MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ Joanna Pieczyńska Anna Wachowicz Wykorzystanie produktów spo\ywczych jako zródła składników pokarmowych 512[02].Z1.01 Poradnik dla nauczyciela Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego Recenzenci: mgr in\. Krystyna Kopeć mgr in\. Magdalena Krystowska Opracowanie redakcyjne: mgr in\. Ewa Superczyńska Konsultacja: dr Justyna Bluszcz Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 512[02].Z1.01 Wykorzystanie produktów spo\ywczych jako zródła składników pokarmowych , zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu kucharz 512[02]. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 1 SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 5 3. Cele kształcenia 6 4. Przykładowe scenariusze zajęć 7 5. Ćwiczenia 11 5.1. Podział składników pokarmowych i ich znaczenie dla organizmu 11 5.1.1. Ćwiczenia 11 5.2. Trawienie i przyswajanie po\ywienia 18 5.2.1. Ćwiczenia 18 5.3. Przemiany energetyczne w organizmie 21 5.3.1. Ćwiczenia 21 5.4. Wartość od\ywcza \ywności 25 5.4.1. Ćwiczenia 25 5.5. Normy \ywienia i wy\ywienia (racje pokarmowe) 28 5.5.1. Ćwiczenia 28 5.6. śywność wygodna i funkcjonalna 31 5.6.1. Ćwiczenia 31 5.7. Zasady racjonalnego \ywienia. Choroby spowodowane wadliwym od\ywianiem 34 5.7.1. Ćwiczenia 34 6. Ewaluacja osiągnięć ucznia 37 7. Literatura 49 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 2 1. WPROWADZENIE Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela Wykorzystanie produktów spo\ywczych jako zródła składników pokarmowych , który będzie pomocny w prowadzeniu zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie: kucharz 512[02]. W poradniku zamieszczono: - wymagania wstępne, - wykaz umiejętności, jakie uczeń opanuje podczas zajęć, - przykładowe scenariusze zajęć, - propozycje ćwiczeń, które mają na celu wykształcenie u uczniów umiejętności praktycznych, - wykaz literatury, z jakiej uczniowie mogą korzystać podczas nauki. Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone ró\nymi metodami ze szczególnym uwzględnieniem: - wykładu, - pogadanki z elementami dyskusji, - metody projektów, - metody tekstu przewodniego, - ćwiczeń praktycznych. W zale\ności od wyposa\enia pracowni, w której będą odbywać się zajęcia edukacyjne, uczniowie mogą wykorzystać do wykonania ćwiczeń obliczania wartości energetycznej i od\ywczej dostępne programy komputerowe . Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zró\nicowane, począwszy od samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej. W celu przeprowadzenia sprawdzianu wiadomości i umiejętności ucznia, nauczyciel mo\e posłu\yć się zamieszczonymi w rozdziale 6 zestawami zadań testowych, zawierającymi zadania wielokrotnego wyboru. W tym rozdziale podano równie\: - plan testu w formie tabelarycznej, - punktację zadań i uczenia się, - propozycje norm wymagań, - instrukcję dla nauczyciela, - instrukcję dla ucznia, - kartę odpowiedzi, - zestawy zadań testowych. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 3 Moduł 512[02].Z1 Podstawy \ywienia i produkcji potraw 512[02].Z1.01 512[02].Z1.02 Wykorzystanie produktów spo\ywczych Zapewnianie jakości zdrowotnej \ywności jako zródła składników pokarmowych 512[02].Z1.03 Wykonywanie czynności przygotowawczych związanych ze sporządzaniem, ekspedycją i podawaniem potraw Schemat układu jednostek modułowych Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 4 2. WYMAGANIA WSTPNE Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć: - wykazać się znajomością podstawowej wiedzy i podstawowymi umiejętnościami - - - z zakresu budowy związków od\ywczych (białka, tłuszcze, węglowodany), - korzystać z tabel, wykresów, - - - - stosować jednostki układu SI, - - - - korzystać z ró\nych zródeł informacji, - - - - korzystać z narzędzi technologii informacyjnej, w tym wyszukiwać informacje - - - z Internetu, - posłu\yć się specjalistycznym oprogramowaniem komputerowym do obliczania wartości - - - energetycznej i od\ywczej po\ywienia. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 5 3. CELE KSZTAACENIA W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć: - rozró\nić składniki pokarmowe i określić ich znaczenie dla organizmu człowieka, - - - - określić produkty stanowiące zródło poszczególnych składników pokarmowych, - - - - sklasyfikować produkty spo\ywcze pod względem wartości energetycznej i od\ywczej, - - - - rozró\nić produkty spo\ywcze o charakterze kwasotwórczym i zasadotwórczym, - - - - określić normy spo\ycia składników pokarmowych dla określonych grup \ywieniowych, - - - - określić skutki nadmiaru i niedoboru składników pokarmowych dla organizmu - - - człowieka, - scharakteryzować proces trawienia, - - - - obliczyć podstawową i całkowitą przemianę materii, - - - - obliczyć bilans energetyczny i wodny organizmu, - - - - obliczyć wartość energetyczną i od\ywczą potraw, - - - - określić zastosowanie \ywności wygodnej i funkcjonalnej w produkcji gastronomicznej, - - - - rozró\nić substancje antyod\ywcze występujące w produktach spo\ywczych, - - - - zastosować zasady racjonalnego \ywienia, - - - - posłu\yć się specjalistycznym oprogramowaniem komputerowym do obliczania wartości - - - od\ywczej po\ywienia, - skorzystać z ró\nych zródeł informacji. - - - Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 6 4. PRZYKAADOWE SCENARIUSZE ZAJĆ Scenariusz zajęć 1 Osoba prowadząca & & & & & & & & & & & & & & & & & & . Modułowy program nauczania: Kucharz 512[02] Moduł: Podstawy \ywienia i produkcji potraw 512[02].Z1 Jednostka modułowa: Wykorzystanie produktów spo\ywczych jako zródła składników pokarmowych 512[02].Z1.01 Temat: Trawienie i wchłanianie białek, tłuszczów, węglowodanów w organizmie człowieka Cel ogólny: Poznanie procesów trawienia i wchłaniania podstawowych składników od\ywczych w przewodzie pokarmowym człowieka. Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń potrafi: - zdefiniować pojęcia: trawienie, wchłanianie, enzym, hydroliza, - - - - omówić etapy trawienia i wchłaniania składników pokarmowych, - - - - wyjaśnić rolę enzymów trawiennych. - - - Metody nauczania uczenia się: - wykład, - praca z tekstem, - dyskusja dydaktyczna, - ćwiczenia. Formy organizacyjne pracy uczniów: - praca w grupach. Czas: 2 godziny dydaktyczne. Środki dydaktyczne: - foliogram lub plansza: Budowa przewodu pokarmowego człowieka , - foliogramy (lub plansze) ewentualnie prezentacja multimedialna: Trawienie i wchłanianie białek, węglowodanów, tłuszczów , - podręczniki, - poradnik dla ucznia, - kartki z ćwiczeniami, - komputer z przyłączem internetowym. Przebieg zajęć: 1. Sprawy organizacyjne. 2. Nawiązanie do tematu, omówienie celów zajęć dydaktycznych. 3. Przypomnienie przez uczniów budowy przewodu pokarmowego (z wcześniejszych zajęć). 4. Omówienie przez nauczyciela etapów trawienia i wchłaniania białek, tłuszczów, węglowodanów w oparciu o plansze lub foliogramy. Wskazanie enzymów niezbędnych w procesach trawienia. 5. Realizacja tematu: Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 7 Ćwiczenie 1 Korzystając z ró\nych zródeł informacji wyjaśnij pojęcia: trawienie, wchłanianie, hydroliza, enzym. Ćwiczenie 2 Na schematach przewodu pokarmowego zaznacz odcinki przewodu pokarmowego odpowiedzialne za trawienie białek, tłuszczów, węglowodanów. Ćwiczenie 3 Uzupełnij schematy przedstawiające przemiany białek, tłuszczów, węglowodanów w przewodzie pokarmowym i optymalną wartość pH działania enzymów wpisując nazwy enzymów, miejsce trawienia i produkty. - omówienie przez nauczyciela sposobu wykonania ćwiczeń, - sposób realizacji ćwiczeń: uczniowie w zespołach 2 3 osobowych uzupełniają otrzymane schematy, definiują pojęcia. Wykonane zadania w formie ustnej prezentują na forum grupy. Zakończenie zajęć Nauczyciel podsumowuje przebieg zajęć wskazując na zaanga\owanie uczniów. Praca domowa Wyszukaj z dostępnej literatury (i z Internetu) informacje, które pozwolą Ci wyczerpująco odpowiedzieć na następujące pytania: 1. Od czego zale\y i ile wynosi czas przebywania ró\nych pokarmów w \ołądku? 2. Jaka jest rola jelita grubego jako odcinka przewodu pokarmowego? Odpowiedzi zapisz w zeszycie i na najbli\szych zajęciach zaprezentuj na forum grupy. Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach Uczniowie naklejają kolorowe karteczki na specjalnym arkuszu ze swoja oceną przebiegu zajęć, organizacji zajęć, zdobytej na zajęciach wiedzy (zielone podobało mi się, \ółte czasem mi się podobało, a czasem nie, czerwone zdecydowanie nie podobało mi się). Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 8 Scenariusz zajęć 2 Osoba prowadząca & & & & & & & & & & & & & & & & & & . Modułowy program nauczania: Kucharz 512[02] Moduł: Podstawy \ywienia i produkcji potraw 512[02].Z1 Jednostka modułowa: Wykorzystanie produktów spo\ywczych jako zródła składników pokarmowych 512[02].Z1.01 Temat: Metody obliczania PPM i CPM Cel ogólny: nabycie umiejętności obliczania PPM i CPM. Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń potrafi: - scharakteryzować metody obliczania PPM i CPM, - - - - obliczyć metodami rachunkowymi PPM i CPM. - - - Metody nauczania uczenia się: - pokaz z objaśnieniem, - praca z tekstem, - dyskusja dydaktyczna, - ćwiczenia. Formy organizacyjne pracy uczniów: - zbiorowa (z całą grupą), - indywidualna praca uczniów. Czas: 2 godziny dydaktyczne. Środki dydaktyczne: - literatura, - arkusz papieru szarego, - pinezki kolorowe, - mazaki, - stanowisko komputerowe z oprogramowaniem, przyłączem do Internetu, drukarką. Przebieg zajęć: 1. Sprawy organizacyjne. 2. Nawiązanie do tematu (określenie wydatków energetycznych, które obejmuje PPM i CPM oraz czynników wpływających na wielkość przemiany materii). Omówienie celów zajęć. 3. Omówienie metod obliczania PPM i CPM. 4. Realizacja tematu: - podanie treści ćwiczenia: Oblicz swoją PPM i CPM poznanymi metodami - - - rachunkowymi. Porównaj otrzymane wyniki. - omówienie przez nauczyciela sposobu wykonania ćwiczenia. Zwrócenie szczególnej - - - uwagi na obliczenia z wykorzystaniem karty aktywności dziennej. Wskazanie na mo\liwości korzystania z ró\nych zródeł informacji. - sposób realizacji ćwiczenia: uczniowie obliczają swoją PPM i CPM. Wyniki obliczeń - - - zapisują na plakacie zawierającym zestawienie obliczeń wykonanych przez uczniów, a następnie analizują otrzymane wyniki. Wyciągają wnioski dotyczące wpływu wybranych czynników na wielkość przemiany materii. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 9 Zakończenie zajęć Nauczyciel podsumowuje przebieg zajęć, ocenia zaanga\owanie uczniów w realizację zadania. Wskazuje przydatność wykonanych obliczeń i ich wykorzystanie na zajęciach obliczania i ustalania typu bilansu energetycznego. Praca domowa Oblicz PPM i CPM dla członków swojej rodziny wykorzystując wybraną metodę rachunkową. Wyciągnij wnioski co do sposobu od\ywiania. Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach Uczniowie naklejają kolorowe karteczki na specjalnym arkuszu ze swoja oceną przebiegu zajęć, organizacji zajęć, zdobytej na zajęciach wiedzy (zielone podobało mi się, \ółte czasem mi się podobało, a czasem nie, czerwone zdecydowanie nie podobało mi się). Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 10 5. ĆWICZENIA 5.1. Podział składników pokarmowych i ich znaczenie dla organizmu 5.1.1. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Uzupełnij tabelę wpisując rodzaj bilansu azotowego (dodatni +, ujemny -, zrównowa\ony =) dla podanych dwóch przypadków: I II Spo\ycie białka (w g/kg m.c) 0,6 2,0 Pobranie azotu (w g/dzień) 5,6 22,4 Azot wydalony: - z moczem 10,0 14,9 - z kałem 0,7 0,9 - z potem 0,2 0,2 Bilans (+, -, =) Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i wyjaśnić sposób wykonania ćwiczenia. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i z literatury uzupełniającej, 2) obliczyć wydatki azotu, 3) porównać ilość azotu pobranego i wydalonego z organizmu, 4) ustalić rodzaj bilansu azotowego. Zalecane metody nauczania uczenia się: - pogadanka z elementami dyskusji, - ćwiczenia praktyczne. Środki dydaktyczne: - poradnik dla ucznia, literatura, - - - - zeszyt, - - - - przybory do pisania. - - - Ćwiczenie 2 Podaj przykłady 10 potraw, w których występuje efekt uzupełniania aminokwasów. Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i wyjaśnić sposób wykonania ćwiczenia. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 11 Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) odszukać w materiale nauczania lub innych zródłach informacji wiadomości dotyczące odpowiedniego łączenia produktów białkowych ró\nego pochodzenia uzupełnianie aminokwasów, 2) wybrać potrawy, w których występuje efekt uzupełniania aminokwasów, 3) zapisać w zeszycie wyniki swoich poszukiwań. Zalecane metody nauczania uczenia się: - pogadanka z elementami dyskusji, - ćwiczenia praktyczne. Środki dydaktyczne: - zeszyt, - - - - przybory do pisania, - - - - poradnik dla ucznia, literatura, - - - - komputer z łączem do Internetu. - - - Ćwiczenie 3 Zaproponuj trzy dowolne zestawy śniadaniowe i porównaj zawartość błonnika pokarmowego i węglowodanów przyswajalnych w podanych zestawach. Uszereguj produkty występujące w zestawach: a) według malejącej zawartości błonnika pokarmowego, b) według malejącej zawartości węglowodanów przyswajalnych. Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i wyjaśnić sposób wykonania ćwiczenia. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i z literatury uzupełniającej, 2) zaproponować na podstawie ró\nych zródeł informacji trzy zestawy śniadaniowe, 3) ustalić na podstawie tabel składu i wartości od\ywczej zawartość błonnika pokarmowego i węglowodanów przyswajalnych (zawartość węglowodanów przyswajalnych obliczy odejmując od zawartości węglowodanów ogółem zawartość błonnika pokarmowego) w 100 g produktów wchodzących w skład zestawów śniadaniowych, 4) obliczyć zawartość błonnika pokarmowego i węglowodanów przyswajalnych w ilości produktów występujących w ćwiczeniu, 5) obliczyć zawartość błonnika pokarmowego i węglowodanów przyswajalnych w zestawach śniadaniowych, 6) porównać wyniki, 7) uszeregować produkty wg malejącej zawartości błonnika pokarmowego i malejącej zawartości węglowodanów przyswajalnych. Zalecane metody nauczania uczenia się: - pogadanka z elementami dyskusji, - ćwiczenia praktyczne. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 12 Środki dydaktyczne: - poradnik dla ucznia, literatura, - - - - zeszyt, - - - - przybory do pisania, - - - - kalkulator, - - - - komputer z łączem do Internetu, programem do obliczania wartości energetycznej - - - i od\ywczej produktów. Ćwiczenie 4 Oblicz, jaką ilość podanych produktów nale\ałoby spo\yć, aby dostarczyć do organizmu taką ilość wapnia, jaka zawarta jest w 250 g mleka chudego? Produkty: ser podpuszczkowy, ser twarogowy chudy, serek topiony, serek homogenizowany, jogurt naturalny. Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i wyjaśnić sposób wykonania ćwiczenia. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i z literatury uzupełniającej, 2) wypisać na podstawie tabel składu i wartości od\ywczej zawartość wapnia w 100 g mleka i 100 g podanych w ćwiczeniu produktów, 3) obliczyć zawartość wapnia w 250 g mleka chudego, 4) obliczyć ilości produktów, które dostarczą taką ilość wapnia, jaka zawarta jest w 250 g mleka chudego. Zalecane metody nauczania uczenia się: - pogadanka z elementami dyskusji, - ćwiczenia praktyczne. Środki dydaktyczne: - poradnik dla ucznia, literatura, - - - - zeszyt, - - - - przybory do pisania, - - - - kalkulator, - - - - tabele składu i wartości od\ywczej produktów, - - - - komputer z łączem do Internetu i programem do obliczania wartości od\ywczej - - - produktów. Ćwiczenie 5 Zaproponuj produkty spo\ywcze, które poleciłbyś osobom, u których stwierdzono: a) niedokrwistość, b) osteoporozę, c) kurzą ślepotę (niedowidzenie o zmroku). Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i wyjaśnić sposób wykonania ćwiczenia. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 13 Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) odszukać w materiale nauczania, literaturze lub innych zródłach, niedobór których ze składników od\ywczych powoduje niedokrwistość, osteoporozę czy kurzą ślepotę, 2) wskazać na podstawie materiału nauczania, tabeli składu i wartości od\ywczej lub innych zródeł, które produkty są bogate w te składniki od\ywcze. Zalecane metody nauczania uczenia się: - pogadanka z elementami dyskusji, - ćwiczenia praktyczne. Środki dydaktyczne: - zeszyt, - - - - przybory do pisania, - - - - poradnik dla ucznia, literatura, - - - - tabela składu i wartości od\ywczej, - - - - komputer z łączem do Internetu. - - - Ćwiczenie 6 Na podstawie informacji zawartej na opakowaniach soków, napojów, nektarów owocowych, owocowo warzywnych i warzywnych ró\nych producentów wybierz te, które są szczególnie bogatym zródłem witaminy C. Sporządz wykres przedstawiający zawartość witaminy C (w mg/100g produktu) w badanych produktach. Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i wyjaśnić sposób wykonania ćwiczenia. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) odszukać deklarowaną przez producentów zawartość witaminy C na opakowaniach produktów spo\ywczych wskazanych w ćwiczeniu, dostępnych w ofercie handlowej, 2) wybrać produkty spo\ywcze będące bogatym zródłem witaminy C, 3) sporządzić wykres przedstawiający zawartość witaminy C (w mg/100 g produktu) w badanych produktach w tym celu mo\na wykorzystać program Microsoft Excel, Zalecane metody nauczania uczenia się: - pogadanka z elementami dyskusji, - ćwiczenia praktyczne. Środki dydaktyczne: - zeszyt, - - - - przybory do pisania, - - - - opakowania wybranych produktów spo\ywczych, - - - - komputer. - - - Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 14 Ćwiczenie 7 Oceń stosowaną przez siebie dietę pod kątem zachowania równowagi kwasowo zasadowej. Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i wyjaśnić sposób wykonania ćwiczenia. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) odszukać w materiale nauczania, literaturze lub innych zródłach informacje dotyczące równowagi kwasowo zasadowej i wpływu diety na jej zachowanie, 2) wypisać produkty i potrawy składające się na Twoją dietę w ciągu dnia, 3) ocenić swoją dietę pod kątem występowania produktów kwasotwórczych i zasadotwórczych, 4) przedstawić wyniki na forum grupy. Zalecane metody nauczania uczenia się: - pogadanka z elementami dyskusji, - ćwiczenia praktyczne. Środki dydaktyczne: - zeszyt, - - - - materiał nauczania - - - - literatura, - - - - komputer z łączem do Internetu. - - - Ćwiczenie 8 Wyjaśnij, czy zachowany został zrównowa\ony bilans wody w organizmie gdy: - ilość wody dostarczonej z produktami stałymi wynosiła 950 cm3, - - - - ilość wody dostarczonej z napojami wynosiła 1200 cm3, - - - - ilość wody powstającej ze spalania białek, tłuszczów, węglowodanów, wynosiła 300 cm3, - - - - ilość wody wydalonej z moczem wynosiła 650 cm3, - - - - ilość wody wydalonej z wydychanym powietrzem wynosiła 550 cm3, - - - - ilość wody wydalonej z kałem wynosiła 250 cm3. - - - Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i wyjaśnić sposób wykonania ćwiczenia. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) odszukać w materiale nauczania obliczanie bilansu wody w organizmie, 2) obliczyć ilość wody dostarczonej i wydalonej z organizmu, 3) porównać otrzymane ilości, 4) ustalić, czy ilość wody dostarczonej równa jest ilości wody wydalonej z organizmu. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 15 Zalecane metody nauczania uczenia się: - pogadanka z elementami dyskusji, - ćwiczenia praktyczne. Środki dydaktyczne: - zeszyt, - - - - przybory do pisania, - - - - poradnik dla ucznia, literatura, - - - - kalkulator. - - - Ćwiczenie 9 Wykonaj wykres przedstawiający zawartość wody w wymienionych produktach. Produkty: morele świe\e, morele suszone, mleko płynne 2%, mleko pełne w proszku, pieczarki, ziemniaki, wołowina, ser podpuszczkowy, dorsz, jaja, chleb razowy, masło, olej słonecznikowy, cukier puder. Dokonaj analizy zawartości wody w wymienionych produktach. Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i wyjaśnić sposób wykonania ćwiczenia. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i z literatury uzupełniającej, 2) korzystając z ró\nych zródeł informacji odszukać zawartość wody w wybranych produktach, 3) wykonać wykres przedstawiający zawartość wody w produktach wskazanych w ćwiczeniu (mo\na wykorzystać program Microsoft Excel), 4) dokonać analizy zawartości wody w produktach spo\ywczych, 5) wyniki przedstawić na forum grupy. Zalecane metody nauczania uczenia się: - pogadanka z elementami dyskusji, - ćwiczenia praktyczne. Środki dydaktyczne: - zeszyt, - - - - przybory do pisania, - - - - poradnik dla ucznia, literatura, - - - - komputer z łączem do Internetu. - - - Ćwiczenie 10 Połącz w pary substancje antyod\ywcze występujące w produktach roślinnych i zwierzęcych, oraz składnik od\ywczy, w stosunku do którego działają. A: Siarkocyjanki 1: Biotyna B: Enzym askorbinoza 2: Witamina B1 C: Enzym tiaminaza 3: Witamina C D: Kwas szczawiowy 4: Jod E: Awidyna 5: Wapń Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 16 Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i wyjaśnić sposób wykonania ćwiczenia. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) odszukać w materiale nauczania informacje o substancjach antyod\ywczych i toksycznych, występujących w produktach roślinnych i zwierzęcych, 2) dobrać substancję antyod\ywczą do składnika od\ywczego, w stosunku do którego działa, 3) porównać wyniki z wynikami kolegów. Zalecane metody nauczania uczenia się: - pogadanka z elementami dyskusji, - ćwiczenia praktyczne. Środki dydaktyczne: - zeszyt, - - - - przybory do pisania, - - - - poradnik dla ucznia, literatura. - - - Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 17 5.2. Trawienie i przyswajanie po\ywienia 5.2.1. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Zaznacz na przedstawionym rysunku, w których odcinkach przewodu pokarmowego odbywa się trawienie białek oraz napisz nazwy enzymów biorących w tym udział. Rys. do ćwiczenia 1. Schemat budowy układu pokarmowego [2, s.91] Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i wyjaśnić sposób wykonania ćwiczenia. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) przeczytać materiał nauczania zamieszczony w poradniku dla ucznia, dotyczący trawienia składników od\ywczych, 2) dobrać odpowiednie enzymy do odcinków przewodu pokarmowego, w których odbywa się trawienie białek, 3) zaznaczyć na rysunku, w których odcinkach przewodu pokarmowego odbywa się trawienie białek i przy udziale których enzymów, 4) porównać wyniki swoje z wynikami kolegów z grupy. Zalecane metody nauczania uczenia się: - pogadanka z elementami dyskusji, - ćwiczenia praktyczne. Środki dydaktyczne: - zeszyt, - - - - przybory do pisania, - - - - poradnik dla ucznia, literatura. - - - Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 18 Ćwiczenie 2 Uzupełnij schemat przemian tłuszczów w organizmie. spalanie TAUSZCZE trawienie POśYWIENIA synteza TAUSZCZE ORGANIZMU Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i wyjaśnić sposób wykonania ćwiczenia. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) odszukać w materiale nauczania informacje dotyczące przemian tłuszczów w organizmie, 2) uzupełnić schemat przemian tłuszczów i porównać z wynikami kolegów z grupy. Zalecane metody nauczania uczenia się: - pogadanka z elementami dyskusji, - ćwiczenia praktyczne. Środki dydaktyczne: - zeszyt, - - - - przybory do pisania, - - - - poradnik dla ucznia, literatura. - - - Ćwiczenie 3 Do podanych enzymów dobierz trawiony składnik od\ywczy. Enzymy: lipaza \ołądkowa, trypsyna, amylaza ślinowa, maltaza, lipaza jelitowa, chymotrypsyna, podpuszczka oraz laktaza. Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i wyjaśnić sposób wykonania ćwiczenia. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i z literatury uzupełniającej, 2) na podstawie zebranych wiadomości dotyczących trawienia składników od\ywczych, dobrać do podanych enzymów odpowiedni składnik od\ywczy, 3) wyniki swojej pracy w formie tabelarycznej przedstawić na forum grupy. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 19 Zalecane metody nauczania uczenia się: - pogadanka z elementami dyskusji, - ćwiczenia praktyczne. Środki dydaktyczne: - zeszyt, - - - - przybory do pisania, - - - - poradnik dla ucznia, literatura. - - - Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 20 5.3. Przemiany energetyczne w organizmie 5.3.1. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Oblicz swoją PPM i CPM wykorzystując znane Ci metody rachunkowe. Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i wyjaśnić sposób wykonania ćwiczenia. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) obliczyć PPM przy zało\eniu, \e PPM u mę\czyzn wynosi 1 kcal/kg masy ciała/godzinę, a u kobiet 0,9 kcal/kg masy ciała/godzinę dla mę\czyzn: PPM = 1 kcal/kg masy ciała x 24 godz. dla kobiet: PPM = 0,9 kcal/kg masy ciała x 24 godz. 2) obliczyć CPM na podstawie obliczonej PPM przyjmując odpowiedni współczynnik aktywności, wybierając rodzaj aktywności fizycznej (wartości współczynników w materiale nauczania) CPM = PPM x współczynnik aktywności fizycznej. 3) obliczyć PPM na podstawie wzorów Harrisa i Benedicta odszukując w materiale nauczania odpowiednie wzory, 4) obliczyć PPM na podstawie wzoru Breitmana odszukując w materiale nauczania i literaturze odpowiednie wzory i tabelę, 5) obliczyć CPM wykorzystując kartę aktywności dziennej oraz tabelę kosztu energetycznego wybranych czynności, 6) porównać otrzymane wyniki. Zalecane metody nauczania uczenia się: - pogadanka z elementami dyskusji, - ćwiczenia praktyczne. Środki dydaktyczne: - zeszyt, - - - - przybory do pisania, - - - - poradnik dla ucznia, literatura, - - - - kalkulator. - - - Ćwiczenie 2 Ustal typ bilansu energetycznego dla twojego organizmu, na podstawie całodobowych wydatków energetycznych obliczonych metodą karty aktywności dziennej oraz ilości energii pobranej z \ywnością w ciągu tego dnia. I śniadanie 700 kcal II śniadanie 300 kcal obiad 1000 kcal podwieczorek 300 kcal kolacja 650 kcal Ustal jakie skutki zdrowotne mo\e mieć ten typ bilansu energetycznego dla organizmu człowieka. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 21 Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i wyjaśnić sposób wykonania ćwiczenia. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) obliczyć całkowity wydatek energetyczny metodą karty aktywności dziennej, 2) obliczyć ilość dostarczonej energii w ciągu dnia sumując ilość energii z poszczególnych posiłków, 3) porównać ilość energii dostarczonej z wydatkami energii, 4) ustalić typ bilansu energetycznego i jego skutki zdrowotne dla organizmu. Zalecane metody nauczania uczenia się: - pogadanka z elementami dyskusji, - ćwiczenia praktyczne. Środki dydaktyczne: - zeszyt, - przybory do pisania, - poradnik dla ucznia, literatura, - kalkulator. Ćwiczenie 3 Kobieta spo\yła w ciągu dnia 50 g sacharozy, 20 g glukozy i 8 g laktozy. Jaką ilość energii dostarczyła do organizmu? Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i wyjaśnić sposób wykonania ćwiczenia. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) odszukać w materiale nauczania obliczanie wartości energetycznej z wykorzystaniem równowa\ników energetycznych, 2) obliczyć ilość węglowodanów przyswajalnych, jaką dostarczyła kobiecie dieta, 3) dobrać odpowiedni równowa\nik energetyczny, 4) obliczyć wartość energetyczną, jaką dostarczyły węglowodany. Zalecane metody nauczania uczenia się: - pogadanka z elementami dyskusji, - ćwiczenia praktyczne. Środki dydaktyczne: - zeszyt, - przybory do pisania, - poradnik dla ucznia, literatura, - kalkulator. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 22 Ćwiczenie 4 Oblicz wartość energetyczną surówki, w skład której wchodzi: kapusta biała (90 g), papryka (50 g), marchew (50 g), majonez (10 g), por (20 g), cukier (5 g). Wykorzystaj równowa\niki energetyczne Atwatera. Wynik podaj w kcal i kJ. Porównaj z wartością energetyczną surówki, w której majonez (10 g) zastąpiono jogurtem naturalnym (10 g). Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i wyjaśnić sposób wykonania ćwiczenia. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) określić na podstawie tabel składu i wartości od\ywczej zawartość białka, tłuszczu, węglowodanów, błonnika pokarmowego w 100 g produktów wchodzących w skład surówki, 2) obliczyć zawartość węglowodanów przyswajalnych w 100 g podanych produktów, 3) obliczyć zawartość tłuszczu, białka, węglowodanów przyswajanych w ilości produktów podanej w ćwiczeniu, 4) obliczyć na podstawie ilości białka, tłuszczu, węglowodanów przyswajalnych, w podanych w ćwiczeniu ilościach poszczególnych produktów i równowa\ników energetycznych, wartość energetyczną produktów wchodzących w skład surówki, 5) obliczyć wartość energetyczną surówki sumując otrzymane wyniki dla poszczególnych produktów, 6) podać wynik w kcal oraz wyrazić wartość energetyczną w kJ, 7) podobnie obliczyć wartość energetyczną dla surówki, w której majonez zastąpiono jogurtem naturalnym, 8) porównać otrzymane wyniki i wyciągnąć wnioski. Zalecane metody nauczania uczenia się: - pogadanka z elementami dyskusji, - ćwiczenia praktyczne. Środki dydaktyczne: - zeszyt, - - - - przybory do pisania, - - - - tablice składu i wartości od\ywczej produktów, - - - - kalkulator, - - - - komputer z łączem internetowym, programem do obliczania wartości energetycznej - - - produktów spo\ywczych oraz potraw. Ćwiczenie 5 Zaproponuj po dwa zestawy potraw wchodzących w skład: śniadania, obiadu i kolacji. Oblicz i porównaj ich wartość energetyczną. Wska\ produkty i potrawy, których nie powinno się stosować w \ywieniu osób z dodatnim bilansem energetycznym. Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i wyjaśnić sposób wykonania ćwiczenia. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 23 Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) zaproponować 2 zestawy śniadaniowe, 2 zestawy potraw wchodzących w skład obiadu, 2 zestawy potraw wchodzących w skład kolacji, 2) obliczyć na podstawie tabel wartości od\ywczej produktów spo\ywczych i typowych potraw (lub wykorzystując program komputerowy), wartość energetyczną zaproponowanych posiłków, 3) dokonać analizy otrzymanych wyników pod kątem kaloryczności zaproponowanych potraw i posiłków, 4) wskazać potrawy (produkty), których nie zastosowałbyś w \ywieniu osób z dodatnim bilansem energetycznym. Zalecane metody nauczania uczenia się: - pogadanka z elementami dyskusji, - ćwiczenia praktyczne. Środki dydaktyczne: - zeszyt, - - - - przybory do pisania, - - - - kalkulator, - - - - tabele wartości od\ywczej wybranych produktów spo\ywczych i typowych potraw, - - - - komputer z programem do obliczania wartości energetycznej i od\ywczej, łączem do - - - Internetu. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 24 5.4. Wartość od\ywcza \ywności 5.4.1. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Oceń i porównaj wartość od\ywczą dwóch dowolnie wybranych posiłków obiadowych na podstawie zawartości wybranych składników pokarmowych. Wyniki zamieść w tabeli. Ustal, czy pokrywają one 35% dziennego zapotrzebowania energetycznego, które wynosi 2800 kcal. Obiad Jadłospis Produkty Razem Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i wyjaśnić sposób wykonania ćwiczenia. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) wybrać dowolne posiłki obiadowe na podstawie ró\nych zródeł informacji (literatura, Internet, inne zródła), 2) wpisać do tabeli potrawy i produkty wchodzące w skład poszczególnych potraw i wybranych posiłków oraz ich ilości, 3) obliczyć na podstawie tabeli składu i wartości od\ywczej produktów i potraw, zawartość wybranych składników pokarmowych, 4) obliczyć wartość energetyczną produktów dla ilości podanej w ćwiczeniu na podstawie tabel składu i wartości od\ywczej, 5) obliczyć wartość energetyczną i od\ywczą posiłków sumując otrzymane wyniki i wyciągając odpowiednie wnioski, 6) ustalić, czy proponowane zestawy obiadowe pokrywają 35% dziennego zapotrzebowania energetycznego, które wynosi 2800 kcal. Zalecane metody nauczania uczenia się: - pogadanka z elementami dyskusji, - ćwiczenia praktyczne. Środki dydaktyczne: - zeszyt, - - - - przybory do pisania, - - - - tabele składu i wartości od\ywczej produktów spo\ywczych i potraw, - - - - poradnik dla ucznia, literatura, - - - - komputer z programem do obliczania wartości od\ywczej i łączem do Internetu. - - - Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 25 [mg] [mg] Ilo ść [ g] Białko [g] ogółem [g] Tłuszcz [g] Wap ń [mg] Cholesterol Błonnik [g] Witamina C ś elazo [mg] Energia [kcal] W ę glowodany Ćwiczenie 2 Z oferty handlowej wybierz produkty nale\ące do następujących grup: - produkty zbo\owe, - - - - mleko i produkty mleczne, - - - - mięso i jego przetwory, ryby, drób, - - - - masło i śmietana, - - - - tłuszcze inne, - - - - cukier i słodycze. - - - Na podstawie informacji zawartych na opakowaniach, oceń i porównaj wartość od\ywczą i energetyczną produktów z poszczególnych grup. Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i wyjaśnić sposób wykonania ćwiczenia. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) wybrać produkty nale\ące do wskazanych w ćwiczeniu grup produktów, 2) odszukać informacje dotyczące wartości energetycznej i zawartości składników pokarmowych zamieszczone na opakowaniach, 3) ustalić i ocenić jakim głównym zródłem składników od\ywczych są poszczególne grupy produktów. Zalecane metody nauczania uczenia się: - pogadanka z elementami dyskusji, - ćwiczenia praktyczne. Środki dydaktyczne: - zeszyt, przybory do pisania, - - - - opakowania produktów spo\ywczych, - - - - poradnik dla ucznia, literatura. - - - Ćwiczenie 3 Scharakteryzuj wartość od\ywczą produktów spo\ywczych wypełniając tabelę. Węglo- Choles- Produkty Białko wodany Błonnik Tłuszcz NNKT śelazo Wapń Wit. C terol ogółem Pieczywo razowe Bułka pszenna Mleko Sery podpuszczkowe Cielęcina Ziemniaki Porzeczki czarne Brokuły Soja Kasza gryczana Cukier kryształ Olej sojowy Wątróbka Jaja (\ółtka) Morszczuk Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 26 Zawartość składnika pokarmowego w produkcie: Bardzo du\a Bd Du\a D Średnia Ś Mała M Składnik nie występuje NW Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i wyjaśnić sposób wykonania ćwiczenia. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) uzupełnić tabelę na podstawie informacji w materiale nauczania, literaturze, Internecie, o zawartości składników pokarmowych w podanych w ćwiczeniu produktach spo\ywczych. 2) ocenić produkty jako dobre zródło składników. Zalecane metody nauczania uczenia się: - pogadanka z elementami dyskusji, - ćwiczenia praktyczne. Środki dydaktyczne: - zeszyt, przybory do pisania, - - - - przybory do pisania, - - - - tablice składu i wartości od\ywczej produktów spo\ywczych, - - - - poradnik dla ucznia, literatura, - - - - komputer z łączem do Internetu. - - - Ćwiczenie 4 Jakie zamienniki i w jakiej ilości u\yjesz do zastąpienia 120 g mięsa. Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i wyjaśnić sposób wykonania ćwiczenia. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) ustalić na podstawie tabeli zamiany produktów w grupach i między grupami, jakimi zamiennikami i w jakiej ilości zastąpisz 100 g mięsa, 2) obliczyć ilości zamienników do zastąpienia 120 g mięsa. Zalecane metody nauczania uczenia się: - pogadanka z elementami dyskusji, - ćwiczenia praktyczne. Środki dydaktyczne: - zeszyt, przybory do pisania, - - - - przybory do pisania, - - - - poradnik dla ucznia, literatura, - - - - tablice zamiany produktów spo\ywczych. - - - Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 27 5.5. Normy \ywienia i wy\ywienia (racje pokarmowe) 5.5.1. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Oblicz, ile gramów węglowodanów powinna zawierać dieta dziewczyny w wieku 18 lat, masie ciała 60 kg, aby pokryć 60% jej dziennego zapotrzebowania energetycznego. Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i wyjaśnić sposób wykonania ćwiczenia. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) odszukać w tabelach norm na energię, jakie jest zapotrzebowanie na energię dla dziewczyny w wieku 18 lat i masie ciała 60 kg, 2) obliczyć ilość kcal, jaką powinny dostarczyć węglowodany, aby pokryć 60% dziennego zapotrzebowania energetycznego dziewczyny, 3) odszukać w materiale nauczania, jaką ilość energii otrzymujemy po spaleniu 1 g węglowodanów, 4) obliczyć, ile gramów węglowodanów powinna zawierać dieta dziewczyny, aby dostarczyć obliczoną ilość kcal. Zalecane metody nauczania uczenia się: - pogadanka z elementami dyskusji, - ćwiczenia praktyczne. Środki dydaktyczne: - zeszyt, przybory do pisania, - - - - przybory do pisania, - - - - kalkulator, - - - - poradnik dla ucznia, literatura, - - - - normy na energię dla ró\nych grup ludności, - - - - normy \ywienia dla określonych grup ludności. - - - Ćwiczenie 2 Oblicz, jaki procent dziennego zapotrzebowania na NNKT dla mę\czyzny w wieku 50 lat, o masie ciała 80 kg pokryją potrawy: A: surówka z kapusty pekińskiej: kapusta pekińska (100 g), jabłko (30 g), marchew (30 g), olej sojowy (10 g). B: pasta z makreli wędzonej i twarogu: makrela (80 g), twaróg (60 g), szczypiorek (10 g). Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i wyjaśnić sposób wykonania ćwiczenia. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 28 Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) obliczyć na podstawie danych w materiale nauczania, literaturze, lub innych zródłach zawartość NNKT w potrawach, 2) odczytać z tabel zawierających normy na NNKT zapotrzebowanie dla mę\czyzny w wieku 50 lat i masie ciała 80 kg, 3) ustalić, jaki procent zapotrzebowania dziennego na NNKT pokrywają potrawy, wyciągnąć wnioski. Zalecane metody nauczania uczenia się: - pogadanka z elementami dyskusji, - ćwiczenia praktyczne. Środki dydaktyczne: - zeszyt, - przybory do pisania, - kalkulator, - poradnik dla ucznia, literatura, - komputer ze specjalistycznym oprogramowaniem i dostępem do Internetu. Ćwiczenie 3 Sprawdz, czy produkty i potrawy spo\yte przez Ciebie w ciągu jednego dnia (dowolnie wybranego) pokryły Twoje dzienne zapotrzebowanie na białko, wapń, \elazo, witaminę C, energię? Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i wyjaśnić sposób wykonania ćwiczenia. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) zanotować wszystkie produkty i potrawy spo\yte w ciągu wybranego dnia oraz ich ilości, 2) obliczyć, korzystając z ró\nych zródeł informacji (tabele składu i wartości od\ywczej, Internet, program komputerowy do obliczania wartości od\ywczej), zawartość wymienionych w ćwiczeniu składników od\ywczych dostarczonych w ciągu tego dnia do organizmu, oraz wartość energetyczną produktów, potraw, 3) porównać otrzymane wyniki zawartości wybranych składników od\ywczych w diecie z normami \ywienia dla Twojego wieku i płci, 4) porównać obliczoną wartość energetyczną z zaleceniami norm na energię dla określonej grupy ludności. Zalecane metody nauczania uczenia się: - pogadanka z elementami dyskusji, - ćwiczenia praktyczne. Środki dydaktyczne: - zeszyt, - - - - przybory do pisania, - - - - kalkulator, - - - Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 29 - tabele składu i wartości od\ywczej produktów, - - - - komputer z programem komputerowym do obliczania wartości od\ywczej i łączem - - - do Internetu. Ćwiczenie 4 Wybierz dowolny jadłospis dzienny stołówki internatu. Oblicz, jaką ilość wyra\oną w gramach: - warzyw i owoców bogatych w witaminę C, - - - - warzyw i owoców bogatych w karoten, - - - - ziemniaków, - - - - mleka, - - - - cukru i słodyczy - - - zawiera wybrany jadłospis. Porównaj obliczone ilości produktów z racjami pokarmowymi na poziomie C dla dziewcząt lub chłopców w Twoim wieku. Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i wyjaśnić sposób wykonania ćwiczenia. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) odszukać w literaturze, Internecie, dowolny jadłospis oraz ilości produktów wchodzących w skład poszczególnych potraw, 2) obliczyć ilości produktów wskazanych w ćwiczeniu, 3) odszukać w tabelach norm wy\ywienia (racji pokarmowych), zalecane racje pokarmowe na poziomie C dla dziewcząt lub chłopców w Twoim wieku, 4) porównać otrzymane wyniki obliczeń z odszukanymi racjami pokarmowymi, 5) wyciągnąć wnioski. Posiłek Nazwa potrawy Nazwa produktu Ilość w g I śniadanie II śniadanie Obiad Podwieczorek Kolacja Zalecane metody nauczania uczenia się: - pogadanka z elementami dyskusji, - ćwiczenia praktyczne. Środki dydaktyczne: - zeszyt, - - - - przybory do pisania, - - - - kalkulator, - - - - poradnik dla ucznia, literatura, - - - - komputer z łączem do Internetu. - - - Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 30 5.6. śywność wygodna i funkcjonalna 5.6.1. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Dokonaj analizy składu i wartości od\ywczej 100 g zupy pieczarkowej przygotowanej tradycyjnie oraz z koncentratu zwykłego i instant. Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i wyjaśnić sposób wykonania ćwiczenia. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) korzystając z tabel składu i wartości od\ywczej potraw ustalić zawartość tłuszczu, białek, węglowodanów w zupie pieczarkowej przygotowywanej tradycyjnie, 2) odczytać z opakowań zupy pieczarkowej w proszku oraz zupy instant zawartość tłuszczu, białek i węglowodanów, 3) porównać odczytane wartości i sformułować wnioski, 4) sprawdzić, jakie substancje dodatkowe (np. emulgatory, substancje aromatyczne, itp.) występują w koncentratach zup, 5) zaprezentować wyniki swojej pracy na forum grupy. Zalecane metody nauczania uczenia się: - pogadanka z elementami dyskusji, - ćwiczenia praktyczne. Środki dydaktyczne: - tabele składu i wartości od\ywczej potraw, - - - - opakowania zup wymienionych w ćwiczeniu, - - - - literatura, poradnik dla ucznia, - - - - zeszyt, - - - - przybory do pisania. - - - Ćwiczenie 2 Oceń organoleptycznie, metodą ró\nicową, kisiel porzeczkowy przyrządzony metodą tradycyjną oraz z koncentratu. Normatyw surowcowy na 4 porcje kisielu porzeczkowego: - porzeczki czerwone 80 g, - - - - porzeczki czarne 80 g, - - - - woda 350 cm3, - - - - cukier 70 g, - - - - mąka ziemniaczana 35 g. - - - Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i wyjaśnić sposób wykonania ćwiczenia. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 31 Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) przygotować kisiel metodą tradycyjną: przeprowadzić obróbkę wstępną owoców, zagotować 300 cm3 wody z cukrem, ugotować owoce w syropie i przetrzeć je przez sito, a następnie połączyć przecier z syropem. Całość ogrzewać i zagęścić zawiesiną mąki ziemniaczanej w 50 cm3 wody, a następnie wyporcjować, 2) sporządzić kisiel porzeczkowy z koncentratu zgodnie z przepisem na opakowaniu, wyporcjować, 3) dokonać oceny organoleptycznej i wskazać próbę lepszą, obliczyć koszt surowcowy i czas wykonania ka\dego z deserów, 4) zaprezentować wyniki swojej pracy na forum grupy. Zalecane metody nauczania uczenia się: - pogadanka z elementami dyskusji, - ćwiczenia praktyczne z wykorzystaniem tekstu przewodniego Środki dydaktyczne: - surowce do sporządzenia kisielu metodą tradycyjną, - - - - koncentrat kisielu, - - - - narzędzia, sprzęt i urządzenia do sporządzenia kisieli, zegar, - - - - zastawa stołowa do podania deserów, - - - - zeszyt, - - - - przybory do pisania, - - - - literatura, poradnik dla ucznia. - - - Ćwiczenie 3 Porównaj wartość energetyczną i od\ywczą czekolady, majonezu i coca-coli oraz ich odpowiedników typu light. Dla jakiej grupy ludności poleciłbyś produkty light ? Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i wyjaśnić sposób wykonania ćwiczenia. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) odczytać z opakowań czekolady, majonezu i coca-coli oraz czekolady light, majonezu light i coca-coli light wartość energetyczną 100 g tych produktów, 2) dokonać analizy porównawczej składu chemicznego tych produktów, 3) na podstawie przeprowadzonej analizy sformułuj odpowiednie wnioski. Zalecane metody nauczania uczenia się: - pogadanka z elementami dyskusji, - ćwiczenia praktyczne. Środki dydaktyczne: - opakowania produktów wymienionych w ćwiczeniu, - - - - poradnik dla ucznia, - - - - literatura, - - - - zeszyt, - - - - przybory do pisania. - - - Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 32 Ćwiczenie 4 Z oferty handlowej marketu (sklepu) wybierz 20 produktów spo\ywczych, które mo\na zaliczyć do \ywności funkcjonalnej. Przeanalizuj ich skład, wartość od\ywczą i energetyczną, oraz wska\ zawarte w nich substancje o działaniu profilaktycznym i terapeutycznym. Dla jakich grup ludności są przeznaczone wybrane przez Ciebie produkty? Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i wyjaśnić sposób wykonania ćwiczenia. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) wybrać z oferty handlowej ró\nych działów du\ego sklepu spo\ywczego (marketu) produkty spo\ywcze spełniające wymogi stawiane \ywności funkcjonalnej, 2) wypisać nazwy produktów oraz po przeanalizowaniu ich składu podanego na etykiecie opakowania wskazać składniki o szczególnym działaniu profilaktycznym, terapeutycznym, 3) wskazać grupy odbiorców (konsumentów), dla których wybrane produkty są szczególnie wskazane. Zalecane metody nauczania uczenia się: - pogadanka z elementami dyskusji, - ćwiczenia praktyczne. Środki dydaktyczne: - poradnik dla ucznia, literatura, - - - - zeszyt, przybory do pisania, - - - - etykiety produktów. - - - Ćwiczenie 5 Wyjaśnij pojęcia probiotyki i prebiotyki oraz opisz ich działanie na organizm człowieka. Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i wyjaśnić sposób wykonania ćwiczenia. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) wyjaśnić znaczenie terminów probiotyki i prebiotyki, 2) wypisać produkty spo\ywcze zawierające probiotyki i prebiotyki, 3) wykazać ich dobroczynny wpływ na zdrowie człowieka. Zalecane metody nauczania uczenia się: - pogadanka z elementami dyskusji, - ćwiczenia praktyczne. Środki dydaktyczne: - poradnik dla ucznia, literatura, - - - - komputer z dostępem do Internetu, - - - - zeszyt, przybory do pisania. - - - Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 33 5.7. Zasady racjonalnego \ywienia. Choroby spowodowane wadliwym od\ywianiem 5.7.1. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Oceń prawidłowość masy ciała członków Twojej rodziny, przyjaciół, na podstawie wskaznika BMI. W przypadku wystąpienia otyłości oblicz tak\e WHR, oraz przedstaw zalecenia \ywieniowe dla osób z nadwagą i otyłością. Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i wyjaśnić sposób wykonania ćwiczenia. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) dokonać pomiarów (lub zebrać je metodą wywiadu) masy ciała oraz wzrostu badanych osób, 2) obliczyć BMI oraz ocenić otrzymane wyniki, 3) w przypadku stwierdzenia otyłości dokonać osobom pomiaru obwodu ciała w okolicy pępka i bioder oraz obliczyć WHR, 4) przedstawić zalecenia \ywieniowe dla osób z nadwagą i otyłością. Zalecane metody nauczania uczenia się: - pogadanka z elementami dyskusji, - ćwiczenia praktyczne. Środki dydaktyczne: - waga, miara (gdy pomiary będą wykonywane samodzielnie), - - - - zeszyt, - - - - przybory do pisania, - - - - poradnik dla ucznia, literatura, - - - - komputer z łączem do Internetu. - - - Ćwiczenie 2 Opracuj poradnik racjonalnego \ywienia w profilaktyce i leczeniu mia\d\ycy. Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i wyjaśnić sposób wykonania ćwiczenia. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) odszukać w dostępnych zródłach (literatura, Internet) informacje dotyczące przyczyn i skutków mia\d\ycy oraz diety zalecanej w przypadku jej występowania, 2) umieścić w poradniku zało\enia tej diety (szczególnie ilość i jakość tłuszczów, cholesterolu, błonnika w codziennej diecie) oraz produkty zabronione i dozwolone, Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 34 3) opracować i zamieścić przykładowe jadłospisy oraz zwrócić uwagę odbiorcy na rolę aktywności fizycznej w utrzymaniu zdrowia, 4) zaprezentować poradnik na forum grupy. Zalecane metody nauczania uczenia się: - pogadanka z elementami dyskusji, - ćwiczenia praktyczne lub metoda projektów Środki dydaktyczne: - poradnik dla ucznia, literatura, - - - - zeszyt, - - - - przybory do pisania, - - - - komputer z dostępem do Internetu i drukarką. - - - Ćwiczenie 3 Na podstawie informacji na opakowaniach margaryn, olejów, oliwy, wska\ te produkty, które poleciłbyś w \ywieniu osób z podwy\szonym lub wysokim poziomem cholesterolu. Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i wyjaśnić sposób wykonania ćwiczenia. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) korzystając z ró\nych zródeł informacji ustalić wpływ kwasów tłuszczowych (nasyconych, jednonienasyconych i wielonienasyconych) na poziom cholesterolu w organizmie człowieka, 2) odszukać na etykietach wybranych produktów zawartość kwasów tłuszczowych, 3) wskazać produkty zalecane osobom z podwy\szonym lub wysokim poziomem cholesterolu, 4) omówić otrzymane wyniki na forum grupy. Zalecane metody nauczania uczenia się: - pogadanka z elementami dyskusji, - ćwiczenia praktyczne. Środki dydaktyczne: - poradnik dla ucznia, literatura, - - - - komputer z łączem do Internetu, - - - - zeszyt, - - - - przybory do pisania. - - - Ćwiczenie 4 Opisz inne modele \ywienia i trendy \ywieniowe, a szczególnie dietę śródziemnomorską, oraz wegetarianizm. Jakie skutki zdrowotne wywołuje ich stosowanie? Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i wyjaśnić sposób wykonania ćwiczenia. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 35 Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) odszukać w dostępnych zródłach informacje dotyczące diety śródziemnomorskiej, wegetarianizmu oraz innych modeli i trendów \ywieniowych, 2) poznać zało\enia tych diet oraz pozytywne i negatywne efekty ich stosowania, 3) opisać w zeszycie dietę śródziemnomorską, wegetariańską oraz inne odnalezione modele i trendy \ywieniowe, 4) przedstawić efekty swojej pracy na forum grupy. Zalecane metody nauczania uczenia się: - pogadanka z elementami dyskusji, - ćwiczenia praktyczne. Środki dydaktyczne: - poradnik dla ucznia, literatura, - - - - zeszyt, - - - - przybory do pisania, - - - - komputer z dostępem do Internetu. - - - Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 36 6. EWALUACJA OSIGNIĆ UCZNIA Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego TEST 1 Test dwustopniowy do jednostki modułowej Wykorzystanie produktów spo\ywczych jako zródła składników pokarmowych Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których wszystkie zadania oprócz 10,12,14 są z poziomu podstawowego. Zadania 10, 12, 14 są z poziomu ponadpodstawowego. Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt Za ka\dą prawidłową odpowiedz uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedz lub jej brak uczeń otrzymuje 0 punktów. Suma punktów mo\liwych do uzyskania wynosi 20. Proponuje się następujące normy wymagań uczeń otrzyma następujące oceny szkolne: - dopuszczający za rozwiązanie co najmniej 9 zadań, - dostateczny za rozwiązanie co najmniej 13 zadań, - dobry za rozwiązanie 16 zadań w tym 1 z poziomu ponadpodstawowego, - bardzo dobry za rozwiązanie 18 zadań w tym 2 zadań z poziomu ponadpodstawowego. Klucz odpowiedzi: 1. b, 2. d, 3. c, 4. a, 5. a, 6. d, 7. c, 8. a, 9. c, 10. b, 11. a, 12. a, 13. a, 14. b, 15. c, 16. c, 17. a, 18. d, 19. b, 20. c. Plan testu Nr Cel operacyjny Kategoria Poziom Poprawna Zad. (mierzone osiągnięcia ucznia) celu wymagań odpowiedz Rozró\nić składniki pokarmowe i określić ich 1 B P b funkcje w organizmie Określić produkty stanowiące zródło poszczególnych 2 B P d składników pokarmowych Sklasyfikować produkty spo\ywcze pod względem 3 C P c wartości energetycznej Sklasyfikować produkty spo\ywcze pod względem 4 C P a wartości od\ywczej Określić produkty stanowiące zródło poszczególnych 5 B P a składników pokarmowych Rozró\nić produkty o charakterze kwasotwórczym 6 C P d i zasadotwórczym Określić normy spo\ycia składników pokarmowych 7 B P c dla określonych grup ludności Określić skutki niedoboru składników pokarmowych 8 B P a dla organizmu człowieka 9 Scharakteryzować proces trawienia B P c Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 37 Określić normy spo\ycia składników pokarmowych 10 C PP b dla określonych grup ludności Określić produkty stanowiące zródło poszczególnych 11 B P a składników pokarmowych 12 Obliczyć podstawową przemianę materii C PP a 13 Ustalić rodzaj bilansu azotowego C P a 14 Obliczyć wartość energetyczną potraw C PP b Obliczyć bilans wodny organizmu i określić jego 15 C P c znaczenie dla organizmu 16 Określić wartość od\ywczą potraw C P c Sklasyfikować produkty spo\ywcze pod względem 17 C P a wartości od\ywczej 18 Zastosować zasady racjonalnego \ywienia C P d Rozró\nić substancje antyod\ywcze występujące w 19 C P b produktach spo\ywczych 20 Określić zastosowanie \ywności funkcjonalnej C P c Przebieg testowania Instrukcja dla nauczyciela Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z co najmniej jednotygodniowym wyprzedzeniem. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania. Przeprowadz z uczniami próbę udzielania odpowiedzi na takie typy zadań testowych, jakie będą w teście. Omów z uczniami sposób udzielania odpowiedzi (karta odpowiedzi). Zapewnij uczniom mo\liwość samodzielnej pracy. Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych i karty odpowiedzi, podaj czas przeznaczony na udzielanie odpowiedzi. Postaraj się stworzyć odpowiednią atmosferę podczas przeprowadzania pomiaru dydaktycznego (rozładuj niepokój, zachęć do sprawdzenia swoich mo\liwości). Kilka minut przed zakończeniem sprawdzianu przypomnij uczniom o zbli\ającym się czasie zakończenia udzielania odpowiedzi. Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadań testowych. Sprawdz wyniki i wpisz do arkusza zbiorczego. Przeprowadz analizę uzyskanych wyników sprawdzianu i wybierz te zadania, które sprawiły uczniom największe trudności. Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności. Opracuj wnioski do dalszego postępowania, mającego na celu uniknięcie niepowodzeń dydaktycznych niskie wyniki przeprowadzonego sprawdzianu. Instrukcja dla ucznia 1. Przeczytaj uwa\nie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 4. Test zawiera 20 zadań dotyczących wiadomości i umiejętności z zakresu \ywienia. Wszystkie zadania są wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedz jest prawidłowa. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 38 5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, w zadaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedz X (w przypadku pomyłki nale\y błędną odpowiedz zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedz prawidłową). 6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłó\ jego rozwiązanie na pózniej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. 8. Na rozwiązanie testu masz 45 min. Powodzenia! Materiały dla ucznia: - instrukcja, - zestaw zadań testowych, - karta odpowiedzi. ZESTAW ZADAC TESTOWYCH 1. Składniki od\ywcze pełniące w organizmie funkcję energetyczną to: a) tłuszcze, węglowodany, witaminy. b) białka, tłuszcze, węglowodany. c) węglowodany, składniki mineralne, woda. d) alkohol, węglowodany, witaminy. 2. Dobrym zródłem pełnowartościowego białka są: a) soja, wołowina, ciemne pieczywo. b) drób, fasola, mleko. c) jaja, ziemniaki, sery \ółte. d) ryby, sery, jaja 3. Do produktów spo\ywczych wysokoenergetycznych nie nale\ą: a) majonez, banany, ser \ółty. b) miód, margaryna, orzechy. c) soki warzywne, chude mleko, jabłka. d) d\em, oliwa, ziemniaki. 4. Produkty bogate w NNKT to: a) olej słonecznikowy, margaryny kubkowe. b) olej sojowy, masło. c) oliwa, smalec. d) masło, smalec. 5. Dobrym zródłem witaminy B2 są produkty: a) mleko, wątróbka, dro\d\e. b) jogurt, sałata, pietruszka. c) truskawki, ryby, masło. d) smalec, mięso drobiowe, pomidory. 6. Do produktów spo\ywczych o działaniu kwasotwórczym nale\ą: a) cytryna, pomarańcza, szczaw. b) maślanka, mleko, fasola. c) kapusta kiszona, ziemniaki, czarna porzeczka. d) kasza jęczmienna, ry\, jaja. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 39 7. Dorosły mę\czyzna o masie ciała 85 kg powinien spo\yć w ciągu jednego dnia a) 680 g białka. b) 68 g białka. c) 85 g białka. d) 8,5 g białka. 8. Aojotokowe zapalenie skóry, zajady, nadwra\liwość na światło, utrata apetytu, to typowe objawy niedoboru w organizmie a) witaminy B2. b) witaminy K. c) \elaza. d) wapnia. 9. Za trawienie białek w przewodzie pokarmowym człowieka odpowiedzialne są enzymy proteolityczne, do których nale\ą: a) lipaza, amylaza ślinowa. b) esteraza, amylaza trzustkowa. c) pepsyna, trypsyna, chymotrypsyna. d) renina, lipaza \ołądkowa. 10. Ilość tłuszczu, jaką nale\y spo\yć, aby pokryć 30% dziennego zapotrzebowania na energię (przyjmując dzienne zapotrzebowanie na poziomie 2700 kca) 2700 kcal wynosi a) 202,5 g. b) 90 g. c) 900 g. d) 162 g. 11. Do produktów bogatych w błonnik pokarmowy nale\ą a) soja, kapusta, pieczywo razowe. b) kapusta, jabłko, mleko. c) gruszki, oliwa, płatki owsiane. d) truskawki, jaja, kasza gryczana. 12. Podstawowa przemiana materii u mę\czyzny o masie ciała 75 kg wynosi a) 1800 kcal/dobę. b) 1320 kcal/dobę. c) 900 kcal/dobę. d) 2700 kcal/dobę. 13. Bilans azotowy kobiety cię\arnej oraz rekonwalescentów, jest a) dodatni. b) ujemny. c) zrównowa\ony. d) nie zale\y od stanu fizjologicznego i sposobu od\ywiania człowieka. 14. Wartość energetyczna kanapki składającej się z: 50 g chleba Graham, 10 g masła, 30 g pasztetu, 50 g ogórka świe\ego (wartość energetyczna 100 g tych produktów wynosi: chleb graham 226 kcal, masło 735 kcal, pasztet 390 kcal, ogórek 10 kcal) wynosi a) 617 kcal. b) 308,5 kcal. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 40 c) 1361 kcal. d) 136,1 kcal. 15. Człowiek w ciągu jednego dnia dostarczył do organizmu 1000 cm3 wody w postaci napojów, 1000 cm3 z pokarmami stałymi, a ilość wody metabolicznej wytworzonej w organizmie wyniosła 300 cm3. Z organizmu wydalił z moczem 1500 cm3 wody, z potem 700 cm3, z kałem 200 cm3, z wydychanym powietrzem 500 cm3. Skutki bilansu wodnego tego człowieka to a) gromadzenie się wody w organizmie, obrzęki. b) ilość wody dostarczonej i wydalonej nie ma większego wpływu na funkcjonowanie organizmu. c) odwodnienie. d) anemia. 16. Uzupełnianie się składu aminokwasowego białek w największym stopniu występuje w potrawie: a) knedle ze śliwkami. b) ziemniaki z sosem pieczarkowym. c) pierogi z serem. d) naleśniki z truskawkami. 17. W profilaktyce mia\d\ycy zaleca się stosowanie produktów a) oliwa, chuda wołowina, pieczywo razowe. b) olej, chuda wołowina, wątróbka. c) margaryna, ser \ółty, jabłka. d) brokuły, olej sojowy, jaja. 18. Podstawą piramidy \ywieniowej zalecanej w \ywieniu osób dorosłych są produkty: a) mleko i jego przetwory. b) owoce i warzywa. c) mięso, ryby, jaja. d) produkty zbo\owe, ziemniaki. 19. Substancją antyod\ywczą, naturalnie występującą w produktach roślinnych, która zmniejsza przyswajalność wapnia jest a) awidyna. b) kwas szczawiowy. c) kwas fitynowy. d) solanina. 20. W \ywieniu niemowląt i sportowców, często wykorzystuje się produkty spo\ywcze zaliczane do a) \ywności mało przetworzonej. b) \ywności o obni\onej wartości energetycznej. c) \ywności funkcjonalnej. d) \ywności dla wegetarian. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 41 KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .. Wykorzystanie produktów spo\ywczych jako zródła składników pokarmowych Zakreśl poprawną odpowiedz. Numer Odpowiedz Punkty pytania 1 a b c d 2 a b c d 3 a b c d 4 a b c d 5 a b c d 6 a b c d 7 a b c d 8 a b c d 9 a b c d 10 a b c d 11 a b c d 12 a b c d 13 a b c d 14 a b c d 15 a b c d 16 a b c d 17 a b c d 18 a b c d 19 a b c d 20 a b c d Razem Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 42 TEST 2 Test dwustopniowy do jednostki modułowej Wykorzystanie produktów spo\ywczych jako zródła składników pokarmowych Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których wszystkie zadania (oprócz 9, 14, 18) są z poziomu podstawowego. Zadania 9, 14, 18 są z poziomu ponadpodstawowego. Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt Za ka\dą prawidłową odpowiedz uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedz lub jej brak uczeń otrzymuje 0 punktów. Suma punktów mo\liwych do uzyskania wynosi 20. Proponuje się następujące normy wymagań uczeń otrzyma następujące oceny szkolne: - dopuszczający za rozwiązanie co najmniej 9 zadań, - dostateczny za rozwiązanie co najmniej 13 zadań, - dobry za rozwiązanie 16 zadań w tym 1 z poziomu ponadpodstawowego, - bardzo dobry za rozwiązanie 18 zadań w tym 2 zadań z poziomu ponadpodstawowego. Klucz odpowiedzi: 1. d, 2. d, 3. a, 4. c, 5. b, 6. a, 7. b, 8. a, 9. a, 10. c, 11. a, 12. b, 13. c, 14. d, 15. d, 16. d, 17. b, 18. a, 19. c, 20. b. Plan testu Nr Cel operacyjny Kategoria Poziom Poprawna Zad. (mierzone osiągnięcia ucznia) celu wymagań odpowiedz Rozró\nić składniki pokarmowe i określić ich 1 B P d znaczenie dla organizmu człowieka Sklasyfikować produkty spo\ywcze pod względem 2 B P d wartości energetycznej Sklasyfikować produkty spo\ywcze pod względem 3 B P a wartości od\ywczej Określić znaczenie składników pokarmowych dla 4 B P c organizmu człowieka Rozró\nić produkty o charakterze kwasotwórczym i 5 C P b zasadotwórczym Określić normy spo\ycia składników pokarmowych 6 C P a dla określonych grup \ywieniowych Scharakteryzować proces wchłaniania składników 7 C P b pokarmowych Scharakteryzować proces trawienia składników 8 B P a pokarmowych Określić normy spo\ycia składników pokarmowych 9 C PP a dla określonych grup ludności Określić produkty stanowiące zródło poszczególnych 10 C P c składników pokarmowych Określić skutki nadmiaru składników pokarmowych 11 C P a dla organizmu człowieka 12 Obliczyć podstawową przemianę materii C P b 13 Obliczyć bilans wodny organizmu C P c Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 43 14 Obliczyć wartość energetyczną potrawy C PP d Sklasyfikować produkty pod względem wartości 15 C P d od\ywczej Rozró\nić substancje antyod\ywcze występujące 16 C P d w produktach spo\ywczych 17 Zastosować zasady racjonalnego \ywienia B P b 18 Obliczyć wartość od\ywczą potrawy C PP a 19 Określić skutki niedoboru składników pokarmowych B P c Określić zastosowanie \ywności wygodnej w 20 B P b produkcji gastronomicznej Przebieg testowania Instrukcja dla nauczyciela 1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z co najmniej jednotygodniowym wyprzedzeniem. 2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego. 3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania. 4. Przeprowadz z uczniami próbę udzielania odpowiedzi na takie typy zadań testowych, jakie będą w teście. 5. Omów z uczniami sposób udzielania odpowiedzi (karta odpowiedzi). 6. Zapewnij uczniom mo\liwość samodzielnej pracy. 7. Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych i karty odpowiedzi, podaj czas przeznaczony na udzielanie odpowiedzi. 8. Postaraj się stworzyć odpowiednią atmosferę podczas przeprowadzania pomiaru dydaktycznego (rozładuj niepokój, zachęć do sprawdzenia swoich mo\liwości). 9. Kilka minut przed zakończeniem sprawdzianu przypomnij uczniom o zbli\ającym się czasie zakończenia udzielania odpowiedzi. 10. Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadań testowych. 11. Sprawdz wyniki i wpisz do arkusza zbiorczego. 12. Przeprowadz analizę uzyskanych wyników sprawdzianu i wybierz te zadania, które sprawiły uczniom największe trudności. 13. Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności. 14. Opracuj wnioski do dalszego postępowania, mającego na celu uniknięcie niepowodzeń dydaktycznych niskie wyniki przeprowadzonego sprawdzianu. Instrukcja dla ucznia 1. Przeczytaj uwa\nie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 4. Test zawiera 20 zadań dotyczących wiedzy i umiejętności z zakresu \ywienia. Wszystkie zadania są wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedz jest prawidłowa. 5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, w zadaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedz X (w przypadku pomyłki nale\y błędną odpowiedz zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedz prawidłową). 6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłó\ jego rozwiązanie na pózniej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. 8. Na rozwiązanie testu masz 45 min. Powodzenia! Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 44 Materiały dla ucznia: - instrukcja, - zestaw zadań testowych, - karta odpowiedzi. ZESTAW ZADAC TESTOWYCH 2 1. Zestaw zawierający wyłącznie węglowodany przyswajalne to: a) błonnik pokarmowy, glukoza, fruktoza. b) skrobia oporna, glukoza, sacharoza. c) sacharoza, laktoza, błonnik pokarmowy. d) glukoza, fruktoza, glikogen. 2. Do produktów wysokoenergetycznych zaliczamy: a) jabłko, masło, jaja. b) grzyby, napoje mleczne, ziemniaki. c) ziemniaki, sok pomidorowy, groch. d) smalec, chipsy, orzechy. 3. Produkty o wysokiej zawartości cholesterolu to: a) wątroba wieprzowa, ser \ółty, masło. b) majonez, pomarańcze, mó\d\ek. c) olej sojowy, margaryna, boczek. d) oliwa, śmietana, mleko pełne. 4. Witaminą przeciwkrwotoczną nazywana jest a) witamina B1. b) witamina E. c) witamina K. d) witamina B2. 5. Produkty o charakterze kwasotwórczym to: a) jabłka, gruszki, morele. b) śliwki, \urawiny, borówki. c) cytryny, pomidory, porzeczki. d) pomarańcze, ananasy, szpinak. 6. W \ywieniu dzieci, młodzie\y, kobiet cię\arnych i karmiących nie powinno się stosować a) racji pokarmowej A. b) racji pokarmowej B. c) racji pokarmowej C. d) racji pokarmowej D. 7. Wchłanianie \elaza niehemowego w organizmie zwiększa a) witamina A. b) witamina C. c) witamina B6. d) witamina PP. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 45 8. Odcinki przewodu pokarmowego, w których zachodzi trawienie tłuszczów to: a) \ołądek, dwunastnica, jelito cienkie. b) jama ustna, \ołądek, wątroba. c) jelito cienkie, jelito grube, \ołądek. d) dwunastnica, jelito grube, wątroba 9. Osoba o dziennym zapotrzebowaniu na energię równym 2000 kcal, aby pokryć 55% tego zapotrzebowania, powinna spo\yć węglowodanów a) 275 g. b) 27,5 g. c) 625 g. d) 575 g. 10. Grupa produktów będących dobrym zródłem prowitaminy witaminy A to: a) olej sojowy, buraki, \ółtko jaja. b) nerki, mięso cielęce, oliwa. c) marchew, dynia, szpinak, brukselka. d) wątróbka, tran, tłuste ryby. 11. Nadmiar sodu w organizmie mo\e być powodem: a) nadciśnienia, obrzęków. b) zmian skórnych, próchnicy. c) kruchości naczyń, zajadów. d) rogowacenia naskórka, mia\d\ycy. 12. Dobowa podstawowa przemiana materii u osoby dorosłej o masie ciała 50 kg wynosi a) 1560 kcal. b) 1200 kcal. c) 2200 kcal. d) 1300 kcal. 13. Orientacyjna ilość płynów jaką wypiła osoba, je\eli wystąpił u niej ujemny bilans wodny wynosi: (Ilość wody wydalonej przez nią wynosiła 2800 cm3, ilość wody dostarczonej z potrawami o konsystencji stałej wynosiła 1000 cm3, a ilość wody metabolicznej wynosiła 300 cm3) a) 1500 cm3. b) więcej ni\ 1500 cm3. c) mniej ni\ 1500 cm3. d) ilość spo\ytych płynów nie wpływa na rodzaj bilansu wodnego. 14. Ilość energii jaką dostarczymy do organizmu spo\ywając potrawę zawierającą 50 g sacharozy, 10 g laktozy, 10 g tłuszczu, 30 g białka, 20 g błonnika pokarmowego wynosi a) 530 kcal. b) 490 kcal. c) 480 kcal. d) 450 kcal. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 46 15. Potrawa, w której następuje uzupełnianie się składu aminokwasowego białek to a) pierogi z truskawkami. b) ry\ z jabłkami. c) sałatka z ogórków, pomidorów, cebuli. d) kopytka. 16. Antyod\ywcza awidyna występuje w a) kawie. b) kakao. c) rabarbarze. d) surowym jaju kurzym. 17. Błędnym zało\eniem w \ywieniu zdrowych, dorosłych osób jest: a) ryby zdrowszym zródłem białka ni\ mięso. b) pieczywo białe jest bogatsze w składniki od\ywcze ni\ pieczywo ciemne, razowe. c) unikanie słodyczy chroni przed próchnicą i nadwagą. d) ograniczenie spo\ycia tłuszczów zwierzęcych. 18. Zawartość białka w potrawie składającej się z 250 g fasoli szparagowej, 30 g masła extra i 10 g bułki tartej wynosi (Zawartość białka w 100 g tych produktów wynosi: fasola szparagowa 2,4 g, masło extra 0,7 g, bułka tarta 9,7 g) a) 7,18 g. b) 12,8 g. c) 71,8 g. d) 16,4 g. 19. Witamina, której niedobór wywołuje tzw. kurzą ślepotę to a) witamina C. b) witamina B6. c) witamina A. d) witamina D. 20. śywności wygodnej nie dotyczy określenie: a) \ywność wygodna to między innymi produkty, potrawy gotowe do spo\ycia. b) \ywność wygodna wymaga długotrwałej obróbki termicznej. c) czas przygotowania produktów nale\ących do \ywności wygodnej jest krótki. d) obróbka kulinarna \ywności wygodnej ogranicza się do prostych operacji, np. mieszanie z wodą, podgrzanie. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 47 KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .. Wykorzystanie produktów spo\ywczych jako zródła składników pokarmowych Zakreśl poprawną odpowiedz. Numer Odpowiedz Punkty pytania 1 a b c d 2 a b c d 3 a b c d 4 a b c d 5 a b c d 6 a b c d 7 a b c d 8 a b c d 9 a b c d 10 a b c d 11 a b c d 12 a b c d 13 a b c d 14 a b c d 15 a b c d 16 a b c d 17 a b c d 18 a b c d 19 a b c d 20 a b c d Razem Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 48 7. LITERATURA 1. Cybulska B. Aukaszewska.: Dietetyka. WSiP, Warszawa 1990 2. Czerwińska D., Gulińska E.: Podstawy \ywienia człowieka. WSiP, Warszawa 2005 3. Czerwińska D., Kołłajtis-Dołowy A., Kozłowska K., Pietruszka B.: Podstawy \ywienia człowieka. Format AB, Warszawa 2004 4. Gawęcki J., Hryniewiecki L. (red): śywienie człowieka. PWN, Warszawa 1998 5. Górecka D., Limanówka H., Superczyńska E., śylińska-Kaczmarek M.: Technologia gastronomii z obsługą konsumenta. Format AB, Warszawa 2006 6. Hasik J., Hryniewiecki L., Grzymisławski M.: Dietetyka. PZWL, 1999 7. Kołłajtis-Dołowy A., Gulińska E.: Problematyka konsumencka w nauczaniu racjonalnego \ywienia. Polskie Towarzystwo Ekonomiki Gospodarstwa Domowego, Warszawa 1999. 8. Konarzewska M., Zielonka B., Konarzewska-Sokołowska M.: Technologia gastronomiczna z towaroznawstwem. REA, Warszawa 2004 9. Kunachowicz H., Czarnowska-Misztal E., Turlejska H.: Zasady \ywienia człowieka. WSiP, Warszawa 2000 10. Kunachowicz H., Nadolna I., Iwanow K., Przygoda B.: Wartość od\ywcza wybranych produktów spo\ywczych i typowych potraw. PZWL, Warszawa 2003 11. Superczyńska E., śylińska-Kaczmarek M.: Zasady \ywienia. REA, Warszawa 2004 12. Wieczorek-Chełmińska Z.: Zasady \ywienia i dietetyka stosowana. PZWL, Warszawa 1992 13. Włodarek D.: Dietetyka. Format AB, Warszawa 2005 14. Ziemlański S.: Podstawy prawidłowego \ywienia człowieka. Wydawca Instytut Danone Fundacja Promocji Zdrowego śywienia, Warszawa 1998 15. Materiały wykładowe SGGW w Warszawie Literatura metodyczna Figurski J., Symela K. (red.): Modułowe programy nauczania w kształceniu zawodowym, Wyd. ITEE, Radom 2001 Niemierko B.: Pomiar wyników kształcenia, WSiP S.A., Warszawa 1999 Okoń W.: Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Wydawnictwo Akademickie śak , Warszawa 2003 Plewka Cz.: Metodyka nauczania teoretycznych przedmiotów zawodowych, cz. I i II, Wyd. ITEE, Radom 1999 Szlosek F.: Wstęp do dydaktyki przedmiotów zawodowych. ITE, Radom 1995 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 49