Pokojowe rozwiązywanie sporów
międzynarodowych
Definicja sporu międzynarodowego:
" MTS: stan w którym punkty widzenia stron są wyraz
nie
przeciwstawne (opinia doradcza MTS w sprawie
interpretacji traktatów pokoju z Bułgarią, Węgrami i
RumuniÄ…);
" STSM : spór to brak zgody w przedmiocie kwestii
prawnej lub stanu faktycznego, z przeciwieostwem
prawnych stanowisk lub interesów między stronami
(orzeczenie z 1924 r. w sprawie palestyoskich koncesji
Mavrommatisa);
" Spór musi istnied obiektywnie, niezależnie od woli
stron i od ich uznania; Może dotyczyd np. przebiegu
linii granicznej, roszczeo między paostwami;
Podział sporów:
" Niemające charakteru międzynarodowego
" Międzynarodowe:
 Spory kwalifikowane- zagrażające międzynarodowemu pokojowi lub
bezpieczeostwu; Szczególne kompetencje RB ONZ na podstawie
Rozdziału VII KNZ konieczne dla utrzymania lub przywrócenia
międzynarodowego pokoju lub bezpieczeostwa;
 Spory zwykłe- niezagrażające międzynarodowemu pokojowi lub
bezpieczeostwu;
" prawne- takie których roszczenia stron opierają się na określonej
normie prawnej (art. 36 ust. 3 KNZ)
" polityczne- strona powołuje się w nich na argumenty polityczne,
natury pozaprawnej;
" kompleksowe;
Spór v sytuacja, która może doprowadzid do
nieporozumieo międzynarodowych lub wywoład
spór (art. 34 KNZ)
" Zgodnie z art. 27 ust. 3 w związku z art. 52 ust. 3 KNZ, podczas głosowania w RB ONZ w sprawach
Rozdziału VI KNZ (pokojowe rozstrzyganie sporów) oraz załatwiania sporów w ramach porozumieo
regionalnych, strona w sporze wstrzymuje się od głosowania.
" KNZ nie daje wyraz
nych wskazówek dotyczących rozróżnienia.
" Wymóg wstrzymania się od głosowanie nie dotyczy stron biorących udział w sytuacji, która może
doprowadzid do nieporozumieo międzynarodowych lub wywoład spór.
" Paostwa członkowskie RB ONZ niekiedy usiłowały wziąd udział w głosowaniu argumentując, że nie
doszło do sporu, a zachodzi jedynie sytuacja, która może doprowadzid do nieporozumieo
międzynarodowych lub wywoład spór. Np. w 1951 r. w sporze izraelsko- egipskim dotyczącym
swobody żeglugi na Kanale Sueskim, Wielka Brytania, Francja i USA wzięły udział w głosowaniu nad
projektem rezolucji potępiającej Egipt, mimo iż wcześniej opowiadały się na rzecz Izraela;
" Szczególne istotne jest rozróżnienie sporu i sytuacji, która może doprowadzid do nieporozumieo
międzynarodowych lub wywoład spór, gdy wstrzymanie się od głosu dotyczy stałego członka RB
ONZ, który dysponując prawem weta i odmawiając wstrzymania się od głosu może zablokowad
podjęcia stosownej rezolucji;
Spór v konflikt
" Konflikt- spór, który przybrał ostrzejszą formę i
w którym możliwe jest użycie sił zbrojnych;
Regulacja prawnomiędzynarodowa dotycząca
pokojowego rozstrzygania
sporów międzynarodowych
" Karta Narodów Zjednoczonych;
" Konwencja haska z 1907 roku o pokojowym
załatwianiu sporów międzynarodowych;
" Brak jest współcześnie legalnej alternatywy dla
metod pokojowych;
ZobowiÄ…zania stron sporu:
" poszukiwania sprawiedliwego rozwiÄ…zania w
dobrej wierze i w duchu współpracy
" powstrzymania się od działao pogarszających
sytuację, zwłaszcza od użycia siły
" Art. 2 ust. 3 KNZ zobowiÄ…zuje paostwa, by
wszystkie spory między nimi załatwiane były
środkami pokojowymi , tak by nie doprowadziły
do sytuacji zagrażającej międzynarodowemu
pokojowi lub bezpieczeostwu;
Metody rozstrzygania sporów:
Artykuł 33 KNZ
1. Strony w sporze, którego dalsze trwanie może zagrażad utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeostwa,
będą przede wszystkim szukały rozwiązania w drodze rokowao, badao, pośrednictwa, pojednania, arbitrażu,
rozstrzygnięcia sądowego, odwołania się do organizacji lub układów regionalnych albo w drodze innych środków
pokojowych według własnego wyboru.
2. Rada Bezpieczeostwa wezwie strony do rozstrzygnięcia sporu takimi środkami, gdy uzna to za konieczne.
Artykuł 33 KNZ art. 33 Karty Narodów Zjednoczonych nie wskazuje metod rozwiązywania sporów w układzie
hierarchicznym
Wśród metod pokojowych metod rozróżnia się metody:
a) dyplomatyczne- strony w sporze zachowują dla siebie możliwośd podjęcia ostatecznej decyzji o rozstrzygnięciu sporu;
uczestniczą w większym lub mniejszym zakresie w poszukiwaniu sposobów jego rozwiązania.
 negocjacje;
 dobre usługi;
 mediacja;
 komisje badao;
 koncyliacja;
b) sądowe- strony w sporze są związane wydanym orzeczeniem i mają jedynie ograniczoną możliwośd wpływania na
rozstrzygniecie sporu;
 arbitraż;
 stałe sądy międzynarodowe;
Negocjacje- rokowania bezpośrednie
" MTS: jeśli w odniesieniu do jakiejś kwestii zachodzi sprzecznośd interesów i
uprawnieo paostw pozostających w sporze, metodą najwłaściwszą pozwalającą na
zrównoważone i sprawiedliwe jego rozstrzygnięcie są negocjacje;
" Nie ma w pr. międzynarodowym normy generalnej nakazującej w każdym
przypadku prowadzenie negocjacji; nakaz taki może wynikad ze zobowiązao paostw
do pokojowego rozwiązywania sporów;
" Strony powinny przystąpid do bezpośredniej wymiany poglądów w kwestiach
spornych w dobrej wierze;
" Niektóre um. międzynarodowe wprowadzają obowiązek rokowao dla rozwiązania
sporu (np. art. 283 ust 1KoPM: Jeżeli między Paostwami- Stronami wyniknie spór
dotyczÄ…cy interpretacji lub stosowania niniejszej Konwencji, strony sporu
bezzwłocznie przystępują do wymiany poglądów dotyczących załatwienia sporu w
drodze rokowao lub innymi środkami pokojowymi);
" Niekiedy um. międzynarodowe uzależniają zastosowanie innych metod
rozstrzygania sporu od uprzednich negocjacji (przyjmuje się, że takie znaczenie ma
umieszczenie w art. 33 KNZ negocjacji na pierwszej pozycji);
" Rokowania mogÄ… byd dwustronne lub wielostronne  na
konferencjach międzynarodowych;
" Negocjacje może prowadzid albo upoważniony organ paostwowy
albo specjalnie powołana do tego stała komisja negocjacyjna;
" MogÄ… mied formÄ™ ustnÄ… lub pisemnÄ…;
" Rozmowy powinny byd prowadzone w sposób umożliwiający
zawarcie sprawiedliwej umowy w ich wyniku; z obowiązku działania
w dobrej wierze wynika koniecznośd gotowości paostw na
ustępstwa;
" W razie gdy w toku negocjacji w rozsÄ…dnym terminie do
porozumienia nie dojdzie  strony sięgają po kolejne metody,
natomiast same negocjacje pomagajÄ… w sprecyzowaniu przedmiotu
sporu;
" "rozsądny termin" zależy od okoliczności konkretnej sprawy.
Mediacja- pośrednictwo;
" w rokowaniach dyplomatycznych obok samych stron sporu uczestniczy podmiot trzeci: paostwo lub
kilka paostw; Organizacja międzynarodowa- np. Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża,
osoba fizyczna- funkcjonariusz organizacji np. Folke Bernadotte w sporze izraelsko palestyoskim;
Stolica Apostolska (np. spór argentyosko - chilijski);
" zakres uprawnieo mediatora określają same strony sporu;
" jest neutralny, niezależny wobec sporu, jego zadaniem jest ułatwienie osiągnięcia porozumienia;
powinien byd bezstronny;
" powinien nakłonid strony do podjęcia negocjacji; jest doradcą i udziela zaleceo, nie jest sędzią ani
arbitrem; przedstawia kompromisowÄ…, akceptowalnÄ… przez strony propozycjÄ™ rozwiÄ…zania sporu;
rozwiązanie zaproponowane przez mediatora nie jest dla stron wiążące;
" czasem występuje jako gwarant;
Mediacje zakooczone sukcesem:
" mediacja USA w sporze arabsko  izraelskim, co doprowadziło do podpisania traktatu egipsko-
izraelskiego w Camp Dawid w 1978 r. oraz porozumienia OWP z Izraelem w 1993r.
" mediacja Algierii w sporze miedzy USA, a Iranem dotyczącym zakładników amerykaoskich w
Teheranie;
Dobre usługi
" z udziałem podmiotów trzecich;
" jedyną rolą paostwa świadczącego dobre usługi jest
umożliwienie kontaktu stronom pozostającym w sporze
oraz doprowadzenie do ich rozmów;
przydatne zwłaszcza w sytuacjach, gdy strony sporu nie
utrzymują stosunków dyplomatycznych;
" gwarantuje bezpieczne miejsce spotkania, organizuje
kontakt stron sporu, umożliwia organizacyjnie i
technicznie podjęcie innych metod dyplomatycznych 
np. negocjacji
" dawca dobrych usług nie proponuje rozwiązao, nie
uczestniczy merytorycznie w rozstrzygnięciu sporu;
Komisja śledcza (komisja badao)-
fact finding mission
" same strony powołują między sobą komisję śledczą, określają tryb jej
powołania i działania, skład, miejsce działania, język postępowania, tryb
podejmowania decyzji;
" orzeczenie komisji ogranicza się do stwierdzenia faktów i nie ma
charakteru orzeczenia arbitrażowego;
" komisja na podstawie przeprowadzonych dowodów bada sytuację
faktyczną, przedstawia stronom sporu niewiążące sprawozdanie i wnioski;
" strony mają swobodę co do tego, w jaki sposób wykorzystad raport;
" komisja śledcza może byd powołana także na potrzeby i w związku z inną
metodą rozstrzygania sporu- np. mediacji czy arbitrażu;
Np. komisja śledcza utworzona przez Międzynarodową Komisję Lotnictwa
Cywilnego w związku z zestrzelaniem w 1983 r. południowokoreaoskiego
samolotu pasażerskiego nad terytorium ZSRR;
powołanie komisji śledczej mającej zbadad kwestię zastosowania broni
chemicznej w wojnie iracko- iraoskiej;
Koncyliacja
" postępowanie ugodowe;
" koncyliacja polega na zbadaniu sprawy przez komisjÄ™
powołaną do tego ad hoc przez strony sporu albo stałą
komisjÄ™;
" komisja przedstawia konkluzje co do faktów lub prawa,
ewentualnie niewiążące zalecenia dla stron;
" zazwyczaj każda ze stron powołuje swoich członków komisji
oraz wspólnie określają zasady powoływania członków
neutralnych, którzy powinni stanowid w komisji większośd;
" koncyliacja jest bardziej sformalizowana niż mediacja,
zwykle przedstawia siÄ™ jednÄ… wersjÄ™ raportu;
" na wszczęcie koncyliacji konieczna jest zgoda obu stron
sporu; charakter zaleceo i propozycji  niewiążący
Metody sądowe rozstrzygania sporów
międzynarodowych:
" brak obowiÄ…zkowej jurysdykcji- kompetencja
sÄ…du musi zostad uznana przez paostwo;
paostwo musi wyrazid zgodÄ™ na podleganie
danemu sądowi międzynarodowemu;
Międzynarodowy Trybunał
Sprawiedliwości
" jest najważniejszym organem sądowym, kontynuator Stałego Trybunału
Sprawiedliwości Międzynarodowej działającego w ramach Ligi Narodów; art. 7
KNZ: jeden z sześciu organów głównych ONZ;
" działa na podstawie Karty Narodów Zjednoczonych, Statutu stanowiącego
integralny załącznik do KNZ i Regulaminu;
" siedziba w Hadze (Pałac Pokoju);
" 15 sędziów, wybierani spośród listy osób wyznaczonych przez grupy narodowe
Stałego Sądu Rozjemczego przez Zgromadzenie Ogólne i Radę Bezpieczeostwa na 9
lat z możliwością reelekcji; co 3 lata 1/3 składu ulega zmianie;
" Kandydat powinien byd niezależny i charakteryzowad się wysokim poziomem
moralnym; musi mied kompetencje do zajmowania najwyższych stanowisk w
sądownictwie w kraju pochodzenia, albo byd prawnikiem o uznanej biegłości w
dziedzinie prawa międzynarodowego; Sędziowie są nieusuwalni, chyba że
pozostali członkowie MTS jednomyślnie dojdą do uznania, że dany sędzia nie
spełnia wymogów koniecznych dla pełnienia funkcji sędziego MTS;
Polska posiadała 2 sędziów: prof. Bohdan Winiarski; prof. Manfred Lachs; prof.
Skubiszewski zasiadał jako sędzia ad hoc;
MTS orzeka w sprawach sporów prawnych dotyczących (art. 36 ust. 2 statutu MTS):
a) wykładni traktatu;
b) każdej kwestii prawa międzynarodowego;
c) rzeczywistości każdego faktu, który, o ile by został stwierdzony, stanowi pogwałcenie zobowiązania
międzynarodowego;
d) rodzaju lub wysokości odszkodowania należnego za zerwanie zobowiązania międzynarodowego
Podstawą orzekania jest art. 38 Statutu MTS: Trybunał, którego zadaniem jest orzekad na podstawie
prawa międzynarodowego w sporach, które będą mu przekazane, będzie stosował:
a) konwencje międzynarodowe, bądz
ogólne, bądz
specjalne, ustalające reguły, wyraz
nie uznane przez
paostwa spór wiodące;
b) zwyczaj międzynarodowy, jako dowód istnienia powszechnej praktyki, przyjętej jako prawo;
c) zasady ogólne prawa, uznane przez narody cywilizowane;
d) z zastrzeżeniem postanowieo artykułu 59 (zgodnie z którym wyrok wiąże tylko strony sporu i tylko w
danej sprawie), wyroki sądowe tudzież zdania najznakomitszych znawców prawa publicznego
różnych narodów, jako środek pomocniczy do stwierdzania przepisów prawnych.
Przed Trybunałem nie może dojśd do non liquet  sytuacji w której brak podstawy prawnej dla
rozstrzygnięcia- brak uregulowania danej kwestii w pr. międzynarodowym  w celu uniknięcia takiej
sytuacji w art. 38 ust. 2 Statutu znajduje się odwołanie do ogólnych zasad prawa
międzynarodowego uznanych przez narody cywilizowane i możliwośd orzekania ex aequo et bon-
na podstawie zasad słuszności za zgodą stron;
Na razie nie było takiej konieczności;
Zgoda na jurysdykcję Trybunału może byd wyrażona
poprzez:
1. Klauzulę jurysdykcyjną (sądową) ujętą w umowie międzynarodowej zawartej przed powstaniem sporu- zgoda
ante hoc (uprzednia)  umowa musi obowiązywad między stronami sporu; wszystkie one muszą byd stronami
Statutu MTS; jurysdykcja transferowana- art. 37 Statutu MTS;
2. Złożenie jednostronnej deklaracji o poddaniu się jurysdykcji MTS na podstawie art. 36 ust. 2 Statutu MTS do SG
ONZ (klauzula fakultatywna)  stwarza po stronie paostwa ją składającego obowiązek do uczestniczenia w
postępowaniu przed MTS gdy inne paostwo wystąpi przeciw niemu.
Warunkiem wszczęcia postępowania jest wzajemnośd- w sytuacji, gdy obie strony sporu złożyły stosowną
deklarację, wniesienie skargi przez jedno z nich powoduje, że drugie nie może uchylid się od udziału w
postępowaniu; Deklaracja może byd wycofana albo zmodyfikowana.
Polska złożyła Deklarację w 1990 r, zmodyfikowała ja w 1996r.- jest obarczona licznymi zastrzeżeniami: wyklucza
jurysdykcję MTS m.in. w przypadku sporów:
żð PowstaÅ‚ych przed zÅ‚ożeniem deklaracji lub zwiÄ…zanych z faktami lub sytuacjami wynikÅ‚ymi przez jej zÅ‚ożeniem;
żð DotyczÄ…cych terytorium lub granic paostwa;
żð DotyczÄ…cych ochrony Å›rodowiska;
Jurysdykcja transferowana: MTS uznał za skuteczne wobec siebie także jednostronne deklaracje wyrażające
zgodę na jurysdykcję, złożone przez paostwa jeszcze przed STSM;
3. Zawarcie po powstaniu sporu specjalnego porozumienia o uznaniu jurysdykcji MTS- zgoda post hoc (następcza);
np. w 1993 r. w sporze słowacko- węgierskim o zaporę na Dunaju;
4. Uznanie przez paostwo za dopuszczalny pozew wniesiony do MTS przez drugÄ… stronÄ™ sporu (forum prorogatum)
w sposób dorozumiany, poprzez przystąpienie do czynności procesowych przez Trybunałem; np. w sporze
albaosko- brytyjskim w sprawie cieśniny Korfu z 1949 r. Albania uznała jurysdykcję MTS.
Postępowanie i środki tymczasowe
" pierwsza faza: badanie jurysdykcji Trybunału
przez sam Trybunał- orzeczenie o jurysdykcji;
" możliwe jest dopuszczenie interwencji paostwa
trzeciego, które nie jest stroną sporu, jeśli jego
prawa mogłyby zostad przez postępowanie
naruszone;
" w razie konieczności MTS może w toku
postępowania wskazad pewne środki tymczasowe
służące zabezpieczeniu praw stron sporu  mają
charakter wiążący;
Wyrok MTS:
" jest wiążący dla stron (art. 59 Statutu MTS);
" jest ostateczny i nie podlega odwołaniu;
możliwe jest żądanie rewizji wyroku, które może byd
zgłoszone jedynie w przypadku odkrycia faktu, który w
chwili wydania wyroku nie był znany MTS, ani stronie, a
mógł mied wpływ decydujący;
Żądanie rewizji może byd zgłoszone nie póz
niej niż w
ciągu 6 m-cy od odkrycia nowego faktu, ale nie póz
nij
niż 10 lat od wydania wyroku;
" strony majÄ… obowiÄ…zek wykonania orzeczenia;
w razie niezastosowania się  RB może wydad stosowne
zalecenia co do dalszego postępowania;
Opinie doradcze:
" Poza sprawowaniem jurysdykcji spornej MTS może
wydawad opinie doradcze.
" Opinię doradczą MTS może wydad na wniosek Rady
Bezpieczeostwa albo Zgromadzenia Ogólnego  w każdej
kwestii prawnej.
" Inne ograny ONZ oraz organizacje wyspecjalizowane (po
uzyskaniu upoważnienia Zgromadzenia Ogólnego) mogą
wnieśd do Trybunału o wydanie opinii w kwestiach
prawnych, które wyłoniły się w toku ich działalności.
" Z wnioskiem o wydanie opinii NIE może wystąpid paostwo
członkowskie ONZ.
" Opinia doradcza ma charakter niewiążący.
Arbitraż (rozjemstwo);
" Å‚ac. arbitrari- mniemad, arbitralis- rozjemczy;
" Art. 37 Konwencji haskiej o pokojowym rozstrzyganiu sporów z 1907 r.: arbitraż
międzynarodowy to rozstrzyganie sporów między paostwami przez sędziów przez
nich wybranych;
na zasadzie poszanowania prawa.
Powierzenie rozstrzygnięcia sporu niezależnej stronie trzeciej; Zastosowanie
arbitrażu pociąga za sobą obowiązek poddania się z dobrą wiarą jego wyrokowi;
" Strony same ustalają sposób powoływania arbitrów, skład i procedurę; wzorcowe
reguły arbitrażu zawarte m.in. w Konwencji haskiej z 1907 r. mają charakter
dyspozytywny i strony mają możliwośd regulacji odbiegających od ich uregulowao;
Procedura na ogół jest jednoinstancyjna;
" Podstawa arbitrażu zawsze  porozumienie między stronami: kompromis
arbitrażowy (umowa) albo klauzula arbitrażowa zawarta w umowie;
" Wspólna cecha arbitrażu i stałych sądów międzynarodowych: obie strony muszą
wyrazid zgodę na arbitraż lub oddanie sprawy stałemu sądowi, a ich orzeczenia są
dla stron wiążące, i korzystają z powagi rzeczy osądzonej;
Zgoda na oddanie sprawy do arbitrażu może byd
wyrażona w stosunku do zaistniałego sporu w sposób:
" Uprzedni (ante hoc); zawierana przez strony umowa
międzynarodowa zawiera klauzulę arbitrażową, w której to strony
zgadzają się na rozstrzygnięcie arbitrażowe potencjalnych sporów
dotyczących interpretacji lub wykonania tejże umowy;
W przypadku zaistnienia sporu każda ze stron ma możliwośd
powołani się na ten zapis i skorzystania z arbitrażu, zaś druga strona
nie może się na to nie zgodzid (tzw. arbitraż obligatoryjny);
" Następczy (post hoc); już po powstaniu sporu strony poprzez
zawarcie tzw. kompromisu (zapisu na sÄ…d), zgadzajÄ… siÄ™ na
rozstrzygniecie arbitrażowe (tzw. arbitraż fakultatywny);
- zorganizowany- powierzenie sporu już istniejącemu stałemu
trybunałowi arbitrażowemu;
- niezorganizowany- zasady postępowania ustalane dopiero w
tekście kompromisu;
Modele arbitrażu:
" Europejski: przekazanie rozstrzygnięcia sporu
głowie paostwa trzeciego;
" Amerykaoski: zakłada powołanie przez strony
mieszanego trybunału złożonego z przedstawicieli
stron i niezależnego superarbitra wybieranego
wspólnie przez strony;
liczba członków nieparzysta, z reguły 3 albo 5;
możliwe jest rozstrzygniecie przez samego
superarbitra;
Trybunały Arbitrażowe:
" STA od 1899 (konwencja haska o pokojowym rozstrzyganiu sporów)
 mało aktywny; od 1945 rozpatrzył tyko 9 spraw;
 nie posiada obligatoryjnej jurysdykcji;
 paostwa zgłaszają arbitrów nominowanych na 6 lat i spośród tego składu w razie potrzeby wyznacza się skład do rozstrzygnięcia
konkretnego przypadku;
 siedziba w Hadze w budynku MTS;
" Izba Koncyliacji i Arbitrażu Organizacja Bezpieczeostwa i Współpracy w Europie (OBWE) przewidziana w Konwencji o Koncyliacji i
Arbitrażu KBWE z 1992 r.;
 Ma charakter fakultatywny, chyba że paostwo strona konwencji złoży uprzednią deklarację o obowiązkowej jurysdykcji;
" Amerykaosko- Iraoski Trybunał Arbitrażowy- Deklaracja Algierska z 1981 r.
 właściwy w sprawach prywatnych roszczeo obywateli USA przeciwko Iranowi, i obywateli Iranu przeciwko USA, oraz wzajemnych
roszczeo obu paostw.
 Przewodniczącym trybunału jest prof. Skubiszewski Krzysztof;
 liczy 9 członków;
" Afrykaoska Komisja Mediacji, Koncyliacji i Arbitrażu- powołana na podstawie protokołu kairskiego;