Media transmisyjne
Wykład 3: Strefy Fresnela,
polaryzacja fal radiowych, fala
przyziemna, odbicie, fala
powierzchniowa
dr inż. Jarosław J. Janiszewski
p. 906 C-5, tel. [phone]
[e-mail]
Obszar istotny dla propagacji fal
Rozważania dotyczą wyznaczenia rozmiarów swobodnej przestrzeni, która ma
istotne znaczenie dla propagacji fal pomiędzy z
ródłem (A) a punktem
obserwacji (B)
Natężenie pole elektrycznego w punkcie obserwacji (B) jest określone przez
rozkład pola na powierzchni So rozdzielającej z
ródło i punkt obserwacji przy
braku innych z
ródeł (zasada Huygensa-Frssnela)
1r 1n
Á
r
R
R
r0
Á0 N
N
B
A
punkt
z
ródło
So obserwacji
So
pola
Jeżeli Áo>>  , ro>>  oraz Áo jest duże w stosunku do rozmiarów z
ródła, to pole
Jeżeli Áo>>  , ro>>  oraz Áo jest duże w stosunku do rozmiarów z
ródła, to pole
na płaszczyz
nie So ma postać:
na płaszczyz
nie So ma postać:
e- jkÁ
E = E0
Á
gdzie: Eo określa właściwości kierunkowe i polaryzację z
ródła a k=2Ą/ jest stałą
gdzie: Eo określa właściwości kierunkowe i polaryzację z
ródła a k=2Ą/ jest stałą
propagacji
propagacji
Jarosław M. Janiszewski - Media transmisyjne 2
Obszar istotny dla propagacji fal (2)
Pole w punkcie obserwacji (B) jest określone zależnością
Pole w punkcie obserwacji (B) jest określone zależnością
j e- jk ( Á+r)
E(B) = - E0 (1n Å"1r ) dS
+"
 Ár
S0
Każdy element powierzchni So wytwarza w punkcie obserwacji (B) elementarne pol
Każdy element powierzchni So wytwarza w punkcie obserwacji (B) elementarne pol
E0 (1n Å"1r )dS oraz fazie jk(Á + r)
elektryczne o amplitudzie
elektryczne o amplitudzie oraz fazie
 Ár
Podział płaszczyzny So na współśrodkowe pierścienie, które zawierają elementy
Podział płaszczyzny So na współśrodkowe pierścienie, które zawierają elementy
powierzchni wytwarzające w punkcie obserwacji B pola o różnicy faz nie
powierzchni wytwarzające w punkcie obserwacji B pola o różnicy faz nie
większej niż 1800, tworzy pierścienie zwane strefami Fresnela
większej niż 1800, tworzy pierścienie zwane
PierÅ›cienie o numerach 1..n sÄ… wyznaczone przez promienie rn i Án speÅ‚niajÄ…ce
PierÅ›cienie o numerach sÄ… wyznaczone przez promienie rn i Án speÅ‚niajÄ…ce
równanie:
równanie:

Án + rn = Á0 + r0 + n
2
Jarosław M. Janiszewski - Media transmisyjne 3
Strefy Fresnela
Każda strefa przyczynia się do wytworzenia w punkcie obserwacji (B) składowej
Każda strefa przyczynia się do wytworzenia w punkcie obserwacji (B) składowej
pola różniącą się o 1800 względem składowej wytwarzanej przez sąsiednią strefę:
pola różniącą się o 1800 względem składowej wytwarzanej przez sąsiednią strefę:
E(B) = E1 - E2 + E3 - E4 + ...
Przy czym wyrazy tego szeregu tym mniej różnią się od siebie im krótsza fala jest
Przy czym wyrazy tego szeregu tym mniej różnią się od siebie im krótsza fala jest
rozważana
rozważana
Á3 +
+
3
r3
- 2
++
Á2 -
r2
- 1 -
Á1
r1
+ - + + - +
Á0
r0
N
N
B + - + + - +
A
-
-
punkt
z
ródło
+ - - +
obserwacji
pola
+ +
So
So
Można zatem założyć, że każdy człon jest w przybliżeniu równy średniej
Można zatem założyć, że każdy człon jest w przybliżeniu równy średniej
arytmetycznej z sąsiednich członów
arytmetycznej z sąsiednich członów
E1 E1 E3 E3 E5
ëÅ‚ öÅ‚ ëÅ‚ öÅ‚
E(B) = + - E2 + + - E4 + + ...
ìÅ‚ ÷Å‚ ìÅ‚ ÷Å‚
2 2 2 2 2
íÅ‚ Å‚Å‚ íÅ‚ Å‚Å‚
Jarosław M. Janiszewski - Media transmisyjne 4
Strefy Fresnela (2)
lim En = 0
Biorąc pod uwagę , że zatem natężenie pola E w punkcie obserwacji
n"
B jest w przybliżeniu równe sumie pól z
ródeł elementarnych rozmieszczonych
na połowie przekroju poprzecznego pierwszej strefy Fresnela
E1
E(B) H"
2
Przybliżenie to jest tym lepsze, im silniejsza jest nierówność Áo +ro>> 
Dodatkowo w każdym przypadku pole w punkcie B jest mniejsze od sumy pól
elementarnych na przekroju poprzecznym pierwszej strefy Fresnela
E1
< E(B) < E1
2
Granice stref Fresnela sÄ… elipsoidami obrotowymi z ogniskami w punktach A i
B opisanymi równaniem

r 1
Á1
Án + rn = Á0 + r0 + n = const
r1
Á 1
2
B
A
z
ródło punkt
pola obserwacji
S o
S o
So
So
Jarosław M. Janiszewski - Media transmisyjne 5
Strefy Fresnela (3)
Przy propagacji fal między dwoma punktami (A i B) istotną rolę odgrywa
obszar leżący wewnątrz przestrzennej strefy Fresnela o niezbyt wysokim
numerze.
Obszar ten zmniejsza się ze wzrostem częstotliwości i dla  0 przechodzi w
odcinek
W praktyce dąży się do eliminacji przesłon w pierwszej strefie Fresnela
Na podstawie prostych zależności geometrycznych można wyznaczyć
2 2
Rn Rn
2 2 2
Án = Á0 + Rn H" Á0 + rn = r02 + Rn H" r0 +
2Á0 2r0
promienie kolejnych stref Fresnela Rn opisuje zależność
nÁ0r0
Rn =
Á0 + r0
które przyjmujÄ… maksimum dla Áo = ro
Powierzchnie wszystkich stref są jednakowe i równe
Ä„Á0r0
S =
Á0 + r0
Jarosław M. Janiszewski - Media transmisyjne 6
Propagacja w swobodnej przestrzeni a strefy Fresnela
Z pewnymi uproszczeniami warunki
Satelita
propagacji można przyjąć jak dla
Satelita
swobodnej przestrzeni gdy:
1. łączność realizowana jest
pomiędzy satelitą (statkiem
powietrznym) a ziemiÄ… (VLF -
VHF);
2. fala rozchodzi siÄ™ w terenie
górskim, odbicia fal od ziemi
można pominąć ze względu na
ukształtowanie jej powierzchni a I
strefa Fresnela nie jest
przesłonięta;
3. fala rozchodzi siÄ™ w terenie
płaskim, w którym występują
przeszkody terenowe tłumiące fale
odbite od ziemi.
Jarosław M. Janiszewski - Media transmisyjne 7
Strefy Fresnela - zadanie
Wyznaczyć maksymalny promień I i II strefy Fresnela dla
częstotliwości 1000 MHz, gdy punkt obserwacji (antena odbiorcza)
znajduje się w odległości 2 km i 20 km od nadajnika
n Å"  Å" r0 300 300
Rn =  = = = 0,3 [m]
2 f [MHz] 1000
1Å"0,3Å"1000
R1 (2km) = = 150 = 12,2 [m]
2
2Å"0,3Å"1000
R2 (2km) = = 300 = 17,3 [m]
2
1Å"0,3Å"10000
R1 (20km) = = 1500 = 38,73 [m]
2
2Å"0,3Å"10000
R2 (20km) = = 3000 = 54,8 [m]
2
Jarosław M. Janiszewski - Media transmisyjne 8
Polaryzacja fal radiowych
Wszystkie fale radiowe spolaryzowane sÄ… eliptycznie  wypadkowy wektor
natężenia pola elektrycznego kreśli elipsę
kierunek
Ey
y T
kierunek
obserwacji
propagacji
optycznej
x
Õ
Ex
Rodzaj polaryzacji
czoło fali
(zmiana E w czasie)
Równanie elipsy opisane jest zależnością:
2
2
Ex Ey
Ex = Acos(Ét) Ey = -B sin(Ét)
+ = 1
A2 B2
Rodzaj polaryzacji zależy od amplitudy i różnicy faz obu składowych pola
elektrycznego
Ex = Exo cos(É Å"t -Õx ) Ey = Ey o cos(É Å"t -Õ ) Õ = Õx -Õ
y y
Jarosław M. Janiszewski - Media transmisyjne 9
Polaryzacja fal radiowych (2)
Polaryzacja kołowa
Wypadkowa amplituda natężenia pola jest stała a wektor E obraca się wokół
kierunku propagacji
Występuje, gdy amplitudy obu składowych natężenia pola są sobie równe
Eo = Exo = Eyo a różnica faz wynosi ąĄ/2:
Ey
E = Ex + Ey = E0 = const tg(Ä…) = = tg(Ét)
Ex
jeżeli Õ = Ä„/2, to polaryzacja koÅ‚owa lewoskrÄ™tna
Ex = Eo cos(É Å"t -Õ ) Ey = Eo sin s(É Å"t -Õ )
y y
jeżeli Õ = -Ä„/2, to polaryzacja koÅ‚owa prawoskrÄ™tna
Ex = Eo cos(É Å"t -Õ ) Ey = -Eo sin s(É Å"t -Õ )
y y
Jarosław M. Janiszewski - Media transmisyjne 10
Polaryzacja fal radiowych (3)
Polaryzacja liniowa
Szczególny przypadek polaryzacji eliptycznej,
Występuje, gdy fazy obu składowych natężenia pola są sobie równe
Õ = Õx = Õy,
wówczas wypadkowa amplituda natężenia pola czasie zmienia się, przy
czym kierunek wektora E zmienia siÄ™ cyklicznie o 180o z Ä… na -Ä…-Ä„:
Ey
2 2 2 2
E = Ex + Ey = Ex + Ey cos(Ét) tg(Ä…) = = const
o o
Ex
położenie wektora E względem ziemi decyduje o rodzaju polaryzacji
Ä… = 0  polaryzacja pozioma (H) Ä… = Ä„/2  polaryzacja pionowa (V)
kierunek Ey
y
kierunek
obserwacji
propagacji
optycznej
x
Rodzaj polaryzacji
czoło fali
(zmiana E w czasie)
Jarosław M. Janiszewski - Media transmisyjne 11
Polaryzacja fal radiowych (4)
Jarosław M. Janiszewski - Media transmisyjne 12
Klasyfikacja fal radiowych
Fale radiowe mogą być klasyfikowane ze względu na zjawiska fizyczne, które
Fale radiowe mogą być klasyfikowane ze względu na zjawiska fizyczne, które
towarzyszÄ… ich propagacji
towarzyszÄ… ich propagacji
Propagacja w zjonizowanym
Rodzaj fali Propagacja w niezjonizowanym środowisku
środowisku
Fala bezpośrednia Fala w swobodnej przestrzeni
Fala odbita od zjonizowanych
Fala odbita Fala odbita od ziemi lub reflektora
warstw atmosfery
Fale słabo ugięte (słaba refrakcja)
Fala ugięta w zjonizowanych
Fala ugięta Fale normalnie ugięte (normalna refrakcja)
warstwach atmosfery
(refrakcja) Fale całkowicie odbite od troposfery
(superrefrakcja)
Fala ugięta na klinach
Fala ugięta
(dyfrakcja)
Fala ugięta nad kulistą zienią
Fala
Fala powierzchniowa
powierzchniowa
Fala rozproszona w troposferze
Fala ugięta w zjonizowanych
Fala rozproszona
Fala rozproszona opadami
warstwach atmosfery
atmosferycznymi (f > 8 GHz)
Jarosław M. Janiszewski - Media transmisyjne 13
Propagacja fali przyziemnej
Propagacja fali przyziemnej jest w dużym stopniu uzależniona od parametrów
elektrycznych powierzchniowych warstw ziemi oraz nierównomierności i
pokrycia terenu
Własności elektryczne poszczególnych składników gleby, podłoża i elementów
pokrycia terenowego zależą od ich struktury, temperatury i wilgotności oraz
częstotliwości (właściwości dyspersyjne)
Niejednorodność mikrostruktury i własności higroskopijne materiałów są
przyczyną różnic ich właściwości określanych w warunkach laboratoryjnych
Powierzchniowe warstwy ziemi majÄ… strukturÄ™ niejednorodnÄ…, dlatego dla
uproszczenia ich wÅ‚asnoÅ›ci opisywane sÄ… parametrami zastÄ™pczymi à i µ,
określonymi dla warstwy jednorodnej , które wywołują taki sam wpływ na fale
radiowe jak warstwa rzeczywista o tej samej grubości
fala przyziemna
fala bezpośrednia
fala powierzchniowa fala przestrzenna
fala odbita
Ziemia
Jarosław M. Janiszewski - Media transmisyjne 14
Propagacja fali przyziemnej
Grubość czynnej warstwy ziemi zależy od częstotliwości (głębokość wnikania)
Skuteczne wartości parametrów zależą zatem również od częstotliwości
Nierównomierności pokrycia terenu mają podobny w skutkach wpływ na
propagację fal jak zmniejszenie konduktywności ziemi  zwiększenie tłumienia
Zastępcze parametry elektryczne gruntu i pokrycia terenu
Rodzaj powierzchni ziemi
µr à [S/m]
lub jej pokrycia
Gleba żyzna, wilgotna 20 ÷ 30 10-2 ÷ 5 ·10-2
Gleba Å›rednia, wilgotna 10 ÷ 20 3 ·10-3 ÷ 10-2
Gleba uboga, sucha 3 ÷ 4 10-4 ÷ 3 ·10-3
Góry  7 ·10-4
Lasy  10-3
Duże miasta  10-3
Woda morska 80 ÷ 81 4
Woda słodka  rzeki jeziora 81 10-3
Jarosław M. Janiszewski - Media transmisyjne 15
Mapa konduktywności gruntów na terytorium Polski
Dla poszczególnych państw utworzono i opublikowano w raportach ITU mapy konduktywnośc
Dla celów projektowych konieczne jest korzystanie z bardzo szczegółowych map.
Ã= 30 mS/m
Ã= 30 mS/m Ã= 10 mS/m
Ã= 10 mS/m
Ã= 3 mS/m
Ã= 3 mS/m
Ã= 1 mS/m
Ã= 1 mS/m
à < 1 mS/m
à < 1 mS/m
Jarosław M. Janiszewski - Media transmisyjne 16
Odbicie fal radiowych od powierzchni ziemi
Przy rozchodzeniu fal krótkich i ultrakrótkich występuje zjawisko odbicia fal od
powierzchni ziemi  granicy dwóch ośrodków
Falę o dowolnej polaryzacji możemy rozłożyć na dwie składowe: o polaryzacji
pionowej (wektor E w płaszczyz
nie padania - pionowej) oraz o polaryzacji
poziomej (wektor E w płaszczyz
nie granicznej - poziomej)
Fala na granicy dwóch ośrodków rozszczepia się na falę odbitą i załamaną
Kąty fali odbitej "R i załamanej "T są uzależnione prawami:
odbicia: "I = "R
załamania: cos("I)= n cos("T), gdzie
n = µ'r
Ośrodek 1
Ośrodek 1
Amplitudy i fazy fali odbitej uzależnione są
EI ER
EI ER
od współczynników odbicia fal
HR
HR
HI
HI
¸
¸
spolaryzowanych poziomo i pionowo
"I
"I
"R µo, µo, Ã = 0
"R µo, µo, Ã = 0
Amplitudy i fazy fali załamanej uzależnione
µÁ, µo, ÃÁ
µÁ, µo, ÃÁ
są od współczynnika załamania fal
"T
"T
spolaryzowanych poziomo i pionowo
ET
ET
HT
Współczynniki zależą od parametrów gruntu HT
Ośrodek 2
Ośrodek 2
µ oraz à w punkcie odbicia fali
Jarosław M. Janiszewski - Media transmisyjne 17
Współczynniki odbicia fali radiowej
Współczynnik odbicia fal radiowych spolaryzowanych poziomo dla idealnie
gładkiej ziemi opisuje zależność:
sin "i - µ 'r -cos2 "i
jÅšH
RH = = RH e RH " -1,1
sin "i + µ 'r - cos2 "i
Współczynnik jest liczbą zespoloną
Amplitudy fali padającej i odbitej mogą się różnić w zależności od kąta
padania
Dla fal spolaryzowanych poziomo:
przesunięcie fazy fali odbitej względem fazy fali padającej wynosi
około 180o dla wszystkich kątów padania "I
Dla bardzo małych kątów padania "I fala odbita ma taką samą
amplitudę i jest przesunięta w fazie o 180o w stosunku do fali padającej
 dla wszystkich częstotliwości i niezależnie od konduktywności gruntu
Jeżeli kąt padania rośnie, to moduł i faza współczynnika odbicia
zmieniają się w stosunkowo niewielkim stopniu. Zmiany te są dużo
większe dla wyższych częstotliwości, gdy konduktywność gruntu jest
Jarosław M. Janiszewski - Media transmisyjne 18
niewielka
Współczynniki odbicia fali radiowej (2)
Współczynnik odbicia fal radiowych spolaryzowanych pionowo dla idealnie
gładkiej ziemi opisuje zależność:
µ 'r sin "i - µ 'r -cos2 "i
jÅšV
RV = = RV e RV " -1,1
µ 'r sin "i + µ 'r - cos2 "i
Dla fal spolaryzowanych pionowo:
Dla bardzo małych kątów padania "I fala odbita ma taką samą
amplitudę i jest przesunięta w fazie o 180o w stosunku do fali padającej
 dla wszystkich częstotliwości i niezależnie od konduktywności gruntu
Jeżeli kąt padania rośnie, to moduł i faza współczynnika odbicia szybko
malejÄ…
Dla kąta Brewstera amplituda współczynnika odbicia osiąga wartość
minimalną a faza wynosi -90o  fala w maksymalnym możliwym
stopniu przenika do drugiego ośrodka (czasami w całości, wówczas nie
ma fali odbitej)
" Kąt Brewstera jest z reguły mały i jego wartość rośnie w funkcji
częstotliwości fal(kilka stopni, w radiokomunikacji ok. 15o-gleba
średnia)
Jarosław M. Janiszewski - Media transmisyjne 19
Współczynniki odbicia fali radiowej - przykłady
"v [o]
"v [o]
Ã
x = - Im(µ 'r ) = = 600Ã
ɵo
Jarosław M. Janiszewski - Media transmisyjne 20
v
v
|
R
|
|
R
|
o
o
[ ]
[ ]
v
v
Wpływ odbicia na polaryzację fali radiowej - przykłady
Współczynniki załamania fali:
Współczynniki załamania fali:
2sin "i 2sin "i
DV = DH =
µ 'r sin "i + µ 'r - cos2 "i sin "i + µ 'r - cos2 "i
Jarosław M. Janiszewski - Media transmisyjne 21
Odbicie od nierównej powierzchni
Odbicia od nierównej powierzchni - rzeczywistość
Nierówność terenu określana jest na podstawie stosunku długości fali do
wysokości nierówności - charakter względny
Przy odbiciu fal (padajÄ…cych pod kÄ…tem wzniesienia "™) od pÅ‚aszczyzn dolnej i
górnej, będących granicą nierówności terenu (model), występuje różnica dróg
tych fal, a tym samym ich faz
4Ä„h
"Õ = sin "I

Do oceny stopnia nierówności powierzchni stosuje
się kryterium Rayleigha  jeżeli różnica faz fal
odbitych od płaszczyzn dolnej i górnej, będących
granicami nierówności oddalonymi o hmax, nie
przekracza Ą/4 (Ą/2), to powierzchnię możemy
uważać za gładką

hmax =
16(8)sin "I
Jest to kryterium umowne (orientacyjne)
"I
"I
Jarosław M. Janiszewski - Media transmisyjne 22
Rozchodzenie siÄ™ fali powierzchniowej
Fala powierzchniowa  składowa fali przyziemnej, która rozchodzi się przy
powierzchni ziemi, gdy anteny umieszczone są na niewielkiej wysokości nad
powierzchniÄ… ziemi
Fala wytworzona przez z
ródło położone w pobliżu płaskiej powierzchni ziemi,
którą w dostatecznie dużej odległości od z
ródła można traktować jak falę płaską
Rozwiązanie równań Maxwella w postaci fali płaskiej rozchodzącej się wzdłuż
osi x ma postać:
1
E1z = Eme- jkox H1y = E1z
Zo
w wolnej przestrzeni brak składowych pola wzdłuż osi x
W rozważanym przypadku struktura pola jest inna,
gdyż wskutek oddziaływania ziemi na falę płaską
z
Ośrodek 1
Ośrodek 1
pojawia się składowa pola wzdłuż kierunku propagacji
powietrze
powietrze
E1z
Wyznaczenie wartości tej składowej jest trudne,
Kierunek
propagacji
dlatego konieczne są przybliżone analizy
E2z H1y E1x
µo, µo, Ã=0
µo, µo, Ã=0y
x
µ, µo, Ã
µ, µo, Ã
H2y E2x Ośrodek 2
Ośrodek 2
ziemia
ziemia
Jarosław M. Janiszewski - Media transmisyjne 23
Rozchodzenie siÄ™ fali powierzchniowej (2)
Strukturę pola EM przy powierzchni ziemi można wyznaczyć na podstawie
przybliżonego związku Leontowicza  zależność pomiędzy poziomymi
składowymi pola elektrycznego i magnetycznego w powietrzu od parametrów
ziemi  konduktywności i przenikalności elektrycznej
µ 'r
H1y = E1x
Zo
stąd składowa pozioma pola elektrycznego:
1 µ ' Ã
E1x = E1z gdzie : µ'r = = µr - j = µr - j600Ã
µo ɵo
µ'r
Z warunku ciągłości pola na granicy dwóch ośrodków  na powierzchni ziemi:
H1y = H2 y
E1x = -E2x
wynika, że składowe pionowe pola elektrycznego w obu ośrodkach są ze sobą
powiązane zależnością
E1z = µ 'r E2 z
Jarosław M. Janiszewski - Media transmisyjne 24
Rozchodzenie siÄ™ fali powierzchniowej (3)
Z zależności pomiędzy składowymi pola przy powierzchni ziemi wynika, że:
amplituda składowej poziomej pola elektrycznego w powietrzu maleje ze
wzrostem konduktywności gleby i długości fali,
składowa pozioma pola elektrycznego zanika, gdy fala rozchodzi się nad
doskonałym przewodnikiem (większy zasięg  propagacja nad morzem),
dla typowych wartości konduktywności ziemi składowa pozioma pola E w
powietrzu jest wielokrotnie mniejsza od składowej pionowej (dla fal długich
i średnich),
składowe pozioma i pionowa nie są współfazowe, wskutek zespolonego
charakteru przenikalności elektrycznej ziemi, zatem fala spolaryzowana jest
eliptycznie
Elipsa polaryzacji jest zazwyczaj wydłużona,
dlatego określa się kąt nachylenia czoła fali
E1x
1
tgÈ = =
2
4
E1z
µ + (600Ã )2
r
W ziemi stosunek składowych pola elektrycznego jest
odwrotnością przypadku występującego dla powietrza
Jarosław M. Janiszewski - Media transmisyjne 25
Rozchodzenie siÄ™ fali powierzchniowej nad terenem
niejednorodnym
Dla trasy o długości d, składającej się z dwóch odcinków d1 i d2, z których
każdy przebiega nad ziemiÄ… jednorodnÄ… o innych parametrach µ r1 i µ r2 , to
współczynnik osłabienia dla drugiego odcinka możemy wyznaczyć z zależności
Fejnberga:
1
W2 H"
Á1Á2
2d
gdzie: d = d1 + d2 , Á1 >>1, Á2 >>1 (duże odlegÅ‚.
d1d2
numeryczne)
1
Dla pierwszego odcinka , zatem natężenie pola dozna skoku:
W1 H"
2Á1
w górę, gdy ośrodek przylegający do nadajnika charakteryzuje się mniejszą
konduktywnością, niż odcinek przylegający do odbiornika,
w dół, gdy ośrodek przylegający do nadajnika charakteryzuje się większą
konduktywnością, niż odcinek przylegający do odbiornika.
Zjawisko to występuje szczególnie silnie przy przejściu fali z lądu na morze
Jarosław M. Janiszewski - Media transmisyjne 26
Rozchodzenie siÄ™ fali powierzchniowej nad terenem
niejednorodnym (2)
Á1 Á2
d2
d1
B
A
nadajnik odbiornik
lg E
lg E
Á1 < Á2
d
d
lg E
lg E
Á1 > Á2
d
d
Jarosław M. Janiszewski - Media transmisyjne 27