Epidemiologia chorób układu krążenia u chorych na cukrzycę
Epidemiology of cardiovascular complications in type 2 diabetes mellitus
prof. dr hab. n. med. Danuta Janeczko
p
r
o
f
.
d
r
h
a
b
.
n
.
m
e
d
.
D
a
n
u
t
a
J
a
n
e
c
z
k
o
Katedra i Klinika Gastroenterologii i Chorób Przemiany Materii, Akademia Medyczna, Warszawa
Kierownik kliniki: prof. dr hab. n. med. Waldemar Karnafel
Kardiologia na co Dzień 2007; 2 (1): 12 16
Streszczenie Abstract
Zwiększona chorobowość z powodu cukrzycy, głównie ty- Type 2 diabetes is very common, and its prevalence is
pu 2, prowadzi do wzrostu częstości chorób układu krąże- rapidly accelerating worldwide and is strongly associated
nia, przede wszystkim etiologii miażdżycowej. Hiperglike- with atherosclerotic cardiovascular disease (CVD). Hyper-
mia zwiększa ryzyko tych chorób, ale nie zaobserwowano glycaemia increases the risk of CVD, but glycaemic control
liniowej zależności pomiędzy stopniem hiperglikemii i czę- does not substantially reduce CVD risk. There are several
stością występowania chorób układu krążenia. Co więcej, potential explanations for this apparent paradox, including
choroby te stwierdzane są już w stanie przedcukrzycowym the roles of the metabolic syndrome and post-load hyper-
i w czasie rozpoznania cukrzycy typu 2. W wyjaśnieniu te- glycaemia in the association of type 2 diabetes and CVD.
go zjawiska brane są pod uwagę: zespół metaboliczny, hi-
K
e
y
w
o
r
d
s
:
perglikemia poposiłkowa i inne czynniki, ale i one nie tłu- Key words: atherosclerotic cardiovascular disease, type 2
maczą tego, jak się wydaje, paradoksu. diabetes
Słowa kluczowe: choroby układu krążenia, cukrzyca typu 2
S
ł
o
w
a
k
l
u
c
z
o
w
e
:
Wprowadzenie
diologicznych [7, 8]. W badaniu Euro Heart Survey on
diabetes and the heart (EHS) cukrzycę rozpoznano u 31%
W ostatnim pięćdziesięcioleciu znacznie wzrosła choro-
chorych z chorobą niedokrwienną serca, a u chorych
bowość z powodu cukrzycy, głównie typu 2. W 1994 r. liczba
z ostrymi zespołami wieńcowymi cukrzycę de novo u 22%
chorych na cukrzycę na świecie wynosiła 110 mln, w 2000 r.
[7]. W regionie północno-wschodnim Polski, u chorych
już 171 mln (2,8% populacji ogólnej), a prognozy na rok 2010
kierowanych na badania koronarograficzne, nieprawidło-
przewidują wzrost tej liczby do 221 mln, w 2025 r. do 333 mln
wą tolerancję węglowodanów obserwowano u 36%, a cu-
(5,0 7,6% populacji ogólnej) i w 2030 r. do 366 mln. Szacu-
krzycę u 16% badanych [8].
je się, że w Stanach Zjednoczonych do 2050 r. chorobowość
Miażdżyca jest procesem ogólnoustrojowym, a jej obja-
zwiększy się o ponad 165% [1 3].
wy kliniczne zależą od lokalizacji. Może wystąpić pod posta-
Wzrost chorobowości z powodu cukrzycy zwiększa
cią choroby wieńcowej (stabilna dławica piersiowa, ostre ze-
zapadalność i umieralność z powodu chorób układu krą-
społy wieńcowe, tętniak aorty, nagły zgon, niewydolność ser-
żenia, szczególnie etiologii miażdżycowej, tym bardziej, że
ca) i choroby naczyń mózgowych (udar mózgu, przejściowy
powikłania te mogą być obecne już na wiele lat przed
atak niedokrwienny, demencja), a także powodować obja-
klinicznym ujawnieniem się cukrzycy, w stanie przedcu-
wy zwężenia tętnic zaopatrujących kończyny dolne (chroma-
krzycowym i w czasie rozpoznania cukrzycy [4 6]. Wśród
nie przestankowe, krytyczne niedokrwienie kończyn  zgo-
czynników etiopatogentycznych brana jest pod uwagę
hiperglikemia, szczególnie poposiłkowa, dysfunkcja śród- rzel/amputacja) oraz tętnice trzewne i nerkowe. Określenie
błonka, zaburzenia procesu krzepnięcia i fibrynolizy, zabu- choroby tętnic obwodowych (ang. Peripheral Arterial Disease
rzenia reologiczne, lipidowe, hiperinsulinemia, insulino-  PAD) obejmuje wszystkie tętnice z wyjątkiem tętnic zaopa-
oporność, czynniki genetyczne, nadciśnienie tętnicze, trujących ośrodkowy układ nerwowy (zewnątrzczaszkowe
palenie papierosów itp. tętnice szyjne) i krążenie wieńcowe. Cukrzyca zwiększa ry-
Zaburzenia gospodarki węglowodanowej stwierdza się zyko i przyspiesza przebieg kliniczny oraz umieralność każ-
u 40 50% chorych hospitalizowanych na oddziałach kar- dej z tych postaci miażdżycy [9, 10].
12
Kardiologia na co Dzień 1/2007
Epidemiologia chorób układu krążenia u chorych na cukrzycę
Do czynników ryzyka przyspieszonej miażdżycy u cho- 3,1- (M) i 4,4-krotnie (K) przekraczało populacyjne (z powo-
D
o
c
z
y
n
n
i
k
ó
w
r
y
z
y
k
a
p
r
z
y
s
p
i
e
s
z
o
n
e
j
m
i
a
ż
d
ż
y
c
y
u
c
h
o
-
rych na cukrzycę zaliczane są: du choroby niedokrwiennej serca odpowiednio 3,3- (M)
r
y
c
h
n
a
c
u
k
r
z
y
c
ę
z
a
l
i
c
z
a
n
e
s
ą
:
" dysfunkcja śródbłonka (obniżona produkcja, transport i 6,9-krotnie (K), a z powodu choroby naczyń mózgowych od-
i zwiększona degradacja oraz obniżona wrażliwość na tle- powiednio 2,8- (M) i 5,7-krotnie (K)) [10].
nek azotu);
Choroba wieńcowa
" nadreaktywność krwinek płytkowych;
" zwiększona proliferacja komórek i macierzy po uszkodze-
U chorych na cukrzycę choroba wieńcowa powoduje
niu tętnic;
2 4-krotnie większą chorobowość i umieralność w porów-
" zwiększona skłonność do odwrotnej przebudowy tętnic;
naniu z osobami bez cukrzycy [10, 13, 16]. Jeden na czterech
" upośledzona aktywność fibrynolityczna z tendencją do za-
chorych z ostrym zawałem serca choruje na cukrzycę [16].
krzepicy;
W jednym z badań populacyjnych w czasie siedmioletniej
" zaburzenia gospodarki lipidowej;
obserwacji odsetek zapadalności na pierwszy zawał serca
" zwiększona glikacja białek;
lub zgonu u chorych na cukrzycę wynosił 20,0% i tylko 3,5%
" wzmożona endogenna aktywność oksydacyjna;
u osób bez cukrzycy. Ponowny zawał serca lub zgon z przy-
" nieprawidłowości genetyczne (mutacje genu PPAR- ).
czyn sercowo-naczyniowych wystąpił odpowiednio u 45%
i 18,8% [16]. U chorych na cukrzycę ryzyko zawału serca bez
U chorych na cukrzycę choroby układu krążenia odpo-
objawów choroby niedokrwiennej serca jest takie samo jak
wiedzialne są za 50 80% ogółu zgonów [9 13]. W klasycz-
ryzyko u osób bez cukrzycy, które przebyły już zawał serca,
nym już dziś badaniu Framingham Heart Study w okresie
a więc u osób z istniejącą chorobą niedokrwienną serca
20-letniej obserwacji chorych w wieku 45 74 lat wykazano, że
(ryzyko zgonu u chorych na cukrzycę z powodu choroby wień-
cukrzyca i nieprawidłowa tolerancja glukozy 2 10-krotnie
cowej wynosi ok. 2,5%/100 osobolat i jest takie samo jak
zwiększają ryzyko chorób układu krążenia etiologii miażdży-
u osób bez cukrzycy, ale z przebytym już zawałem serca) [17].
cowej. Czynniki (wyznaczone z uwzględnieniem wieku), ta-
Obserwacja ta spowodowała, że Adult Treatment Panel III of
kie jak: skurczowe ciśnienie tętnicze, palenie papierosów,
the National Cholesterol Education Program uznał cukrzycę
stężenie cholesterolu i przerost lewej komory w obrazie EKG,
za czynnik ryzyka/ekwiwalent choroby wieńcowej, wymaga-
zwiększały ryzyko względne:
jący leczenia przeciwmiażdżycowego [18].
" chorób układu krążenia u mężczyzn (M) 2,1-, a u kobiet
U chorych na cukrzycę w przebiegu ostrych zespołów
(K) 2,0-krotnie,
wieńcowych obserwuje się cięższy przebieg choroby i gor-
" ryzyko niewydolności serca 1,8- (M) i 3,7-krotnie (K),
sze rokowanie. U hospitalizowanych chorych z cukrzycą
" chromania przestankowego 4,7- (M) i 5,0-krotnie (K),
i niestabilną chorobą wieńcową lub zawałem mięśnia ser-
" zawału mózgu etiologii miażdżycowej 2,2- (M) i 2,2-krot-
ca bez załamka Q znacznie wzrasta ryzyko powikłań
nie (K),
i zwiększonej śmiertelności w porównaniu z grupą kontrol-
" choroby wieńcowej 1,7- (M) i 2,1-krotnie (K),
ną [19]. Zwiększone ryzyko umieralności u chorych na
" zgonu z powodu chorób układu krążenia 1,7- (M) i 3,3-krot-
cukrzycę stwierdzono także w badaniu OASIS, obejmują-
nie (K) [13].
cym sześć ośrodków. U chorych z niestabilną chorobą wień-
cową i zawałem mięśnia serca non-Q cukrzyca była
Choroby te występują ponaddwukrotnie częściej niż bar-
niezależnym czynnikiem zgonu i zwiększała śmiertelność
dziej swoiste dla cukrzycy powikłania typu mikroangiopatii,
o 57% [20]. W badaniu GISSI-2, w którym w zawale serca
a niepomyślnie przebiegające choroby układu krążenia mo-
stosowano leczenie fibrynolityczne, wystandaryzowane
gą występować nawet 70-krotnie częściej niż zakończone
na wiek ryzyko względne umieralności chorych na cukrzy-
zgonem powikłania typu mikroangiopatii [14, 15].
cę wynosiło 1,4 dla mężczyzn i 1,9 dla kobiet, niezależnie
Jak wynika z badania The National Health and Nutrition
od sposobu leczenia fibrynolitycznego [21]. W badaniu
Examination Study (NHANES I), w latach 1971 1975 i w la- SHOCK u chorych na cukrzycę, u których dokonano rewa-
tach 1982 1984 umieralność z powodu następstw choroby
skularyzacji z powodu zawału powikłanego wstrząsem
niedokrwiennej serca w ostatnim 30-leciu u mężczyzn bez
kardiogennym, ryzyko względne zgonu było o 36% więk-
cukrzycy zmniejszyła się o 36,4%, a z cukrzycą o 13,1%,
sze w porównaniu z chorymi bez cukrzycy [22].
natomiast zmniejszyła się o 27,0% u kobiet bez cukrzycy,
U chorych na cukrzycę zwiększona śmiertelność we wcze-
a wzrosła o 23,0% u pacjentek z cukrzycą. Podobny trend
snym okresie zawału serca może wynikać z częściej wystę-
obserwowano dla umieralności ogólnej i z powodu choroby
pujących:
niedokrwiennej serca [14]. W czasie trwającej 22 lata obser- " kardiomiopatii cukrzycowej;
wacji prospektywnej chorych na cukrzycę w wieku 55 64 lat " zespołu odnerwienia serca, często współistniejącego z wie-
średni okres przeżycia był o osiem lat, a w wieku 65 74 la- loogniskową miażdżycą tętnic wieńcowych;
ta o cztery lata krótszy [15]. W badaniach własnych w War- " wstrząsu kardiogennego;
szawie, w czasie 26-letniej obserwacji prospektywnej " zaburzeń rytmu serca, szczególnie migotania komór;
(1973/74 1999) grupy 3503 chorych (1610 mężczyzn i 1893 " zaburzeń przewodnictwa (nieprawidłowa tolerancja gluko-
kobiet), z powodu chorób układu krążenia zmarło 59,6% ba- zy lub cukrzyca występują u 60% chorych z blokiem przed-
danych (56,4% mężczyzn i 62,5% kobiet), a ryzyko zgonu sionkowo-komorowym II lub III stopnia; zużycie glukozy
13
Kardiologia na co Dzień 1/2007
Danuta Janeczko
i wytwarzanie energii w układzie bodz
cowo-przewodzącym stężeniem HbA1C, obecność mikroalbuminurii oraz nadciśnie-
jest bardziej zależne od insuliny niż w mięśniu sercowym); nie tętnicze [26, 27]. W etiopatogenezie niewydolności serca
" zastoinowej niewydolności serca, szczególnie u kobiet; u chorych na cukrzycę istotną rolę odgrywa obecność choro-
" ujawnienia się lub nasilenia niewydolności nerek u cho- by wieńcowej i niewydolności nerek w przebiegu nefropatii cu-
rych z nefropatią cukrzycową na skutek pozawałowych krzycowej [28, 29].
zmian hemodynamicznych;
Choroby naczyń obwodowych
" ostrej ketozy z kwasicą w wyniku ostrego zawału serca (za-
kwaszające działanie ketonów i/lub kwasu mlekowego);
Najczęściej zmiany miażdżycowe występują w tętnicach
" zaburzeń pozawałowych w wyniku zmian hemodynamicz-
zaopatrujących kończyny dolne, ale zwężenia o tej lokaliza-
nych (drugi zawał serca, udar mózgu lub ostre niedokrwie-
cji rzadziej powodują objawy kliniczne niż zwężenia tętnic
nie kończyn dolnych, do zgorzeli stopy włącznie) [23].
wieńcowych i szyjnych. W ostatnich latach wykazano, że
zmiany miażdżycowe w tętnicach kończyn dolnych są waż-
U chorych na cukrzycę rokowanie po zawale serca za-
nym czynnikiem rokowniczym u osób z chorobami układu
równo wczesne, jak i odległe jest 1,5 2,0-krotnie gorsze w po-
krążenia. Potwierdzono także związek pomiędzy cukrzycą
równaniu z chorymi bez cukrzycy, biorąc pod uwagę również
i wzrastającą chorobowością tętnic obwodowych. Stwierdzo-
większą możliwość ponownego zawału serca, zastoinowej
no ponadto, że u chorych na cukrzycę ryzyko tych chorób
niewydolności serca i zgonu [20].
jest 2 4-krotnie większe w porównaniu z populacją ogólną
W latach 1988 1992 w badaniu FINMONICA Myocardial
[30, 31].
Infarction Register wykazano, że całkowite ryzyko zgonu
U chorych na cukrzycę częstość występowania choroby
u mężczyzn chorych na cukrzycę w porównaniu z odpowied-
niedokrwiennej tętnic obwodowych wzrasta z wiekiem i cza-
nim ryzykiem mężczyzn w populacji ogólnej wzrosło o 38%,
sem trwania cukrzycy, która jest także istotnym czynnikiem
w tym 28-dniowe ryzyko śmiertelności szpitalnej o 58%
progresji tych zmian. U osób z nieprawidłową tolerancją
u mężczyzn i 160% u kobiet oraz śmiertelności pozaszpital-
glukozy ryzyko chromania przestankowego jest 2 4-krotnie
nej o 25%. U chorych na cukrzycę, którzy przeżyli 28-dnio-
większe, a u chorych na cukrzycę pięciokrotnie częściej niż
wą hospitalizację, jednoroczna śmiertelność wzrosła aż
w populacji ogólnej występują zmiany w tętnicach kończyn
o 97%, a pięcioletnia umieralność po przebytym zawale ser-
dolnych, 2,5-krotnie częściej zgon z powodu powikłań miaż-
ca była o 50% większa; ryzyko względne dla kobiet było
dżycy i 20 50-krotnie częściej zmiany zgorzelinowe [32].
znacznie większe (p dla wszystkich zmiennych 0,05) [24].
Szacuje się, że 50% chorych poddawanych amputacjom
Przyczyny gorszego rokowania w ostrym zawale serca
nieurazowym choruje na cukrzycę i że 25% wydatków zwią-
u chorych na cukrzycę to:
zanych z leczeniem szpitalnym pochłania leczenie zespołu
" bardziej rozległe i nasilone zmiany w tętnicach wieńcowych;
stopy cukrzycowej.
" nietypowe objawy choroby wieńcowej (neuropatia auto-
Cukrzyca 2 4-krotnie częściej współistnieje z chorobą
nomiczna i czuciowa);
niedokrwienną serca. Około 30% mężczyzn i 25% kobiet
" skurczowa i rozkurczowa niewydolność serca spowodowa-
z chorobą niedokrwienną serca choruje równocześnie na
na kardiomiopatią i/lub neuropatią;
chorobę niedokrwienną tętnic kończyn dolnych, a roczna
" wzrost aktywności fibrynolitycznej osocza (zwiększone stę-
umieralność chorych z chorobą niedokrwienną tętnic
żenie PAI-1);
kończyn dolnych wynosi 4 6% [33]. U jednego na siedmiu
" zwiększona zdolność krwinek płytkowych do agregacji,
chorych z cukrzycą w przebiegu tej choroby występuje owrzo-
wzrost czynników prozakrzepowych;
dzenie stopy i wielu z nich często wymaga bardzo długich
" obniżona produkcja insuliny;
hospitalizacji obciążonych dużymi kosztami leczenia [33].
" zwiększona insulinooporność.
W badaniu obejmującym 1229 chorych ze świeżymi
owrzodzeniami stóp, hospitalizowanych w latach 2003 2004
Niewydolność serca
w 14 europejskich szpitalach, przeprowadzono próbę ich kla-
Badania epidemiologiczne wskazują na dwukrotnie częst- syfikacji. Choroby tętnic obwodowych rozpoznano u 49% ba-
sze u mężczyzn i pięciokrotnie częstsze u kobiet występowa- danych, a infekcje u 58%, znacznie częściej niż oczekiwano
nie niewydolności serca, szczególnie u chorych na cukrzycę i rozpoznawano wcześniej. Ponad połowa owrzodzeń (52%)
typu 2. To zwiększone ryzyko jest większe u chorych <65. roku zlokalizowana była w okolicy niepodeszwowej stopy, szcze-
życia i w tym wieku czterokrotnie częściej u mężczyzn i ośmio- gólnie często u chorych o cięższym przebiegu choroby pod-
krotnie częściej u kobiet występuje niewydolność serca. stawowej i z chorobami towarzyszącymi [34].
Niewydolność serca powoduje także częstszą chorobowość U chorych na cukrzycę rozpoznanie choroby niedokrwien-
z powodu cukrzycy  u co czwartego lub co piątego chorego nej tętnic kończyn dolnych może pomóc w identyfikacji
leczonego z powodu chorób układu krążenia rozpoznawana choroby niedokrwiennej serca zagrażającej przedwczesnym
jest cukrzyca typu 2 [25], która uznana została za niezależny zgonem. Jednym ze sposobów rozpoznawania tej choroby,
czynnik ryzyka niewydolności serca [17, 25]. Wśród innych czyn- oprócz typowych wywiadów, jest badanie wskaz
nika kostka
ników ryzyka wymieniane są: proces starzenia się, długi czas  ramię (ang. Ankle-Brachial Index  ABI). ABI <0,67 jest nie-
trwania cukrzycy i jej niewyrównanie metaboliczne oceniane zależnym czynnikiem ryzyka zgonów z powodu chorób ukła-
14
Kardiologia na co Dzień 1/2007
Epidemiologia chorób układu krążenia u chorych na cukrzycę
du krążenia i prawdopodobieństwo to sięga ok. 70% [35]. szyjnych są mniej efektywne niż u pacjentów niechorują-
Często słyszalny jest szmer na tętnicy udowej i brak tętna cych na cukrzycę.
na tętnicach grzbietowych stóp, a wskaz
nik kostka  ramię
waha się od 11 do 16. Czas trwania cukrzycy i wyrównanie
Piśmiennictwo
metaboliczne koreluje z zapadalnością na PAD [32]. U cho-
1. King H, Aubert RE, Herman WH. Global burden of diabetes, 1995-2025:
rych na cukrzycę zmiany miażdżycowe zlokalizowane są naj-
prevalence, numerical estimates, and projections. Diabetes Care 1998;
częściej w tętnicach podkolanowych. W badaniu The Hoorn
21: 1414 31.
Study stwierdzono nieprawidłowy wskaz
nik kostka  ramię 2. Boyle JP, Honeycutt AA, Narayan KM i wsp. Projection of diabetes
burden through 2050: impact of changing demography and disease
obrazujący PAD u 7,0% osób z prawidłową tolerancją glukozy
prevalence in the U.S. Diabetes Care 2001; 24: 1936 40.
i u 20,9% chorych na cukrzycę [36]. W badaniu Framingham
3. Wild S, Roglic G, Green A i wsp. Global prevalence of diabetes:
obecność cukrzycy zwiększała ryzyko chromania przestanko-
estimates for the year 2000 and projections for 2030. Diabetes
wego 3,5-krotnie u mężczyzn i 8,6-krotnie u kobiet [38].
Care 2004; 27: 1047 53.
Powodowała ona większość nieurazowych amputacji kończyn 4. Harris MI. Undiagnosed NIDDM: clinical and public health issues.
Diabetes Care 1993; 16: 642 52.
dolnych. Ryzyko względne amputacji kończyn dolnych
5. Dagogo-Jack S, Santiago JV. Pathophysiology of type 2 diabetes and
u chorych na cukrzycę było 12,7-krotnie większe, a u chorych
modes of action of therapeutic intervention. Arch Intern Med 1997;
w wieku 65 74 lat ponad 23-krotnie większe w porównaniu
157: 1802 17.
z osobami niechorującymi na cukrzycę [38].
6. Hu FB, Stampfer MJ, Haffner SM i wsp. Elevated risk of cardiovascular
disease prior to clinical diagnosis of type 2 diabetes. Diabetes Care
Choroby naczyń mózgowych 2002; 25: 1129 34.
7. Bartnik M, Ryden L, Ferrari R i wsp. The prevalence of abnormal
Udar mózgu jest trzecią pod względem częstości przyczy-
glucose regulation in patients with coronary artery disease across
ną umieralności i najczęstszą przyczyną długotrwałej niespraw- Europe. The Euro Heart Survey on diabetes and the heart. Eur Heart
J 2004; 25: 1880 90.
ności. Wśród dorosłych chorych po udarze cukrzycę typu 2
8. Kowalska I, Prokop J, Bachorzewska-Gajewska H i wsp. Disturbances
stwierdza się u 15 35% chorych [39]. U chorych na cukrzycę
of glucose metabolism in men referred for coronary angiography.
zwiększone jest także ryzyko miażdżycy naczyń zewnątrz-
Diabetes Care 2001; 24: 897 901.
czaszkowych i prawie trzykrotnie większe jest ryzyko
9. Morrish NJ, Wang SL, Stevens LK i wsp. Mortality and causes of
chorób naczyń mózgowych [40]. U chorych na cukrzycę,
death in the WHO Multinational Study of Vascular Disease in Diabetes.
u których wykonano stomatologiczne panoramiczne bada- Diabetologia 2001; 44 (Suppl. 2): S14 21.
10. Janeczko D, Tuszyńska A, Kopczyński J i wsp. Umieralność chorych
nia radiologiczne, stwierdzono pięciokrotnie częściej wystę-
na cukrzycę typu 2 w czasie 26-letniej obserwacji w porównaniu
pujące zwapnienia blaszek miażdżycowych w tętnicy
z umieralnością populacji lokalnej. IX Zjazd Polskiego Towarzystwa
szyjnej [41]. U osób z udarem mózgu trzykrotnie częściej
Diabetologicznego, A
ódz
, 22 25.05.2003. Diabetologia Polska 2003;
rozpoznaje sie cukrzycę niż w porównywalnej grupie kon-
10: (abstract 172).
trolnej, a ryzyko udaru mózgu u chorych na cukrzycę wzra- 11. Beckman JA, Creager MA, Libby P. Diabetes and atherosclerosis: epide-
miology, pathophysiology, and management. JAMA 2002; 287: 2570 81.
sta od 150% do 400%. Ponadtrzykrotnie wzrasta ryzyko
12. Meigs JB. Epidemiology of cardiovascular complications in type 2
demencji po przebytym udarze mózgu, dwukrotnie ryzyko
diabetes mellitus. Acta Diabetol 2003; 40 (Suppl. 2): S358 61.
ponownego udaru oraz umieralności z nim związanej i umie-
13. Kannel WB, McGee DL. Diabetes and cardiovascular disease. The
ralności ogólnej [42 44]. Hiperglikemia jest bezpośrednim
Framingham Study. JAMA 1979; 241: 2035 8.
czynnikiem ryzyka udaru mózgu, a ryzyko zgonu z powodu 14. Gu K, Cowie CC, Harris MI. Diabetes and Decline in Heart Disease
Mortality in US. JAMA 1999; 281: 1291 7.
chorób naczyń mózgowych u osób z cukrzycą jest wysokie,
15. Gu K, Cowie CC, Harris N. Mortality in adults with and without diabetes
szczególnie w młodszym wieku [40, 42 44]. W grupach
in a national cohort of the U.S. population, 1971 1993. Diabetes Care
wiekowych <55. roku życia jest ono ponaddziesięciokrotnie
1998; 21: 1138 45.
większe od populacyjnego, dwukrotnie zwiększa liczbę
16. Tenerz A, Lonnberg I, Berne C i wsp. Myocardial infarction and
kolejnych nawrotów, trzykrotnie demencji i 3 4-krotnie
prevalence of diabetes mellitus. Is increased casual blood glucose at
admission a reliable criterion for the diagnosis of diabetes? Eur Heart
umieralności [43 45].
J 2001; 22: 1102 10.
17. Haffner SM, Letho S, Ronnemaa T i wsp. Mortality from coronary
Podsumowanie
heart disease in subjects with type 2 diabetes and in nondiabetic
subjects with and without prior myocardial infarction. N Engl
Należy zwrócić uwagę, że cukrzyca zwiększa ryzyko
J Med 1998; 339: 229 34.
zawału serca, udaru mózgu, amputacji kończyn i zgonu. Za-
18. Expert Panel on Detection, Evaluation, and Treatment of High Blood
burzenia metaboliczne związane z hiperglikemią prowadzą
Cholesterol in Adults. Executive Summary of The Third Report of The
do zaburzeń naczyniowych, które predysponują do miażdży-
National Cholesterol Education Program (NCEP) Expert Panel on
cy. Dokładne wyrównanie glikemii, leczenie nadciśnienia
Detection, Evaluation, And Treatment of High Blood Cholesterol In
tętniczego (inhibitory enzymu konwertującego angiotensy- Adults (Adult Treatment Panel III). JAMA 2001; 285: 2486 97.
19. Kjaergaard SC, Hansen HH, Fog L i wsp. In-hospital outcome for
nę), zaburzeń lipidowych i antyagregacyjne znacząco obni-
diabetes patients with acute myocardial infarction in the thrombolytic
żają ryzyko tych powikłań. U chorych na cukrzycę powinno
era. Scand Cardiovasc J 1999; 33: 166 70.
być stosowane leczenie wieloczynnikowe, gdyż rewaskula-
20. Malmberg K, Yusuf S, Gerstein HC i wsp. Impact of diabetes on long-
ryzacja naczyń w ostrych zespołach wieńcowych, w krytycz-
-term prognosis in patients with unstable angina and non-Q-wave
nym niedokrwieniu kończyn dolnych i w zwężeniu tętnic myocardial infarction: results of the OASIS (Organization to Assess
15
Kardiologia na co Dzień 1/2007
Danuta Janeczko
Strategies for Ischemic Syndromes) Registry. Circulation 2000; 39. Sacco RL, Benjamin EJ, Broderick JP i wsp. American Heart Association
102: 1014 9. Prevention Conference. IV. Prevention and Rehabilitation of Stroke.
21. Zuanetti G, Latini R, Maggioni AP i wsp. Influence of diabetes mortality
Risk factors. Stroke 1977; 28: 1507 17.
in acute myocardial infarction: data from the GISSI-2 study. J Am Coll
40. Davis TM, Millns H, Stratton IM i wsp. Risk factor for stroke in type 2
Cardiol 1993; 22: 1788 94.
diabetes mellitus: United Kingdom Prospective Study (UKPDS) 29.
22. Shindler DM, Palmeri ST, Antonelli TA i wsp. Diabetes mellitus in
Arch Intern Med 1999; 159: 1097 103.
cardiogenic shock complicating acute myocardial infarction: a report
41. Friedlander AH, Maeder LA. The prevalence of calcified carotid artery
from the SHOCK Trial Registry. SHould we emergently revascularize
atheromas on the panoramic radiographs of patients with type 2
Occluded Coronaries for cardiogenic shocK? J Am Coll Cardiol 2000;
diabetes mellitus. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol
36 (3 Suppl. A): 1097 103.
Endod 2000; 89: 420 4.
23. Fisher M (red.). Heart Disease and Diabetes. Martin Dunitz, London,
42. Himmelmann A, Hansson L, Svensson A i wsp. Predictors of stroke
New York 2003.
in elderly. Acta Med Scand 1988; 224: 439 43.
24. Miettinen H, Lehto S, Salomaa V i wsp. Impact of diabetes on mortality
43. Jamrozik K, Broadhurst RJ, Forbes S i wsp. Predictors of death and
after the first myocardial infarction. The FINMONICA Myocardial
vascular events in the elderly. Stroke 2000; 31: 863 8.
Infarction Register Study Group. Diabetes Care 1998; 21: 69 75.
44. Tuszyńska A. Uwarunkowania umieralności z powodu chorób naczyń
25. Bell DS. Heart failure: the frequent, forgotten, and often fatal compli-
mózgowych u chorych na cukrzycę typu 2. Praca doktorska, Warszawa
cation of diabetes. Diabetes Care 2003; 26: 2433 41.
2003.
26. Gustafsson I, Brendorp B, Seibaek M i wsp. Influence of diabetes and
45. You RX, McNeil JJ, O Malley HM i wsp. Risk factor for stroke due to
diabetes-gender interaction on the risk of death in patient hospitalized
cerebral infarction in young adults. Stroke 1997; 28: 1913 8.
with congestive heart failure. J Am Coll Cardiol 2004; 43: 771 7.
27. Nichols GA, Hillier TA, Erbey JR i wsp. Congestive heart failure in
type 2 diabetes: prevalence, incidence, and risk factors. Diabetes
Care 2001; 24: 1614 9.
28. Stratton IM, Adler AI, Neil HA i wsp. Association of glycemia with
macrovascular and microvascular complications of the type 2 diabetes
(UKPDS 35): prospective observational study. BMJ 2000; 321: 405 12.
29. Vaur L, Gueret P, Lievre M i wsp. Development of congestive heart
failure in type 2 diabetic patients with microalbuminuria or proteinuria.
Observations from DIABHYCAR (type 2 DIABetes, Hypertension,
Cardiovascular Events and Ramipril) study. Diabetes Care 2003;
26: 855 60.
30. Newman AB, Siscovick DS, Manolio TA i wsp. Ankle-arm index as
a marker o atherosclerosis in the Cardiovascular Health Study.
Circulation 1993; 88: 837 45.
31. Reiber GE, Vileikyte L, Boyko EJ i wsp. Causal pathways for incident
lower-extremity ulcers in patients with diabetes from two settings.
Diabetes Care 1999; 22: 157 62.
32. Jude EB, Oyibo SO, Chalmers N i wsp. Peripheral arterial disease in
diabetic and nondiabetic patients. Diabetes Care 2001; 24: 1433 7.
33. Sukhija R, Aronow WS, Yalamanchili K i wsp. Association of ankle-brachial
index with severity of angiographic coronary artery disease in patients
with peripheral arterial disease and coronary artery disease. Cardiology
2005; 103: 158 60.
34. Prompers L, Huijberts M, Apelqvist E i wsp. High prevalence of ischaemia,
infection and serious comorbidity in patients with diabetic foot disease
in Europe. Baseline results from the Eurodiale study. Diabetologia
2007; 50: 18 25.
35. Hirsch AT, Haskal ZJ, Hertzer NR i wsp. ACC/AHA 2005 Practice Guidelines
for the management of patients with peripheral arterial disease (lower
extremity, renal, mesenteric, and abdominal aortic): a collaborative report
from the American Association for Vascular Surgery/Society for Vascular
Surgery, Society for Cardiovascular Angiography and Interventions,
Society for Vascular Medicine and Biology, Society of Interventional
Radiology, and the ACC/AHA Task Force on Practice Guidelines (Writing
Committee to Develop Guidelines for the Management of Patients With
Peripheral Arterial Disease): endorsed by the American Association of
Cardiovascular and Pulmonary Rehabilitation; National Heart, Lung,
and Blood Institute; Society for Vascular Nursing; TransAtlantic
Inter-Society Consensus; and Vascular Disease Foundation. Circula-
tion 2006; 113: e463 654.
36. Beks PJ, Mackaay AJ, de Neeling JN i wsp. Peripheral arterial disease
in relation glycaemic level in an eldery Caucasian population: the
Hoorn study. Diabetologia 1995; 38: 86 96.
37. Kannel WB, McGee DL. Update on some epidemiologic features of
intermittent claudication: the Framingham Study. J Am Geriatr Soc
1985; 33: 13 8.
38. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Diabetes-related
amputations of lower extremities in the Medicare population 
Minnesota, 1993-1995. MMWR Morb Mortal Wkly Rep 1998; 47: 649 52.
16
Kardiologia na co Dzień 1/2007