RENESANS (od XIV w. do XVI w. w Europie Zach. Od XV w. do XVII w. w Polsce)



·Model czÂÅ‚owieka i obywatela w twórczoÅ“ci M. Reja, A.F. Modrzewskiego i J. Kochanowskiego ·Koncepcje naprawy kraju wedÂÅ‚ug A.F. Modrzewskiego i Piotra Skargi. ·RenesansowoÅ“ÃÅš fraszek ·PieÅ“ni - filozofia Âżycia ·Treny - dramat ojca, poety, filozofa ·Shakespeare - cechy dramatu ·Nurty



Model czÂÅ‚owieka i obywatela w twórczoÅ“ci M. Reja, A.F. Modrzewskiego i J. Kochanowskiego



M. Rej w dialogu "Krótka rozprawa miêdzy trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem" krytykuje stosunki miêdzyludzkie. Wstêp zachêca czytelnika do refleksji. Autor zarzuca du-chowieÃÄ…stwu pychê, lenistwo, chciwoÅ“ÃÅš, zaniedbywanie obowiÂÄ…zków, nie odprawianie poran-nych mszy i czynienie jarmarków z odpustów. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dÂÄ…ÂżÂÄ…cego do wÂÅ‚adzy, gÂÅ‚upiego. Szlachta nie interesuje siê sprawami chÂÅ‚opa. Rej godzi w ciemnotê, zacofa-nie stanu chÂÅ‚opskiego. Jest jednak przeciwny paÃÄ…szczyŸnie. SpoÂÅ‚eczeÃÄ…stwo okreÅ“la - "KsiÂÄ…dz pana wini, pan ksiêdza, a nam prostym zewszÂÄ…d nêdza".

"ÂÅ»ywot czÂÅ‚owieka poczciwego" ma charakter parenetyczny, skÂÅ‚ada siê z 3 ksiÂÄ…g poÅ“wiêco-nych Âżyciu szlachcica od dzieciÃÄ…stwa do staroÅ“ci. Egzemplum ziemianina stanowi ten, który nie tylko przynaleÂży do swego stanu, lecz stara siê wypeÂÅ‚niaÃÅš codzienne obowiÂÄ…zki z rozsÂÄ…d-kiem, cnotÂÄ… i uczciwoÅ“ciÂÄ…. Rej za obowiÂÄ…zek uwaÂża sÂÅ‚uÂżbê obywatelskÂÄ…. Bogactwo rodzi py-chê i pochlebców - szlachcic powinien byÃÅš sprawiedliwy, unikaÃÅš materialnych poÂżÂÄ…daÃÄ… i gniewu. Autor ukazuje umiÂÅ‚owanie do Âżycia zgodnego z cyklami natury (epikureizm). Ziemia-nin odczuwa radoÅ“ÃÅš, gdy wraz z rodzinÂÄ… przechadza siê w ogrodzie czy sadzie. Gospodarz korzysta z bogactw przyrody - uprawy roli, ÂÅ‚owiectwa. U kresu Âżycia odczuwa zadowolenie z dzieci, wnuków, oczekuje Å“mierci bez dramatycznych rozterek, gdyÂż "pokój czyniÂÅ‚ na ziemi".

A.F. Modrzewski odwoÂÅ‚ywaÂÅ‚ siê do Biblii i filozofii staroÂżytnych (Platona, Cycerona). GÂÅ‚o-siÂÅ‚, iÂż obywatele (równieÂż wÂÅ‚adca) powinni byÃÅš równi wobec prawa. WykazywaÂÅ‚ koniecznoÅ“ÃÅš ksztaÂÅ‚cenia mÂÅ‚odzieÂży. Edukacja miaÂÅ‚a byÃÅš podporzÂÄ…dkowana instytucji Å“wieckiej. Zniesione winny byÃÅš powinnoÅ“ci feudalne. Modrzewski byÂÅ‚ zwolennikiem pacyfizmu - tylko udziaÂÅ‚ w walce obronnej byÂÅ‚ szczytnym obowiÂÄ…zkiem.

J. Kochanowski w "PieÅ“ni XIX" ("PieÅ“ÃÄ… o dobrej sÂÅ‚awie") zaznacza, iÂż Bóg odróÂżniÂÅ‚ ludzi od zwierzÂÄ…t, dajÂÄ…c im rozum i mowê, Dlatego teÂż, kaÂżdy winien sÂÅ‚uÂżyÃÅš krajowi poprzez swe talenty (stoicyzm). Kto ma dar wypowiadania siê, powinien pouczaÃÅš innych. Kto jest mêÂżny - walczyÃÅš w obronie wiary i ojczyzny. WiêkszÂÄ… wartoÅ“ÃÅš ma oddanie Âżycia za sÂÅ‚awê, niÂż Å“mierÃÅš w zapomnieniu. "PieÅ“ÃÄ… XII" ujmuje cnotê jako dobro najwyÂższe obywatela. Apel walki, wy-zbycia siê egoizmu, Kochanowski skierowaÂÅ‚ w "PieÅ“ni o spustoszeniu Podola", po klêsce Pol-ski z TurcjÂÄ…. OkreÅ“la postawê Polaka - "przed szkodÂÄ…, i po szkodzie gÂÅ‚upi". We fraszce "O kaznodziei" krytykuje obÂÅ‚udê duchowieÃÄ…stwa, które gÂÅ‚osi ideaÂÅ‚y, tylko z powodu wynagrodze-nia. KsiêÂża nie chcÂÄ… ÂżyÃÅš wedÂÅ‚ug przykazaÃÄ…. PijaÃÄ…stwo, skÂÅ‚onnoÅ“ÃÅš do biesiad, atakuje utwór "O doktorze Hiszpanie". Model Âżycia renesansowego humanisty prezentuje fraszka "Do gór i la-sów". Podmiot wspomina podróÂże (Francja, Niemcy, WÂÅ‚ochy) oraz Âżycie Âżaka, rycerza, dwo-rzanina i ksiêdza. CzÂÅ‚owiek powinien korzystaÃÅš z chwili. "O Âżywocie ludzkim" stwierdza, iÂż dobra ziemskie sÂÄ… przemijajÂÄ…ce, poniewaÂż Å“wiatem i czÂÅ‚owiekiem wÂÅ‚ada Fortuna.



Koncepcje naprawy kraju wedÂÅ‚ug A.F. Modrzewskiego i Piotra Skargi.



Traktat "O poprawie Rzeczypospolitej" A.F. Modrzewskiego skÂÅ‚ada siê z piêciu ksiÂÄ…g. W ksiêdze "O obyczajach" mowa jest o senatorze, którego sÂÄ…dy powinny opieraÃÅš siê na uczci-woÅ“ci, rozumie, prawie moralnym i boskim. Poruszony zostaje problem kary za zabójstwo. Modrzewski potêpia sytuacjê, w której szlachcic za zabicie chÂÅ‚opa pÂÅ‚aci grzywnÂÄ…, a odwrotnie - chÂÅ‚op - karÂÄ… Å“mierci. Podobny problem - odpowiedzialnoÅ“ci przed prawem, ze wzglêdu na przynaleÂżnoÅ“ÃÅš stanowÂÄ… - porusza w czêœci "O prawach". Bogaty szlachcic i plebejusz pobili mniej zamoÂżnego szlachcica, doprowadzajÂÄ…c do jego Å“mierci. SÂÄ…d nie miaÂÅ‚ prawa ukaraÃÅš obu zabójców - stracono chÂÅ‚opa, a szlachcic pozostaÂÅ‚ wolny. Ksiêga "O wojnie" wyraÂża dezapro-batê wobec zniszczeÃÄ… wojennych. Twierdzi, Âże ofiarami wojny sÂÄ… najuboÂżsi, a ci którzy sÂÄ… jej sprawcami (moÂżnowÂÅ‚adcy) nie ponoszÂÄ… wiêkszych szkód. ÂÅ»adne korzyÅ“ci nie usprawiedliwiajÂÄ… szkód jakie przynosi wojna. CzêœÃÅš "O koÅ“ciele" prezentuje poglÂÄ…d, iÂż w soborze powinni uczestniczyÃÅš nie tylko duchowni, ale i Å“wieccy. Delegowani muszÂÄ… mieÃÅš gruntowne wyksztaÂÅ‚-cenie i wyzbyÃÅš siê stronniczoÅ“ci, gdyÂż podejmujÂÄ… decyzje istotne dla caÂÅ‚ego spoÂÅ‚eczeÃÄ…stwa KoÅ“cioÂÅ‚a. W ksiêdze "O szkole" apeluje o finansowanie oÅ“wiaty. WyraÂża poglÂÄ…d, Âże nauczy-ciel winien byÃÅš wynagradzany na równi z lekarzami, prawnikami.

Modrzewski, podobnie jak autor "PochwaÂÅ‚y gÂÅ‚upoty", Erazm z Rotterdamu, wierzy w pier-wotnÂÄ… dobroÃÅš natury ludzkiej, którÂÄ… udoskonala rozum, wiara i karnoÅ“ÃÅš wobec przykazaÃÄ… bo-skich. Frycz stworzyÂÅ‚ optymistycznÂÄ… wizjê paÃÄ…stwa sprawnie funkcjonujÂÄ…cego, dziêki silnej wÂÅ‚adzy. MiaÂÅ‚a by ona kontrolowaÃÅš zlaicyzowane szkolnictwo, pieczê nad chÂÅ‚opami, prawo-rzÂÄ…dnoÅ“ÃÅš, tolerancjê religijnÂÄ…. Autor domagaÂÅ‚ siê odÂÅ‚ÂÄ…czenia KoÅ“cioÂÅ‚a polskiego od papiestwa i ograniczenia jego roli w paÃÄ…stwie. Traktat prezentuje tendencje demokratyczne.

Piotr Skarga w oÅ“miu "Kazaniach sejmowych" ukazuje szeÅ“ÃÅš chorób Rzeczypospolitej. Pierwsza - brak miÂÅ‚oÅ“ci do kraju, dbanie o wÂÅ‚asne sprawy; druga - niezgoda polityczna i spory sÂÄ…siedzkie; trzecia - lekcewaÂżenie religii i tolerowanie herezji; czwarta - osÂÅ‚abienie wÂÅ‚adzy królewskiej; piÂÄ…ta - nieprzestrzeganie prawa; szósta - "grzechy jawne" (mêÂżobójstwo, paÃÄ…sz-czyzna, grabieÂż dóbr publicznych, marnotrawstwo majÂÄ…tku na biesiady, stroje). Autor nawiÂÄ…-zaÂÅ‚ do pieÅ“ni Horacego, przyrównujÂÄ…c RzeczpospolitÂÄ… do okrêtu. Skarga byÂÅ‚ jezuitÂÄ…; przeciw-nikiem reformacji. PoglÂÄ…dy jego byÂÅ‚y radykalne. DomagaÂÅ‚ siê peÂÅ‚ni wÂÅ‚adzy dla Zygmunta III, odebrania sejmowi ustawodawstwa, usuniêcia protestantów z Âżycia politycznego, uniewaÂżnie-nia konfederacji warszawskiej, zwiêkszenia roli katolicyzmu jako podstawy moralnoÅ“ci.



RenesansowoÅ“ÃÅš fraszek



Fraszka - (wÂÅ‚. Frascio) - gaÂÅ‚ÂÄ…zka, figlik, facecja - krótki, Âżartobliwy utwór, wywodzÂÄ…cy siê od staroÂżytnego epigramatu. J. Kochanowski podejmuje szeroki krÂÄ…g tematyczny: Âżycie dworskie ("Do gór i lasów"), kobiety i miÂÅ‚oÅ“ÃÅš ("Do dziewki", "Raki", "Do Hanny"), przyroda ("Na lipê"), przywary ludzkie ("O kapelanie", "Na naboÂżnÂÄ…"), wydarzenia w kraju ("Na sokalskie mogiÂÅ‚y", "Na most warszewski"), twórczoÅ“ÃÅš ("Do fraszek", "Na dom w Czarnolesie"), refleksje ("Do snu").

Ich renesansowoÅ“ÃÅš polega na podporzÂÄ…dkowaniu idei humanizmu. Zgodnie z duchem reformacji wyraÂżajÂÄ… refleksje na temat narodu; patriotyzmu. Autor wykorzystuje filozofiê stoickÂÄ… i epikurejskÂÄ…. NawiÂÄ…zuje do wÂÄ…tków i postaci mitologicznych (Labirynt, Fortuna, Ariadna, Proteus). Fraszki cechuje bogactwo formy (róÂżnice w rozmiarze wiersza od 5- do 13-zgÂÅ‚oskowca, stosowanie przerzutni, ukÂÅ‚adu stroficznego lub wiersza stychicznego, ciÂÄ…gÂÅ‚ego). Kochanowski posÂÅ‚uguje siê kalamburem - wieloznacznoÅ“ciÂÄ… wyrazów. Istnieje róÂżnorodnoÅ“ÃÅš nastrojów (Âżart, satyra, refleksja).



PieÅ“ni - filozofia Âżycia



Gatunek pieÅ“ni wywodzi siê ze staroÂżytnoÅ“ci. Jest utworem zrytmizowanym o róÂżnej tema-tyce - patriotycznej, obywatelskiej, refleksyjnej, filozoficznej, dziêkczynnej.

"PieÅ“ÃÄ… IX" ("Chcemy sobie byÃÅš radzi") odwoÂÅ‚uje siê do filozofii epikurejskiej. Szczêœcie czÂÅ‚owieka polega na doznawaniu przyjemnoÅ“ci - obraz biesiady przy winie i muzyce. Wobec ulotnoÅ“ci szczêœcia, naleÂży z niego korzystaÃÅš nie zwaÂżajÂÄ…c na przyszÂÅ‚oÅ“ÃÅš, którÂÄ… zna tylko Bóg. Kochanowski upomina, aby wykorzystywaÃÅš Âżycie umiarkowanie i rozwaÂżnie. CzÂÅ‚owieka nur-tuje nie dajÂÄ…cy przewidzieÃÅš siê rozumem los, zmienne szczêœcie - Fortuna. Nie moÂże uwolniÃÅš siê spod jej Å“lepych praw. Samotna walka z losem jest niemoÂżliwa - czÂÅ‚owiek powinien zaufaÃÅš Bogu, jako przeznaczeniu. Celem Âżycia jest "szczêœcie stateczne", osiÂÄ…gniête przez cnotê.

"PieÅ“ÃÄ… IX" ("Nie porzucaj nadzieje") nawiÂÄ…zuje do filozofii stoickiej. Postawa wobec Âżycia nie powinna byÃÅš zaleÂżna od okolicznoÅ“ci; od otoczenia. CzÂÅ‚owiek przeÂżywa cierpienie, które jednak kiedyÅ“ mija, nadchodzÂÄ… lepsze dni. Jednostka zdana jest na dziaÂÅ‚anie Fortuny - prze-mijanie. Przemiany pór roku obrazujÂÄ… cyklicznÂÄ… radoÅ“ÃÅš i troskê ludzkÂÄ…. Aby czÂÅ‚owiek byÂÅ‚ szczêœliwy - musi cierpieÃÅš. Wiara moÂże sprawiÃÅš, iÂż los bêdzie siê ukÂÅ‚adaÂÅ‚ w szczêœcie.

PochwaÂłê spokojnego Âżycia na wsi zawiera "Panna XII" ("Wsi spokojna, wsi wesoÂÅ‚a, który gÂÅ‚os twej chwale zdoÂÅ‚a") - Kochanowski uwaÂża, iÂż czÂÅ‚owiek Âżyje uczciwie, poboÂżnie i bez-piecznie. Dalekie sÂÄ… tu problemy dworu, wypraw podróÂżników. Uwagê skupia praca na roli, w sadzie, pasiece lub jako pasterz. Zapewnia ona radoÅ“ÃÅš obcowania z przyrodÂÄ… (ÂÅ‚owienie ryb, myÅ“listwo, sÂÅ‚uchanie odgÂÅ‚osów natury) oraz dostatek. MÂÅ‚odzieÂż przebywajÂÄ…c na wsi zdoby-wajÂÄ… szacunek dla innych i przywykajÂÄ… do skromnego, umiarkowanego Âżycia.



Treny - dramat ojca, poety, filozofa



"Tren I" wprowadza w cierpienie ojca po stracie 2,5-letniej Urszulki. Istnieje nagromadze-nie sÂłów nacechowanych emocjonalnie (pÂÅ‚acze, ÂÅ‚zy, troski, wzdychania, Âżale, frasunki). Od sÂłów "próÂżno pÂÅ‚akaÃÅš" podmiot rozwaÂża, czy przyjÂÄ…ÃÅš postawê zwykÂÅ‚ego czÂÅ‚owieka - ukazywaÃÅš ból, czy zgodnie z filozofiÂÄ… stoickÂÄ… tÂÅ‚umiÃÅš przeÂżycia.

"Tren VI" dokonuje hiperbolizacji talentu twórczego Urszuli. Ojciec przyrównuje jÂÄ… do Safo-ny. MiaÂÅ‚ nadziejê, iÂż córka przejmie lutniê poetyckÂÄ…. Przedstawione zostaje poÂżegnanie dziec-ka z rodzicami.

"Tren IX" odwoÂÅ‚uje siê znów do filozofii stoickiej - "mÂÄ…droÅ“ci". Podmiot wÂÄ…tpi w jej praw-dziwoÅ“ÃÅš. Rozum nie daje wewnêtrznej harmonii wobec cierpienia. Kochanowski wykazuje, iÂż czÂÅ‚owiek nie jest w stanie wyzbyÃÅš siê swej wraÂżliwej natury - przeÂżywa Å“mierÃÅš córki jak wielu innych ludzi. Podobnie w "Trenie XI" cnota jest fraszkÂÄ…, czymÅ“ bÂÅ‚ahym.

"Tren X" ujawnia kryzys religijny. Podmiot pyta o sposób pozagrobowego istnienia. Brak jest na nie odpowiedzi ze strony systemów chrzeÅ“cijaÃÄ…skiego, platoÃÄ…skiego i mitologicznego. Po-jawiajÂÄ… siê okreÅ“lenia miejsc ostatecznych: "raj", "czyÅ“ciec", "miejsce nadniebne", "szczêœliwe wyspy", "zdrój niepomny". Kochanowski nawiÂÄ…zuje do platoÃÄ…skiego motywu powrotu dusz po Å“mierci, do miejsc w których przebywaÂÅ‚a przed wcieleniem. Wreszcie wÂÄ…tpi w byt poza-grobowy ("GdzieÅ“kolwiek jest, jeÅ“liÅ“ jest"). W "Trenie XI", autor, stosujÂÄ…c przerzutniê ("ÂÅ»aÂÅ‚oÅ“ci! Co mi czynisz? Owa juÂż oboje mam straciÃÅš: i pociechê, i baczenie swoje?"), zmie-nia postawê; pragnie wyjÅ“ÃÅš z kryzysu. Oniryczny "Tren XIX" ukazuje matkê poety, trzymajÂÄ…cÂÄ… na rêkach Urszulê, pocieszajÂÄ…cÂÄ… i wzywajÂÄ…cÂÄ… do równowagi miêdzy rozumem i emocjami.

Tren jest gatunkiem biblijnym. ByÂÅ‚ zastrzeÂżony dla osób znanych i zasÂÅ‚uÂżonych. Kochanowski jako renesansowy indywidualista zerwaÂÅ‚ z tÂÄ… reguÂÅ‚ÂÄ…. Idealizuje córkê - sÂÅ‚owik, oliwka, Safona. Dziecko jest impulsem do rozrachunku z wiarÂÄ… w ÂÅ‚ad Âżycia, w cnotê. Prowadzi go do buntu; przekonania o klêsce niezawinionej, cnocie nie nagradzanej. Postawa ojca zmienia siê - ko-chajÂÄ…cy, cierpiÂÄ…cy, tracÂÄ…cy ideaÂÅ‚y, powracajÂÄ…cy do równowagi duchowej.



Shakespeare - cechy dramatu



W. Shakespeare jest autorem dramatu "Makbet". GÂłówny bohater i jego przyjaciel Banko wygrali bitwê z Norwegami. Czarownice przepowiedziaÂÅ‚y, iÂż Makbet zostanie panem Kawdo-ru, nastêpnie królem, a potomkowie Banka obejmÂÄ… tron póŸniej. W podziêkowaniu za obronê ojczyzny, król Szkocji, Dunkan, nadaÂÅ‚ Makbetowi funkcjê namiestnika oraz postanowiÂÅ‚ zÂÅ‚oÂżyÃÅš mu wizytê na zamku. Lady Makbet dowiedziaÂÅ‚a siê o przepowiedni i nakÂÅ‚oniÂÅ‚a mêÂża do za-bójstwa króla. Makbet popeÂÅ‚niÂÅ‚ zbrodniê, która zrodziÂÅ‚a w nim przeraÂżenie i zaÂÅ‚amanie. Winnymi spisku stali siê synowie Dunkana, Malkolm i Donalbein oraz sÂÅ‚uÂżba. Makbet postanowiÂÅ‚ zabiÃÅš Banka i jego syna. Ten ostatni zdoÂÅ‚aÂÅ‚ uciec. Makbet po kolejnej przepowiedni, stwierdziÂÅ‚, iÂż musi kroczyÃÅš drogÂÄ… zbrodni - wydaÂÅ‚ polecenie zabicia Âżony i dzieci Makdufa. OddziaÂÅ‚y angielskie wraz z Makdufem, Malkolmem i jego wujem Siwardem uderzyÂÅ‚y na zamek. Makbet zginÂÄ…ÂÅ‚ z rÂÄ…k Makdufa, a królem Szkocji zostaÂÅ‚ Malkolm.

Dramat elÂżbietaÃÄ…ski sprzeciwiaÂÅ‚ siê klasycznym reguÂÅ‚om: ÂÅ‚amaÂÅ‚ zasadê trzech jednoÅ“ci (miejsca, czasu i akcji), wprowadziÂÅ‚ scenê zbiorowÂÄ…, zrezygnowaÂÅ‚ z chóru. Kompozycja opie-raÂÅ‚a siê na podziale na akty i sceny (bez prologu i epilogu). Tematyka zaczerpniêta byÂÅ‚a z hi-storii, nie z mitologii. Wprowadzono sceny drastyczne (ukazujÂÄ…ce emocje). ZÂÅ‚amana zostaÂÅ‚a zasada decorum (jêzyk staÂÅ‚ siê potoczny, komizm poÂÅ‚ÂÄ…czony z powagÂÄ…). Dramat szekspirow-ski posÂÅ‚uguje siê elementami fantastycznymi. Zawiera przesÂÅ‚anie moralne. Budzi uczucia i wyobraŸniê, antyczny - katharsis - litoÅ“ÃÅš i trwogê. Bohatera nie cechuje fatum, ma moÂżliwoÅ“ÃÅš Å“wiadomego, wolnego wyboru. Jest on skÂłócony z otoczeniem i sumieniem. Makbet to postaÃÅš dynamiczna - poczÂÄ…tkowo wzorowy rycerz, póŸniej ÂżÂÄ…dza wÂÅ‚adzy przeÂÅ‚amuje osobowoÅ“ÃÅš i czyni z niego zdrajcê. Zbrodnia pociÂÄ…ga za sobÂÄ… kolejne przestêpstwa, zostaje sÂÅ‚usznie ukara-na. W dramacie antycznym postaÃÅš jest statyczna, kieruje siê altruizmem, ponosi karê niewin-nie. Bohatera cechowaÂÅ‚ apsychologizm - zmiennoÅ“ÃÅš, ÂÅ‚atwoÅ“ÃÅš popadania w skrajne emocje - od wiernoÅ“ci do zdrady, od miÂÅ‚oÅ“ci do nienawiÅ“ci.



Nurty



Humanizm - dÂÄ…Âżenia do wszechstronnego rozwoju osobowoÅ“ci, badania wÂÅ‚asnych przeÂżyÃÅš poprzez poznanie kultury staroÂżytnej i przejmowanie z niej wzorców postêpowania i twórczo-Å“ci. Humanizm podnosiÂÅ‚ godnoÅ“ÃÅš czÂÅ‚owieka. OdstêpowaÂÅ‚ od Å“redniowiecznego teocentryzmu. Za podstawê nauki uznawaÂÅ‚ poszukiwanie praw rzÂÄ…dzÂÄ…cych jednostkÂÄ…; odpowiedzi na pytanie - kim jest czÂÅ‚owiek? PrÂÄ…d ten doprowadziÂÅ‚ do zainteresowania ÂÅ‚acinÂÄ… (wzorzec Platona, Cyce-rona). ZrodziÂÅ‚ siê typ poeta doctus. Zaczêto przekÂÅ‚adaÃÅš Bibliê na jêzyki narodowe. Humanizm wspóÂÅ‚istniaÂÅ‚ z naukÂÄ… KoÅ“cioÂÅ‚a na pÂÅ‚aszczyŸnie zgody - irenizmu. (J. Kochanowski "Fraszki", "PieÅ“ni")

Reformacja - ruch zapoczÂÄ…tkowany przez Marcina Lutra, który w 1517r. w Wittenberdze ogÂÅ‚osiÂÅ‚ 95 tez atakujÂÄ…cych KoÅ“cióÂÅ‚ (udzielanie odpustów). DÂÄ…ÂżyÂÅ‚ do wprowadzenia zmian w KoÅ“ciele, zakwestionowano dogmaty. DoprowadziÂÅ‚ do powstania niezaleÂżnych od papiestwa wyznaÃÄ… chrzeÅ“cijaÃÄ…skich, niekatolickich. Reformacja stworzyÂÅ‚a wizerunek czÂÅ‚owieka zagroÂżo-nego samotnoÅ“ciÂÄ…, psychicznie rozdartego miêdzy Bogiem, a szatanem; duszÂÄ… i ciaÂÅ‚em. J. Kalwin daÂÅ‚ poczÂÄ…tek teorii predestynacji - Bóg przeznacza czÂÅ‚owieka do zbawienia, albo po-têpienia, niezaleÂżnie od jego staraÃÄ…. Ruch przyczyniÂÅ‚ siê do przemian spoÂÅ‚ecznych (A.F. Mo-drzewski "O poprawie Rzeczypospolitej", M. Rej "Krótka rozprawa ...").

Epikureizm - etyka hedonistyczna - szczêœcie polega na doznawaniu przyjemnoÅ“ci. Epikur wyróÂżnia dwa rodzaje przyjemnoÅ“ci - pozytywnÂÄ…, która zaleÂży od okolicznoÅ“ci oraz negatywnÂÄ…, której istotÂÄ… jest ataraksja - absolutny spokój i brak trosk. Szczêœcie moÂżna osiÂÄ…gnÂÄ…ÃÅš przez rozum i cnotê. HasÂÅ‚o epikurejczyków - korzystaj z chwili, "carpe diem". Celem filozofii jest uwolnienie czÂÅ‚owieka od lêku przed bogami i Å“mierciÂÄ….

Stoicyzm - Zenon z Kition opieraÂÅ‚ siê na materializmie i racjonalizmie, uznawaÂÅ‚ jeden byt, materiê oraz poznanie rozumowe. Stoicy przejêli od Sokratesa przekonanie o powiÂÄ…zaniu szczêœcia, cnoty i rozumu. Dobro najwyÂższe - szczêœcie - stanowi cnota, która jest celem sama w sobie. ÂÅ»yÃÅš cnotliwie znaczy uniezaleÂżniÃÅš siê od okolicznoÅ“ci zewnêtrznych, wyrzec siê dóbr przemijajÂÄ…cych, zapanowaÃÅš nad sÂÅ‚aboÅ“ciami, ÂżyÃÅš zgodnie z naturÂÄ…. Natura jest rozumna, har-monijna. Absolutnej wolnoÅ“ci mógÂÅ‚ dostÂÄ…piÃÅš tylko mêdrzec. Postawê stoickÂÄ… cechuje powaga, rygoryzm. SpoÂÅ‚eczeÃÄ…stwo, stoicy traktujÂÄ… jako organizm, w którym kaÂżdy ma okreÅ“lone obo-wiÂÄ…zki. Celem filozofii jest rozwiniêcie cnoty i osiÂÄ…gniêcie szczêœcia.

Antropocentryzm - ÂÅ‚ÂÄ…czy siê z humanizmem, sztuka i nauka skupiaÂÅ‚a siê na sprawach spo-ÂÅ‚ecznych gospodarczych, cywilizacyjnych. IstniaÂÅ‚a potrzeba poznania siebie, wewnêtrznych przeÂżyÃÅš, zamanifestowania wÂÅ‚asnych moÂżliwoÅ“ci. Zaciekawienie Å“wiatem doprowadziÂÅ‚o do odkryÃÅš geograficznych (M. Kopernik "De revolutionibus orbium caelestium"), rozwoju ana-tomii, tworzenia wynalazków. Epokê cechowaÂÅ‚ kult rozumu.