WETERYNARIA
ORTOPEDIA
W PRAKTYCE
dr n. wet. Beata Degórska, dr n. wet. Jacek Sterna
Katedra Nauk Klinicznych Wydziału Medycyny Weterynaryjnej SGGW w Warszawie
Spal
żółte kalendarze
CZYLI KIEDY ZAJ
Ć SI
DYSPLAZJ
STAWÓW BIODROWYCH
Streszczenie Abstract
Pojawianie się nowych metod leczenia różnych chorób, bądz
upo- New methods of treating different diseases or more common
wszechnianie tych znanych już wcześniej, powoduje konieczność use of these previously known makes it necessary to adjust our
dopasowania postępowania do aktualnych możliwości medycyny. procedures to the current achievements of medicine. The aim of
Celem tego artykułu jest przedstawienie przebiegu dysplazji sta- this paper is to present the development of hip dysplasia as well
wów biodrowych, jej rozpoznawania i leczenia psów w młodym as diagnostic and therapeutic approach suitable for young dogs
wieku  nawet poniżej 16 tygodnia życia.  even the ones under 16 weeks of age.
SÅ‚owa kluczowe Key words
pies, dysplazja stawów biodrowych, symphysiodesis, potrójna dog, hip dysplasia, symphysiodesis, TPO
osteotomia miednicy
Dysplazja stawów biodrowych (DSB) to rasą małych psów podatną na DSB jest mechanizm podciśnieniowy. Wiotkość
ich wadliwe (dys) ukształtowanie (plasia). boykin spaniel, u którego częstość wystę- tkanek miękkich sprzyja przełamaniu
Pierwszy raz została opisana w 1935 r. powania wynosi ok. 47% (1). Sporadycz- tego mechanizmu  oddalenie od sie-
przez Gerry go Schnelle w pracy  Some nie ta choroba występuje także u psów bie powierzchni stawowych powoduje
new disease in dog opublikowanej innych małych ras (ryc. 1, 2). początek niestabilności. Niedopasowa-
w  American Kennel Gazette (1). Dys- Szczenięta, u których może poja- nie do siebie powierzchni głowy i pa-
plazję określa się także jako poligenetycz- wić się DSB, rodzą się z normalnie newki również osłabia podciśnieniowy
ną predyspozycję z licznymi czynnikami ukształtowanymi stawami biodrowymi. mechanizm stabilizacji stawu. Jeże-
modyfikującymi. Odziedziczalność dys- Dopiero w czasie życia pozapłodowe- li takie osłabienie stabilności zbiegnie
plazji stawów biodrowych określana jest go dochodzi do zmian w ich budowie. się w czasie z szybkim wzrostem kość-
na poziomie 0,25-0,40 (2). Pierwotna niestabilność spowodowa- ca, a więc wydłużaniem dz
wigni dzia-
Jest to choroba psów dużych ras (ma- na wiotkością tkanek miękkich stawów łających z wykorzystaniem stawu jako
stino  100%, sznaucer olbrzymi  55%, pociąga za sobą lawinę zmian. Dopaso- punktu podparcia, czy też osi obrotu,
bernardyn  47%), (3). Ale u husky, który wanie powierzchni stawowych połączo- dochodzi do niekontrolowanych przez
to pies należy do dużych ras, występuje nych więzadłem obłym i rozdzielonych mięśnie gwałtownych, krótkotrwałych
jedynie u 5% pogłowia, jeszcze rzadziej cienką warstwą lepkiej mazi zamkniętej przemieszczeń powierzchni stawowych.
występuje u borzoi (0,9%). Wyjątkową w torebce stawu, tworzy stabilizujący To ostatnie zjawisko zwane jest skręce-
Ryc. 1. Obraz RTG stawów biodrowych u 2,5-rocznego miniaturowego pudla. Ryc. 2. Zbliżenie lewego stawu biodrowego z ryc. 1. Ryc. 3. Preparat suchy stawu biodrowego psa. Coxarthrosis w prze-
Zwichnięcie stawu biodrowego prawego przy współistniejącej DSB biegu DSB
12 LIPIEC-SIERPIEC
" 4/2006
WETERYNARIA
ORTOPEDIA
W PRAKTYCE
niem lub nadwichnięciem stawu. Jego W badaniu przez omacywanie moż- duży odsetek wyników fałszywie ujem-
rezultatem są urazy torebki stawu i stan na stwierdzić bolesność stawów bio- nych  nawet do 53% (1).
zapalny błony maziowej. Zaczyna zamy- drowych, zwłaszcza przy odwodzeniu, Autorzy (4) wykonują test Bardensa
kać się błędne koło: zapalenie stawu po- czasami objawy nadwichnięcia (wysta- także u psów starszych, bowiem może
woduje rozrzedzenie mazi, co likwiduje jący i przemieszczony dogłowowo krę- on dostarczyć jeszcze innych informa-
do końca mechanizm stabilizacji podci- tarz; przy manipulacji biodrem pojawia cji. Ruch głowy kości udowej w głąb
śnieniowej. Ból związany z zapaleniem się często nieoczekiwanie objaw Orto- panewki pozwala określić nie tylko
stawu prowadzi do przykurczu mięśni laniego) oraz luz
ność innych stawów. jej głębokość, ale i charakter jej dna.
 zwłaszcza grzebieniowych. Formuje W trakcie badania w zwiotczeniu wywo- Przy wyczuwalnym  stuknięciu bada-
się zatem kość udowa o wysokim ką- łać można objawy: Bardensa, Ortolanie- jący lekarz upewnia się, że dochodzi do
cie inklinacji, co pogłębia niestabilność. go i Barlowa. kontaktu  chrząstka  chrząstka . Je-
Rezultatem może być stan podobny do Te trzy ostatnie objawy są charak- żeli wyczuwamy, że głowa kości udowej
przedstawionego na ryc. 3. Ten sam pro- terystyczne dla DSB u młodego psa opiera się na czymś miękkim, to wnio-
ces obserwowany z zewnątrz organizmu i stanowią podstawę dla rozpoznania skować należy, że panewka zaczyna się
to po prostu kliniczny obraz DSB. klinicznego, na podstawie którego wy- już wypełniać włóknikiem lub tkanką
konywane sÄ… dopiero badania RTG. Zsu- Å‚Ä…cznÄ…. Znaczenie testu Bardensa dla
Najczęściej dla właściciela młodego psa mowanie wyników badania klinicznego diagnostyki DSB podkreśla też fakt, że
pierwszym uchwytnym objawem jest i rentgenowskiego oraz rozmowa z wła- metody badania radiologicznego z uży-
niechęć zwierzęcia do ruchu lub dziw- ścicielem są podstawą podjęcia działań ciem dystrakcji są w zasadzie zobiekty-
ny sposób poruszania się. Lekarz pierw- leczniczych. Wypada zatem odpowie- wizowanym i zwizualizowanym testem
szego kontaktu może się spodziewać dzieć na pytanie: na ile poszczególne Bardensa.
zapytań ze strony właściciela, dlaczego elementy badania są wiarygodne? W badaniach RTG tego typu ocenia
jego pies często kładzie się na spacerze, się wskaz
nik dystrakcji będący sto-
bawi się  leżąc, ma kłopoty ze wstawa- Na ile właściwe są informacje zebra- sunkiem odległości, na jaką można
niem czy też wskakiwaniem na kanapę, ne na podstawie wywiadu oraz ogląda- odciągnąć głowę kości udowej od dna
a poza tym podczas szybszego biegania nia i omacywania, każdy lekarz musi panewki (D) do promienia (r) głowy ko-
kica jak królik. Zazwyczaj właściciel nie odpowiedzieć sobie sam. Wiarygod- ści udowej (ryc. 4). Jeżeli ten wskaz
nik
mówi, że jego pies kuleje. Są dwie pod- ność testów Bardensa i Ortolaniego u psa w wieku 16 tygodni jest mniejszy
stawowe przyczyny niewymieniania ku- była przedmiotem oceny w różnych pu- bądz
równy 0,3, to w wieku dojrzałym
lawizny jako uchwytnego dla właściciela blikacjach, które zsumowała S.M. Lin- będzie on wolny od osteoarthritis zwią-
objawu choroby. Część właścicieli kula- nman (1). zanego z DSB (2, 1)
wizną nazywa tylko stan, w którym pies Test Bardensa wykonywany może Powszechnie wykonywane badanie
w ogóle nie obarcza kończyny. Druga być już w wieku ok. 8-12 tygodnia życia RTG psów w kierunku DSB (pacjent
przyczyna najczęściej wynika z faktu, że u zwiotczonego farmakologicznie psa. znieczulony leży na grzbiecie, kończyny
choroba dotyczy obu stawów, w podob- Jest to sposób określenia, jak daleko miedniczne wyciągnięte ku tyłowi), daje
nym stopniu zaawansowania. Ludzkie można odciągnąć głowę kości udowej od klasyczny obraz stawów biodrowych, do
oko najłatwiej zauważa kulawiznę jako dna panewki w kierunku bocznym. Za- jakiego wszyscy lekarze są przyzwycza-
brak symetrii w ruchu pary kończyn (tu: sięg tego ruchu oceniamy jedną z dłoni jeni. Jeżeli tak wykonany obraz potwier-
prawej i lewej miednicznej). Jednocze- opartą o zwierzę, tak aby kontrolowała dza chorobę  to sprawa jest oczywista.
sna kulawizna dwóch kończyn jest trud- wzajemne położenie guza kulszowego W metodzie tej istnieje jednak możli-
niejsza do zaobserwowania. i krętarza większego. wość powstawania wyników fałszywie
Stan ogólny psa z DSB jest na ogół bez Bardens ocenił swój test jako wiary- ujemnych. Pomijając kwestie niedo-
zmian. Podczas oglądania w spoczyn- godny w 85%, ale jednocześnie twierdził, statecznego zwiotczenia (stanowi ono
ku można zaobserwować: odwrócenie że  Palpation is an art , wskazując tym problem dla wielu metod diagnostycz-
i przywiedzenie kończyn miednicznych samym na istotność predyspozycji ma- nych  także testu Bardensa, badania
oraz słabsze umięśnienie obręczy mied- nualnych klinicysty. Inni badacze oce- objawu Ortolaniego i badań RTG dys-
nicznej. Badanie w ruchu potwierdza na niali ten test zarówno lepiej  na 92%, trakcyjnych) przyczyną fałszywie ujem-
ogół obserwacje właściciela. jak i gorzej. Podkreślano, że daje ona nych wyników badania radiologicznego
D
r
Ryc. 4. Schematyczne przedstawienie sposobu pomiarów do obliczania Ryc. 5. Instrumentarium do młodzieńczego zespolenia spojenia łonowego
wskaz
nika dystrakcji
LIPIEC-SIERPIEC
" 4/2006 13
WETERYNARIA
ORTOPEDIA
W PRAKTYCE
psa leżącego na grzbiecie z kończynami go, (symphysiodesis). Do zabiegu kwalifi- udowej. Ten znacznie trudniejszy tech-
wyciągniętymi do tyłu jest skręcenie kują się pacjenci z objawem Ortolaniego nicznie i bardziej traumatyczny zabieg
torebki stawu, powodujÄ…ce jej skróce- (przy kÄ…cie 15-40°) i objawem Barlo- przeznaczony jest dla pacjentów w wie-
nie i  wciÄ…gniÄ™cie gÅ‚owy koÅ›ci udowej wa (przy kÄ…cie 0-15°), niewykazujÄ…- ku od 5. do 10. miesiÄ…ca życia, u których
w głąb panewki (1). cy osteoarthritis. Wskaz
nik dystrakcji objawy DSB uchwytne sÄ… w wywiadzie
Mimo takiego uwarunkowania ta kla- powinien być mniejszy niż 0,8, a wiek  właściciele zgłaszają zauważalną nie-
syczna metoda badania radiologicz- pacjenta nie powinien przekraczać 14- chęć zwierzęcia do ruchu, popiskiwa-
nego daje według Corley a możliwość -16 tygodni (7), względnie 12-20 tygo- nie przy wstawaniu z posłania, szybkie
wykluczenia DSB w wieku 12 miesię- dni (8). Istotą tej metody leczenia jest męczenie się na spacerze oraz trudno-
cy na 70%, a w wieku 24 miesięcy na zahamowanie wzrostu kości miednicy ści w pokonywaniu nawet niewielkich
95% (6). Przy ujemnym wyniku bada- w spojeniu łonowym przez zniszczenie przeszkód. Radiologiczne rozpoznanie
nia jest to narzędzie przydatne dla osób położonej tu chrząstki wzrostowej, co DSB na podstawie zdjęcia w projek-
zajmujących się zdrowiem całych stad powoduje modyfikację wzrostu kości cji grzbietowo-brzusznej nie stanowi
psów, a nie konkretnych osobników. miednicy. Postępujący w czasie wzrost jeszcze podstawy do zakwalifikowa-
Ważnym głosem w ocenie wiarygod- miednicy tylko w jej dogrzbietowej czę- nia zwierzęcia do zabiegu POM. Ważny
ności metod diagnostycznych stoso- ści oddala od siebie dogrzbietowe czę- jest współistniejący objaw Ortolaniego
wanych przy rozpoznawaniu DSB jest Å›ci panewek, przez co pokrywajÄ… one w zakresie 25-40° oraz objaw Barlowa
publikacja wyników badaÅ„ Adamsa lepiej gÅ‚owy koÅ›ci udowych. Zabieg w granicach 10-30°. Konieczna jest tak-
i wsp. (6). Badaniu poddano trzy gru- ten jest najmniej traumatyczny i naj- że ocena kształtu grzbietowego brzegu
py szczeniąt: golden retriever, labrador prostszy do wykonania spośród ope- panewek na podstawie badania radio-
retriever oraz mieszańce tych ras. Psy racji stosowanych w terapii DSB (ryc. logicznego w projekcji DAR oraz brak
badano dwukrotnie: w wieku od 6,5 do 5, 6). Trwa on zwykle (od pierwszego zmian o cechach osteoarthritis większych
9 tygodnia życia oraz od 43 do 79 tygo- cięcia do zakończenia szycia) 15-30 mi- niż minimalne. Warto zwrócić uwagę, że
dnia życia. Zastosowano badanie manu- nut. Postępowanie pooperacyjne nie jest od zakwalifikowania pacjenta do POM
alne, radiologiczne i ultrasonograficzne. skomplikowane. Polega na ograniczeniu do czasu wykonania tej operacji (zwłasz-
Oceniono wartość prognostyczną tych ruchu psa do spacerów na smyczy przez cza u psa rasy golden retriever lub labra-
badań w odniesieniu do wystąpienia okres miesiąca. Skuteczność tej metody dor retriever) nie powinno upłynąć zbyt
DSB i zmian zwyrodnieniowych w wie- ocenia się na 67,9%, przy czym wyniki dużo czasu. Już po dwóch tygodniach od
ku ok. 16 miesiąca życia. Wyniki testu są tym lepsze, im mniej zawansowane badania, ze względu na szybki postęp
Bardensa były prognostycznie istotne są objawy choroby. W zaawansowanej choroby, pies może nie kwalifikować
jedynie u szczeniÄ…t rasy golden retrie- postaci choroby (wskaz
nik dystrakcji siÄ™ do operacji.
ver. Z kolei badanie radiologiczne mia- 0,6-1,0) wczesne wykonanie operacji nie Przeciwwskazaniem do zabiegu jest
ło wartość prognostyczną u labradorów daje pozytywnych rezultatów z powodu DSB o takim nasileniu, które sprawia,
i mieszańców, ale nie u goldenów, zaś zbyt wolnego procesu zmiany kształtu że odkrywana jest ona przypadkiem
badanie ultrasonograficzne progno- miednicy w stosunku do postępującej u zwierzęcia niemanifestującego bólu
zowało wystąpienie dysplazji jedynie destabilizacji stawów (8). Wiadomo ani zaburzeń ruchu wywodzących się
u mieszańców. Pokazuje to, jak niepew- też, że im młodszy pacjent, tym wyni- ze stawów biodrowych. Trzeba mieć
ne jest oparcie rozpoznania DSB tylko ki będą lepsze (9). Przy braku oczeki- na uwadze, że nie zawsze ból objawia
na jednej metodzie. wanego efektu w odwodzie zachowana się wokalizacją, ale częściej jest wyra-
jest możliwość wykonania niżej przed- żany przez psa niechęcią do ruchu czy
Opisane powyżej możliwości rozpozna- stawionych zabiegów. też niesprawnym ruchem. Poza tym
nia DSB w młodym wieku pozwalają Drugim w kolejności zabiegiem ma- przeciwwskazaniem są: obecność wy-
na zaplanowanie leczenia operacyjne- jÄ…cym zastosowanie w leczeniu DSB ro- raz
nych zmian o cechach osteoarthritis
go, bo leczenie zachowawcze można snących psów jest potrójna osteotomia i uszkodzenie dogrzbietowego brzegu
wdrożyć w każdym wieku. Operacją miednicy (POM). W czasie tej operacji panewki oraz jej spłycenie. Zabieg jed-
polecaną u najmłodszych szczeniąt jest wykonuje się obrót panewki stawu bio- nostronny trwa zwykle od 60 do 90 mi-
młodzieńcze zespolenie (zamknięcie drowego w płaszczyz
nie czołowej, tak nut od pierwszego cięcia do zaszycia.
chrząstki wzrostowej) spojenia łonowe- aby pokrywała ona lepiej głowę kości Wymaga użycia wszczepów i znacznie
Ryc. 6. Młodzieńcze zespolenie spojenia łonowego  obraz śródope-
racyjny. Widoczne spojenie łonowe Ryc. 7. Instrumentarium do POM. Wszczepy wystawiane są na stolik w póz
niejszej fazie operacji
14 LIPIEC-SIERPIEC
" 4/2006
WETERYNARIA
ORTOPEDIA
W PRAKTYCE
bardziej obfitego instrumentarium (ryc. Kolejna możliwość interwencji opera- Piśmiennictwo:
1. Linnmann S.M.: Die Hüftgelenksdysplasie des
7, 8). Rekonwalescencja jest dłuższa cyjnej to potrójna osteotomia miednicy.
Hundes. Parey Buchverlag, Berlin 1998, s. 24
i trudniejsza niż po symfysiodezie. Po- Powinna być ona wykonana przed ukoń-
2. Lust G.: Other Otrhopedic Disease. Hip Dys-
lega na ograniczeniu ruchu psa do nie- czeniem 10 miesiąca życia.
plasia in Dogs. Textbook of small animal
zbędnego minimum przez miesiąc (czas Pozostałe metody operacyjne nie są
surgery. Second edition. W.B. Saunders
na zrost kości). Przez pierwszy tydzień ograniczone cezurą wiekową.
Company. Philadelphia 1993, s.1938-1939.
pies może wymagać np.: pomocy przy
3. Blenau B.: Rasa jako czynnik ryzyka wystÄ™-
wstawaniu i zachęcania do wyjścia  za Należy nastawiać się na uwzględnienie
powania dysplazji stawów biodrowych (DSB)
potrzebą , a przez pozostałe trzy tygo- DSB przy badaniu psów z zaburzenia- u psów. IX Kongres PTNW, 1993.
4. Degórska B. i wsp.: Wyniki leczenia dysplazji
dnie aktywność ruchową psa trzeba ha- mi ruchu kończyn miednicznych już
stawów biodrowych u psów metodą potrójnej
mować, bowiem traktuje on siebie jak u psów w wieku trzech miesięcy. W tym
osteotomii kości miednicy. Medycyna Wet.
zdrowego. samym wieku należy rozpocząć ewen-
2005, 61, 1, s. 70-74.
Skuteczność tego zabiegu oceniana jest tualne badania w kierunku DSB psów
5. Brinker W.O., Piermattei D.L., Flo G.L.:
różnie przez różnych autorów  od 73% bez objawów klinicznych, u których ze
Handbook of small animal orthopedics and
do ponad 90% (4, 10, 11, 12). względu na rasę bądz
inne informacje
fracture repair. Third edition. W.B. Sauders
U pacjentów niekwalifikujących się do z wywiadu można oczekiwać wystą-
Company. Philadelphia 1997, s. 438.
leczenia ani metodą zespolenia spojenia pienia objawów tej choroby. Nie musi
6. Adams W.M. i wsp.: Comparison of two pal-
łonowego, ani metodą POM, można za- oznaczać to rozpoczęcia leczenia opera- pation, four radiogrphic and three ultrasound
stosować odnerwienie stawu (stawów) cyjnego u psa bez objawów klinicznych, methods for early detection of mild to moderte
canine hip dysplasia. Vet. Radiol. Ultrasound
od strony przyśrodkowej (z pectinectomią) ale może być podstawą do monitorowa-
2000, 41, 6 s. 484-490.
lub z dojścia przednio-górnego. Warun- nia pacjenta i leczenia zachowawczego.
7. Dueland R.T. i wsp.: Effects of pubic symphy-
kiem jest jednak dominowanie w obrazie W takich przypadkach powinno ono
siodesis in dysplastic puppies. Vet. Surg. 2001,
choroby dolegliwości bólowych bez cech obejmować:
30, 3, s. 201-217.
zwichnięcia stawu i krepitacji świadczą- " kontrolę masy ciała  zamiana diety
8. Vezzoni A. i wsp.: Pubic symphysiodesis  cli-
cej o odsłonięciu kości podchrzęstnej. dla szczeniąt na karmę dla psów doro-
nical experiences. Proceeings of 1st. World Or-
Możliwe jest wykonanie tej operacji obu- słych (ewentualnie dla psów dorosłych
thopaedic Veterinary Congress. Munich.
stronnie w każdym wieku. z problemami stawowymi), co pozwala
2002, s. 204-207.
Amputacja głowy i szyi kości udo- na powolny przyrost masy ciała i dłu- 9. Patricelli A.J. i wsp.: Juvenile pubie symphy-
siodesis in dysplastic puppies at 15 and 20 weeks
wej jest również możliwa do wykona- gości kości;
of age. Vet. Surg. 2002, 31, 5, s. 435-444.
nia w każdym wieku, ale polecana jest " eliminację form ruchu wymagających
10. Fox S.M., Burns J., Burt J.: The dysplastic
jedynie, gdy pacjent nie kwalifikuje się od szczenięcia gwałtownych zwrotów,
hip: A Crippling problem in dogs. Vet.Med.
do leczenia którąś z wyżej wymienio- hamowań i przyspieszeń oraz skoków;
1987, 684-716.
nych metod. " eliminację możliwości ślizgania się przy
11. McLaughlin R. M. i wsp.: Force Plate Analy-
Protezowanie stawów można uznać za wstawaniu i poruszaniu w domu.
sis of Triple Pelvic Osteotomy for the Treatment
wskazane jako alternatywÄ™ dla amputacji
of Canine Hip Dysplasia. 1991, Veterinary
głowy i szyi kości udowej u psów, które Zastosowanie takich zaleceń sprzy-
Surgery, 20, 5, 291-297.
zakończyły wzrost. ja zwolnieniu rozwoju choroby, choć 12. Braden T.D., Prieur W. D.: Three-plane inter-
trochanteric osteotomy for treatment of early stage
u niektórych zwierząt z tej grupy nie
hip dysplasia. The Veterinary Clinics of North
Od kilku lat lekarze weterynarii dyspo- uniknie się konieczności zastosowania
America. 1992, Vol. 22, No 3, 623-643.
nujÄ… nowÄ… metodÄ… operacyjnego lecze- POM, bÄ…dz
innych operacji w starszym
nia DSB  młodzieńczym zespoleniem wieku.
spojenia łonowego. Ponieważ należy Odwlekanie badania radiologiczego Dr n. wet. Beata Degórska
je wykonać u psa przed ukończeniem w kierunku DSB do wieku półtora roku Katedra Nauk Klinicznych
16-20 tygodni, również przed upływem może mieć sens jedynie u psów, które nie Wydziału Medycyny Weterynaryjnej
tego czasu powinno się postawić roz- wykazują żadnych zaburzeń ruchu. Wy- SGGW w Warszawie
poznanie, aby pacjent nie tracił szans nik takiego badania służyć powinien je- 02-776 Warszawa
na leczenie stosunkowo mało trauma- dynie do wyselekcjonowania grupy psów ul. Nowoursynowska 159C
tycznÄ… metodÄ…. hodowlanych. [e-mail]
Ryc. 8. RTG miednicy psa. Stan bezpośrednio po POM Ryc. 9. Dysplazja stawów biodrowych jest to choroba psów dużych ras, natomiast u ras małych występuje sporadycznie
16 LIPIEC-SIERPIEC
" 4/2006