejszej niż 1:500 000 3. Barwą fioletową pokazano drogi lotnicze na
pokazują ogólne zarysy ukształtowania terenu. niskich wysokościach w dzień.
Kształt obiektów i ich położenie pokazuje się tylko 4. Na zielono przedstawione są trasy lotów na
w celach orientacyjnych. Formy rzez
by terenu niskich wysokościach w nocy.
są przedstawione za pomocą poziomic i cienio- 5. Barwą pomarańczową oznaczono trasy in-
wania. Na mapach znajdują się duże obiekty spekcji rurociągów przez śmigłowce.
Donatas Ovodas, Algimantas 
esnulevi%0Å„ius
372
W przypadku map lotniczych semantyczne Głównym celem kartografa jest zakodowanie
powiązanie znaków z obiektami lub zjawiskami informacji w taki sposób, aby była jak najlepiej
jest wyrażone za pomocą kształtów izomorficz- zrozumiała dla odbiorców. Próbując określić
nych (dla różnych obiektów naziemnych) lub treść map lotniczych najlepszą z punktu widze-
poprzez zastosowanie kojarzÄ…cych siÄ™ barw nia litewskiej tradycji kartograficznej, przepro-
(barwy znaków dróg lotniczych, stref zakaza- wadzono analizę semiotyczną, która pokazuje
Ryc. 2. Struktura bazy danych wojskowych map lotniczych
Fig. 2. Structure of military air navigation charts database
nych dla ruchu lotniczego). Ponadto poszcze- kilka zmian możliwych do wprowadzenia w za-
gólne znaki mogą być stosowane dla kilku kresie redakcji map lotniczych NATO, w tym
rodzajów obiektów (jeden znak dla wieży i komi- struktury znaków i barw. Badania te stanowią
nów) i obiektów o różnej złożoności (na przy- tylko część analizy kartosemiotycznej map lotni-
kład lotniska). Ze względu na duże obciążenie czych, a ich wyniki mogą stanowić wskazówki
informacyjne, na mapach lotniczych nie stosuje dla litewskich kartografów wojskowych i NATO.
się znaków ikonicznych (obrazkowych).
5. Struktura bazy danych wojskowych map
4. Podstawy semiotyczne map lotniczych
lotniczych
Treść map lotniczych jest określona przez
Do opracowania bazy danych map lotniczych
STANAG-i, chociaż znaki i zakres treści może
wybrano oprogramowanie ArcGIS, które umożli-
być zmieniony przez poszczególne państwa,
wia eksport plików w różnych formatach. Potrzeb-
zgodnie z ich tradycjÄ… kartograficznÄ… i podej-
ny jest tylko jeden operator do administrowania
ściem semiotycznym. Można bez trudu zauwa-
bazą danych, mający pełny dostęp do wszel-
żyć różnice między mapami lotniczymi państw
kiego rodzaju informacji. Baza danych obejmuje
NATO (barwy, znaki, napisy itd.), szczególnie wi-
szeroki zakres informacji (ryc. 2), z dodanÄ… in-
doczne przy zestawieniu map krajów o różnych
formacjÄ… atrybutowÄ… (ryc. 3). Zestawienie tych
szkołach kartografi cznych, np. Stanów Zjedno-
danych pozwala na uzupełnienie bazy takimi in-
czonych i Polski czy Niemiec i Portugalii.
formacjami atrybutowymi, które mogą być przy-
Zwrócono uwagę, że kartografowie podczas
datne przy opracowaniu map lotniczych, a także
opracowywania pierwszych litewskich wojsko-
mogą dostarczać innych informacji do nawigacji
wych map lotniczych odwoływali się nie tylko do
lotniczej.
zaleceń NATO, ale stosowali również rozwiąza-
Dane do bazy danych map lotniczych pocho-
nia redakcyjne innych krajów. W rezultacie otrzy-
dzą z różnych z
ródeł i w razie potrzeby podlega-
mywano mapy, które nie odpowiadały raczej
ją kontroli (ryc. 4). Ma to szczególne znaczenie
tradycyjnej litewskiej semiotyce kartograficznej.
Baza danych wojskowych map lotniczych w krajach bałtyckich
373
podczas zestawiania informacji na temat prze- 6. Weryfikacja przeszkód pionowych
szkód pionowych. Częstość kontroli zależy od
częstości aktualizacji map i ich załączników.
Kluczowym problemem zwiÄ…zanym z opraco-
W przestrzeni nad państwami bałtyckimi nie ob- waniem wojskowej mapy lotniczej jest brak upo-
serwuje siÄ™ nadmiernego ruchu, zatem mapy do
rządkowanych informacji na temat przeszkód
Ryc. 3. Informacje atrybutowe bazy danych wojskowych map lotniczych
Fig. 3. Attribute information of military air navigation charts database
Ryc. 4. Dane potrzebne do wykonania wojskowych map lotniczych
Fig. 4. Required data for set up of military air navigation charts compilation
lotów na niskich wysokościach powinny być ak- lotniczych o wysokości ponad 60 metrów. Pań-
tualizowane co dwa lata lub rzadziej. Ponadto
stwowa Służba Geodezyjna przy Ministerstwie
konieczna jest jednak aktualizacja i publikowanie
Rolnictwa Republiki Litewskiej dysponuje listÄ…
aktualnej listy przeszkód, która byłaby załączni- przeszkód lotniczych o wysokości co najmniej
kiem do najnowszych wydań map. Natomiast
100 metrów, korzystając z danych dostarczo-
stare dane na temat przeszkód powinny być prze- nych przez państwową Agencję Ruchu Lotni-
chowywane przez co najmniej sześć miesięcy.
czego. NATO natomiast wymaga gromadzenia
Donatas Ovodas, Algimantas 
esnulevi%0Å„ius
374
Ryc. 5. Wojskowa mapa niskich lotów 1:500 000. Zachodnia Litwa
Fig. 5. Military Low Flying Chart 1:500 000. West Lithuania
Baza danych wojskowych map lotniczych w krajach bałtyckich
375
danych o przeszkodach o wysokości ponad 60 7. Wnioski
metrów. Te dane powinno zbierać Wojskowe
Centrum Kartograficzne litewskich sił zbrojnych. 1. Opracowanie i wykorzystywanie wspólnej
Centrum może również zarządzać i aktualizo- bazy danych krajów bałtyckich przyniosłoby
wać te dane w jednej bazie danych lotniczych szczególne korzyści w postaci szybkiego opra-
krajów bałtyckich. cowania aktualnych map lotniczych, ponieważ
Tab. 1. Rejestr przeszkód pionowych
Nazwa obiektu Wieża telewizyjna w Wilnie Uwagi
Przeznaczenie budowli Nadawanie sygnału telewizyjnego
Wysokość nad poziom morza 593,3 m /1704,5 stopy
Wysokość nad poziomem terenu 325,5 m/1071,2 stopy
Rodzaj konstrukcji żelbeton
Współrzędne w układzie WGS-84 6167823,2; 565723,4
Rok budowy 1980
Właściciel budynek o znaczeniu krajowym
Nazwisko kontrolera i podpis ImiÄ™, nazwisko
Data kontroli 2010.11.08
W celu opracowania bazy danych przeszkód większość tych map pokrywa swoim zasięgiem
lotniczych powinna być ustanowiona terenowa prawie cały region nadbałtycki. Opracowanie
Wojskowa Sekcja Kartografi czna, która będzie wspólnej bazy danych może opierać się na da-
miała dostęp do informacji z państwowego Cen- nych pochodzących z baz dla cywilnych służb
trum Rejestrów. Sekcja, po otrzymaniu od centrum lotniczych.
informacji o budowie nowych obiektów o wyso- 2. Dane zestawione w jednej wojskowej bazie
kości ponad 60 metrów, będzie w stanie prze- danych państw bałtyckich mogłyby być jedno-
prowadzić terenową kontrolę wysokości i innych cześnie wykorzystywane w różnych systemach
wymaganych charakterystyk nowego obiektu. nawigacji i kontroli. Z tego powodu do jej budowy
Dane na temat przeszkody byłyby wtedy wprowa- powinien być wykorzystany program ArcGIS,
dzone do rejestru, obejmując w ten sposób wszyst- który umożliwia eksport plików do różnych forma-
kie kluczowe informacje atrybutowe (tab. 1). tów. Technologia ta oszczędzałaby czas i jedno-
Zawartość rejestru będzie następnie przenie- cześnie zapewniałaby potrzebne użytkownikom
siona do archiwum bazy danych żeglugi po- formaty danych.
wietrznej. Niezbędna jest terenowa weryfikacja, 3. Terenowa Wojskowa Sekcja Kartograficzna,
ponieważ obecnie nie ma wiarygodnego me- po uzyskaniu dostępu do informacji z Centrum
chanizmu prawnego, który zapewniłby informacje Rejestrów i przedsiębiorstw państwowych, mia-
na temat stanu przeszkód lub zmiany ich wyso- łaby możliwość natychmiastowego zapisu da-
kości. Bazy danych powinny być zastosowane nych na temat nowych obiektów o wysokości
do opracowania map lotniczych i systemów na- powyżej 60 metrów. W ten sposób możliwe by-
wigacji lotniczej. Informacje na temat przeszkód łoby spełnienie wymogów NATO dotyczących
powinny być dostarczane do Państwowej Służby bezpieczeństwa lotów.
Geodezyjnej, państwowego przedsiębiorstwa 4. Baza danych wojskowych map lotniczych
lotniczego i innych organów związanych z bez- krajów bałtyckich może również przynieść ko-
pieczeństwem lotów i nawigacją powietrzną. rzyści cywilnym służbom lotniczym na Litwie,
Informacje te mają duże znaczenie dla lotnic- ponieważ głównym celem jej opracowania jest
twa cywilnego, w szczególności dla lotów tury- zapewnienie bezpieczeństwa zarówno lotom
stycznych. wojskowym, jak i cywilnym.
Donatas Ovodas, Algimantas 
esnulevi%0Å„ius
376
Literatura
STANAG 3677 IGEO, 2000. Standard scales for land
maps and aeronautical charts.
Sobczyński, E., Pietruszka J., 2004, Mapy lotnicze
STANAG 3666 IGEO, 2006. Maximum sizes maps,
(przewodnik). Warszawa: Ministerstwo Obrony Na-
aeronautical charts and other geospatial products
rodowej. Sztab Generalny Wojska Polskiego. (excluding nautical charts).
The Database of Military Aeronautical Charts in Baltic States
Su mma r y
Keywor ds: aeronautical charts, navigation data- Centre which could develop and manage the aeronau-
base, vertical obstacles tical database.
All necessary capabilities have been established by
In 2004, when Lithuania joined NATO, air policing
the Military Mapping Centre and most of technical prob-
mission was established in the Baltic States with cen-
lems concerning collection of vertical obstacles data
tral airbase located in `
iauliai airfield. The mission has
have been solved. Military Mapping Center has a topog-
required a lot of different installations and other items
raphy team which will have access to governmental
functioning as elements of geo-support. Furthermore,
cadastral database in order to field collection and veri-
some special products was needed, such as aeronau-
fi cation of data about vertical obstacles. The Center
tical charts and databases. Unfortunately, these items
will receive information about new buildings and instal-
had not been developed enough due to little require-
lations of over 60 meters high above sea level. It is
ments given from users such as Lithuanian Air Forces
predicted that quantity of this kind of buildings and instal-
and others. Therefore Lithuanian Military Mapping
lations will increase due to policy favorable for renewable
Centre has begun developing Low Flying Chart for
energy sources (covering wind mills and wind farms).
Lithuanian territory which is a component of Baltic Low
After cameral works the team will reach the particu-
Flying Chart. The first edition was produced and printed
lar obstacle and conduct all necessary measurements
in 2008 as a result of successful cooperation of three
which include e.g. coordinates, height above land and
Baltic States. Some other products for air mission sup-
sea level. Logbook will be applied in order to collect
port are being developed.
and store all necessary information: type of construc-
In order to provide complete, up to date Aeronauti-
tion, material of construction, belongings and other
cal Charts and other products of the mission support,
characteristics which will be helpful for users, the da-
as well as ensure safety fl ying is military aeronautical
tabase and maps elaboration. Photo pictures will also
database. It facilitates gathering, processing and storing
be taken. The logbook will then be stored in ArcGIS
geodata. The key issue while developing the database
database and will be ready to be exported to other file
is information about vertical obstacles. Information
formats. The team will have a duty to check existing
concerning obstacles above 100 meters high is col-
buildings and installations regularly since this informa-
lected for civilian purposes by Air Navigation. This in-
tion is very important for flight safety. The main user of
stitution provides these aeronautical data to National
military aeronautical database will be the Lithuanian
Land Service which is a main cartography, cadastre and
Armed Forces and NATO countries. Civilian govern-
geodesy policing institution in Lithuania. According to
mental institutions will also have possibilities to access
NATO requirements data for Low Flying Charts and
data under special agreement. Data will be useful for
other products which support flight on low levels
elaboration of up to date aeronautical charts and various
should include information about vertical obstacles of
navigation systems.
over 60 meters high above sea level. This information
could be collected by Lithuanian Military Mapping Translated by authors