STATUS UCHOD拍匔Y JAKO FORMA OCHRONY PRAW CUDZOZIEMC脫W NA TERYTORIUM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
UNIWERSYTET PEDAGOGICZNY im. Komisji Edukacji Narodowej W KRAKOWIE Wydzia艂 Humanistyczny Instytut Politologii Kierunek Administracja KATARZYNA TABORSKA STATUS UCHODyCY JAKO FORMA OCHRONY PRAW CUDZOZIEMC脫W NA TERYTORIUM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Praca licencjacka napisana pod kierunkiem dr INGI KAWKI KRAK脫W 2010 WYKAZ SKRUT脫W Dz. Urz. UE - Dziennik Urz臋dowy Unii Europejskiej. Dz.U. - Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. IRO - Mi臋dzynarodowa Organizacja do Spraw Uchodzc贸w (International Refugee Organization). KG - Konwencja Genewska. ONZ - Organizacja Narod贸w Zjednoczonych. PCK - Polski Czerwony Krzy偶. PIA - Program Indywidualnej Adaptacji. RP - Rzeczpospolita Polska. TWE - Traktat ustanawiaj膮cy Wsp贸lnot臋 Europejsk膮. UDSC - Urz膮d do Spraw Cudzoziemc贸w. UE - Unia Europejska. UNHCR - Wysoki Komisarz Narod贸w Zjednoczonych do Spraw Uchodzc贸w (United Nations High Commissioner for Refugees). URiC - Urz膮d do Spraw Repatriacji i Cudzoziemc贸w. Ustawa o cudzoziem. - Ustawa o cudzoziemcach. Ustawa o pom. spo艂. - Ustawa o pomocy spo艂ecznej. Ustawa o udz. ochr. - Ustawa o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. WESA - Wsp贸lny Europejski System Azylowy. 2 WSTP Temat niniejszej pracy dotyczy ochrony praw cudzoziemc贸w na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej poprzez nadawanie im statusu uchodzcy. Zjawisko uchodzctwa obserwowane by艂o od stuleci. Jednak spo艂eczno艣膰 mi臋dzynarodowa zainteresowa艂a si臋 nim dopiero w XX w. Najwa偶niejszym i najtrwalszym wypracowanym przez ni膮 aktem prawnym okaza艂a si臋 by膰 Konwencja Genewska z 1951 r. do pocz膮tku lat 90. Polska nie by艂a stron膮 偶adnej umowy, mi臋dzynarodowej dotycz膮cej ochrony uchodzc贸w. Jednak po zmianie sytuacji politycznej i przyst膮pieniu do Konwencji Genewskiej Polska sta艂a si臋 krajem przyjmuj膮cym uchodzc贸w i musia艂a wypracowa膰 szereg norm prawnych w zakresie ich ochrony1. Przedmiotem prowadzonych bada艅 b臋dzie sytuacja uchodzc贸w w Polsce z punktu widzenia obowi膮zuj膮cych norm prawnych. W oparciu o analiz臋 polskiego ustawodawstwa oraz literatury zajmuj膮cej si臋 kwestia uchodzcz膮, zostanie podj臋ta pr贸ba odpowiedzi na pytania: na jakich zasadach opiera si臋 rozpatrywanie wniosku o nadanie statusu uchodzcy, komu ten status mo偶e zosta膰 przyznany, a komu nie, jakie instytucje rz膮dowe zajmuj膮 si臋 sprawami uchodzc贸w, w jaki spos贸b prowadzone jest post臋powanie, i wreszcie, jakie prawa i obowi膮zki przys艂uguj膮 posiadaczom statusu uchodzcy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Oczekiwanym rezultatem pracy jest uzyskanie jasnego obrazu zasad i norm proceduralnych reguluj膮cych w Rzeczypospolitej Polskiej problem udzielania cudzoziemcom takiego rodzaju ochrony mi臋dzynarodowej, jakim jest status uchodzcy. Na podstawie zgromadzonych materia艂贸w prasowych zostanie r贸wnie偶 podj臋ta pr贸ba oceny kwestii funkcjonowania w rzeczywisto艣ci obowi膮zuj膮cych norm prawnych, oraz odpowiedzi na pytanie, czy rozwi膮zania przyj臋te w zakresie integracji uchodzc贸w odnosz膮 pozytywne rezultaty. Pierwsze pr贸by regulacji kwestii mi臋dzynarodowej ochrony uchodzc贸w by艂y podejmowane na d艂ugo przed tym, zanim problem ten sta艂 si臋 obiektem zainteresowania organ贸w w艂adzy pa艅stwa polskiego, a obecne polskie ustawodawstwo wewn臋trzne czerpie 1 A. Florczak, Uchodzcy w Polsce. Mi臋dzy humanizmem a pragmatyzmem, Toru艅 2003, s. 7. 3 z do艣wiadcze艅 i norm wypracowanych przez spo艂eczno艣膰 mi臋dzynarodow膮. W zwi膮zku z powy偶szym, aspektu ochrony uchodzc贸w na terytorium Polski nie mo偶na rozpatrywa膰 w ca艂kowitym oderwaniu od uregulowa艅 mi臋dzynarodowych. Dlatego rozdzia艂 pierwszy zostanie po艣wi臋cony tematyce obecnie obowi膮zuj膮cych um贸w mi臋dzynarodowych zajmuj膮cych si臋 kwestia uchodzcz膮, g艂贸wnie za艣 um贸w, kt贸rych stron膮 jest Rzeczypospolita Polska. Kolejne rozdzia艂y dotyczy膰 b臋d膮 jedynie przepis贸w obowi膮zuj膮cych na gruncie prawa polskiego. W rozdziale drugim om贸wione zostan膮 zasady, wed艂ug kt贸rych nadaje si臋, odmawia nadania, lub pozbawia statusu uchodzcy. Rozdzia艂 trzeci dotyczy膰 b臋dzie instytucji prowadz膮cych post臋powanie, a wi臋c Szefa Urz臋du do Spraw Cudzoziemc贸w i Rady do Spraw Uchodzc贸w. W rozdziale czwartym znajd膮 si臋 informacje na temat przebiegu samego post臋powania, obowi膮zuj膮cych gwarancji proceduralnych, mo偶liwo艣ci wniesienia odwo艂ania, oraz procedury prowadzonej wobec szczeg贸lnych grup wnioskodawc贸w. Natomiast rozdzia艂 pi膮ty, jako ostatni, b臋dzie po艣wiecony uprawnieniom i obowi膮zkom cudzoziemc贸w posiadaj膮cych status uchodzcy, a w szczeg贸lno艣ci wydawanych im dokument贸w i udzielanej pomocy integracyjnej. 4 Rozdzia艂 1. PROBLEMATYKA UCHODyC脫W W 艢WIETLE PRAWA MIDZYNARODOWEGO Jak do tej pory w prawie mi臋dzynarodowym nie funkcjonuje jedna, powszechnie przyj臋ta definicja uchodzcy. W najbardziej rozpowszechnionym znaczeniu za uchodzc臋 uwa偶a si臋 osob臋, kt贸ra zmuszona zosta艂a, na skutek okoliczno艣ci od niej niezale偶nych, do opuszczenia swego miejsca zamieszkania2. Zgodnie z t膮 definicj膮 za uchodzc贸w nale偶a艂oby uznawa膰 zar贸wno osoby opuszczaj膮ce sw贸j kraj z powodu konflikt贸w zbrojnych, jak i te, kt贸re do ucieczki zmusi艂y kl臋ski 偶ywio艂owe. Jednak w prawie mi臋dzynarodowym najcz臋艣ciej przyjmowane s膮 definicje zaw臋偶one, kt贸re uzale偶niaj膮 uznanie za uchodzc臋 od spe艂nienia pewnych kryteri贸w. Pierwsze pr贸by definiowania poj臋cia podejmowa艂a ju偶 Liga Narod贸w opieraj膮c si臋 na kryteriach obywatelstwa lub pochodzenia, albo braku opieki dyplomatycznej ze strony jakiegokolwiek pa艅stwa3. W ten spos贸b, na podstawie um贸w mi臋dzynarodowych przyj臋tych w okresie dwudziestolecia mi臋dzywojennego, wyr贸偶niono nast臋puj膮ce kategorie uchodzc贸w: rosyjscy, arme艅scy, asyryjscy, asyryjsko-chaldejscy, tureccy, hiszpa艅scy, niemieccy, austriaccy. Jak zauwa偶a A. Florczak4, 贸wczesna spo艂eczno艣膰 mi臋dzynarodowa uwa偶a艂a uchodzctwo za problem przej艣ciowy, dlatego cech膮 charakterystyczn膮 tego systemu, opr贸cz braku uniwersalno艣ci w definiowaniu samego poj臋cia uchodzcy, by艂a r贸wnie偶 nietrwa艂o艣膰 powo艂ywanych instytucji. 2 A. Florczak, Problem uchodzc贸w we wsp贸艂czesnym 艣wiecie, [w:] Prawa cz艂owieka a stosunki mi臋dzynarodowe, red. B. Bolechow, A. Florczak, Toru艅 2006, s. 281. 3 B. Wierzbicki, Ewolucja poj臋cia uchodzca w prawie mi臋dzynarodowym, Pa艅stwo i Prawo 1989, zeszyt 11, za: A. Florczak, Uchodzcy w Polsce& s. 15. 4 A. Florczak, Problem uchodzc贸w& s. 282. 5 W okresie tu偶 po II wojnie 艣wiatowej ujawni艂a si臋 konieczno艣膰 powo艂ania organizacji zajmuj膮cej si臋 sprawami repatriacji i przesiedlenia. W 1947 r. utworzono Mi臋dzynarodow膮 Organizacj臋 do Spraw Uchodzc贸w (International Refugee Organization IRO), kt贸ra formalnie istnia艂a do 1952 r. W jej statucie zdefiniowano poj臋cie uchodzcy, jako osoby przebywaj膮cej poza granicami kraju, kt贸rego jest obywatelem, lub w kt贸rym zamieszkiwa艂a na sta艂e, i b臋d膮cej ofiar膮 re偶im贸w nazistowskich, faszystowskich lub falangistowskich. Poj臋cie rozci膮gni臋to r贸wnie偶 na osoby, kt贸re zosta艂y uznane za uchodzc贸w przed wybuchem II wojny 艣wiatowej z powodu rasy, religii, narodowo艣ci lub pogl膮d贸w politycznych. Ponadto w statucie IRO wskazano kategorie os贸b, do kt贸rych poj臋cie nie mia艂o zastosowania, oraz okoliczno艣ci powoduj膮ce wyga艣ni臋cie statusu uchodzcy. Powy偶sza definicja by艂a pierwsz膮, kt贸ra odwo艂ywa艂a si臋 do obiektywnych przes艂anek kwalifikowania uchodzc贸w5. Obecnie kwestia uchodzc贸w jest poruszana na forum wielu organizacji mi臋dzynarodowych i regulowana w konwencjach i umowach o r贸偶nym zasi臋gu terytorialnym. Dlatego, dla usystematyzowania tre艣ci rozdzia艂u, najlepiej odwo艂a膰 si臋 do system贸w ochrony praw cz艂owieka, do kt贸rych zalicza si臋 przecie偶 prawo jednostki do poszukiwania azylu na terytorium innego pa艅stwa. Systemy ochrony praw cz艂owieka mo偶na podzieli膰 na powszechny (uniwersalny), regionalne (europejski, afryka艅ski, interameryka艅ski i azjatycki), wewn膮trzkrajowe i pozarz膮dowe6. W niniejszym rozdziale om贸wione zostan膮 jedynie system uniwersalny i systemy regionalne. 1.1. Regulacje w systemie uniwersalnym Organizacji Narod贸w Zjednoczonych Najwa偶niejszymi wsp贸艂czesnymi dokumentami mi臋dzynarodowymi dotycz膮cymi problemu uchodzctwa s膮 Konwencja Genewska i zmieniaj膮cy j膮 Protok贸艂 Nowojorski. Konwencja dotycz膮ca statusu uchodzc贸w7 zosta艂a uchwalona przez konferencj臋 Pe艂nomocnik贸w Narod贸w Zjednoczonych dnia 28 lipca 1951 r. w Genewie i zast膮pi艂a wszystkie akty prawa mi臋dzynarodowego wypracowane wcze艣niej w tej dziedzinie. W rozumieniu niniejszej Konwencji termin uchodzca stosuje sie do osoby, kt贸ra: 1) by艂a uwa偶ana za uchodzc臋 stosownie do Porozumie艅 z dnia 12 maja 1926 r.8 i dnia 30 czerwca 5 Ibidem, s. 283. 6 M. Grz膮dziel, Rodzaje system贸w ochrony praw cz艂owieka, http://www.wosna5.pl (15.06.2010 r.). 7 Dz.U. 1991 Nr 119 poz. 515. 8 Uk艂ad z 12 maja 1926 r. w sprawie wystawiania dokument贸w to偶samo艣ci rosyjskim i ormia艅skim uchodzcom. 6 1928 r.9 lub stosownie do Konwencji z dnia 28 pazdziernika 1933 r.10 i dnia 10 lutego 1938 r.11, Protoko艂u z dnia 14 wrze艣nia 1939 r.12 lub te偶 Konstytucji Mi臋dzynarodowej Organizacji do spraw Uchodzc贸w (& ); 2) w rezultacie zdarze艅, jakie nast膮pi艂y przed dniem 1 stycznia 1951 r., oraz na skutek uzasadnionej obawy przed prze艣ladowaniem z powodu swojej rasy, religii, narodowo艣ci, przynale偶no艣ci do okre艣lonej grupy spo艂ecznej lub z powodu przekona艅 politycznych przebywa poza granicami pa艅stwa, kt贸rego jest obywatelem, i nie mo偶e lub nie chce z powodu tych obaw korzysta膰 z ochrony tego pa艅stwa, albo kt贸ra nie ma 偶adnego obywatelstwa i znajduj膮c sie na skutek podobnych zdarze艅, poza pa艅stwem swojego dawnego sta艂ego zamieszkania nie mo偶e lub nie chce z powodu tych obaw powr贸ci膰 do tego pa艅stwa13. Konwencja Genewska wprowadza granice czasowe i geograficzne jej stosowania. Granice czasowe zawiera art. 1 A m贸wi膮cy o wydarzeniach, kt贸re nast膮pi艂y przed dniem 1 stycznia 1951 r., natomiast granice geograficzne okre艣la art. 1 B definiuj膮cy wydarzenia, kt贸re mia艂y miejsce przed dniem 1 stycznia 1951 r., jako wydarzenia, kt贸re nast膮pi艂y w Europie przed dniem 1 stycznia 1951 r., lub jako wydarzenia, kt贸re mia艂y miejsce w Europie lub gdziekolwiek indziej przed dniem 1 stycznia 1951 r. Zar贸wno ograniczenia czasowe, jak i geograficzne zosta艂y zniesione w art. 1 Protoko艂u dotycz膮cego statusu uchodzc贸w14, kt贸ry przyj臋to 31 stycznia 1967 r. w Nowym Jorku. Jednak偶e zniesienie granic geograficznych nie dotyczy tych pa艅stw - stron Konwencji Genewskiej, kt贸re uprzednio takie ograniczenia przyj臋艂y. Pa艅stwa maj膮 mo偶liwo艣膰 rozszerzenia zobowi膮za艅 wynikaj膮cych z Konwencji poprzez zawiadomienie o tym Sekretarza Generalnego ONZ15. Protok贸艂 Nowojorski jest formalnie odr臋bn膮 umow膮 mi臋dzynarodowa, dlatego pa艅stwa mog膮 przyjmowa膰 zobowi膮zania wynikaj膮ce tylko z Konwencji Genewskiej, tylko z Protoko艂u Nowojorskiego, lub z obu tych dokument贸w 艂膮cznie. Konwencja Genewska przyznaje status uchodzcy dw贸m kategoriom os贸b. Po pierwsze osobom, kt贸re by艂y uznawane za uchodzc贸w na mocy poprzednich um贸w mi臋dzynarodowych. S膮 to tzw. uchodzcy statutowi. A po drugie osobom, kt贸re spe艂niaj膮 艂膮cznie trzy warunki (tzw. klauzule w艂膮czenia): przebywaj膮 poza granicami pa艅stwa, kt贸rego s膮 obywatelami, nie korzystaj膮 z ochrony tego pa艅stwa i 偶ywi膮 uzasadnion膮 obaw臋 przed 9 Porozumienie z 30 czerwca 1928 r. dotycz膮ce rozszerzenia na inne kategorie uchodzc贸w pewnych ustale艅 przyj臋tych w stosunku do uchodzc贸w rosyjskich i ormia艅skich. 10 Konwencja z 28 pazdziernika 1933 r. dotycz膮ca mi臋dzynarodowego statusu uchodzc贸w. 11 Konwencja z 10 lutego 1938 r. o statusie uchodzc贸w przybywaj膮cych z Niemiec. 12 Protok贸艂 dodatkowy z 14 wrze艣nia 1939 r. do Konwencji z 10 lutego 1938 r., dotycz膮cy uchodzc贸w pochodz膮cych z Austrii. 13 Art. 1 A Konwencji Genewskiej. 14 Dz.U. 1991 Nr 119 poz. 517. 15 A. Florczak, Uchodzcy w Polsce& s. 16. 7 prze艣ladowaniami z powodu rasy, religii, przynale偶no艣ci do okre艣lonej grupy spo艂ecznej lub posiadanych pogl膮d贸w politycznych. Przes艂anka przebywania poza terytorium pa艅stwa, kt贸rego dana osoba jest obywatelem oznacza, 偶e nie mo偶na nikomu przyzna膰 statusu uchodzcy tak d艂ugo, jak d艂ugo znajduje si臋 w granicach pa艅stwa swojego obywatelstwa. W przypadku bezpa艅stwowc贸w oraz os贸b, kt贸rych obywatelstwo jest trudne do okre艣lenia, brany jest pod uwag臋 kraj poprzedniego sta艂ego zamieszkania. Przes艂anka ta nie oznacza jednak, 偶e osoba ubiegaj膮ca si臋 o nadanie statusu uchodzcy musia艂a opu艣ci膰 sw贸j kraj z powodu prze艣ladowania. Mog艂a ju偶 wcze艣niej przebywa膰 poza jego granicami, jednak na skutek zmian, jakie w tym czasie zasz艂y w pa艅stwie, zacz臋艂a 偶ywi膰 uzasadniona obaw臋, 偶e po powrocie b臋dzie ofiar膮 prze艣ladowa艅 z powod贸w wymienionych w konwencji (tzw. uchodzcy sur place) 16. Warunek niemo偶no艣ci korzystania z opieki kraju, kt贸rego aplikant jest obywatelem oznacza w praktyce stan wojny, wojn臋 domowa, zamieszki lub odmow臋 ze strony pa艅stwa udzielenia ochrony17. Ostatnia przes艂anka, czyli uzasadniona obawa przed prze艣ladowaniami w kraju pochodzenia, zostanie szczeg贸艂owo om贸wiona w kolejnym rozdziale wraz z innymi zasadami dotycz膮cymi nadawania statusu uchodzcy, funkcjonuj膮cymi na gruncie prawa polskiego. Poza klauzulami w艂膮czaj膮cymi Konwencja Genewska zawiera r贸wnie偶 klauzule ustania i klauzule wy艂膮czaj膮ce. Klauzule ustania, zapisane w art. 1 C, okre艣laj膮, w jakich warunkach osoba uznana za uchodzc臋 przestaje nim by膰, natomiast klauzule wy艂膮czaj膮ce (art. 1 D F) wymieniaj膮 kategorie os贸b, kt贸rym status ten nie mo偶e zosta膰 nadany. Jako 偶e przepisy te zosta艂y implementowane do prawa polskiego, r贸wnie偶 zostan膮 szerzej om贸wione w kolejnym rozdziale. Poza definicj膮 uchodzcy Konwencja Genewska reguluje tak偶e kwestie ochrony uchodzc贸w oraz ich praw i wolno艣ci. Jako najwa偶niejsze sposoby ochrony uchodzc贸w nale偶y wymieni膰 dwie gwarancje. Pierwsz膮 nich jest wywodz膮ca si臋 z art. 33 zasada non-refoulement. Zgodnie z ni膮 偶adne Umawiaj膮ce si臋 Pa艅stwo nie wydali lub nie zawr贸ci w 偶aden spos贸b uchodzcy do granicy terytori贸w, gdzie jego 偶yciu lub wolno艣ci zagra偶a艂oby niebezpiecze艅stwo ze wzgl臋du na jego ras臋, religi臋, obywatelstwo, przynale偶no艣膰 do okre艣lonej grupy spo艂ecznej lub przekonania polityczne18. Zgodnie z interpretacj膮 Wysokiego Komisarza Narod贸w Zjednoczonych do Spraw Uchodzc贸w (United Nations High 16 Ibidem, s. 20. 17 Ibidem. 18 Art. 33 ust. 1 KG. 8 Commissioner for Refugees UNHCR) uchodzcy przybywaj膮cy do kraju b臋d膮cego stron膮 Konwencji nie powinni spotyka膰 si臋 z sytuacjami odmowy ich przyj臋cia na granicy, natomiast ci, kt贸rzy legalnie przebywaj膮 na terytoriach tych kraj贸w z wydaleniem lub przymusowym cofni臋ciem do granic pa艅stwa, w kt贸rym grozi艂oby im prze艣ladowanie19. Zasada non-refoulement nie obowi膮zuje bezwzgl臋dnie, nie dotyczy bowiem uchodzc贸w, kt贸rzy s膮 grozni dla bezpiecze艅stwa pa艅stwa goszcz膮cego, lub kt贸rzy s膮 skazani prawomocnym wyrokiem s膮du za szczeg贸lnie powa偶n膮 zbrodni臋. Druga z istotnych gwarancji dotyczy sytuacji nielegalnego przekraczania granicy przez uchodzc贸w. Zgodnie z art. 31 pa艅stwa sygnatariusze Konwencji nie powinny nak艂ada膰 kar na uchodzc贸w przebywaj膮cych na ich terytorium bez zezwolenia, je艣li przybywaj膮 bezpo艣rednio z kraju, w kt贸rym byli nara偶eni na prze艣ladowania lub niebezpiecze艅stwo dla ich zdrowia, 偶ycia lub wolno艣ci. Uchodzcy ci s膮 jednak obowi膮zani do bezzw艂ocznego zg艂oszenia si臋 do w艂adz pa艅stwa i przedstawienia wiarygodnych przyczyn swojego nielegalnego wjazdu lub pobytu20. W stosunku do tych os贸b powinno si臋 r贸wnie偶 nak艂ada膰 tylko takie ograniczenia dotycz膮ce swobody przemieszczania si臋, jakie s膮 niezb臋dne. Konwencja Genewska gwarantuje uchodzcom szereg praw politycznych i ekonomicznych, jakie maj膮 zosta膰 im zapewnione w krajach goszcz膮cych. Do praw politycznych zaliczy膰 nale偶y: prawo do stowarzyszania si臋, prawo do s膮du, prawo otrzymania dokument贸w to偶samo艣ci i dokument贸w podr贸偶y oraz prawo do wyboru miejsca zamieszkania i swoboda poruszania si臋 w granicach pa艅stwa przyjmuj膮cego. Natomiast w zakresie praw ekonomicznych wyr贸偶ni膰 mo偶na trzy standardy: standard narodowy, traktowanie uchodzc贸w na r贸wni z innymi cudzoziemcami oraz traktowanie ich w spos贸b uprzywilejowany. Standard narodowy oznacza zr贸wnanie praw uchodzc贸w z prawami obywateli i jest stosowany w zakresie ochrony w艂asno艣ci intelektualnej i przemys艂owej, edukacji na poziomie podstawowym, prawa pracy i opieki socjalnej oraz racjonowania towar贸w deficytowych. Traktowanie uchodzc贸w na r贸wni z innymi cudzoziemcami obowi膮zuje w takich dziedzinach jak: wykonywanie wolnych zawod贸w, rolnictwo, handel, rzemios艂o, prowadzenie w艂asnej dzia艂alno艣ci przemys艂owej czy szkolnictwo ponadpodstawowe, natomiast traktowanie uchodzc贸w w spos贸b uprzywilejowany (przyznawanie najkorzystniejszych praw, jakie maj膮 19 Report of the UNHCR, document UN GA A/42/12, Supplement No 12, za: A. Florczak, Problem uchodzc贸w& s. 291. 20 Art. 31 ust. 1 KG. 9 lub b臋d膮 mie膰 w przysz艂o艣ci obywatele innych pa艅stw) odnosi si臋 do prawa do zak艂adania stowarzysze艅, w tym zwi膮zk贸w zawodowych, oraz prawa do pracy najemnej21. Konwencja Genewska i Protok贸艂 Nowojorski gwarantuj膮 jedynie minimalny standard traktowania uchodzc贸w. Oznacza to, 偶e pa艅stwa mog膮 w swoim ustawodawstwie wewn臋trznym przyj膮膰 dalej id膮ce rozwi膮zania. Jak uwa偶a A. Florczak, najkorzystniejsz膮 sytuacj膮 dla uchodzc贸w by艂oby traktowanie ich na r贸wni z obywatelami kraju przyjmuj膮cego. Definicja uchodzcy okre艣lona w Konwencji Genewskiej, dzi臋ki oparciu na obiektywnych przes艂ankach i wprowadzeniu klauzul wy艂膮czaj膮cych, pozwala pa艅stwom na zachowanie r贸wnowagi pomi臋dzy humanitaryzmem przejawiaj膮cym si臋 w udzielaniu ochrony osobom prze艣ladowanym, a obowi膮zkiem dbania o 艂ad i bezpiecze艅stwo wewn臋trzne realizowanym dzi臋ki mo偶liwo艣ci odmowy nadania statusu cudzoziemcom niepo偶膮danym. Jednak od dnia uchwalenia Konwencji min臋艂o niespe艂na 60 lat, w ci膮gu kt贸rych pojawi艂y si臋 nowe kategorie os贸b poszukuj膮cych schronienia. Przede wszystkim Konwencja nie bierze pod uwag臋 prze艣ladowania z powodu p艂ci czy orientacji seksualnej. Po drugie nie zajmuje si臋 kwesti膮 uchodzc贸w wewn臋trznych, czyli os贸b, kt贸re musia艂y opu艣ci膰 miejsce zamieszkania, ale wci膮偶 przebywaj膮 w granicach kraju swojego pochodzenia. Osoby te w gruncie rzeczy opuszczaj膮 swoje domy z takich samych przyczyn, jak uchodzcy konwencyjni. Po trzecie uregulowania wymaga r贸wnie偶 sytuacja uchodzc贸w de facto, a wi臋c os贸b, kt贸re nie spe艂niaj膮 kryteri贸w zapisanych w Konwencji, ale ze wzgl臋du na zamieszki czy konflikty zbrojne nie mog膮 powr贸ci膰 do swoich kraj贸w. Obecnie takim osobom udziela si臋 ochrony uzupe艂niaj膮cej22. Konwencja Genewska i Protok贸艂 Nowojorski s膮 aktami prawa mi臋dzynarodowego reguluj膮cymi spos贸b post臋powania w stosunku do uchodzc贸w, jako szczeg贸lnej kategorii cudzoziemc贸w. Jednak katalog zawartych w nich praw ulega rozszerzeniu dzi臋ki innym regulacjom przyjmowanym przez Organizacj臋 Narod贸w Zjednoczonych, kt贸re dotycz膮 podstawowych praw i wolno艣ci przys艂uguj膮cych ka偶demu cz艂owiekowi. Do najwa偶niejszych akt贸w z dziedziny praw cz艂owieka nale偶膮 Powszechna Deklaracja Praw Cz艂owieka z 10 grudnia 1948 r. oraz Mi臋dzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 16 grudnia 1966 r. Powszechna Deklaracja Praw Cz艂owieka zawiera przepisy odnosz膮ce si臋 bezpo艣rednio do cudzoziemc贸w i gwarantuj膮ce prawo do azylu, prawo do swobodnego przemieszczania si臋 oraz prawo do powrotu do swojego kraju. Natomiast niekt贸re postanowienia 21 A. Florczak, Problem uchodzc贸w& s. 292. 22 A. Florczak, Uchodzcy w Polsce& s. 27 i 28. 10 Mi臋dzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych maj膮 zastosowanie bezpo艣rednio do uchodzc贸w. Na uwag臋 zas艂uguj膮 przede wszystkim: zakaz stosowania tortur oraz okrutnego i poni偶aj膮cego traktowania, gwarancje dla os贸b pozbawionych wolno艣ci, prawo do swobodnego poruszania si臋, wyboru miejsca zamieszkania oraz opuszczenia kraju (r贸wnie偶 w艂asnego), zakaz arbitralnego wydalenia, prawo do rzetelnego procesu s膮dowego, wolno艣膰 my艣li, sumienia i religii oraz zakaz dyskryminacji23. Polska przyst膮pi艂a do Konwencji Genewskiej w 1991 r., w czasie uchwalania Powszechnej Deklaracji Praw Cz艂owieka przez Zgromadzenie Og贸lne ONZ wstrzyma艂a si臋 od g艂osu, a Mi臋dzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych ratyfikowa艂a w 1977 r. 1.2. Regulacje w systemach regionalnych Problematyka ochrony uchodzc贸w jest poruszana na forum wielu organizacji mi臋dzynarodowych, kt贸rych dokumenty stanowi膮 podstaw臋 dla regionalnych system贸w ochrony praw cz艂owieka. Interpretacja definicji uchodzcy zawartej w Konwencji Genewskiej r贸偶ni si臋 w zale偶no艣ci od kontynentu i regionu, poniewa偶 zjawiska uchodzcze determinowane s膮 na danym obszarze przez sytuacje polityczn膮, gospodarcz膮 i spo艂eczn膮. Systemy regionalne maj膮 z regu艂y charakter uzupe艂niaj膮cy w stosunku do systemu uniwersalnego ONZ, stanowi膮c niejako rozwiniecie lub modyfikacj臋 postanowie艅 Konwencji Genewskiej, gdy偶 nie zawsze odpowiadaj膮 one specyfice zjawisk wyst臋puj膮cych w danym regionie, a przy tym posiadaj膮 niejednokrotnie lepsze mechanizmy implementacyjne. 1.2.1. Ochrona w systemie europejskim 1.2.1.1. Regulacje przyj臋te przez Rad臋 Europy Rada Europy utworzy艂a system w postaci Konwencji o Ochronie Praw Cz艂owieka i Podstawowych Wolno艣ci24 sporz膮dzonej w Rzymie 4 listopada 1950 r., a nast臋pnie zmienionej protoko艂ami dodatkowymi. Konwencja ta zawiera szereg przepis贸w, kt贸re odnosz膮 si臋 bezpo艣rednio do cudzoziemc贸w. S膮 to m.in. art. 3, art. 5 ust. 1 p. f i ust. 2 oraz art. 6 ust. 3. 23 A. Florczak, Problem uchodzc贸w& s. 294. 24 Dz.U. 1993 Nr 61 poz. 284. 11 Art. 3 dotyczy zakazu tortur, nieludzkiego lub poni偶aj膮cego traktowania albo karania. Z orzecznictwa Europejskiego Trybuna艂u Praw Cz艂owieka mo偶na wnioskowa膰, 偶e wydalenie cudzoziemca do kraju, w kt贸rym m贸g艂by si臋 spotka膰 z jedn膮 z wymienionych sytuacji, jest naruszeniem tego artyku艂u. Nie mo偶na r贸wnie偶 wydali膰 cudzoziemca do kraju, w kt贸rym grozi艂aby mu kara 艣mierci. Z kolei art. 5 gwarantuje prawo do wolno艣ci i bezpiecze艅stwa osobistego, wymieniaj膮c jednocze艣nie przypadki, w kt贸rych ta wolno艣膰 mo偶e zosta膰 ograniczona. W stosunku do cudzoziemc贸w mo偶liwe jest zgodne z prawem zatrzymanie lub aresztowanie osoby, w celu zapobie偶enia jej nielegalnemu wkroczeniu na terytorium pa艅stwa, lub osoby, przeciwko kt贸rej toczy si臋 post臋powanie o wydalenie lub ekstradycj臋25. Zatrzymana osoba powinna zosta膰 niezw艂ocznie poinformowana o przyczynach zatrzymania i stawianych jej zarzutach, a informacja ta musi by膰 udzielona w j臋zyku zrozumia艂ym dla zatrzymanego. Natomiast art. 6, dotycz膮cy prawa do rzetelnego procesu s膮dowego, gwarantuje cudzoziemcowi prawo do otrzymania informacji na temat rodzaju i przyczyny skierowanego przeciw niemu oskar偶enia. Te informacje r贸wnie偶 s膮 udzielane w j臋zyku zrozumia艂ym dla cudzoziemca. Ponadto umo偶liwia si臋 mu korzystanie z bezp艂atnej pomocy t艂umacza, je艣li nie m贸wi j臋zykiem u偶ywanym w s膮dzie. Protoko艂y zmieniaj膮ce Konwencj臋 dodaj膮 do tego katalogu prawo do swobodnego poruszania si臋 i wyboru miejsca zamieszkania oraz zakaz zbiorowego wydalania cudzoziemc贸w. Z inicjatywy Rady Europy przyj臋to tak偶e szereg innych dokument贸w dotycz膮cych spraw uchodzc贸w, w tym: Europejskie Porozumienie w sprawie Zniesienia Wiz dla Uchodzc贸w podpisane 20 kwietnia 1959 r. w Strasburgu (realizuje prawo uchodzc贸w do swobody przemieszczania si臋), oraz Europejskie Porozumienie o Przekazywaniu Odpowiedzialno艣ci za Uchodzc贸w podpisane 16 pazdziernika 1980 r. w Strasburgu (przekazanie odpowiedzialno艣ci mo偶e nast膮pi膰 dopiero po up艂ywie 2 lat od rzeczywistego i nieprzerwanego pobytu w innym pa艅stwie za zgod膮 jego w艂adz)26. W 1992 r. Polska przyst膮pi艂a do Konwencji o Ochronie Praw Cz艂owieka i Podstawowych Wolno艣ci, a w 2005 r. do Europejskiego Porozumienia w sprawie Zniesienia Wiz dla Uchodzc贸w i Europejskiego Porozumienia o Przekazywaniu Odpowiedzialno艣ci za Uchodzc贸w. 25 Art. 5 ust. 1 p. f Konwencji o Ochronie Praw Cz艂owieka i Podstawowych Wolno艣ci. 26 A. Florczak, Problem uchodzc贸w& s. 298. 12 1.2.1.2. Regulacje przyj臋te przez Uni臋 Europejsk膮 Podstaw膮 dla polityki azylowej Unii Europejskiej jest art. 63 Traktatu ustanawiaj膮cego Wsp贸lnot臋 Europejsk膮 (TWE), kt贸ry stanowi: Rada, stanowi膮c zgodnie z procedur膮 przewidzian膮 w artykule 67, przyjmuje w ci膮gu 5 lat od chwili wej艣cia w 偶ycie Traktatu z Amsterdamu: 1) 艣rodki dotycz膮ce azylu, zgodnie z Konwencj膮 genewsk膮 z 28 lipca 1951 roku i Protoko艂em z 31 stycznia 1967 roku dotycz膮cymi statusu uchodzc贸w, jak r贸wnie偶 z innymi odpowiednimi traktatami w nast臋puj膮cych dziedzinach: kryteria i mechanizmy ustalania Pa艅stwa Cz艂onkowskiego odpowiedzialnego za badanie wniosku o azyl z艂o偶onego przez obywatela pa艅stwa trzeciego w jednym z Pa艅stw Cz艂onkowskich, minimalne normy w sprawie przyjmowania w Pa艅stwach Cz艂onkowskich os贸b ubiegaj膮cych si臋 o azyl, minimalne normy dotycz膮ce warunk贸w, kt贸re powinni spe艂ni膰 obywatele pa艅stw trzecich, by mogli ubiega膰 si臋 o przyznanie statusu uchodzcy, minimalne normy dotycz膮ce procedury przyznania lub cofni臋cia statusu uchodzcy w Pa艅stwach Cz艂onkowskich; 2) 艣rodki dotycz膮ce uchodzc贸w i wysiedle艅c贸w w nast臋puj膮cych obszarach: minimalnych norm dotycz膮cych przyznania tymczasowej ochrony wysiedle艅com z pa艅stw trzecich, kt贸rzy nie mog膮 powr贸ci膰 do pa艅stw swego pochodzenia oraz osobom, kt贸re z innych powod贸w potrzebuj膮 ochrony mi臋dzynarodowej; 艣rodk贸w zmierzaj膮cych do zapewnienia r贸wnowagi wysi艂k贸w uzgodnionych przez Pa艅stwa Cz艂onkowskie, zwi膮zanych z przyj臋ciem uchodzc贸w i wysiedle艅c贸w oraz z jego nast臋pstwami. Realizacja postanowie艅 tego artyku艂u doprowadzi艂a do utworzenia Wsp贸lnego Europejskiego Systemu Azylowego (WESA). WESA dzia艂a zgodnie z postanowieniami Konwencji Genewskiej i Protoko艂u Nowojorskiego, oraz Europejskiej Konwencji Praw Cz艂owieka z 1950 r., Konwencji Narod贸w Zjednoczonych w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego nieludzkiego lub poni偶aj膮cego traktowania albo karania z 1984 r., Mi臋dzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych i Konwencji Praw Dziecka z 1989 r., dlatego uznaje si臋, 偶e dokumenty te wyznaczaj膮 granice dla norm unijnych. S膮 to granice minimalne, gdy偶 prawodawstwo UE mo偶e wyznacza膰 standardy wy偶sze, ni偶 przyj臋te na gruncie mi臋dzynarodowego prawa uchodzczego. Z kolei przepisy unijne stanowi膮 standard minimalny dla ustawodawstwa pa艅stw cz艂onkowskich27. WESA obejmuje swym dzia艂aniem cztery grupy os贸b. Po pierwsze, uchodzc贸w konwencyjnych, a wiec cudzoziemc贸w, kt贸rym przyznano status uchodzcy na mocy 27 E. Borawska - K臋dzierska, K. Str膮k, Przestrze艅 Wolno艣ci, Bezpiecze艅stwa i Sprawiedliwo艣ci Unii Europejskiej. Polityka Wizowa, Azylowa i Imigracyjna, Warszawa 2009, s. 128. 13 postanowie艅 Konwencji Genewskiej, po drugie, osoby obj臋te ochron膮 uzupe艂niaj膮c膮, po trzecie, osoby obj臋te ochron膮 tymczasow膮, i po czwarte, osoby dopiero wnioskuj膮ce o udzielenie ochrony mi臋dzynarodowej. Nale偶y zaznaczy膰, 偶e WESA ma zastosowanie jedynie do obywateli pa艅stw trzecich, gdy偶 art. 63 TWE nie odnosi si臋 do obywateli pa艅stw cz艂onkowskich UE28. Instrumentami WESA s膮 przede wszystkim: Dyrektywa Rady 2003/9/WE z dnia 27 stycznia 2003 r. w sprawie minimalnych norm dotycz膮cych przyjmowania os贸b ubiegaj膮cych si臋 o azyl29, Rozporz膮dzenie Rady WE nr 343/2003 z dnia 18 lutego 2003 w sprawie ustanowienia kryteri贸w i mechanizm贸w okre艣lania pa艅stwa cz艂onkowskiego w艂a艣ciwego dla rozpatrywania wniosku azylowego30 (tzw. rozporz膮dzenie dubli艅skie), Dyrektywa Rady 2004/83/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie minimalnych norm dla kwalifikacji i statusu obywateli pa艅stw trzecich lub bezpa艅stwowc贸w jako uchodzc贸w lub jako osoby, kt贸re z innych wzgl臋d贸w potrzebuj膮 mi臋dzynarodowej ochrony oraz zakresu tej偶e ochrony31 (zwana dyrektyw膮 kwalifikacyjn膮), oraz Dyrektywa Rady 2005/58/WE z dnia 1 grudnia 2005 r. w sprawie ustanowienia minimalnych norm dotycz膮cych procedur nadawania i cofania statusu uchodzcy w pa艅stwach cz艂onkowskich32 (dyrektywa proceduralna). Dyrektywa o przyjmowaniu os贸b ubiegaj膮cych si臋 o azyl dotyczy os贸b, kt贸re z艂o偶y艂y wniosek o nadanie statusu uchodzcy na mocy przepis贸w Konwencji Genewskiej, i kt贸re s膮 obywatelami pa艅stw trzecich lub bezpa艅stwowcami i cz艂onkami ich rodzin (je艣li tak stanowi prawo wewn臋trzne pa艅stwa cz艂onkowskiego). Reguluje ona kwestie minimalnych standard贸w przyjmowania wnioskodawc贸w w czasie od z艂o偶enia wniosku o nadanie statusu uchodzcy do ostatecznego zako艅czenia post臋powania. W艣r贸d wymienionych w dyrektywie praw wnioskodawcy znajduj膮 si臋 m.in.: prawo do otrzymania dokumentu, kt贸ry potwierdza jego status, prawo do swobodnego poruszania si臋 po terytorium tego pa艅stwa cz艂onkowskiego, w kt贸rym zosta艂 z艂o偶ony wniosek, prawo do ograniczonego dost臋pu do rynku pracy, jak r贸wnie偶 do dost臋pu do opieki medycznej i dost臋pu ma艂oletnich do edukacji. Dyrektywa zwraca r贸wnie偶 uwag臋 na 艣wiadczenia socjalne, kt贸re powinny co najmniej zapewni膰 utrzymanie i zachowanie zdrowia wnioskodawcy33. 28 Ibidem, s. 129 130. 29 Dz. Urz. UE 2003 L 31/18. 30 Dz. Urz. UE 2003 L 50/1. 31 Dz. Urz. UE 2004 L 304/12. 32 Dz. Urz. UE 2005 L 326/13. 33 E. Borawska - K臋dzierska, K. Str膮k, Przestrze艅 Wolno艣ci& s. 136 137. 14 Rozporz膮dzenie dubli艅skie opiera si臋 na zasadzie jednokrotno艣ci sk艂adania wniosku azylowego, zgodnie z kt贸r膮 konkretna osoba mo偶e z艂o偶y膰 tylko jeden wniosek o udzielenie mi臋dzynarodowej ochrony na terenie ca艂ej UE. Rozporz膮dzenie to okre艣la kryteria, wed艂ug kt贸rych wyznaczane jest pa艅stwo w艂a艣ciwe do rozpatrzenia wniosku. Daje r贸wnie偶 mo偶liwo艣膰 odes艂ania wnioskodawcy do pa艅stwa trzeciego, jednak musi to by膰 zgodne z Konwencj膮 Genewsk膮 i prawem wewn臋trznym pa艅stwa cz艂onkowskiego34. Dyrektywa kwalifikacyjna zawiera kryteria kwalifikacji os贸b jako uchodzc贸w i kryteria kwalifikacji os贸b, kt贸re nie mog膮 by膰 uznane za uchodzc贸w, ale kt贸re z r贸偶nych wzgl臋d贸w wymagaj膮 innego rodzaju ochrony mi臋dzynarodowej35. Kryteria te s膮 zasadniczo zbli偶one do przyj臋tych w Konwencji Genewskiej, jednak zawieraj膮 r贸wnie偶 odniesienie do p艂ci i wieku wnioskodawcy, b臋d膮cych czynnikami, kt贸re, jako uwarunkowania osobiste, mog艂yby narazi膰 go na prze艣ladowania. Postanowienia dyrektywy kwalifikacyjnej wprowadzaj膮 tak偶e wsp贸ln膮 dla wszystkich pa艅stw cz艂onkowskich UE interpretacj臋 powod贸w prze艣ladowania wymienionych w definicji uchodzcy zawartej w Konwencji Genewskiej, i stanowi膮, 偶e w post臋powaniu o nadanie statusu uchodzcy nale偶y bra膰 pod uwag臋, czy wnioskodawca m贸g艂by uzus kac w innym pa艅stwie obywatelstwo i w ten spos贸b znalez膰 si臋 pod jego ochron膮. W przepisach dyrektywy przewidziana zosta艂a tak偶e dodatkowa forma ochrony mi臋dzynarodowej, tzw. ochrona uzupe艂niaj膮ca, kt贸r膮 mog膮 zosta膰 obj臋te osoby niekwalifikuj膮ce si臋 jako uchodzcy w rozumieniu Konwencji Genewskiej, jednak niemaj膮ce mo偶liwo艣ci powrotu do kraju pochodzenia ze wzgl臋du na ryzyko doznania powa偶nej krzywdy. Zakres praw przys艂uguj膮cych uchodzcom konwencyjnym i osobom obj臋tym ochron膮 uzupe艂niaj膮c膮 jest zr贸偶nicowany jedynie pod wzgl臋dem wydawanych dokument贸w, czasu trwania zezwolenia na pobyt i dost臋pu do pomocy integracyjnej36. Z kolei dyrektywa proceduralna, jak sama nazwa wskazuje, dotyczy post臋powania w sprawie nadania i pozbawienia statusu uchodzcy. Normuje ona zasady post臋powania w I i II instancji i zawiera szereg gwarancji proceduralnych. Ustawodawstwo polskie jest zasadniczo zgodne z tymi normami, dlatego prze[pisy dyrektywy nie zostan膮 w tym miejscu om贸wione. 34 Ibidem, s 131 - 135. 35 Ibidem, s. 138. 36 Ibidem, s. 138 143. 15 1.2.2. Ochrona w systemach: afryka艅skim, interameryka艅skim i azjatyckim W systemie afryka艅skim funkcjonuj膮 dwie umowy mi臋dzynarodowe istotne dla problematyki uchodzc贸w. Pierwsz膮 z nich jest Afryka艅ska Karta Praw Cz艂owieka i Lud贸w. Zosta艂a ona przyj臋ta na spotkaniu szef贸w pa艅stw Organizacji Jedno艣ci Afryki w Nairobi, 26 czerwca 1981 r. Karta stanowi, 偶e w sytuacji prze艣ladowa艅 ka偶dy cz艂owiek ma prawo do zwracania si臋 z pro艣b膮 o azyl, ale nie zawiera przepis贸w wprowadzaj膮cych zasad臋 non-refoulement. Drugim wa偶nym aktem prawnym w systemie afryka艅skim jest Konwencja dotycz膮ca specyficznych aspekt贸w problemu uchodzc贸w w Afryce, kt贸r膮 przyj臋to 10 wrze艣nia 1969 r. W 艣wietle jej przepis贸w uchodzcami s膮 nie tylko uchodzcy w rozumieniu Konwencji Genewskiej, ale tak偶e osoby zmuszone do opuszczenia swojego miejsca zamieszkania z powodu zdarze艅 maj膮cych miejsce na ca艂o艣ci lub cz臋艣ci terytorium pa艅stwa obywatelstwa lub sta艂ego zamieszkania. W艣r贸d tych zdarze艅 wymieniono agresj臋, okupacj臋, obc膮 dominacj臋 oraz okoliczno艣ci powa偶nie zak艂贸caj膮ce porz膮dek publiczny37. System interameryka艅ski r贸wnie偶 posiada dwie istotne regulacje: Ameryka艅sk膮 Konwencj臋 Praw Cz艂owieka oraz Deklaracj臋 z Kartageny. Konwencja zosta艂a przyj臋ta 22 listopada 1969 r. i gwarantuje ka偶dej osobie prawo do zwracania si臋 z pro艣b膮 o azyl na obcym terytorium. Nale偶y zauwa偶y膰, 偶e azyl i status uchodzcy nie s膮 w tym systemie odr臋bnymi instytucjami, w zwi膮zku z czym poj臋cia te stosuje si臋 wymiennie. Karta wprowadza r贸wnie偶 zasad臋 non-refoulement i ochron臋 przed masowym wydaleniem. Z kolei Deklaracja z Kartageny, przyj臋ta w 1848 r., podobnie jak Konwencja dotycz膮ca specyficznych aspekt贸w problemu uchodzc贸w w Afryce, rozszerza definicj臋 uchodzcy zawart膮 w Konwencji Genewskiej. Zgodnie z deklaracj膮 za uchodzc臋 uznawana jest osoba, kt贸ra z powodu zagro偶enia 偶ycia, bezpiecze艅stwa lub wolno艣ci opu艣ci艂a sw贸j kraj. Za powody zagro偶enia dla 偶ycia, bezpiecze艅stwa czy wolno艣ci uznano szerz膮c膮 si臋 przemoc, obc膮 agresj臋, wewn臋trzne konflikty, masowe naruszania praw cz艂owieka oraz wszelkie inne okoliczno艣ci, kt贸re powa偶nie zak艂贸caj膮 porz膮dek publiczny38. Natomiast w Azji do tej pory nie wypracowano regionalnego systemu ochrony uchodzc贸w. Co prawda w 1966 r. Afryka艅sko Azjatycki Komitet Konsultacyjny sporz膮dzi艂 dokument nazwany Zasadami dotycz膮cymi Traktowania Uchodzc贸w, kt贸ry jest w praktyce powt贸rzeniem postanowie艅 Konwencji Genewskiej, jednak nie ma on mocy wi膮偶膮cej. 37 A. Florczak, Problem uchodzc贸w& s. 298. 38 Ibidem, s. 299. 16 Ponadto 15 wrze艣nia 1994 r. w ramach Ligi Pa艅stw Arabskich przyj臋to Arabsk膮 Kart臋 Praw Cz艂owieka gwarantuj膮c膮 prawo do azylu. Niestety postanowienia tej Karty nie s膮 przestrzegane39. Na podstawie powy偶szych rozwa偶a艅 mo偶na zauwa偶y膰, 偶e problem ochrony uchodzc贸w jest nie tylko problemem Europejskim, ale wr臋cz og贸lno艣wiatowym, poniewa偶 kwestia ta zosta艂a uregulowana niemal偶e na ka偶dym kontynencie w r贸偶nego rodzaju aktach prawnych. Najwa偶niejszymi pozostaj膮 nadal Konwencja Genewska i Protok贸艂 Nowojorski. Wyznaczaj膮 one minimalny standard w zakresie ochrony uchodzc贸w i inne dokumenty do nich si臋 odwo艂uj膮. Jednak z punktu widzenia uchodzc贸w czy azylant贸w najwa偶niejsze s膮 regulacje wewn臋trzne przyj臋te przez poszczeg贸lne pa艅stwa, gdy偶 to na ich podstawie otrzymuj膮 faktyczna ochron臋. Dlatego pozosta艂a cz臋艣膰 pracy dotyczy膰 b臋dzie rozwi膮za艅 przyj臋tych przez ustawodawstwo krajowe Rzeczypospolitej Polskiej. 39 Ibidem, s. 300. 17 Rozdzia艂 2. OG脫LNE ZASADY NADAWANIA, ODMOWY NADANIA ORAZ POZBAWIENIA STATUSU UCHODyCY Do 2003 r. w polskim systemie prawnym nie by艂o ustawy, kt贸ra zajmowa艂aby si臋 tylko i wy艂膮cznie kwesti膮 ochrony cudzoziemc贸w przebywaj膮cych na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. Aspekt ten by艂 pocz膮tkowo regulowany przez ustaw臋 o cudzoziemcach z 29 marca 1963 r.40 Od chwili nowelizacji tej ustawy w 1991 r. istnia艂y dwie mo偶liwo艣ci udzielania ochrony cudzoziemcom. Pierwsz膮 z nich by艂a, zanana ju偶 wcze艣niej ustawodawstwu polskiemu, instytucja azylu, drug膮 za艣 instytucja statusu uchodzcy, wprowadzona ze wzgl臋du na postanowienia Konwencji Genewskiej. Podobne rozwi膮zanie przyj臋to na gruncie ustawy o cudzoziemcach z 25 czerwca 1997 r.41 Natomiast zgodnie z obecnie obowi膮zuj膮c膮 ustaw膮 z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej42 mo偶na wyr贸偶ni膰 pi臋膰 form zapewniania cudzoziemcom ochrony ze strony pa艅stwa polskiego. Do najcz臋艣ciej stosowanych nale偶膮: nadanie statusu uchodzcy i udzielenie ochrony uzupe艂niaj膮cej. Do mniej znanych form ochrony praw cudzoziemc贸w zaliczy膰 mo偶na udzielenie azylu, udzielenie zgody na pobyt tolerowany oraz udzielenie ochrony czasowej43. Ponadto sytuacj臋 materialno prawn膮 uchodzc贸w w Polsce reguluj膮: art. 32 (zakaz dyskryminacji), art. 45 (prawo do s膮du) i art. 58 (prawo zrzeszania si臋) Konstytucji RP, Konwencja Genewska i Protok贸艂 Nowojorski, Europejska Konwencja Praw Cz艂owieka, 40 Tekst jednolity: Dz.U. 1992 Nr 7 poz. 30. 41 Dz.U. 1997 Nr 114 poz. 739. 42 Dz.U. 2003 Nr 128 poz. 1176 z p贸zn. zm. 43 Art. 3 ust. 1 ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. 18 dyrektywa 2001/55/WE z dnia 20 lipca 2001 r. oraz dyrektywa 2003/9/WE z dnia 27 stycznia 2003 r. Jak stanowi art. 3 ust. 2 ustawy o udz. ochr.44, ka偶dy z艂o偶ony przez cudzoziemca wniosek o udzielenie ochrony jest traktowany przez organy administracyjne pa艅stwa polskiego, jako wniosek o przyznanie statusu uchodzcy. Wyj膮tkiem od tej regu艂y jest sytuacja, gdy cudzoziemiec wyraznie zaznacza we wniosku, 偶e pragnie si臋 ubiega膰 o udzielenie azylu, oraz gdy 偶膮danie ochrony wynika z decyzji Ministra Sprawiedliwo艣ci o odmowie wydania cudzoziemca lub z s膮dowego orzeczenia o niedopuszczalno艣ci jego wydania. 2.1. Zasady nadawania statusu uchodzcy (klauzule w艂膮czaj膮ce) ; uzasadniona obawa przed prze艣ladowaniami w kraju pochodzenia Cudzoziemcowi nadaje si臋 status uchodzcy, je偶eli na skutek uzasadnionej obawy przed prze艣ladowaniem w kraju pochodzenia z powodu rasy, religii, narodowo艣ci, przekona艅 politycznych lub przynale偶no艣ci do okre艣lonej grupy spo艂ecznej nie mo偶e lub nie chce korzysta膰 z ochrony tego kraju45. Jest to najwa偶niejsza zasada okre艣laj膮ca podmioty, kt贸rym mo偶e przys艂ugiwa膰 status uchodzcy. Ze wzgl臋du na swoj膮 zawi艂o艣膰 wymaga ona szerszego obja艣nienia. Przede wszystkim nale偶y zdefiniowa膰 poj臋cie cudzoziemcy, a nast臋pnie wyja艣ni膰, czym - w 艣wietle przepis贸w ustawy - s膮 prze艣ladowania oraz uzasadniona obawa przed nimi, jak r贸wnie偶, co nale偶y rozumie膰 pod takimi poj臋ciami jak: rasa, religia, narodowo艣膰 czy przekonania polityczne. Art. 2 p. 4 ustawy o udz. ochr. powo艂uje si臋 na definicje cudzoziemcy zawart膮 w ustawie z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach46, uznaj膮c za cudzoziemca ka偶dego, kto nie posiada obywatelstwa polskiego47. Cudzoziemcem jest wiec nie tylko osoba posiadaj膮ca obywatelstwo innego pa艅stwa, ale r贸wnie偶 osoba, kt贸ra nie posiada 偶adnego obywatelstwa (apatryda) oraz osoba, kt贸rej obywatelstwo jest trudne do ustalenia48. Prze艣ladowanie musi przede wszystkim stanowi膰 powa偶ne naruszenie praw cz艂owieka okre艣lonych w Konwencji o Ochronie Praw Cz艂owieka i Podstawowych wolno艣ci z 1950 r. Ustawodawca zwraca tu szczeg贸ln膮 uwag臋 na prawo do 偶ycia, kt贸rego uchylenie 44 Ustawy z 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. 45 Art. 13 ust. 1 ustawy o udz. ochr. 46 Dz.U. 2003 Nr 128 poz. 1175 z p贸zn. zm. 47 Art. 2 ustawy o cudzoziemcach. 48 A. Florczak, Uchodzcy w Polsce& s. 180. 19 jest - w 艣wietle przepis贸w tej Konwencji - niedopuszczalne. Do katalogu tych narusze艅 zalicza si臋 cz臋sto tak偶e prawa niederogowane zapisane w Mi臋dzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych49. Prze艣ladowaniem mo偶na r贸wnie偶 nazwa膰 szereg r贸偶nego rodzaju dzia艂a艅 b膮dz zaniecha艅, kt贸re s膮 r贸wnie dotkliwe w skutkach jak bezpo艣rednie naruszenie praw cz艂owieka50. Do zachowa艅 takich ustawa zalicza przede wszystkim u偶ywanie wobec danej osoby przemocy fizycznej (w tym seksualnej) i psychicznej oraz stosowanie r贸偶nego rodzaju 艣rodk贸w prawnych, administracyjnych, policyjnych lub s膮dowych51 w celu dyskryminacji okre艣lonych grup spo艂ecznych. Oceniaj膮c powody, dla kt贸rych cudzoziemiec by艂 poddawany prze艣ladowaniom w kraju pochodzenia nale偶y bra膰 pod uwag臋 przede wszystkim jego ras臋, religi臋, narodowo艣膰 oraz przekonania polityczne. Pod poj臋ciem rasy rozumie si臋 nie tylko kolor sk贸ry, ale r贸wnie偶 pochodzenie i przynale偶no艣膰 do danej grupy etnicznej. Zgodnie z interpretacj膮 UNHCR termin rasa powinien mie膰 odniesienie do wszystkich rodzaj贸w grup etnicznych i spo艂ecznych, kt贸re tworz膮 mniejszo艣ci w wi臋kszych spo艂eczno艣ciach52. Za religi臋 uzna膰 nale偶y zar贸wno przekonanie teistyczne i branie czynnego udzia艂u w sprawowaniu obrz臋d贸w religijnych, jak i powstrzymywanie si臋 od takich dzia艂a艅 i wyra偶anie pogl膮d贸w nieteistycznych lub ateistycznych53. Z kolei narodowo艣膰 definiuje ustawa jako przynale偶no艣膰 do grupy spo艂ecznej, kt贸r膮 cechuje wsp贸lna to偶samo艣膰 kulturowa, etniczna lub j臋zykowa lub wsp贸lne pochodzenie geograficzne lub polityczne, lub powi膮zanie z ludno艣ci膮 w innym pa艅stwie54. Nie mo偶na wi臋c ograniczy膰 tego poj臋cia jedynie do posiadania lub braku obywatelstwa danego kraju. Je艣li za艣 chodzi o przekonania polityczne, dotycz膮 one w szczeg贸lno艣ci posiadania opinii na temat podmiot贸w takich jak organy w艂adzy publicznej lub ugrupowania, kt贸re kontroluj膮 kraj pochodzenia cudzoziemca i kt贸re dopuszczaj膮 si臋 prze艣ladowania, oraz posiadanie pogl膮d贸w na temat polityki i metod dzia艂ania tych podmiot贸w. Za nieistotne uznaje si臋 w tym przypadku dzia艂ania cudzoziemca, kt贸re by艂yby sprzeczne z jego pogl膮dami i przekonaniami politycznymi55. Status uchodzcy przys艂uguje z mocy prawa r贸wnie偶 ma艂oletniemu dziecku cudzoziemca, kt贸re urodzi艂o si臋 na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a kt贸rego rodzicowi przyznano status uchodzcy. 49 A. Florczak, Problem uchodzc贸w& s. 286. 50 Art. 13 ust. 3 p. 2 ustawy o udz. ochr. 51 Art. 13 ust. 4 p. 2 ustawy o udz. ochr. 52 A. Florczak, Uchodzcy w Polsce& s. 19. 53 Art. 14 ust. 1 p. 2 ustawy o udz. ochr. 54 Art. 14 ust. 1 p. 3 ustawy o udz. ochr. 55 Art. 14 ust. 1 p. 4 ustawy o udz. ochr. 20 Nawet je艣li cudzoziemiec nie posiada cech, kt贸re mog艂yby by膰 przyczyn膮 prze艣ladowania z powodu rasy, religii, narodowo艣ci czy przekona艅 politycznych, a cechy te s膮 mu przypisywane przez podmioty w kraju jego pochodzenia, mo偶e on powo艂ywa膰 si臋 na 56 uzasadnion膮 obaw臋 przed prze艣ladowaniami . Poj臋cie uzasadnionej obawy przed prze艣ladowaniami wprowadzi艂a Konwencja Genewska, traktuj膮c j膮 jako jeden z niezb臋dnych warunk贸w dla uzyskania statusu uchodzcy. Interpretacja tego sformu艂owania nastr臋cza wiele trudno艣ci. Po pierwsze obawa jest zawsze odczuciem subiektywnym, co zmusza urz臋dnik贸w wydaj膮cych decyzj臋 do brania pod uwag臋 cech osobowo艣ci wnioskodawcy, jego do艣wiadcze艅, prze偶y膰, reakcji. Co wi臋cej, obawa ta nie musi koniecznie opiera膰 si臋 na osobistych prze偶yciach aplikanta, lecz mo偶e wynika膰 z wiedzy o tym, co przydarzy艂o si臋 jego krewnym, przyjacio艂om, cz艂onkom tej samej grupy spo艂ecznej itp.57 Po drugie obawa przed prze艣ladowaniem musi by膰 uzasadniona, co wprowadza do poj臋cia czynnik obiektywny. To uzasadnienie mo偶e wynika膰 np. z oceny sytuacji panuj膮cej w kraju pochodzenia aplikanta, lub przed艂o偶onych przez niego dokument贸w. Zgodnie z zaleceniami UNHCR wystarczaj膮cym uzasadnieniem jest wykazanie przez wnioskodawc臋, 偶e dalsze przebywanie w kraju pochodzenia sta艂o si臋 niezno艣ne z powod贸w wymienionych w definicji Konwencji Genewskiej58. W sytuacji, gdy cudzoziemiec nie spe艂nia kryteri贸w koniecznych do nadania statusu uchodzcy przyznaje si臋 mu ochron臋 uzupe艂niaj膮c膮. Przes艂ank膮 do udzielenia tego rodzaju ochrony jest nara偶enie na rzeczywiste ryzyko doznania powa偶nej krzywdy59 po powrocie do pa艅stwa pochodzenia, z powodu kt贸rego cudzoziemiec nie ma woli lub mo偶liwo艣ci korzystania z ochrony tego pa艅stwa. Za ryzyko doznania powa偶nej krzywdy uwa偶a si臋 przede wszystkim wykonanie lub orzeczenie kary 艣mierci, poddanie torturom i nieludzkiemu traktowaniu, oraz zagro偶enie dla zdrowia i 偶ycia z powodu przemocy stosowanej wobec ludno艣ci cywilnej w czasie dzia艂a艅 wojennych60. Uzasadniona obawa przed prze艣ladowaniami oraz rzeczywiste ryzyko doznania powa偶nej krzywdy mog膮 by膰 spowodowane wydarzeniami, kt贸re nast膮pi艂y po opuszczeniu 56 Art. 14 ust. 3 ustawy o udz. ochr. 57 Handbook of Procedures and Criteria for Determining Refugee Status under the 1951 Convention and the 1967 Protocol relating to the Status of Refugees, UNHCR, Geneva, January 1988, s. 11 13, [za:] A. Florczak, Problem uchodzc贸w& s. 285. 58 Ibidem. 59 Art. 15 ustawy o udz. ochr. 60 Art. 15 p. 3 ustawy o udz. ochr. 21 przez cudzoziemca kraju pochodzenia, zw艂aszcza, je艣li by艂y one wyrazem i kontynuacj膮 wcze艣niej posiadanych przekona艅61. Decyzja o nadaniu statusu uchodzcy jest aktem indywidualnym dotycz膮cym konkretnie oznaczonego cudzoziemca, oraz jego ma艂偶onka i ma艂oletnich dzieci, je艣li byli obj臋ci wnioskiem. Instytucja ta nie rozwi膮zuje wi臋c problemu uchodzctwa masowego. Dlatego ustawa o udz. ochr. przewiduje mo偶liwo艣膰 udzielania cudzoziemcom ochrony czasowej w przypadku, gdy masowo opu艣cili oni kraj pochodzenia z powodu obcej inwazji, wojny domowej, konflikt贸w etnicznych itp. Ochrony czasowej udziela si臋 do chwili, gdy powr贸t cudzoziemca do kraju pochodzenia b臋dzie mo偶liwy, jednak nie d艂u偶ej ni偶 na rok (z mo偶liwo艣ci膮 dwukrotnego przed艂u偶enia o 6 miesi臋cy). Co do zasady ochrona czasowa jest udzielana na podstawie decyzji Rady Unii Europejskiej, jednak Rada Ministr贸w mo偶e niezale偶nie wyda膰 rozporz膮dzenie o udzieleniu ochrony danej kategorii cudzoziemc贸w62. 2.2. Zasady odmowy nadania statusu uchodzcy (klauzule wy艂膮czaj膮ce) Obligatoryjna odmowa nadania statusu uchodzcy nast臋puje przede wszystkim w przypadku bezzasadno艣ci wniosku. Sytuacja taka ma miejsce - po pierwsze i najwa偶niejsze gdy nie istnieje uzasadniona obawa, 偶e cudzoziemiec ulegnie prze艣ladowaniom w kraju pochodzenia, czyli gdy pa艅stwo to jest uznane za tzw. bezpieczny kraj pochodzenia. Dzieje si臋 tak w przypadku, kiedy upowa偶nione podmioty (organy w艂adzy publicznej, ugrupowania kontroluj膮ce kraj, organizacje mi臋dzynarodowe) zapewniaj膮 ochron臋 przed prze艣ladowaniami. Podmioty te powinny gwarantowa膰 ochron臋 poprzez zapewnienie skutecznego systemu prawnego63, czyli przez realizacj臋 zasady pa艅stwa prawa. Koncepcja pa艅stwa prawa zak艂ada zwi膮zanie pa艅stwa i jego organ贸w przepisami stanowionego prawa, prymat norm prawnych nad regu艂ami dzia艂ania celowego oraz samoograniczenie w艂adzy pa艅stwowej i jej dzia艂a艅 granicami gestii pa艅stwa i kompetencji jego organ贸w64. System prawny w pa艅stwie pochodzenia powinien umo偶liwia膰 wykrywanie i zapobieganie czynom nosz膮cym znamiona prze艣ladowania oraz karanie za takie czyny. Za brak obawy przed prze艣ladowaniami uznaje si臋 r贸wnie偶 sytuacj臋, gdy na cz臋艣ci terytorium kraju pochodzenia 61 Art. 17 ustawy o udz. ochr. 62 M. Chmaj, Wolno艣ci i prawa cz艂owieka w Konstytucji RP, Zakamycze 2006, s. 113. 63 Art. 16 ust. 2 ustawy o udz. ochr. 64 M. Grzybowski, Pa艅stwo prawa [w:] Wprowadzenie do nauki o pa艅stwie i polityce, red. B. Szmulik, M. 呕migrodzki, Lublin 2003, s. 111. 22 nie zachodz膮 przes艂anki uzasadniaj膮ce t膮 obaw臋. Jednak w tym przypadku nale偶y zbada膰, czy nie ma przeszk贸d uniemo偶liwiaj膮cych cudzoziemcowi zamieszkanie w tej cz臋艣ci kraju65. W literaturze podaje si臋 r贸wnie偶 inne przes艂anki, kt贸re uwa偶ane s膮 za brak podstaw uzasadniaj膮cych obaw臋 przed prze艣ladowaniami. Pierwsz膮 z nich jest sytuacja, gdy cudzoziemiec we wniosku o nadanie statusu uchodzcy powo艂uje si臋 na obaw臋 przed prze艣ladowaniami z przyczyn niewymienionych w Konwencji Genewskiej, lub podaje zupe艂nie inne uzasadnianie, np. poszukiwanie pracy. Podobnie nie nadaje si臋 statusu uchodzcy cudzoziemcowi, kt贸ry nie podaje podstawowych informacji dotycz膮cych okoliczno艣ci zwi膮zanych z jego obaw膮 przed prze艣ladowaniami66. Po drugie nie przyznaje si臋 statusu uchodzcy w sytuacji, gdy cudzoziemiec przyby艂 do Polski z bezpiecznego kraju trzeciego i ma prawo powrotu do tego kraju, oraz w sytuacji, gdy na mocy umowy mi臋dzynarodowej, w艂a艣ciwe do rozpatrzenia wniosku jest inne pa艅stwo strona Konwencji Genewskiej67. Za bezpieczny kraj trzeci uznaje si臋 pa艅stwo nieb臋d膮ce krajem pochodzenia cudzoziemca, kt贸re ratyfikowa艂o i stosuje Konwencj臋 Genewsk膮 oraz Protok贸艂 Nowojorski, a w szczeg贸lno艣ci to pa艅stwo, w kt贸rym: nie wyst臋puje zagro偶enie dla 偶ycia lub wolno艣ci cudzoziemc贸w ubiegaj膮cych si臋 o nadanie statusu uchodzcy i stosuje si臋 zakaz wydalenia lub zawr贸cenia cudzoziemca do granic terytori贸w, gdzie jego 偶yciu lub wolno艣ci zagra偶a艂oby niebezpiecze艅stwo; (& ) zapewnia si臋 cudzoziemcom dost臋p do post臋powania o nadanie statusu uchodzcy; (& ) cudzoziemiec ubiegaj膮cy si臋 o nadanie statusu uchodzcy nie jest nara偶ony na tortury, lub niehumanitarne albo poni偶aj膮ce traktowanie68. Po trzecie statusu uchodzcy nie przyznaje si臋 osobie, kt贸ra korzysta z ochrony kt贸rego艣 z organ贸w lub agencji Narod贸w Zjednoczonych, wyj膮wszy Wysokiego Komisarza Narod贸w Zjednoczonych do Spraw Uchodzc贸w, a wi臋c przede wszystkim Agencji Narod贸w Zjednoczonych do Spraw Odbudowy Korei i Agencji Narod贸w Zjednoczonych do Spraw Pomocy i Zatrudnienia Uchodzc贸w Palesty艅skich na Bliskim Wschodzie. Dodatkowym warunkiem jest w tym przypadku mo偶liwo艣膰 powrotu cudzoziemca na terytorium, na kt贸rym taka ochrona mu przys艂uguje, przy czym powr贸t ten nie mo偶e zagra偶a膰 jego zdrowiu, 偶yciu i bezpiecze艅stwu69. 65 Art. 18 ustawy o udz. ochr. 66 A. Florczak, Uchodzcy w Polsce& s. 181. 67 M. Chmaj, Wolno艣ci i prawa& s. 105. 68 Ibidem. 69 Art. 19 ust. 1 p. 3 ustawy o udz. ochr. 23 Czwarta przes艂anka jest zawarta w art. 19 ust. 1 p. 3 i ust. 2 ustawy o udz. ochr. Stanowi膮 one, 偶e nadania statusu uchodzcy odmawia si臋 osobie, kt贸ra dopu艣ci艂a si臋 jednego z wymienionych w nich czyn贸w, pod偶ega艂a do nich lub bra艂a w nich udzia艂. Pierwszym z tych czyn贸w jest pope艂nienie zbrodni przeciwko pokojowi, zbrodni wojennej lub zbrodni przeciwko ludzko艣ci w rozumieniu prawa mi臋dzynarodowego70. Art. 6 Karty Mi臋dzynarodowego Trybuna艂u Wojskowego71 podpisanej w Londynie dnia 8 sierpnia 1945 r. podaje definicje wy偶ej wymienionych zbrodni. Wed艂ug tego katalogu zbrodnia przeciwko pokojowi to zar贸wno prowadzenie, jak i planowanie i przygotowywanie wojny napastniczej oraz wsp贸艂udzia艂 w zmowie maj膮cej na celu dokonanie jednego z tych czyn贸w. Zbrodnia wojenna to pogwa艂cenie praw i zwyczaj贸w wojennych. Przepis art. 6 Karty jako przyk艂ady zbrodni wojennych wymienia morderstwa, deportacje ludno艣ci cywilnej, mordowanie lub z艂e obchodzenie si臋 z je艅cami wojennymi, rabowanie w艂asno艣ci prywatnej i publicznej, spustoszenia nieusprawiedliwione konieczno艣ci膮 wojenn膮. Natomiast zbrodni膮 przeciw ludzko艣ci nazwano morderstwa, wyt臋pianie, obracanie ludzi w niewolnik贸w, deportacje i inne czyny nieludzkie72 dokonywane na ludno艣ci cywilnej, oraz r贸偶nego rodzaju prze艣ladowania, niezale偶nie od tego, czy by艂y one zgodne z prawem obowi膮zuj膮cym na terytorium, na kt贸rym ich dokonano, czy nie. Jak zauwa偶a A. Florczak73 rozr贸偶nienie zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzko艣ci mo偶e okaza膰 si臋 problematyczne, gdy偶 niekt贸re czyny (zw艂aszcza pope艂niane na ludno艣ci cywilnej) s膮 zaliczane do obu tych kategorii. Statusu uchodzcy nie przyznaje si臋 r贸wnie偶 osobie, kt贸ra jest wina dzia艂a艅 sprzecznych z celami i zasadami Narod贸w Zjednoczonych okre艣lonymi w Preambule i art. 1 i 2 Karty Narod贸w Zjednoczonych74. Zasady, o kt贸rych mowa w tym przepisie to m.in. pok贸j i bezpiecze艅stwo mi臋dzynarodowe, r贸wnouprawnienie i suwerenno艣膰 narod贸w, poszanowanie praw cz艂owieka i podstawowych wolno艣ci, zakaz dyskryminacji ze wzgl臋du na ras臋, p艂e膰, j臋zyk lub religi臋, rozwi膮zywanie spor贸w mi臋dzynarodowych przy pomocy pokojowych 艣rodk贸w. Ostatnim czynem uniemo偶liwiaj膮cym ubieganie si臋 o nadanie statusu uchodzcy jest pope艂nienie zbrodni o charakterze innym ni偶 polityczny poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, przed z艂o偶eniem wniosku o nadanie statusu uchodzcy75. Skoro zbrodnia ta ma mie膰 charakter inny ni偶 polityczny , nale偶y wnioskowa膰, 偶e ustawodawca ma na my艣li powa偶ne 70 Art. 19 ust. 1 p. 3 lit. a ustawy o udz. ochr. 71 Dz.U. 1947 Nr 63 poz. 367. 72 Art. 6 lit. c Karty Mi臋dzynarodowego Trybuna艂u Wojskowego. 73 A. Florczak, Uchodzcy w Polsce& s. 25. 74 Art. 19 ust. 1 p. 3 lit. b ustawy o udz. ochr. 75 Art. 19 ust. 1 p. 3 lit. c ustawy o udz. ochr. 24 przest臋pstwo pospolite. Oceniaj膮c ten czyn nale偶y wi臋c zwr贸ci膰 uwag臋 na jego natur臋 i przyczyny oraz na pobudki, jakimi kierowa艂a si臋 osoba, kt贸ra go pope艂ni艂a. Problematyczne mo偶e okaza膰 si臋 zdefiniowanie terminu powa偶na zbrodnia. Za A. Florczak76 mo偶na przyj膮膰, 偶e do kategorii powa偶nych przest臋pstw pospolitych zalicza si臋 czyny szczeg贸lnie niebezpieczne dla spo艂eczno艣ci mi臋dzynarodowej, kt贸rych sprawcy s膮 艣cigani i karani na podstawie wielostronnych um贸w mi臋dzynarodowych. Jako pi膮t膮 przes艂ank臋 wymienia si臋 uznanie cudzoziemca przez organy w艂adzy pa艅stwa polskiego za osob臋 posiadaj膮c膮 prawa i obowi膮zki przys艂uguj膮ce obywatelom Rzeczypospolitej Polskiej. Nie mo偶na r贸wnie偶 nada膰 statusu uchodzcy cudzoziemcowi, kt贸ry z艂o偶y艂 wniosek po raz kolejny, i kt贸ry po ostatniej odmowie celowo wytworzy艂 okoliczno艣ci uzasadniaj膮ce obaw臋 przed prze艣ladowaniami w kraju pochodzenia77, oraz osobie, kt贸ra w spos贸b 艣wiadomy wprowadzi艂a w b艂膮d organ prowadz膮cy post臋powanie, lub d膮偶y艂a do nadu偶ycia procedury nadania statusu uchodzcy78. 艢wiadome wprowadzenie w b艂膮d organu administracji pa艅stwowej ma miejsce, gdy cudzoziemiec nie powiadomi艂 organu o tym, 偶e wcze艣niej z艂o偶y艂 wniosek o nadanie statusu uchodzcy w innym pa艅stwie, gdy poda艂 nieprawdziwe informacje co do swojej to偶samo艣ci, gdy poda艂 dane lub fakty niewiarygodne, nieprawdopodobne czy te偶 niesp贸jne, gdy przyby艂 do Polski z bezpiecznego kraju pochodzenia, albo gdy w z艂ej wierze zniszczy艂 lub zatai艂 dowody istotne w post臋powaniu, oraz gdy z艂o偶y艂 wniosek aby unikn膮膰 wydalenia, a mia艂 mo偶liwo艣膰 z艂o偶enia go wcze艣niej79. Ponadto statusu uchodzcy nie nadaje si臋, gdy cudzoziemiec uzyska艂 ten status w innym pa艅stwie, oraz gdy zachodz膮 okoliczno艣ci wy艂膮czaj膮ce uznanie za uchodzc臋 wymienione w Konwencji Genewskiej. 2.3. Zasady pozbawiania statusu uchodzcy (klauzule ustania) Pozbawienie cudzoziemca statusu uchodzcy nast臋puje obligatoryjnie, je艣li po zako艅czeniu post臋powania w艂a艣ciwy organ administracyjny uzna, 偶e cudzoziemiec ten pope艂ni艂 zbrodnie przeciwko pokojowi lub przeciwko ludzko艣ci albo zbrodni臋 wojenn膮, oraz je艣li dzia艂a艂 sprzecznie z zasadami okre艣lonymi w Karcie Narod贸w Zjednoczonych. Ponadto 76 B. Wierzbicki Uchodzcy w prawie mi臋dzynarodowym, Warszawa 1993, s. 41, [za:] A. Florczak, Uchodzcy w Polsce& s. 25. 77 Art. 19 ust. 3 ustawy o udz. ochr. 78 A. Florczak, Uchodzcy w Polsce& s. 181. 79 M. Chmaj, Wolno艣ci i prawa& s. 104. 25 statusu uchodzcy pozbawia si臋 cudzoziemca, kt贸ry w spos贸b dobrowolny przyj膮艂 ponownie ochron臋 pa艅stwa pochodzenia lub powr贸ci艂 na jego terytorium i kt贸ry, utraciwszy obywatelstwo pa艅stwa pochodzenia, przyj膮艂 je ponownie, lub przyj膮艂 obywatelstwo innego pa艅stwa. Prawo do korzystania z ochrony ze strony Rzeczypospolitej Polskiej w formie statusu uchodzcy jest odbierane r贸wnie偶 w sytuacji, gdy z powodu ustania okoliczno艣ci uzasadniaj膮cych obaw臋 przed prze艣ladowaniem cudzoziemiec nie mo偶e d艂u偶ej odmawia膰 przyj臋cia ochrony ze strony pa艅stwa pochodzenia. Zmiana tych okoliczno艣ci powinna mie膰 charakter znacz膮cy i trwa艂y80. Jednak w przypadkach odnosz膮cych si臋 do zmiany sytuacji w kraju pochodzenia status uchodzcy nie jest odbierany automatycznie, ze wzgl臋du na mo偶liwo艣膰 zaistnienia trwa艂ych uraz贸w w psychice cudzoziemca uniemo偶liwiaj膮cych mu powr贸t do kraju81. Przepisy ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie zasad nadawania statusu uchodzcy opieraj膮 si臋 na normach ustanowionych przez Konwencje Genewsk膮, a w szczeg贸lno艣ci na zawartej w niej definicji uchodzcy. Dlatego w stworzonym przez ustaw臋 systemie mo偶na dostrzec podobne wady, m.in. brak uregulowania kwestii prze艣ladowania z powodu p艂ci lub orientacji seksualnej oraz kwestii uchodzc贸w wewn臋trznych. Warto przypomnie膰, 偶e Konwencja Genewska wyznacza jedynie minimalny standard traktowania uchodzc贸w, nic wiec nie stoi na przeszkodzie, aby rozwi膮zania przyj臋te w polskim systemie prawnym posz艂y o krok dalej. 80 Art. 21 ustawy o udz. ochr. 81 A. Florczak, Problem uchodzc贸w& s. 288. 26 Rozdzia艂 3. INSTYTUCJE ZAJMUJCE SI SPRAWAMI UCHODyC脫W Post臋powania w sprawach uchodzczych, ze wzgl臋du na swoj膮 wielow膮tkowo艣膰, s膮 nierzadko niezwykle trudne. St膮d te偶 wynika jedno z zalece艅 przyj臋tych w pazdzierniku 1977 r. przez Komitet Wykonawczy UNHCR dotycz膮ce organ贸w rozpatruj膮cych wnioski o nadanie statusu uchodzcy. Komitet uwa偶a, 偶e najlepszym rozwi膮zaniem administracyjnym dla rozpatrywania spraw uchodzczych jest powo艂anie w pa艅stwie jednego, centralnego organu, kt贸rego zadaniem b臋dzie przeprowadzenie ca艂o艣ci post臋powania. Wydaje si臋 to by膰 s艂usznym wyj艣ciem, gdy偶 taki organ dysponowa艂 b臋dzie zar贸wno wykwalifikowan膮 kadr膮 urz臋dnicz膮, jak i szerok膮 baza danych oraz bogatym do艣wiadczeniem, co powinno zapewni膰 rzetelne i sprawne rozpatrzenie sprawy. W Polsce procedur膮 uchodzcz膮 zajmuje si臋 Szef Urz臋du do Spraw Cudzoziemc贸w, za艣 odwo艂ania od jego decyzji rozpatrywane s膮 przez Rad臋 do Spraw Uchodzc贸w. Zanim jednak organy te zostan膮 scharakteryzowane, warto przytoczy膰 kr贸tk膮 histori臋 rozwoju instytucji zajmuj膮cych sie sprawami uchodzc贸w w Polsce. Pocz膮tkowo pomocom cudzoziemcom zajmowa艂 si臋 Polski Czerwony Krzy偶 (PCK). Pierwsza wzmianka na ten temat w archiwach PCK pochodzi z prze艂omu lat 1984/1985. W 1989 r. utworzono specjalny wydzia艂 w ramach tej organizacji, kt贸ry mia艂 si臋 zajmowa膰 pomocom cudzoziemcom. Wszelkie koszty tej pomocy pokrywane by艂y z bud偶etu PCK. Pierwsze rz膮dowe struktury dzia艂aj膮ce w tym zakresie utworzono w 1990 r. i by艂 to pe艂nomocnik ministra spraw wewn臋trznych do spraw uchodzc贸w. Rok p贸zniej Polska 27 przyst膮pi艂a do Konwencji Genewskiej, a w 1992 r. otwarto w D臋baku pod Warszaw膮 pierwszy o艣rodek dla uchodzc贸w82. 3.1. Urz膮d do Spraw Cudzoziemc贸w 3.1.1. Szef Urz臋du do Spraw Cudzoziemc贸w Z dniem 20 lipca 2007 r. Ministrowi Spraw Wewn臋trznych i Administracji zosta艂y przyznane uprawnienia w zakresie spraw zwi膮zanych z repatriacj膮 i obywatelstwem, realizowanych dotychczas przez Prezesa Urz臋du do Spraw Repatriacji i Cudzoziemc贸w (URiC). W zwi膮zku z przeniesieniem kompetencji w zakresie repatriacji Prezes URiC zosta艂 zast膮piony Szefem Urz臋du do Spraw Cudzoziemc贸w83. Na wniosek ministra w艂a艣ciwego do spraw wewn臋trznych og艂aszany jest otwarty i konkurencyjny nab贸r na stanowisko Szefa Urz臋du. Informacja o nim powinna zosta膰 umieszczona w siedzibie Urz臋du, w Biuletynie Informacji Publicznej Urz臋du oraz w Biuletynie Informacji Publicznej Kancelarii Prezesa Rady Ministr贸w. Prezes Rady Ministr贸w powo艂uje Szefa Urz臋du spo艣r贸d nie wi臋cej ni偶 trzech kandydat贸w wy艂onionych w drodze naboru. Ma r贸wnie偶 kompetencje do odwo艂ania Szefa Urz臋du84. Taka procedura daje szans臋 obj臋cia stanowiska osobom posiadaj膮cym faktyczn膮 wiedz臋 i do艣wiadczenie w zakresie spraw cudzoziemc贸w, i jednocze艣nie zmniejsza ryzyko jego upolitycznienia, gwarantuj膮c po艣rednio rzetelno艣膰 prowadzonych post臋powa艅 i wydawanych decyzji. Od sierpnia 2007 r. stanowisko Szefa Urz臋du ds. Cudzoziemc贸w zajmuje Rafa艂 Rogala - urodzony 15 wrze艣nia 1976 r. w Limanowej, absolwent Wydzia艂u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Szef Urz臋du ds. Cudzoziemc贸w jest centralnym organem administracji rz膮dowej. Poj臋cie organu administracji mo偶na wyja艣ni膰, jako prawnie wyodr臋bnion膮 cz臋艣膰 aparatu administracyjnego, dzia艂aj膮c膮 w imieniu pa艅stwa lub samorz膮du, w ramach przyznanych kompetencji i upowa偶nion膮 do stosowania 艣rodk贸w w艂adczych85. Organem administracji jest wi臋c podmiot, kt贸remu na mocy ustawy przyznano pewne kompetencje 82 A. Siarkiewicz Pomoc socjalna i integracyjna dla uchodzc贸w w Polsce, [w:] Ochrona uchodzc贸w. Dziesi膮ta rocznica przyst膮pienia Polski do Konwencji Genewskiej, red. G. Mioduszewska, Warszawa 2002, s 178. 83 Broszura Urz臋du ds. Cudzoziemc贸w: http://www.udsc.gov.pl/files/documenty/Urzad_ds_udzoziemcow.pdf (11.04.2010 r.). 84 Art. 142 ustawy o cudzoziem. 85 E. Ura, E. Ura, Prawo administracyjne, Warszawa 2004, s. 45. 28 w zakresie stosowania prawa administracyjnego. Organy administracji dziel膮 si臋 na rz膮dowe i samorz膮dowe, rz膮dowe za艣 na naczelne, centralne i terenowe. W艣r贸d organ贸w terenowych r贸wnie偶 mo偶na wyr贸偶ni膰 kilka rodzaj贸w, jednak szczeg贸艂owa klasyfikacja organ贸w administracji nie jest przedmiotem pracy. Ze wzgl臋du na tematyk臋 niniejszego rozdzia艂u, nale偶y jedynie zwr贸ci膰 uwag臋 na centralne organy administracji rz膮dowej . S膮 to organy tworzone na mocy ustawy w ramach okre艣lonego dzia艂u administracji i funkcjonuj膮ce w spos贸b samodzielny. Ich szefowie nie wchodz膮 w sk艂ad Rady Ministr贸w, ale zakresem swoich kompetencji obejmuj膮 terytorium ca艂ego pa艅stwa. Podlegaj膮 one nadzorowi ze strony w艂a艣ciwego ministra, Rady Ministr贸w lub Prezesa Rady Ministr贸w86. Na mocy art. 141 ustawy o cudzoziem. Szef Urz臋du do Spraw Cudzoziemc贸w jest organem w艂a艣ciwym w sprawach wjazdu cudzoziemc贸w na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, przejazdu przez to terytorium, pobytu na nim i wyjazdu z niego, nadawania statusu uchodzcy, udzielania cudzoziemcom azylu, wyra偶ania zgody na pobyt tolerowany oraz udzielania ochrony czasowej. Ponadto do kompetencji Szefa Urz臋du nale偶y m.in.: prowadzenie post臋powa艅 dubli艅skich (czyli okre艣lanie, jakie Pa艅stwo Cz艂onkowskie UE jest w艂a艣ciwe do rozpatrzenia wniosku o azyl, wniesionego w jednym z Pa艅stw Cz艂onkowskich przez obywatela pa艅stwa trzeciego), zapewnienie udzielania pomocy dla cudzoziemc贸w, kt贸rzy w Rzeczypospolitej Polskiej ubiegaj膮 si臋 o nadanie statusu uchodzcy lub korzystaj膮 z ochrony czasowej, faktyczna opieka nad ma艂oletnimi cudzoziemcami przebywaj膮cym w Polsce bez opiekuna ustawowego, wnioskuj膮cymi o nadanie statusu uchodzcy lub o udzielenie azylu87. Organ ten posiada r贸wnie偶 szereg innych uprawnie艅 wynikaj膮cych m.in. z obowi膮zku prowadzenia post臋powania w sprawie nadania statusu uchodzcy. Jest tak偶e polskim centralnym organem wizowym88. Swoje zadania Szef Urz臋du wykonuje prze pomocy Urz臋du ds. Cudzoziemc贸w, oraz jego delegatur, kt贸re mog膮 by膰 ustanowione przez ministra w艂a艣ciwego ds. wewn臋trznych po konsultacji z ministrem w艂a艣ciwym ds. administracji publicznej. Urz膮d ten jest zaliczany do administracji rz膮dowej89. Nadz贸r nad Szefem Urz臋du jest sprawowany przez ministra w艂a艣ciwego ds. wewn臋trznych90. Pojecie nadzoru w prawie administracyjnym oznacza sprawowanie kontroli (sprawdzanie dzia艂alno艣ci i ocenianie jej) wraz z mo偶liwo艣ci膮 wi膮偶膮cego wp艂ywania 86 Ibidem, s. 166. 87 Broszura UDSC: http://www.udsc.gov.pl/files/documenty/Urzad_ds_udzoziemcow.pdf (11.04.2010 r.). 88 Art. 143 ust. 1 p. 5a ustawy o cudzoziem. 89 Art. 142 ust. 3 i 5 i art. 146 ustawy o cudzoziem. 90 Art. 142 ust. 2 ustawy o cudzoziem. 29 na nadzorowane organy lub instytucje. Nadz贸r mo偶e by膰 stosowany tylko w przypadkach przewidzianych w ustawie i tylko przy u偶yciu wymienionych w niej 艣rodk贸w nadzoru91. 3.1.2. Struktura organizacyjna Urz臋du do Spraw Cudzoziemc贸w Na kolejnej stronie znajduje si臋 fragment Broszury Urz臋du ds. Cudzoziemc贸w przedstawiaj膮cy jego struktur臋 organizacyjn膮. Z uwagi na zakres tematyczny niniejszej pracy nale偶a艂oby om贸wi膰 dwie z jego kom贸rek organizacyjnych, a mianowicie Departament Post臋powa艅 Uchodzczych oraz Biuro Organizacji 艢rodk贸w dla Cudzoziemc贸w Ubiegaj膮cych si臋 o Nadanie Statusu Uchodzcy lub Azyl. Najwa偶niejszym zadaniem Departamentu Post臋powa艅 Uchodzczych jest prowadzenie spraw zwi膮zanych z nadawaniem i pozbawianiem statusu uchodzcy, udzielaniem i pozbawianiem azylu, udzielaniem ochrony uzupe艂niaj膮cej w post臋powaniu o nadanie statusu uchodzcy i pozbawianiem ochrony uzupe艂niaj膮cej udzielonej w tym post臋powaniu92. Departament ten zajmuje si臋 r贸wnie偶 udzielaniem ochrony czasowej, udzielaniem i pozbawianiem zgody na pobyt tolerowany oraz wstrzymywaniem wykonania decyzji o wydaleniu. Jest te偶 obowi膮zany do prowadzenia spraw w zakresie okre艣lania Pa艅stwa Cz艂onkowskiego, jakie jest w艂a艣ciwe dla rozpatrzenia wniosku o azyl, wniesionego w jednym z Pa艅stw Cz艂onkowskich UE przez obywatela pa艅stwa trzeciego oraz spraw wynikaj膮cych ze stosowania Europejskiego Porozumienia o przekazywaniu odpowiedzialno艣ci za uchodzc贸w, sporz膮dzonego w Strasburgu dnia 16 pazdziernika 1980 r.93 S膮 tu tak偶e gromadzone, analizowane i udost臋pniane dane na temat kraj贸w pochodzenia os贸b, kt贸re ubiegaj膮 si臋 o ochron臋 na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub s膮 t膮 ochron膮 obj臋te94. Biuro Organizacji 艢rodk贸w dla Cudzoziemc贸w Ubiegaj膮cych si臋 o Nadanie Statusu Uchodzcy lub Azyl zajmuje si臋, jak sama nazwa wskazuje, udzielaniem pomocy r贸偶nym grupom cudzoziemc贸w. Nale偶膮 do nich przede wszystkim osoby ubiegaj膮ce si臋 o nadanie statusu uchodzcy, oraz te, kt贸re wycofa艂y sw贸j wniosek, a tak偶e cudzoziemcy korzystaj膮cy z ochrony czasowej i ma艂oletni bez opieki staraj膮cy si臋 o azyl. Dla ma艂oletnich bez opieki Biuro zapewnia r贸wnie偶 opiek臋 faktyczn膮 na czas prowadzenia post臋powania. Ponadto Biuro jest odpowiedzialne za obs艂ug臋 logistyczn膮 o艣rodk贸w dla cudzoziemc贸w95. 91 E. Ura, E. Ura, Prawo administracyjne, s. 40. 92 http://www.udsc.gov.pl (11.04.2010 r.). 93 Dz.U. 2005 Nr 225 poz. 1931. 94 http://www.udsc.gov.pl (11.04.2010 r.). 95 Ibidem. 30 Za艂. 1. Struktura organizacyjna Urz臋du do Spraw Cudzoziemc贸w (zr贸d艂o: Broszura UDSC http://www.udsc.gov.pl/files/documenty/Urzad_ds_udzoziemcow.pdf 19.06.2010 r.). 31 3.2. Rada do Spraw Uchodzc贸w Podobnie jak w wielu krajach zachodnioeuropejskich, w Polsce r贸wnie偶 funkcjonuje niezale偶ny organ II instancji w sprawach z zakresu post臋powa艅 uchodzczych. Jest nim Rada do Spraw Uchodzc贸w. Przyj臋te wcze艣niej rozwi膮zania, zgodnie z kt贸rymi Minister Spraw Wewn臋trznych i Administracji by艂, organem kompetentnym do rozpatrywania spraw w I i II instancji, powodowa艂y, 偶e dwuinstancyjno艣膰 procedury nadawania statusu uchodzcy by艂a w praktyce iluzoryczna. Powo艂anie Rady koresponduje z art. 78 Konstytucji oraz zobowi膮zaniami mi臋dzynarodowymi Polski z dziedziny praw cz艂owieka, gwarantuj膮cymi dwuinstancyjno艣膰 post臋powania. Ponadto realizuje postulaty UNHCR, dotycz膮ce utworzenia niezale偶nego organu odwo艂awczego rozpatruj膮cego sprawy o nadanie statusu uchodzcy w II instancji96. Rada jest organem kolegialnym i kadencyjnym posiadaj膮cym, w 艣wietle przepis贸w ustawy o udz. ochr. ( art. 89p ust. 2), status organu wy偶szego stopnia w rozumieniu przepis贸w Kodeksu post臋powania administracyjnego. Sk艂ada si臋 z 12 cz艂onk贸w powo艂ywanych przez Prezesa Rady Ministr贸w spo艣r贸d os贸b wyr贸偶niaj膮cych si臋 wiedz膮 lub do艣wiadczeniem praktycznym w zakresie problematyki uchodzc贸w97. Wymagane jest, aby co najmniej po艂owa cz艂onk贸w posiada艂a wy偶sze wykszta艂cenie prawnicze. Kadencja Rady ds. Uchodzc贸w trwa 5 lat. W ustawie przewidziana jest mo偶liwo艣膰 rozszerzenia sk艂adu Rady do czasu zako艅czenia kadencji, je艣li jest to uzasadnione wzrostem liczby wniosk贸w o nadanie statusu uchodzcy98. Cz艂onek Rady ds. Uchodzc贸w mo偶e zosta膰 odwo艂any przez Prezesa Rady Ministr贸w w czterech przypadkach: je艣li z艂o偶y rezygnacj臋 z pe艂nienia funkcji, je艣li zapadnie na chorob臋, kt贸ra trwale uniemo偶liwi mu wykonywanie obowi膮zk贸w, je艣li zostanie skazany prawomocnym wyrokiem s膮du za umy艣lne przest臋pstwo lub za przest臋pstwo skarbowe, oraz je艣li zaistniej膮 inne nieokre艣lone w ustawie okoliczno艣ci uniemo偶liwiaj膮ce sprawowanie funkcji cz艂onka Rady. Nowy cz艂onek Rady jest powo艂ywany do ko艅ca danej kadencji99. Spo艣r贸d swojego sk艂adu cz艂onkowie Rady wybieraj膮 przewodnicz膮cego i wiceprzewodnicz膮cego. Odbywa si臋 to w g艂osowaniu tajnym, wi臋kszo艣ci膮 g艂os贸w, przy obecno艣ci co najmniej dw贸ch trzecich sk艂adu. W taki sam spos贸b Rada mo偶e odwo艂a膰 przewodnicz膮cego i wiceprzewodnicz膮cego100. Przewodnicz膮cy kieruje pracami Rady, 96 A. Florczak, Uchodzcy w Polsce& s. 195. 97 Art. 89r ust. 1 ustawy o udz. ochr. 98 Art. 89r ust. 4 ustawy o udz. ochr. 99 Art. 89t ustawy o udz. ochr. 100 Art. 89u ust. 1 ustawy o udz. ochr. 32 w szczeg贸lno艣ci: 1) ustala plan pracy Rady; 2) zwo艂uje posiedzenia plenarne Rady; 3) wyznacza sk艂ady orzekaj膮ce; 4) przydziela sk艂adom orzekaj膮cym sprawy do rozpatrzenia oraz czuwa nad terminowo艣ci膮 ich za艂atwienia; 5) reprezentuje Rad臋 przed innymi organami i instytucjami; 6) reprezentuje Rad臋 w post臋powaniu przed s膮dem administracyjnym lub wyznacza w tym celu innego cz艂onka Rady; 7) powo艂uje bieg艂ych lub ekspert贸w do udzia艂u w post臋powaniu tocz膮cym si臋 przed Rad膮; 8) wyznacza cz艂onkom Rady zadania zwi膮zane z dzia艂alno艣ci膮 Rady; 9) mo偶e powo艂ywa膰 zespo艂y tematyczne lub grupy robocze do opracowania zagadnie艅 oraz dokonania analiz problem贸w wynikaj膮cych z dzia艂alno艣ci Rady; 10) wykonuje inne zadania wynikaj膮ce z przepis贸w prawa101. Obecna, ju偶 trzecia, kadencja Rady rozpocz臋艂a si臋 dnia 13 lutego 2009 r. Cz艂onkami Rady s膮: Anna Lubo艅ska-Rutkiewicz (przewodnicz膮ca), Jolanta Zaborska (wice- przewodnicz膮ca), Hanka Babi艅ska, Jerzy Byczkowski, Pawe艂 D膮browski, Grzegorz Dostatni, Pawe艂 Hut, Jacek Jagielski, S艂awomir Klimkiewicz, Micha艂 Andrzej Kowalski, Marian Koz艂owski oraz Roman Wieruszewski102. Rada jest organem w艂a艣ciwym do rozpatrywania odwo艂a艅 od decyzji oraz za偶ale艅 na postanowienia wydawane przez Szefa Urz臋du do Spraw i Cudzoziemc贸w w sprawach o nadanie lub pozbawienie statusu uchodzcy i udzielenie ochrony uzupe艂niaj膮cej. Przys艂uguj膮 jej tak偶e uprawnienia do wznowienia post臋powania oraz, wzgl臋dem wydanych przez siebie postanowie艅 i decyzji do ich uchylenia, zmiany lub stwierdzenia niewa偶no艣ci. W zakresie jej kompetencji mie艣ci si臋 r贸wnie偶 analizowanie orzecznictwa dotycz膮cego spraw uchodzczych, zbieranie informacji na temat kraj贸w pochodzenia, rejestrowanie z艂o偶onych za偶ale艅 i odwo艂a艅, jak r贸wnie偶 wydanych decyzji i postanowie艅, oraz wsp贸艂praca z organami i instytucjami zar贸wno polskimi, jak i zagranicznymi w kwestiach dotycz膮cych uchodzctwa i migracji. Rada nie posiada uprawnie艅 do rozpatrywania spraw dotycz膮cych pomocy dla wnioskodawc贸w ubiegaj膮cych si臋 o nadanie statusu uchodzcy103. Co do zasady Rada orzeka w sk艂adach trzyosobowych. Wyj膮tkiem jest rozpatrywanie odwo艂ania od decyzji Szefa Urz臋du ds. Cudzoziemc贸w uznaj膮cej wniosek z艂o偶ony przez cudzoziemca za oczywi艣cie bezzasadny. Te sprawy rozpatrywane s膮 w pierwszej kolejno艣ci w sk艂adzie jednoosobowym. Orzeczenia Rady zapadaj膮 wi臋kszo艣ci膮 g艂os贸w, a cz艂onkom sk艂ad贸w orzekaj膮cych nie przys艂uguje mo偶liwo艣膰 wstrzymania si臋 od g艂osu. Je艣li jednak nie zgadzaj膮 si臋 z wydan膮 decyzja, mog膮, podpisuj膮c orzeczenie, zg艂osi膰 zdanie odr臋bne. Musz膮 101 Art. 89w ustawy o udz. ochr. 102 http://www.rada-ds-uchodzcow.gov.pl (12.04.2010 r.). 103 Ibidem (12.04.2010 r.). 33 wtedy poda膰, w jakim zakresie i w jakiej cz臋艣ci kwestionuj膮 orzeczenie. Cz艂onkowie sk艂ad贸w orzekaj膮cych przy wydawaniu decyzji s膮 zwi膮zani jedynie przepisami prawa104. Rada ds. Uchodzc贸w nie posiada odr臋bnego, przypisanego jej urz臋du. Jej obs艂ug膮 administracyjn膮 i kancelaryjn膮 zajmuje si臋 Kancelaria Prezesa Rady Ministr贸w. Powo艂anie w Polsce dw贸ch, niezale偶nych zar贸wno od w艂adz politycznych, jak i od siebie wzajemnie, organ贸w rozpatruj膮cych sprawy z zakresu nadawania statusu uchodzcy, przyczynia si臋 nie tylko do podniesienia stopnia rzetelno艣ci post臋powania, ale r贸wnie偶 do zwi臋kszenia przejrzysto艣ci samej procedury. Jest te偶, z jednej strony, forma realizacji konstytucyjnej zasady dwuinstancyjno艣ci post臋powania, a z drugiej, metod膮 wywi膮zywania si臋 Polski z wi膮偶膮cych j膮 um贸w mi臋dzynarodowych w zakresie praw cz艂owieka. 104 Art. 89z ustawy o udz. ochr. 34 Rozdzia艂 4. POSTPOWANIE W SPRAWIE NADANIA STATUSU UCHODyCY Post臋powanie w sprawie nadania statusu uchodzcy jest post臋powaniem administracyjnym. Dlatego tez, co do zasady, stosuje si臋 do niego przepisy ustawy z 14 czerwca 1960 r. Kodeks post臋powania administracyjnego105. Co za tym idzie, do post臋powania w sprawie nadania statusu uchodzcy maj膮 zastosowanie takie zasady og贸lne, jak m.in.: zasada praworz膮dno艣ci, zasada prawdy obiektywnej, zasada informowania stron o ich prawach i obowi膮zkach, zasada czynnego udzia艂u stron w post臋powaniu, zasada pisemno艣ci, zasada dwuinstancyjno艣ci, zasada trwa艂o艣ci decyzji administracyjnej, oraz zasada s膮dowej kontroli legalno艣ci decyzji administracyjnej. Poniewa偶 jednak temat pracy nie dotyczy post臋powania administracyjnego og贸lnego, zasady te nie zostan膮 szerzej om贸wione. Jednak post臋powanie w sprawie nadania statusu uchodzcy cechuje si臋 pewnymi r贸偶nicami wzgl臋dem post臋powania administracyjnego og贸lnego. W toku dalszych rozwa偶a艅 w niniejszym rozdziale, obok og贸lnej charakterystyki post臋powania w sprawie nadania statusu uchodzcy, zostanie podj臋ta pr贸ba wskazania najwa偶niejszych z tych r贸偶nic. 105 Tekst jednolity: Dz.U. 2003 Nr 98 poz. 1071 z p贸zn. zm. 35 4.1. Post臋powanie 4.1.1. Wszcz臋cie post臋powania z艂o偶enie wniosku oraz czynno艣ci organu przyjmuj膮cego wniosek Post臋powanie w sprawie nadania statusu uchodzcy wszczyna si臋 na wniosek cudzoziemca106. Wniosek ten mo偶e obejmowa膰 ma艂偶onka i ma艂oletnie dzieci cudzoziemca, kt贸re wraz z nim przyjecha艂y do Polski. Jednak art. 25 ustawy o udz. ochr. stanowi, 偶e ma艂偶onek musi wyrazi膰 pisemna zgod臋 na z艂o偶enie wniosku w jego imieniu, a je艣li tak膮 zgod臋 cofnie, to post臋powanie wobec niego i jego dzieci zostanie umorzone. Wniosek o nadanie statusu uchodzcy jest sk艂adany na odpowiednim formularzu, kt贸ry zawiera膰 musi: dane wnioskodawcy i osoby, w imieniu kt贸rej wnioskodawca wyst臋puje(& ), okre艣lenie kraju pochodzenia wnioskodawcy i osoby, w imieniu kt贸rej wnioskodawca wyst臋puje, okre艣lenie istotnych zdarze艅 b臋d膮cych przyczyn膮 ubiegania si臋 o nadanie statusu uchodzcy107. Art. 8 ustawy o udz. ochr. okre艣la podania jakich danych mo偶na 偶膮da膰 od cudzoziemca. S膮 to miedzy innymi: imiona i nazwisko oraz nazwisko poprzednie i rodowe, p艂e膰, data i miejsce urodzenia, odciski linii papilarnych, wizerunek twarzy, obywatelstwo i narodowo艣膰 oraz informacje na temat pogl膮d贸w politycznych, religijnych itp. Wz贸r formularza wniosku okre艣la Rozporz膮dzenie Ministra Spraw Wewn臋trznych i Administracji z 04.08.2003 r.108 W niekt贸rych ustawodawstwach krajowych mo偶liwo艣膰 z艂o偶enia wniosku o nadanie statusu uchodzcy jest uzale偶niona od spe艂nienia pewnych warunk贸w, np. dotrzymania okre艣lonych termin贸w. Jak uwa偶a Barbara Miko艂ajczyk109, wprowadzenie takich ogranicze艅 nie jest bezzasadne, poniewa偶 osoba, kt贸ra rzeczywi艣cie poszukuje ochrony przed prze艣ladowaniami najprawdopodobniej niezw艂ocznie po przybyciu do kraju zacznie ubiega膰 si臋 o nadanie statusu uchodzcy. Jednak偶e nierozpatrzenie lub odrzucenie wniosku wy艂膮cznie z powodu niedotrzymania terminu jest niedopuszczalne. Oznacza艂oby bowiem konieczno艣膰 wydalenia cudzoziemca do kraju pochodzenia, co mog艂oby w konsekwencji doprowadzi膰 do z艂amania praw cz艂owieka, w tym zakazu tortur oraz okrutnego i poni偶aj膮cego traktowania110. 106 Art. 23 ust. 1 ustawy o udz. ochr. 107 Art. 27 ustawy o udz. ochr. 108 Dz.U. 2003 Nr 150 poz. 1458. 109 B. Miko艂ajczyk, Osoby ubiegaj膮ce si臋 o status uchodzcy. Ich prawa i standardy traktowania, Katowice 2004, s. 158. 110 B. Miko艂ajczyk, Osoby ubiegaj膮ce si臋& s. 158. 36 Polskie ustawodawstwo nie wprowadza w zakresie z艂o偶enia wniosku 偶adnych limit贸w czasowych. Wniosek jest sk艂adany do Szefa Urz臋du ds. Cudzoziemc贸w za po艣rednictwem innych organ贸w. Je艣li cudzoziemiec przebywa legalnie w granicach RP, to w z艂o偶eniu wniosku po艣redniczy komendant oddzia艂y Stra偶y Granicznej, kt贸ry swym zasi臋giem terytorialnym obejmuje miasto sto艂eczne Warszaw臋. Natomiast je艣li cudzoziemiec nie ma prawa wjazdu na terytorium pa艅stwa polskiego, to sk艂ada wniosek przy kontroli granicznej, za po艣rednictwem komendanta plac贸wki Stra偶y Granicznej111. Jest to rozwi膮zanie r贸偶ne od przyj臋tego w og贸lnym post臋powaniu administracyjnym, gdzie wniosek jest sk艂adany bezpo艣rednio do organu w艂a艣ciwego do rozpatrzenia sprawy. Jednak z艂o偶enie wniosku po nielegalnym przekroczeniu granicy nie oznacza jego niedopuszczalno艣ci112. Do z艂o偶enia wniosku wymagane jest osobiste stawiennictwo wnioskodawcy i osoby, w imieniu kt贸rej on wyst臋puje113. Organ, kt贸ry przyjmuje wniosek jest zobowi膮zany do wykonania szeregu czynno艣ci przed przekazaniem go Szefowi Urz臋du ds. Cudzoziemc贸w. Przede wszystkim organ przyjmuj膮cy sprawdza, czy wniosek zosta艂 prawid艂owo wype艂niony. Musi ustali膰 to偶samo艣膰 zar贸wno wnioskodawcy, jak i osoby, w imieniu kt贸rej wnioskodawca wyst臋puje, sfotografowa膰 ich i pobra膰 odciski linii papilarnych. Konieczne jest r贸wnie偶 uzyskanie informacji na temat: kraju pochodzenia, wiz lub zezwole艅, jakie zosta艂y wydane cudzoziemcowi w innych pa艅stwach, trasy przejazdu do granicy RP i miejsca jej przekroczenia, oraz faktu ubiegania si臋 o nadanie statusu uchodzcy na terytorium innego kraju114. Ponadto organ przyjmuj膮cy wniosek ma prawo przeszukania cudzoziemca i jego baga偶u w celu wykluczenia mo偶liwo艣ci pope艂nienia przest臋pstwa115. Do obowi膮zk贸w organu nale偶y r贸wnie偶 ustalenie, czy wnioskodawca ma prawo wjazdu na terytorium RP, lub czy przebywa na nim legalnie. Mo偶e r贸wnie偶 zapewni膰 przeprowadzenie badania lekarskiego i zabieg贸w sanitarnych cia艂a i odzie偶y wnioskodawcy, aby wykluczy膰 choroby zakazne, czy te偶 okre艣li膰 ich aktywno艣膰 lub nosicielstwo116. 111 M. Chmaj, Wolno艣ci i prawa& s. 97. 112 B. Miko艂ajczyk, Osoby ubiegaj膮ce si臋& s. 159. 113 Art. 28 ust. 1 ustawy o udz. ochr. 114 Art. 29 ust. 1 ustawy o udz. ochr. 115 M. Chmaj, Wolno艣ci i prawa& s. 98. 116 Ibidem. 37 Zar贸wno wnioskodawca, jak i osoba, w imieniu kt贸rej wyst臋puje, s膮 zobowi膮zani do poddania si臋 tym czynno艣ciom. Je偶eli jednak odm贸wi膮, wniosek zostaje pozostawiony bez rozpatrzenia117. Badaniom - w celu ustalenia rzeczywistego wieku - mo偶e by膰 r贸wnie偶 poddany cudzoziemiec podaj膮cy si臋 za ma艂oletniego, je艣li organ ma w膮tpliwo艣ci co do jego wieku. Wymagana jest w tym przypadku zgoda przedstawiciela ustawowego. Je艣li takiej zgody nie ma, to cudzoziemca uwa偶a si臋 za osob臋 pe艂noletni膮118. Poza uzyskaniem wy偶ej wymienionych informacji, organ przyjmuj膮cy jest zobowi膮zany do pouczenia wnioskodawcy o zasadach i trybie post臋powania, oraz o tym, jakie prawa mu przys艂uguj膮, jakie obowi膮zki na nim ci膮偶膮 i jakie s膮 skutki ich niewykonania. Organ przyjmuj膮cy przekazuje wniosek Szefowi Urz臋du ds. Cudzoziemc贸w niezw艂ocznie, najp贸zniej w ci膮gu 48 godzin119. Wniosek niezawieraj膮cy imienia i nazwiska wnioskodawcy lub kraju jego pochodzenia, je偶eli brak贸w tych nie uda艂o si臋 organowi przyjmuj膮cemu uzupe艂ni膰, Szef Urz臋du pozostawia bez rozpoznania120. 4.1.2. Skutki prawne wszcz臋cia post臋powania Z艂o偶enie wniosku o nadanie statusu uchodzcy niesie za sob膮 pewne skutki prawne. Przede wszystkim, wobec wnioskodawcy i osoby, w imieniu kt贸rej wnioskodawca wyst臋puje, powoduje ono ex lege: 1) uniewa偶nienie wizy, 2) wyga艣ni臋cie decyzji o zobowi膮zaniu do opuszczenia terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, 3) wstrzymanie wykonania decyzji o wydaleniu121. Wykonanie decyzji o wydaleniu jest wstrzymywane do czasu, kiedy cudzoziemcowi zostanie dostarczona ostateczna decyzja w sprawie o nadanie statusu uchodzcy. Ponadto w toku sprawy zabrania si臋 organom administracji wydawania i przed艂u偶ania wizy oraz wydawania decyzji o zobowi膮zaniu do opuszczenia terytorium RP i decyzji o wydaleniu122. Cudzoziemiec, kt贸remu nie przys艂uguje prawo pobytu na terytorium RP, mo偶e zosta膰 zatrzymany i umieszczony w o艣rodku strze偶onym lub w areszcie w celu wydalenia. Decyzj臋 117 Art. 29 ust. 4 ustawy o udz. ochr. 118 Art. 30 ust. o ustawy ochr. 119 M. Chmaj, Wolno艣ci i prawa& s. 99. 120 Art. 32 ust. 1 ustawy o udz. ochr. 121 Art. 33 ust. 1 ustawy o udz. ochr. 122 Art. 33 ust. 3 ustawy o udz. ochr. 38 w tej sprawie podejmuje s膮d rejonowy na okres 30 dni. Po uprawdopodobnieniu okoliczno艣ci, kt贸re przemawia艂yby za udzieleniem statusu uchodzcy, wnioskodawca zostaje zwolniony z o艣rodka strze偶onego lub aresztu. Nast臋puje to na mocy decyzji Szefa Urz臋du ds. Cudzoziemc贸w123. Je艣li jednak okoliczno艣ci uprawniaj膮ce nadanie statusu uchodzcy nie zachodz膮, to s膮d mo偶e przed艂u偶y膰 czas pobytu cudzoziemca w areszcie do chwili wydania ostatecznej decyzji o odmowie nadania statusu uchodzcy i do czasu, gdy decyzja o wydaleniu zostanie wykonana124. Natomiast je偶eli po uprzednim otrzymaniu decyzji o odmowie nadania statusu uchodzcy cudzoziemiec z艂o偶y ponowny wniosek, to decyzja o wydaleniu nie ulega wstrzymaniu, a nadto decyzja taka oraz zobowi膮zanie do opuszczenia terytorium RP mog膮 zosta膰 wydane. Szef Urz臋du ds. Cudzoziemc贸w mo偶e jednak, na wniosek cudzoziemca, wstrzyma膰 wykonanie decyzji o wydaleniu do dnia dor臋czenia ostatecznej decyzji w sprawie o nadanie statusu uchodzcy. Wniosek o wstrzymanie wykonania decyzji o wydaleniu powinien zosta膰 z艂o偶ony za po艣rednictwem organu przyjmuj膮cego, razem z wnioskiem o nadanie statusu uchodzcy. Je艣li jednak decyzja o wydaleniu zosta艂a wydana po ponownym z艂o偶eniu wniosku o udzielenie statusu uchodzcy, to wniosek o wstrzymanie decyzji sk艂ada si臋 bezpo艣rednio do Szefa Urz臋du125. Szef Urz臋du wstrzymuje wykonanie decyzji o wydaleniu je艣li przemawia za tym s艂uszny interes strony (co powinno by膰 uzasadnione we wniosku), je艣li nie jest to sprzeczne z interesem spo艂ecznym oraz je艣li z艂o偶enie ponownego wniosku o nadanie statusu uchodzcy nie nast膮pi艂o w celu op贸znienia wydania lub wykonania decyzji o wydaleniu126. Decyzja w sprawie wstrzymania wykonania decyzji o wydaleniu powinna zosta膰 wydana w ci膮gu 5 dni od dnia otrzymania wniosku przez Szefa Urz臋du. Strona niezadowolona z rozstrzygni臋cia r贸wnie偶 ma 5 dni (od dnia dor臋czenia decyzji) na zwr贸cenie si臋 do Szefa Urz臋du z pro艣b膮 o ponowne rozpatrzenie wniosku127. Decyzja o wstrzymaniu wykonania decyzji o wydaleniu wygasa z mocy ustawy w dniu, w kt贸rym dor臋czono cudzoziemcowi ostateczn膮 decyzj臋 w sprawie o udzielenie 123 M. Chmaj, Wolno艣ci i prawa& s. 102. 124 Ibidem, s. 103. 125 http://www.udsc.gov.pl (05.06.2010 r.). 126 Ibidem, (05.06.2010 r.). 127 Art. 33 ust. 7 i 8 ustawy o udz. ochr. 39 statusu uchodzcy. Ponadto Szef Urz臋du ma uprawnienie do uchylenia lub zmiany decyzji w dowolnym czasie, je偶eli okoliczno艣ci maj膮ce wp艂yw na wydanie decyzji uleg艂y zmianie128. 4.1.3. Tryby post臋powania. Przes艂uchania Wnioski o nadanie statusu uchodzcy rozpatruje Szef Urz臋du ds. Cudzoziemc贸w. Post臋powanie w tych sprawach mo偶e zako艅czy膰 si臋 w trojaki spos贸b: umorzeniem, wydaniem decyzji odmownej w trybie przyspieszonym oraz wydaniem decyzji w rozszerzonej procedurze statusowej. Umorzenie post臋powania nast臋puje, je艣li organ prowadz膮cy uzna wniosek za niedopuszczalny. Przes艂anki niedopuszczalno艣ci wniosku podaje art. 40 ustawy o udz. ochr. i s膮 to: przyznanie statusu uchodzcy w innym pa艅stwie, z艂o偶enie ponownego wniosku opartego na tych samych podstawach gdy cudzoziemiec otrzyma艂 uprzednio decyzj臋 odmown膮, oraz z艂o偶enie wniosku przez osob臋, w imieniu kt贸rej jako wnioskodawca wyst臋puje ju偶 ma艂偶onek (chyba, 偶e zachodz膮 okoliczno艣ci dotycz膮ce tej osoby i uzasadniaj膮ce taki wniosek). Natomiast art. 42 stanowi, 偶e organ prowadz膮cy umarza post臋powanie r贸wnie偶 wtedy, gdy cudzoziemiec z艂o偶y o艣wiadczenie, 偶e cofa wniosek o nadanie statusu uchodzcy, gdy bez usprawiedliwienia opu艣ci o艣rodek na d艂u偶ej ni偶 7 dni, lub bez zgody Szefa Urz臋du ds. Cudzoziemc贸w opu艣ci miejscowo艣膰, w kt贸rej nakazano mu przebywa膰, gdy wyjedzie z terytorium RP oraz gdy nie stawi si臋 na przes艂uchanie (chyba, 偶e w terminie 7 dni od daty przes艂uchania wyka偶e, i偶 nie ponosi odpowiedzialno艣ci za okoliczno艣ci, kt贸re uniemo偶liwi艂y mu dope艂nienie obowi膮zku). Jednak偶e w tych przypadkach cudzoziemiec mo偶e, w ci膮gu 2 lat, wyst膮pi膰 z wnioskiem o wznowienie procedury, a czynno艣ci podj臋te w post臋powaniu umorzonym pozostaj膮 w mocy. Zastosowanie procedury przyspieszonej w sprawie o nadanie statusu uchodzcy jest w polskim ustawodawstwie dopuszczalne tylko w przypadku bezzasadno艣ci wniosku129. Zakwalifikowanie wniosku jako bezzasadny stawia cudzoziemca w trudniejszej sytuacji, gdy偶 w rzeczywisto艣ci post臋powanie przyspieszone ma na celu szybkie i sprawne odrzucenie wniosku130. Cudzoziemiec, kt贸rego wniosek jest rozpatrywany w trybie przyspieszonym dysponuje takimi samymi prawami, jak osoba, kt贸rej sprawa toczy si臋 zwyk艂ym trybem. 128 http://www.udsc.gov.pl (05.06.2010 r.). 129 Kryteria uznania wniosku za bezzasadny zosta艂y ju偶 om贸wione w rozdziale 2. 130 B. Miko艂ajczyk, Osoby ubiegaj膮ce si臋& s. 162. 40 R贸wnie偶 mo偶e sk艂ada膰 zeznania i przedstawia膰 dowody potwierdzaj膮ce zasadno艣膰 jego obawy przed prze艣ladowaniami. Jest wi臋c wzywany na kr贸tki wywiad, podczas kt贸rego jest pytany o przyczyny wyjazdu z kraju i przybycia do Polski, o rodzin臋, sytuacj臋 ekonomiczn膮 itp.131. Jednak偶e je偶eli osoba sk艂adaj膮ca wniosek poda艂a inne przyczyny ni偶 prze艣ladowania z powodu rasy, religii, narodowo艣ci, przekona艅 politycznych lub przynale偶no艣ci do okre艣lonej grupy spo艂ecznej (np. przyczyny ekonomiczne), albo nie poda艂a 偶adnych okoliczno艣ci uprawdopodobniaj膮cych jej obaw臋 przed prze艣ladowaniami i nie jest ma艂oletnim bez opieki, to nie przeprowadza si臋 przes艂uchania132. Jak wida膰 procedura przyspieszona nie zaniedbuje kwestii merytorycznego rozpatrzenia sprawy, chyba 偶e uniemo偶liwia to sam wnioskodawca, np. nie stawiaj膮c si臋 na wezwanie, nie informuj膮c o zmianie miejsca zamieszkania itp. W rozszerzonej procedurze statusowej przes艂uchanie wnioskodawcy trwa znacznie d艂u偶ej. W tym przypadku r贸wnie偶 jest pytany o kwestie zasadnicze, jednak p贸zniej zadaje si臋 pytania bardziej szczeg贸艂owe, np. o to, czy by艂 szykanowany lub torturowany, czy przebywa艂 w areszcie, jakie warunki tam panowa艂y itd. Nast臋pnie urz臋dnik powinien przej艣膰 do pyta艅 z pozoru niezwi膮zanych ze spraw膮 i dowiedzie膰 si臋 np. jaka jest zabudowa miasta, z kt贸rego pochodzi cudzoziemiec, jakie s膮 jego tradycje rodzinne, zwyczaje narodowe itp. Pytania te maj膮 na celu ustalenie wiarygodno艣ci wnioskodawcy133. Warto nadmieni膰, 偶e w obu procedurach przes艂uchanie odbywa si臋 bez obecno艣ci osoby, w imieniu kt贸rej wnioskodawca wyst臋puje, o ile organ prowadz膮cy post臋powanie nie uzna, 偶e jej obecno艣膰 jest konieczna dla wyja艣nienia sprawy. Osoby przeprowadzaj膮ce wywiad musza by膰 zaznajomione z sytuacj膮 w kraju pochodzenia cudzoziemca, z jego tradycj膮 i kultur膮, poniewa偶 w oparciu o te wiedz臋 weryfikuj膮 zeznania i sprawdzaj膮 wiarygodno艣膰 wnioskodawcy134. Wywiadu nie trzeba przeprowadza膰, gdy wydanie decyzji jest mo偶liwe na podstawie zebranego materia艂u dowodowego, oraz gdy wnioskodawca nie jest w stanie uczestniczy膰 w przes艂uchaniu ze wzgl臋du na sw贸j stan zdrowia zar贸wno fizycznego, jak i psychicznego135. Przes艂uchanie powinno si臋 odbywa膰 bez obecno艣ci osoby, w imieniu kt贸rej wnioskodawca wyst臋puje, chyba 偶e organ prowadz膮cy uzna jej obecno艣膰 za konieczn膮 dla 131 J. Hryniewicz, Uchodzcy w Polsce teoria a rzeczywisto艣膰, Toru艅 2005, s. 46. 132 http://www.udsc.gov.pl (05.06.2010 r.). 133 J. Hryniewicz, Uchodzcy w Polsce& s. 49. 134 Ibidem. 135 Art. 43 ust. 2 ustawy o udz. ochr. 41 wyja艣nienia okoliczno艣ci sprawy. Mo偶e natomiast uczestniczy膰 w nim pe艂nomocnik, kt贸ry ma prawo reprezentowa膰 cudzoziemca, a kt贸rym mo偶e by膰 ka偶da osoba doros艂a. Pe艂nomocnik ma ponadto uprawnienia do sk艂adania pism w imieniu mocodawcy, przegl膮dania akta sprawy, sprawdzania zapisu protoko艂u136. Po uko艅czeniu wywiadu cudzoziemiec powinien zapozna膰 si臋 z protoko艂em i z艂o偶y膰 pod nim podpis. Mo偶e tego odm贸wi膰, je艣li nie zgadza si臋 z jego tre艣ci膮. Jak wida膰, ustawa o udz. ochr. nie przewiduje mo偶liwo艣ci zawieszenia post臋powania w sprawie nadania statusu uchodzcy, co jest kolejnym wyj膮tkiem od postanowie艅 kodeksu post臋powania administracyjnego. Post臋powanie to nie mo偶e si臋 r贸wnie偶 zako艅czy膰 zawarciem ugody. 4.1.4. Wydanie decyzji i mo偶liwo艣膰 jej wzruszenia Osoba, kt贸ra przeprowadza艂a z wnioskodawc膮 wywiad wydaje tak偶e orzeczenie w sprawie nadania mu statusu uchodzcy. Pisze ona projekt, kt贸ry jest przekazywany naczelnikom i dyrektorom poszczeg贸lnych wydzia艂贸w, kt贸rzy go weryfikuj膮. Nast臋pnie projekt trafia do Szefa Urz臋du ds. Cudzoziemc贸w, kt贸ry ma prawo go zakwestionowa膰. W贸wczas urz臋dnik musi go poprawi膰 opieraj膮c si臋 na przeprowadzonych wywiadach uzupe艂niaj膮cych. Je偶eli organ prowadz膮cy post臋powanie zamierza nada膰 status uchodzcy wnioskodawcy lub osobie, w imieniu kt贸rej wnioskodawca wyst臋puje, musi upewni膰 si臋, czy nie zachodz膮 okoliczno艣ci obliguj膮ce go do odmowy nadania tego statusu. W tym celu zwraca si臋 do Szefa Agencji Bezpiecze艅stwa Wewn臋trznego oraz w razie potrzeby do innych organ贸w o udzielenie informacji dotycz膮cych tych okoliczno艣ci. Zar贸wno Szef ABW, jak i inne organy, powinny udzieli膰 niezb臋dnych informacji w terminie 30 dni od dnia otrzymania wniosku, natomiast w przypadkach szczeg贸lnie uzasadnionych w terminie do 3 miesi臋cy137. Co do zasady w decyzji o nadaniu statusu uchodzcy orzeka si臋 r贸wnie偶 o udzieleniu tego statusu osobie, w imieniu kt贸rej wnioskodawca wyst臋puje. Jednak je偶eli ta osoba korzysta z ochrony lub pomocy organ贸w lub agencji Narod贸w Zjednoczonych innych ni偶 Wysoki Komisarz Narod贸w Zjednoczonych do Spraw Uchodzc贸w, jest uwa偶ana przez organy w艂adzy Rzeczypospolitej Polskiej za osob臋 posiadaj膮c膮 prawa i obowi膮zki z tytu艂u obywatelstwa polskiego, lub istnieje powa偶na podstawa aby s膮dzi膰, 偶e dopu艣ci艂a si臋 zbrodni 136 J. Hryniewicz, Uchodzcy w Polsce& s. 50. 137 Art. 45 ustawy o udz. ochr. 42 wojennych, zbrodni przeciwko ludzko艣ci, dzia艂a艅 sprzecznych z celami i zasadami Narod贸w Zjednoczonych itp. (art. 19 ust. 1 p. 2 4 ustawy o udz. ochr.), to status uchodzcy nadaje si臋 tylko wnioskodawcy. Warto nadmieni膰, 偶e mo偶liwa jest r贸wnie偶 odwrotna sytuacja, kiedy to status uchodzcy przyznaje si臋 tylko osobie, w imieniu kt贸rej wnioskodawca wyst臋puje, za艣 wnioskodawcy nie138. Decyzja w sprawie udzielenia lub odmowy udzielenia statusu uchodzcy jest zatwierdzana przez Szefa Urz臋du ds. Cudzoziemc贸w139. W przypadku decyzji odmownej orzeka si臋 o udzieleniu cudzoziemcowi ochrony uzupe艂niaj膮cej, lub je艣li nie zachodz膮 okoliczno艣ci uzasadniaj膮ce przyznanie ochrony uzupe艂niaj膮cej zgody na pobyt tolerowany140. Ochrony uzupe艂niaj膮cej udziela si臋, gdy cudzoziemiec nie spe艂nia kryteri贸w wymaganych do uznania za uchodzc臋, ale jednocze艣nie, z powodu zagro偶enia orzeczeniem lub wykonaniem kary 艣mierci, torturami, poni偶aj膮cym traktowaniem, albo nara偶eniem na niebezpiecze艅stwo jego 偶ycia lub zdrowia, nie mo偶e powr贸ci膰 na terytorium kraju pochodzenia. Cudzoziemcy obj臋ci ochron膮 uzupe艂niaj膮c膮 posiadaj膮 takie same prawa, jak uznani uchodzcy141. Prawa te zostan膮 om贸wione w kolejnym rozdziale. Natomiast udzielenie zgody na pobyt tolerowany gwarantuje cudzoziemcowi posiadanie takich samych praw, jak w przypadku przyznania zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony. S膮 to m.in. dost臋p do rynku pracy, edukacji, s艂u偶by zdrowia, oraz prawo do podr贸偶owania po terenie UE bez wiz (do 3 miesi臋cy)142. Ponadto cudzoziemcowi przys艂uguje karta pobytu o rocznym terminie wa偶no艣ci, a organy administracji nie mog膮 wyda膰 wzgl臋dem niego decyzji o wydaleniu, ani decyzji o nakazie opuszczenia terytorium RP143. W rozszerzonej procedurze statusowej decyzja powinna zosta膰 wydana w ci膮gu 6 miesi臋cy od dnia z艂o偶enia wniosku144. Jest to wiec kolejna r贸偶nica wzgl臋dem post臋powania administracyjnego og贸lnego, w kt贸rym sprawy wymagaj膮ce przeprowadzenia przes艂uchania powinny by膰 za艂atwiane w ci膮gu miesi膮ca, za艣 sprawy szczeg贸lnie skomplikowane w ci膮gu 2 miesi臋cy. Odwo艂anie od decyzji Szefa Urz臋du mo偶na wnie艣膰 do Rady ds. Uchodzc贸w. Je偶eli rozpatruj膮c je Rada stwierdzi, 偶e wnioskodawca lub osoba, w imieniu kt贸rej wyst臋puje, nie mog膮 wr贸ci膰 do kraju pochodzenia ze wzgl臋du na rzeczywiste ryzyko doznania powa偶nej krzywdy, a nie zachodz膮 okoliczno艣ci uzasadniaj膮ce nadanie im statusu uchodzcy, mo偶e 138 Art. 46 i 47 ustawy o udz. ochr. 139 J. Hryniewicz, Uchodzcy w Polsce& s. 50. 140 Art. 48 ust. 1 ustawy o udz. ochr. 141 A. Grzyma艂a - Kaz艂owska, R. Stefa艅ska, Uchodzcy w Polsce, [w:] Infos. Zagadnienia spo艂eczno-gospodarcze, Biuro Analiz Sejmowych, nr 19(43), 23.10.2008 r. 142 Ibidem. 143 M. Chmaj, Wolno艣ci i prawa& s. 111. 144 Art. 35 ust. 1 ustawy o uch. ochr. 43 orzec o udzieleniu ochrony uzupe艂niaj膮cej145. Natomiast w przypadku rozpatrywania sprawy w trybie przyspieszonym organ prowadz膮cy post臋powanie ma 30 dni na wydanie decyzji o odmowie nadania statusu uchodzcy. W decyzji tej powinno by膰 zaznaczone, i偶 wniosek by艂 rozpatrywany jako oczywi艣cie bezzasadny146. Odwo艂anie r贸wnie偶 wnosi si臋 do Rady ds. Uchodzc贸w - w terminie 5 dni od dnia dor臋czenia decyzji. Rozpoznanie nast臋puje w pierwszej kolejno艣ci w sk艂adzie jednoosobowym147. Je艣li udzielenie ochrony uzupe艂niaj膮cej lub zgody na pobyt tolerowany nie jest uzasadnione, w decyzji o odmowie nadania statusu uchodzcy orzeka si臋 r贸wnie偶 o wydaleniu wnioskodawcy i osoby, w imieniu kt贸rej wyst臋puje. Cudzoziemiec jest zobowi膮zany do opuszczenia terytorium RP w ci膮gu 30 dni od dnia dor臋czenia ostatecznej decyzji. Jednak przed up艂ywem terminu mo偶e on powiadomi膰 pisemnie Szefa Urz臋du ds. Cudzoziemc贸w o zamiarze dobrowolnego opuszczenia granic Polski. Wtedy jego pobyt w kraju zostaje przed艂u偶ony do dnia wyjazdu zorganizowanego przez Szefa Urz臋du148. 4.2. Post臋powanie wobec szczeg贸lnych grup wnioskodawc贸w Ustawa o udzielaniu cudzoziemcom ochrony przewiduje r贸wnie偶 dwa typy post臋powa艅 prowadzonych w szczeg贸lny spos贸b ze wzgl臋du na specyficzne cechy wnioskodawc贸w. Post臋powania te dotycz膮 ma艂oletnich bez opieki oraz os贸b niepe艂nosprawnych lub poddanych przemocy. 4.2.1. Ma艂oletni bez opieki Pod szczeg贸ln膮 ochron膮 ze strony pa艅stwa polskiego znajduj膮 si臋 ma艂oletni bez opieki, czyli cudzoziemcy, kt贸rzy nie uko艅czyli 18 roku 偶ycia i przebywaj膮 na terytorium RP bez opiekuna ustawowego. Organ przyjmuj膮cy wniosek o nadanie statusu uchodzcy jest obowi膮zany wyst膮pi膰 do s膮du opieku艅czego o ustanowienie kuratora. W艂a艣ciwo艣膰 s膮du ustala si臋 na podstawie miejsca pobytu ma艂oletniego149. Zadaniem kuratora jest reprezentowanie ma艂oletniego w post臋powaniu w sprawie nadania statusu uchodzcy, poprzez uczestniczenie we wszystkich 145 Art. 53 ust. 3 ustawy o uch. ochr. 146 Art. 34 ust. 2 p. 2 i 3 ustawy o udz. ochr. 147 http://www.udsc.gov.pl (05.06.2010 r.). 148 Ibidem (05.06.2010 r.). 149 http://www.udsc.gov.pl (05.06.2010 r.). 44 czynno艣ciach podejmowanych przy udziale ma艂oletniego. Ponadto organ przyjmuj膮cy wniosek doprowadza osob臋 nieletni膮 do plac贸wki opieku艅czo-wychowawczej lub do niespokrewnionej z ni膮, zawodowej rodziny zast臋pczej. Przebywa tam ona do czasu wydania orzeczenia przez s膮d opieku艅czy, a koszty pobytu s膮 pokrywane z bud偶etu pa艅stwa150. Zgodnie z art. 61 ust. 3 ustawy o udz. ochr. Szef Urz臋du ds. Cudzoziemc贸w powinien postara膰 si臋 o odnalezienie rodziny ma艂oletniego bez opieki, dbaj膮c przy tym aby organy lub instytucje publiczne kraju pochodzenia nie uzyska艂y informacji o tocz膮cym si臋 post臋powaniu w sprawie nadania statusu uchodzcy. Ponadto, na czas trwania post臋powania, Szef Urz臋du wyznacza spo艣r贸d pracownik贸w urz臋du osob臋, kt贸ra ma sprawowa膰 faktyczna opiek臋 nad dzieckiem. Do jej zada艅 nale偶y sprawowanie pieczy nad osob膮 i jej maj膮tkiem, a w szczeg贸lno艣ci: czuwanie nad zapewnieniem odpowiednich warunk贸w mieszkaniowych, dost臋pu do nauki i opieki medycznej; wsp贸艂dzia艂anie w organizowaniu wolnego czasu; udzielanie pomocy w kontaktowaniu si臋 z krajowymi i mi臋dzynarodowymi organizacjami, do kt贸rych zada艅 statutowych nale偶膮 sprawy ma艂oletnich lub uchodzc贸w151. Opiekunem faktycznym ma艂oletniego mo偶e zosta膰 jedynie osoba posiadaj膮ca kwalifikacje pracownika socjalnego okre艣lone w ustawie z dn. 12 marca 2004 r. o pomocy spo艂ecznej. Zawiadomienie o terminie i miejscu przes艂uchania jest dor臋czane kuratorowi najp贸zniej na 7 dni przed przes艂uchaniem. Kurator powinien w tym czasie poinformowa膰 ma艂oletniego o tym, jakie znaczenie ma przes艂uchanie, jak powinien si臋 do niego przygotowa膰, oraz jakie mog膮 by膰 jego skutki. Z kolei Szef Urz臋du poucza ma艂oletniego o okoliczno艣ciach zar贸wno faktycznych, jak i prawnych kt贸re mog膮 mie膰 wp艂yw na wynik post臋powania. Przes艂uchanie odbywa si臋 w j臋zyku zrozumia艂ym dla ma艂oletniego bez opieki, w spos贸b dostosowany do jego wieku, stopnia dojrza艂o艣ci i rozwoju umys艂owego, z uwzgl臋dnieniem okoliczno艣ci, 偶e mo偶e mie膰 on ograniczon膮 wiedz臋 o faktycznej sytuacji w kraju pochodzenia152. Ma艂oletni ma prawo wskaza膰 osob臋 doros艂膮, w obecno艣ci kt贸rej chce sk艂ada膰 zeznania. Je艣li nie utrudni to post臋powania, osoba ta uczestniczy w przes艂uchaniu. Poza ni膮 obecny jest tak偶e kurator maj膮cy uprawnienie do zadawania pyta艅 i zg艂aszania uwag, oraz pedagog lub psycholog, kt贸rego zadaniem jest sporz膮dzenie opinii na temat stanu psychofizycznego ma艂oletniego153. 150 Art. 62 i 63 ustawy o udz. ochr. 151 M. Chmaj, Wolno艣ci i prawa& s. 101. 152 Art. 65 ust. 3 ustawy o udz, ochr. 153 http://www.udsc.gov.pl (05.06.2010 r.). 45 W przypadku wydania decyzji o odmowie nadania statusu uchodzcy, ma艂oletni pozostaje w plac贸wce opieku艅czo-wychowawczej do czasu, gdy zostanie przekazany organom lub organizacjom kraju pochodzenia zajmuj膮cym si臋 sprawami nieletnich154. 4.2.2. Osoby, kt贸re by艂y poddane przemocy lub s膮 niepe艂nosprawne Istniej膮 przypadki, gdy osoba staraj膮ca si臋 o udzielenie statusu uchodzcy informuje organ prowadz膮cy post臋powanie o tym, 偶e jest niepe艂nosprawna lub zosta艂a poddana przemocy. W takich sytuacjach, jak r贸wnie偶 wtedy, gdy stan psychofizyczny wnioskodawcy stwarza domniemanie, 偶e by艂 on ofiar膮 przemocy, Szef Urz臋du jest zobowi膮zany do zapewnienia przeprowadzenia odpowiednich bada艅 psychologicznych i lekarskich. Badania takie maj膮 potwierdzi膰 wy偶ej wymienione okoliczno艣ci, lub im zaprzeczy膰155. W razie potwierdzenia tych okoliczno艣ci, czynno艣ci w post臋powaniu w sprawie nadania statusu uchodzcy s膮 wykonywane w warunkach zapewniaj膮cych cudzoziemcowi swobod臋 wypowiedzi, w spos贸b szczeg贸lnie taktowny i dostosowany do jego stanu psychofizycznego156, w terminie, kt贸ry nie koliduje z datami korzystania przez cudzoziemca ze 艣wiadcze艅 zdrowotnych i uwzgl臋dnia jego stan psychiczny i fizyczny. W przes艂uchaniach musi uczestniczy膰 psycholog lub lekarz157. Je艣li stan zdrowia wnioskodawcy nie pozwala mu stawi膰 si臋 na przes艂uchanie, to mo偶e by膰 ono przeprowadzone w miejscu jego pobytu. Ponadto cudzoziemiec ma prawo wskaza膰 p艂e膰 osoby, kt贸ra b臋dzie dokonywa膰 czynno艣ci w post臋powaniu oraz czynno艣ci zwi膮zanych z udzielaniem pomocy w o艣rodku, w kt贸rym wnioskodawca przebywa. 4.3. Gwarancje rzetelno艣ci post臋powania Post臋powanie w sprawie nadania statusu uchodzcy jest post臋powaniem administracyjnym, a wi臋c charakteryzuje si臋 pewn膮 doz膮 uznaniowo艣ci organu wydaj膮cego decyzj臋 oraz jego przewag膮 nad jednostk膮. Dlatego konieczne jest ustanowienie minimalnych standard贸w i zasad gwarantuj膮cych wnioskodawcy przeprowadzenie rzetelnego post臋powania. Komitet Wykonawczy UNHCR przyj膮艂 w pazdzierniku 1977 r. szereg zalece艅 154 M. Chmaj, Wolno艣ci i prawa& s. 101. 155 Ibidem, s. 102. 156 Art. 68 ust. 2 p. 1 ustawy o udz, ochr. 157 http://www.udsc.gov.pl (05.06.2010 r.). 46 dotycz膮cych tych gwarancji158. Do podstawowych zasad post臋powania w sprawie nadania statusu uchodzcy nale偶膮: mo偶liwo艣膰 pozostania na terytorium pa艅stwa schronienia w czasie trwania post臋powania, zasada niedyskryminacji oraz mo偶liwo艣膰 wzruszenia decyzji organu I instancji. Osoba, kt贸ra opu艣ci艂a sw贸j kraj pochodzenia uciekaj膮c przed prze艣ladowaniami i poszukuje ochrony mi臋dzynarodowej, oczekuje, 偶e b臋dzie mog艂a pozosta膰 na terytorium pa艅stwa schronienia przynajmniej w czasie trwania post臋powania w sprawie nadania statusu uchodzcy. Dlatego, jak uwa偶a Barbara Miko艂ajczyk, mo偶liwo艣膰 pozostawania na terytorium, lub cho膰by na granicy pa艅stwa goszcz膮cego, jest podstawow膮 gwarancj膮 rzetelno艣ci post臋powania159. W polskim porz膮dku prawnym gwarancj臋 t膮 zawiera art. 33 ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony. Stanowi on, 偶e wszcz臋cie post臋powania o nadanie statusu uchodzcy powoduje z mocy prawa wyga艣ni臋cie decyzji o zobowi膮zaniu do opuszczenia terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz wstrzymanie wykonania decyzji o wydaleniu do dnia dor臋czenia cudzoziemcowi ostatecznego rozstrzygni臋cia jego wniosku. Przepis ten mo偶na rozumie膰, jako zagwarantowanie cudzoziemcowi mo偶liwo艣ci przebywania na terytorium RP w trakcie post臋powania zar贸wno w I, jak i w II instancji. Post臋powanie to powinno by膰 zorganizowane w taki spos贸b, aby zapewni膰 wszystkim wnioskodawcom mo偶liwo艣膰 realizacji ich prawa do poszukiwania azylu w jednakowym stopniu. Dlatego nie mo偶na dopuszcza膰 do dyskryminacji cudzoziemc贸w przez organy w艂adzy pa艅stwowej ze wzgl臋du na: p艂e膰, ras臋, narodowo艣膰, przynale偶no艣膰 do okre艣lonej grupy spo艂ecznej, stan zdrowia, kolor sk贸ry, etniczne lub spo艂eczne pochodzenie, cechy genetyczne, j臋zyk, religi臋 lub przekonanie, opinie polityczne lub wszelkie inne, przynale偶no艣膰 do mniejszo艣ci narodowej, maj膮tek, urodzenie, niepe艂nosprawno艣膰, wiek, orientacj臋 seksualn膮 lub kraj pochodzenia160. Gwarancja co najmniej dwuinstancyjno艣ci post臋powania jest zawarta w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w art. 78, kt贸ry stanowi, 偶e ka偶da ze stron ma prawo do zaskar偶enia orzecze艅 i decyzji wydanych w pierwszej instancji,. Gwarancja ta dotyczy zar贸wno obywateli polskich, jak i cudzoziemc贸w, a jej odzwierciedleniem w procedurze nadania statusu uchodzcy o czym ju偶 pisano - jest mo偶liwo艣膰 wniesienia odwo艂ania od decyzji Szefa Urz臋du ds. Cudzoziemc贸w do Rady ds. Uchodzc贸w. 158 Official Records of the General Assembly, Thirty Second Session, Supplement No. 12 (A/32/12/Add. 1) p. 53 (6) (e), za: A. Florczak, Uchodzcy w Polsce& s. 186. 159 B. Miko艂ajczyk, Osoby ubiegaj膮ce si臋& s. 171. 160 Ibidem, s. 177. 47 W zaleceniach Komitetu Wykonawczego UNHCR podaje si臋 r贸wnie偶 wymogi dotycz膮ce organu prowadz膮cego post臋powanie. Przede wszystkim urz臋dnik przyjmuj膮cy na granicy wniosek o nadanie statusu uchodzcy powinien dysponowa膰 jasnymi i wyraznymi instrukcjami, co do sposob贸w post臋powania w takiej sytuacji. Ponadto, z uwagi na nierzadko skomplikowany charakter spraw uchodzczych, konieczne jest zapewnienie prowadzenia post臋powania przez kompetentnych urz臋dnik贸w. Dlatego powinien istnie膰 jeden, precyzyjnie okre艣lony i niezale偶ny organ, zajmuj膮cy si臋 sprawami uchodzc贸w. W Polsce s膮 to: Szef Urz臋du ds. Cudzoziemc贸w w I instancji i Rada ds. Uchodzc贸w w II. Pracownicy Urz臋du ds. Cudzoziemc贸w i cz艂onkowie Rady powinni mie膰 dost臋p do szerokiej, aktualnej i precyzyjnej bazy danych pochodz膮cych z r贸偶nych zr贸de艂, dotycz膮cych sytuacji zar贸wno w kraju pochodzenia wnioskodawcy, jak i w pa艅stwach tranzytowych161. Do wymaga艅 stawianych organom prowadz膮cym post臋powanie nale偶y ochrona danych cudzoziemca. Niedopuszczalne jest np. proszenie przedstawicielstwa dyplomatycznego czy te偶 konsularnego pa艅stwa pochodzenia o zweryfikowanie zezna艅 cudzoziemca sk艂adanych w zwi膮zku z ubieganiem si臋 przez niego o status uchodzcy162. Art. 9 ustawy o udz. ochr. zakazuje udost臋pniania organom i instytucjom publicznym kraju pochodzenia danych, na podstawie kt贸rych mo偶na ustali膰 przebieg post臋powania oraz informacji o udzieleniu lub odmowie udzielenia statusu uchodzcy, azylu, zgody na pobyt tolerowany lub ochrony uzupe艂niaj膮cej. Na mocy art. 39 danych tych mo偶na udziela膰 UNHCR i organizacjom dzia艂aj膮cym na rzecz uchodzc贸w, jednak tylko w celach okre艣lonych w art. 35 Konwencji Genewskiej163. Kolejna grupa gwarancji dotyczy praw przys艂uguj膮cych wnioskodawcy w post臋powaniu w sprawie nadania statusu uchodzcy. Mi臋dzy innymi cudzoziemiec powinien otrzyma膰 niezb臋dne wskaz贸wki dotycz膮ce procedury, mie膰 mo偶liwo艣膰 skorzystania z pomocy kompetentnego t艂umacza podczas dokonywania czynno艣ci w post臋powaniu, oraz zosta膰 poinformowany o uznaniu go za uchodzc臋 i otrzyma膰 dokumenty potwierdzaj膮ce jego status164. Prawa te zostan膮 szerzej om贸wione w dalszej cz臋艣ci rozdzia艂u. 161 Ibidem, s. 178. 162 Ibidem, s. 180. 163 Art. 35 KG: 1. Umawiaj膮ce sie Pa艅stwa zobowi膮zuj膮 sie do wsp贸艂pracy z Urz臋dem Wysokiego Komisarza Narod贸w Zjednoczonych do spraw Uchodzc贸w (& ) w pe艂nieniu jego funkcji, a w szczeg贸lno艣ci dla u艂atwienia jego obowi膮zku nadzorowania stosowania postanowie艅 niniejszej Konwencji. 2. Aby umo偶liwi膰 UNHCR (& ) przedstawianie sprawozda艅 w艂a艣ciwym organom Narod贸w Zjednoczonych, Umawiaj膮ce si臋 Pa艅stwa zobowi膮zuj膮 si臋 dostarcza膰 (& ) 偶膮dane informacje i dane statystyczne (& ). 164 A. Florczak, Uchodzcy w Polsce& s. 186. 48 4.4. Prawa i obowi膮zki wnioskodawcy Najwa偶niejszym prawem, jakim dysponuje osoba sk艂adaj膮ca wniosek o nadanie statusu uchodzcy, jest prawo do uzyskiwania od organ贸w w艂adzy publicznej informacji na temat swoich praw i obowi膮zk贸w, oraz na temat zasad i trybu post臋powania. W momencie sk艂adania wniosku organ przyjmuj膮cy wr臋cza wnioskodawcy pisemne pouczenie na ten temat, kt贸re jest sporz膮dzone w kilku wersjach j臋zykowych. Podobnie formularze wniosku s膮 spisane w kilku j臋zykach i zawieraj膮 informacje o tym, co wniosek powinien zawiera膰165. Jest to r贸wnocze艣nie realizacja prawa cudzoziemca do komunikowania si臋 z urz臋dnikami na ka偶dym etapie post臋powania w j臋zyku dla niego zrozumia艂ym. Nie musi to by膰 j臋zyk ojczysty. Wystarczy, je艣li wnioskodawca jest w stanie porozumiewa膰 si臋 w tym j臋zyku. Mo偶e r贸wnie偶 korzysta膰 z pomocy kompetentnego t艂umacza, zw艂aszcza w czasie przes艂uchania. Koszty zatrudnienia t艂umacza s膮 pokrywane z bud偶etu pa艅stwa. Ponadto wnioskodawcy przys艂uguje dost臋p do akt sprawy na ka偶dym etapie post臋powania, prawo ustosunkowania si臋 do zebranych dowod贸w i materia艂贸w przed wydaniem decyzji, prawo do otrzymania pisemnej informacji w j臋zyku zrozumia艂ym o wyniku post臋powania i przys艂uguj膮cych 艣rodkach odwo艂awczych, a w przypadku nadania statusu uchodzcy o zwi膮zanych z tym prawach i obowi膮zkach. W toku sprawy cudzoziemiec mo偶e r贸wnie偶 swobodnie kontaktowa膰 si臋 z przedstawicielami UNHCR i innych organizacji zajmuj膮cych si臋 sprawami uchodzc贸w oraz wyrazi膰 zgod臋 na udzielanie przedstawicielowi UNHCR informacji na temat przebiegu post臋powania, a tak偶e na umo偶liwienie mu przegl膮dania akt sprawy i robienia z nich notatek i odpis贸w166. Jak ju偶 pisano, wnioskodawca ma prawo do przebywania na terenie RP w czasie trwania procedury statusowej i przys艂uguje mu ochrona danych osobowych. Mo偶e r贸wnie偶 korzysta膰 z pomocy socjalnej i medycznej, a tak偶e z pomocy w dobrowolnym opuszczeniu granic pa艅stwa polskiego167. Ponadto w przypadku, gdy procedura statusowa trwa d艂u偶ej ni偶 6 miesi臋cy, cudzoziemiec i jego ma艂偶onek obj臋ty wnioskiem maj膮, za zgod膮 Szefa Urz臋du ds. Cudzoziemc贸w, prawo do podj臋cia pracy na terytorium RP168. Natomiast do obowi膮zk贸w wnioskodawcy nale偶y - w czasie sk艂adania wniosku - poddanie si臋 fotografowaniu i pobraniu linii papilarnych, badaniom lekarskim, zabiegom sanitarnym cia艂a i odzie偶y oraz kontroli osobistej i kontroli baga偶u, kt贸re s膮 przeprowadzane, 165 B. Miko艂ajczyk, Osoby ubiegaj膮ce si臋& s. 180. 166 http://www.udsc.gov.pl (05.06.2010 r.). 167 Ibidem, (05.06.2010 r.). 168 Art. 36 ust. 1 ustawy o udz. ochr. 49 aby wykluczy膰 mo偶liwo艣膰 pr贸by pope艂nienia przest臋pstwa, lub w celu ustalenia to偶samo艣ci. Ponadto sk艂adaj膮c wniosek cudzoziemiec jest obowi膮zany do podania organowi przyjmuj膮cemu informacji dotycz膮cych kraju pochodzenia, trasy przejazdu do granicy i miejsca jej przekroczenia, okoliczno艣ci dotycz膮cych ubiegania si臋 o nadanie statusu uchodzcy w innym pa艅stwie, wiz i zezwole艅 na pobyt w innych krajach, jak r贸wnie偶 danych osobowych cz艂onka rodziny przebywaj膮cego w jednym z pa艅stw cz艂onkowskich169. Z kolei w czasie trwania post臋powania wnioskodawca i osoba, w imieniu kt贸rej wyst臋puje maj膮 obowi膮zek: przedstawi膰 informacje niezb臋dne do ustalenia stanu faktycznego sprawy, a w szczeg贸lno艣ci dotycz膮ce wieku, pochodzenia, to偶samo艣ci, obywatelstwa, krewnych, kraju i miejsc poprzedniego pobytu, wcze艣niejszych wniosk贸w, trasy podr贸偶y oraz powod贸w z艂o偶enia wniosku; udost臋pni膰 posiadane dowody potwierdzaj膮ce okoliczno艣ci wskazane w uzasadnieniu wniosku; przekaza膰 do depozytu Szefowi Urz臋du sw贸j dokument podr贸偶y (& ), za po艣rednictwem organu przyjmuj膮cego wniosek; stawia膰 si臋 na wezwanie organu prowadz膮cego post臋powanie w celu przes艂uchania lub z艂o偶enia wyja艣nie艅; zawiadomi膰 o ka偶dej zmianie swojego miejsca pobytu (& ); przebywa膰 na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej do dnia dor臋czenia decyzji ostatecznej w sprawie o nadanie statusu uchodzcy170. Po oddaniu w depozyt dokumentu podr贸偶y, cudzoziemiec otrzymuje od organu przyjmuj膮cego wniosek tymczasowe za艣wiadczenie to偶samo艣ci. S膮 w nim zawarte takie dane, jak: imiona i nazwisko posiadacza, imiona jego rodzic贸w, data urodzenia b膮dz wiek oraz miejsce urodzenia, obywatelstwo, fotografia i podpis. Je艣li wniosek obejmuje r贸wnie偶 ma艂oletnie dzieci cudzoziemca, to w za艣wiadczeniu to偶samo艣ci umieszcza si臋 r贸wnie偶 ich imiona i nazwiska oraz daty urodzenia. Ponadto za艣wiadczenie zawiera r贸wnie偶 nazw臋 organu wydaj膮cego, dat臋 wydania i dat臋 wa偶no艣ci171. Pierwszy dokument jest wydawany z urz臋du i wa偶ny przez 30 dni. Po up艂ywie tego okresu nale偶y z艂o偶y膰 wniosek do Szefa Urz臋du ds. Cudzoziemc贸w o wydanie nowego za艣wiadczenia, kt贸re jest wa偶ne nie d艂u偶ej ni偶 6 miesi臋cy. Tymczasowe za艣wiadczenie to偶samo艣ci jest dokumentem potwierdzaj膮cym to偶samo艣膰 posiadacza i uprawniaj膮cym go do pobytu na terytorium RP172 w czasie trwania post臋powania. Cudzoziemiec jest wiec zobowi膮zany zwr贸ci膰 je po otrzymaniu ostatecznej decyzji w sprawie o nadanie statusu uchodzcy. 169 http://www.udsc.gov.pl (05.06.2010 r.). 170 Art. 37 ust. 1 ustawy o udz. ochr. 171 Art. 56 ust. 1 ustawy o udz. ochr. 172 Art. 55 ust. 6 ustawy o udz. ochr. 50 Za艂. 2. Wz贸r tymczasowego za艣wiadczenia to偶samo艣ci cudzoziemca (zr贸d艂o: http://www.abc.com.pl 17.05.2010 r.). 51 12000 10590 10 048 10000 8517 8079 liczba os贸b, kt贸re z艂o偶y艂y 7093 8000 6906 6860 wniosek o nadanie statusu uchodzcy 6000 4000 liczba os贸b, kt贸rym Szef Urz臋du ds. Cudzoziemc贸w nada艂 status uchodzcy 2000 423 305 312 219 186 116 131 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Tabela 1. Liczba os贸b, kt贸re w latach 2003 2009 z艂o偶y艂y wnioski o nadanie statusu uchodzcy w RP i kt贸rym nadano status uchodzcy w post臋powaniu w I instancji (opracowanie w艂asne na podstawie danych Urz臋du ds. Cudzoziemc贸w). 4222 4500 4000 3671 3201 3500 liczba os贸b, kt贸re z艂o偶y艂y do Rady ds. 3000 Uchodzc贸w odwo艂ania w sprawie nadania 2500 statusu uchodzcy 2000 1630 liczba os贸b, kt贸rym 1500 1095 Rada ds. Uchodzc贸w 968 nada艂a status uchodzcy 1000 206 500 62 64 10 23 7 2 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Tabela 2. Liczba os贸b, kt贸re w latach 2003 2009 z艂o偶y艂y odwo艂ania do Rady ds. Uchodzc贸w, i kt贸rym nadano status uchodzcy w post臋powaniu w II instancji (opracowanie w艂asne na podstawie danych Urz臋du ds. Cudzoziemc贸w). Zamieszczone powy偶ej wykresy dotycz膮 ilo艣ci os贸b, kt贸re w latach 2003 2009 a wi臋c w okresie obowi膮zywania ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony - uzyska艂y w Polsce status uchodzcy. Wnioski by艂y najcz臋艣ciej sk艂adane przez obywateli takich pa艅stw jak Rosja (znaczna wi臋kszo艣膰), Bia艂oru艣, Ukraina czy Pakistan. Jak wida膰, najwi臋cej decyzji pozytywnych wydano w 2006 r. (艂膮cznie 485), najmniej za艣 w 2009 (艂膮cznie 133). Liczba os贸b sk艂adaj膮cych wnioski o udzielenie statusu uchodzcy, pomimo okresowych waha艅, stale 52 ro艣nie. Jest to najprawdopodobniej spowodowane znaczn膮 popraw膮 sytuacji gospodarczej kraju (w stosunku do lat dziewi臋膰dziesi膮tych XX w.), oraz przyst膮pieniem Polski do Unii Europejskiej. Jednak prawdopodobie艅stwo otrzymania w RP statusu uchodzcy jest nik艂e, poniewa偶 tylko niewielki procent post臋powa艅 (zar贸wno w I, jak i w II instancji) ko艅czy si臋 pozytywnym rozpatrzeniem wniosku. 53 Rozdzia艂 5. PRAWA I OBOWIZKI CUDZOZIEMC脫W POSIADAJCYCH STATUS UCHODyCY Zgodno艣膰 post臋powania w sprawie nadania statusu uchodzcy z przepisami prawa mi臋dzynarodowego nie jest jedynym warunkiem gwarantuj膮cym uchodzcom ochron臋 na terytorium RP. Drugim z nich jest mo偶liwo艣膰 rozpocz臋cia w Polsce samodzielnego 偶ycia. Dlatego te偶 w 1994 r. uruchomiono pierwsze rz膮dowe inicjatywy integracyjne wcze艣niej uchodzcom pomaga艂y organizacje pozarz膮dowe, takie jak Helsi艅ska Fundacja Praw Cz艂owieka, Polska Akcja Humanitarna i Caritas Polska. Programy rz膮dowe by艂y finansowane przez UNHCR i polega艂y na wyp艂acaniu uchodzcom jednorazowych kwot na zagospodarowanie, kt贸re najcz臋艣ciej pokrywa艂y wydatki zwi膮zane z wyjazdem na Zach贸d. Dwa lata p贸zniej Ministerstwo Spraw Wewn臋trznych i Administracji uruchomi艂o Program Indywidualnej Adaptacji (PIA), kt贸ry mia艂 na celu wsparcie uznanych uchodzc贸w w procesie adaptowania si臋 do samodzielnego 偶ycia173. W ramach PIA uchodzcom przys艂ugiwa艂a jednorazowa pomoc na zagospodarowanie (200 300 z艂 na osob臋) oraz kwota 250 450 z艂 wyp艂acana co miesi膮c przez 15 miesi臋cy. Jednak PIA nie rozwi膮zywa艂 wszystkich problem贸w uchodzc贸w, poniewa偶 nie pomaga艂 ani w znalezieniu pracy, ani w wynaj臋ciu mieszkania. W 1997 r. PIA przesta艂 funkcjonowa膰, a w 1998 r. kwesti膮 integracji uchodzc贸w zaj臋艂o si臋 Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej. W 2000 r. przyj臋艂o ono rozporz膮dzenie o pomocy integracyjnej dla uchodzc贸w, na mocy kt贸rego pomocy uchodzcom udzielaj膮 powiatowe centra pomocy rodzinie realizuj膮c indywidualne programy integracyjne174. Indywidualne programy integracyjne zostan膮 dok艂adnie om贸wione w dalszej cz臋艣ci rozdzia艂u. 173 A. Siarkiewicz Pomoc socjalna& s. 184. 174 Ibidem, s. 177 188. 54 R贸wnie偶 na gruncie obecnie obowi膮zuj膮cej ustawy o udz. ochr. udzielenie cudzoziemcowi statusu uchodzcy wi膮偶e si臋 nie tylko z tym, 偶e zostaje on obj臋ty mi臋dzynarodow膮 ochron膮 ze strony Rzeczypospolitej Polskiej, ale r贸wnie偶 z przyznaniem mu na terytorium RP szeregu praw, oraz z na艂o偶eniem wi膮偶膮cych si臋 z nimi obowi膮zk贸w. Co do zasady cudzoziemcowi, kt贸ry posiada status uchodzcy lub korzysta z ochrony uzupe艂niaj膮cej, przys艂uguj膮 uprawnienia cudzoziemca, kt贸remu udzielono zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony175. Tak wi臋c uchodzcy maja prawo do podejmowania pracy na takich samych zasadach, jak obywatele polscy, czyli bez konieczno艣ci uzyskania specjalnego zezwolenia na prac臋, prawo do prowadzenia dzia艂alno艣ci gospodarczej r贸wnie偶 na zasadach r贸wnych z obowi膮zuj膮cymi obywateli RP, prawo do otrzymywania r贸偶nego rodzaju 艣wiadcze艅 z pomocy spo艂ecznej, prawo do posiadania ubezpieczenia zdrowotnego, prawo do nauki (tak偶e w szko艂ach wy偶szych), mo偶liwo艣膰 podr贸偶owania za granic臋176, jak r贸wnie偶 prawo do swobodnego poruszania si臋 po terytorium RP i do wyboru miejsca zamieszkania, je艣li posiadaj膮 艣rodki wystarczaj膮ce do samodzielnego utrzymania si臋177. Jednak ze wzgl臋du na sw贸j specyficzny status uchodzcy posiadaj膮 r贸wnie偶 pewne dodatkowe uprawnienia. Dlatego, podobnie jak to mia艂o miejsce w toku post臋powania, ochronie podlegaj膮 dane cudzoziemca, na podstawie kt贸rych mo偶na ustali膰, 偶e nadano mu status uchodzcy lub udzielono ochrony uzupe艂niaj膮cej. Informacje te nie mog膮 znalez膰 si臋 w posiadaniu w艂adz b膮dz instytucji publicznych kraju pochodzenia uchodzcy178. Cudzoziemcowi posiadaj膮cemu status uchodzcy przys艂uguje r贸wnie偶 ochrona przed wydaleniem z terytorium RP. Na mocy 89g ustawy o udz. ochr., bez uprzedniego pozbawienia statusu uchodzcy nie mo偶na wyda膰 ani decyzji o zobowi膮zaniu do opuszczenia terytorium RP, ani decyzji o wydaleniu. Jedyne okoliczno艣ci umo偶liwiaj膮ce wydalenie cudzoziemca poza granice pa艅stwa polskiego zapisano w Konwencji Genewskiej i dotycz膮 wzgl臋d贸w bezpiecze艅stwa pa艅stwowego i porz膮dku publicznego. Jednak偶e zgodnie z postanowieniami Konwencji polskie w艂adze powinny zapewni膰 uchodzcy odpowiedni czas do starania si臋 o legalne przyj臋cie w innym pa艅stwie179, dlatego decyzji o wydaleniu nie mo偶na nada膰 rygoru natychmiastowej wykonalno艣ci180. 175 Art. 89f ustawy o udz. ochr. 176 http://refugee.pl (16.05.2010 r.). 177 B. Miko艂ajczyk, Osoby ubiegaj膮ce si臋& s. 196. 178 http://www.udsc.gov.pl (16.05.2010 r.). 179 Art. 32 i 33 KG. 180 Art. 89h ust. 2 ustawy o udz. ochr. 55 Inne prawa przys艂uguj膮ce cudzoziemcom z tytu艂u posiadania statusu uchodzcy to prawo do otrzymania pomocy integracyjnej oraz do otrzymania karty pobytu i dokumentu podr贸偶y. 5.1. Pomoc w zakresie integracji Zgodnie z art. 89e ustawy o udz. ochr. cudzoziemcowi, kt贸ry posiada status uchodzcy lub korzysta z ochrony uzupe艂niaj膮cej, udziela si臋 pomocy w celu wspierania procesu jego integracji ze spo艂ecze艅stwem. Tryb i zasady udzielania tego rodzaju pomocy s膮 okre艣lone w rozdziale 5 ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy spo艂ecznej181. Program integracji ma na celu udzielenie cudzoziemcowi wsparcia w pocz膮tkowym okresie 偶ycia w Polsce, wskazanie mo偶liwo艣ci s艂u偶膮cych poprawie jego sytuacji, aktywizacj臋 do dzia艂a艅, kt贸re w konsekwencji przyczyni膮 si臋 do jego samodzielno艣ci ekonomicznej i pe艂nej integracji spo艂ecznej182. Pomoc ta jest udzielana przez starost臋 w艂a艣ciwego ze wzgl臋du na miejsce zamieszkania uchodzcy na okres do 12 miesi臋cy i obejmuje: 艣wiadczenia pieni臋偶ne, op艂acanie sk艂adek na ubezpieczenia zdrowotne, prac臋 socjaln膮, poradnictwo specjalistyczne (np. porady prawnika, psychologa), pomoc w kontaktach z r贸偶nego rodzaju instytucjami i organizacjami, oraz wszelkie inne dzia艂ania, kt贸rych celem jest podniesienie stopnia integracji cudzoziemca. Nale偶y jednak zaznaczy膰, 偶e wspomniane wy偶ej 艣wiadczenia pieni臋偶ne (w wysoko艣ci od 446 do 1175 z艂 miesi臋cznie na osob臋) nie mog膮 by膰 przeznaczone na dowolny cel. Z tych 艣rodk贸w cudzoziemiec ma pokry膰 wydatki na 偶ywno艣膰, odzie偶 i obuwie, 艣rodki higieniczne, op艂aty mieszkaniowe oraz wydatki na nauk臋 j臋zyka polskiego183. Tego rodzaju pomocy udziela si臋 jedynie na wniosek uchodzcy, chyba 偶e jest on ma艂oletnim bez opieki wtedy starosta zapewnia mu pomoc z urz臋du. Wniosek nale偶y z艂o偶y膰 do starosty za po艣rednictwem powiatowego centrum pomocy rodzinie w terminie 60 dni od dnia uzyskania statusu uchodzcy. Wniosek o udzielenie pomocy obejmuje ma艂偶onka i ma艂oletnie dzieci cudzoziemca, je艣li r贸wnie偶 przyznano im status uchodzcy. Warto w tym miejscu zaznaczy膰, 偶e pomoc nie przys艂uguje cudzoziemcowi, kt贸rego ma艂偶onkiem jest obywatel polski184. Przewidziana w ustawie pomoc dla uchodzc贸w jest realizowana przy pomocy indywidualnego programu integracji. Program ten jest uzgadniany z cudzoziemcem przez 181 Dz.U. 2004 Nr 64 poz. 593 z p贸zn. zm. 182 http://www.wcpr.pl (17.05.2010 r.). 183 Art. 92 ust. 1 ustawy o pomocy spo艂ecznej. 184 http://www.udsc.gov.pl (16.05.2010 r.). 56 powiatowe centrum pomocy rodzinie. Okre艣la si臋 w nim, na podstawie indywidualnej sytuacji uchodzcy i jego rodziny, wysoko艣膰 艣wiadcze艅 oraz ich rodzaj i form臋. W ramach tego programu powiatowe centrum pomocy rodzinie zobowi膮zuje si臋 do udzielania cudzoziemcowi informacji dotycz膮cej pomocy okre艣lonej w programie oraz warunkach jej wstrzymania lub odmowy udzielenia, do wsp贸艂dzia艂ania z cudzoziemcem oraz wspierania go w kontaktach ze 艣rodowiskiem lokalnym, (& ) do pomocy w uzyskaniu mo偶liwo艣ci zamieszkania, (& ) do prowadzenia z cudzoziemcem pracy socjalnej, do innych uzgodnionych z cudzoziemcem dzia艂a艅 wynikaj膮cych z indywidualnej sytuacji 偶yciowej cudzoziemca, oraz do wskazania pracownika, (& ) uzgadniaj膮cego z cudzoziemcem program oraz wspieraj膮cego cudzoziemca w okresie realizacji tego programu185. Z kolei do obowi膮zk贸w cudzoziemca wynikaj膮cych z indywidualnego programu integracji nale偶y: zameldowanie si臋 w miejscu zamieszkania i zarejestrowanie w powiatowym urz臋dzie pracy (oraz aktywne poszukiwanie pracy), uczestnictwo w kursach j臋zyka polskiego, kontaktowanie si臋 w wyznaczonym terminie z pracownikiem powiatowego centrum pomocy rodzinie realizuj膮cym program oraz przestrzeganie wszelkich innych zobowi膮za艅 zawartych w programie186. W zwi膮zku z tym, 偶e cudzoziemiec przebywaj膮cy w o艣rodku dla cudzoziemc贸w ubiegaj膮cych si臋 o nadanie statusu uchodzcy jest zobowi膮zany do opuszczenia tego o艣rodka po up艂ywie 2 miesi臋cy od dnia otrzymania ostatecznej decyzji w sprawie, powiatowe centrum pomocy rodzinie, wsp贸艂pracuj膮c z w艂a艣ciwym wojewod膮 i gmin膮, pomaga mu w znalezieniu mieszkania. Je艣li jest to mo偶liwe bierze si臋 pod uwag臋, jakie miejsce zamieszkania wybra艂, jednak cudzoziemiec, chc膮c korzysta膰 z indywidualnego programu integracyjnego, musi zamieszka膰 w miejscu wskazanym przez wojewod臋. Co wi臋cej, w ci膮gu 12 miesi臋cy nie mo偶e go samowolnie opu艣ci膰 i zmieni膰 miejsca zamieszkania, gdy偶 oznacza艂oby to jednoczesn膮 rezygnacj臋 z dalszego uczestnictwa w programie. Ustawa o pom. spo艂. przewiduje jednak szczeg贸lne okoliczno艣ci dopuszczaj膮ce zmian臋 miejsca zamieszkania uchodzcy przed up艂ywem roku. S膮 to: uzyskanie mieszkania lub podj臋cie pracy, kt贸remu towarzyszy mo偶liwo艣膰 zamieszkania na terenie innego powiatu, 艂膮czenie rodzin cudzoziemc贸w lub konieczno艣膰 zapewnienia specjalistycznej opieki medycznej187. Je艣li cudzoziemiec nie b臋dzie si臋 wywi膮zywa艂 ze swoich zobowi膮za艅, zawartych w programie mo偶liwe jest wstrzymanie udzielanej pomocy, zw艂aszcza w przypadku braku aktywnego udzia艂u w procesie swojej integracji, uporczywego i zawinionego niewykonywania 185 Art. 93 ust. 1 p. 1 ustawy o pom. spo艂. 186 Art. 93 ust. 1 p. 2 ustawy o pom. spo艂. 187 Art. 94 ust. 1 - 4 ustawy. o pom. spo艂. 57 zobowi膮za艅 przez cudzoziemca, wykorzystania pomocy niezgodnie z celem, w jakim zosta艂a udzielona, podania nieprawdziwych danych odno艣nie sytuacji 偶yciowej (& ). Udzielanie pomocy wstrzymuje si臋 r贸wnie偶 w贸wczas, gdy cudzoziemiec przebywa ponad 30 dni w zak艂adzie opieki zdrowotnej (& ) oraz gdy przeciwko cudzoziemcowi jest wszcz臋te post臋powanie karne (& )188. Pomoc jest przywracana po up艂ywie okre艣lonego terminu lub po ustaniu wymienionych przes艂anek, a wi臋c, w przypadku niewykonywania zobowi膮za艅 lub wykorzystywania pomocy do innych cel贸w ni偶 ustalone po up艂ywie 30 dni, w przypadku udzielania nieprawdziwych informacji do chwili wyja艣nienia okoliczno艣ci, w jakich tych informacji udzielono, w przypadku pobytu w zak艂adzie opiekli zdrowotnej do czasu jego opuszczenia, a w przypadku wszcz臋cia post臋powania karnego do momentu jego prawomocnego zako艅czenia. Jednak je艣li cudzoziemiec zosta艂 skazany za przest臋pstwo umy艣lne, je艣li po przywr贸ceniu pomocy nadal dopuszcza si臋 powy偶szych dzia艂a艅, lub je艣li pozbawiono go statusu uchodzcy, odmawia si臋 udzielania mu dalszej pomocy w ramach indywidualnego programu integracji189. 5.2. Dokument podr贸偶y przewidziany w Konwencji Genewskiej i karta pobytu Zgodnie z art. 89i ust. 1 ustawy o uch. ochr. cudzoziemcowi, kt贸remu nadaje si臋 status uchodzcy, wydaje si臋 dokument podr贸偶y przewidziany w Konwencji Genewskiej (art. 28) i kart臋 pobytu. Oba te dokumenty s膮 wydawane i wymieniane przez Szefa Urz臋du ds. Cudzoziemc贸w. Dokument podr贸偶y jest wa偶ny przez 2 lata od dnia jego wydania. Umieszcza si臋 w nim dane i informacje wymienione w za艂膮czniku do Konwencji Genewskiej. Dane te s膮 wymienione w za艂膮czonym poni偶ej wzorze dokumentu podr贸偶y. Co do zasady cudzoziemiec odbiera sw贸j dokument osobi艣cie i po sprawdzeniu, czy zawarte w nim dane s膮 zgodne ze stanem faktycznym potwierdza ten fakt w艂asnor臋cznym podpisem. Ma艂oletni, kt贸rzy uko艅czyli 13 lat i osoby ubezw艂asnowolnione r贸wnie偶 odbieraj膮 dokument osobi艣cie, jednak w obecno艣ci jednego z rodzic贸w lub opiekun贸w, natomiast w przypadku ma艂oletnich, kt贸rzy nie uko艅czyli 13 roku 偶ycia dokument wydawany jest rodzicom lub opiekunom190. Cudzoziemiec jest zobowi膮zany wymieni膰 dokument podr贸偶y z chwil膮 up艂ywu terminu jego wa偶no艣ci, w przypadku zmiany danych, kt贸re s膮 w nim zawarte, oraz 188 http://www.udsc.gov.pl (16.05.2010 r.). 189 Art. 95 ust. 1 - 4 ustawy o pom. spo艂. 190 Art. 89i 89ib ustawy o udz. ochr. 58 w przypadku uszkodzenia go w takim stopniu, 偶e utrudnione jest pos艂ugiwanie si臋 nim lub ustalenie to偶samo艣ci osoby191. 191 http://www.udsc.gov.pl (17.05.2010 r.). 59 Za艂. 3. Wz贸r dokumentu podr贸偶y (zr贸d艂o: http://www.abc.com.pl 17.05.2010 r.). Karta pobytu jest dokumentem potwierdzaj膮cym to偶samo艣膰 posiadacza i wraz z dokumentem podr贸偶y - uprawniaj膮cym go do przekraczania granic RP. Okres jej wa偶no艣ci trwa 3 lata od dnia wydania. Cudzoziemiec jest zobowi膮zany do wymienienia jej po up艂ywie terminu wa偶no艣ci192 oraz w nast臋puj膮cych przypadkach: zmiany danych, zmiany wygl膮du utrudniaj膮cej ustalenie to偶samo艣ci, uszkodzenia w stopniu utrudniaj膮cym pos艂ugiwanie si臋 nimi, utraty lub zniszczenia193. 192 Ibidem. 193 Art. 77 ustawy o cudzoziem. 60 Za艂. 4. Wz贸r karty pobytu (zr贸d艂o: Rozporz膮dzenie Ministra Spraw Wewn臋trznych i Administracji z dnia 12 sierpnia 2003 r. w sprawie wzor贸w karty pobytu i dokument贸w w sprawach cudzoziemc贸w, formularzy wniosk贸w o ich wydanie lub wymian臋 oraz fotografii do艂膮czanych do wniosku194). W razie zgubienia lub utraty karty pobytu b膮dz dokumentu podr贸偶y cudzoziemiec powinien poinformowa膰 o tym Szefa Urz臋du ds. Cudzoziemc贸w, kt贸ry wydaje nowy dokument. Je艣li zgubiony dokument zostanie znaleziony po wydaniu nowego, nale偶y zwr贸ci膰 go do Szefa Urz臋du. Wymiana lub wydanie nowego dokumentu podr贸偶y albo karty pobytu nast臋puje zawsze na wniosek cudzoziemca195. Karta pobytu i dokument podr贸偶y podlegaj膮 zwrotowi do Szefa Urz臋du niezw艂ocznie po otrzymaniu przez cudzoziemca decyzji o pozbawieniu statusu uchodzcy, lub do komendanta plac贸wki Stra偶y Granicznej je艣li podj臋to decyzj臋 o wydaleniu cudzoziemca zgodnie z przepisami Konwencji Genewskiej196. Integracja uchodzc贸w w Polsce napotyka na szereg problem贸w. Do najwa偶niejszych nale偶膮: problemy ze znalezieniem mieszkania o stosunkowo niskim czynszu, trudno艣ci ze znalezieniem pracy, nieznajomo艣膰 j臋zyka oraz problemy z dokonywaniem czynno艣ci w urz臋dach wynikaj膮ce m.in. z nieprzygotowania urz臋dnik贸w do pracy z cudzoziemcami. Co wi臋cej, jak do tej pory polskie ustawodawstwo nie definiuje terminu integracja, co stwarza 194 Dz.U. 2003 Nr 150 poz. 1461. 195 http://www.udsc.gov.pl (17.05.2010 r.). 196 Art. 89l ustawy o udz. ochr. 61 problemy w ustaleniu, komu pomoc integracyjna przys艂uguje, a komu nie. Z kolei brak funduszy i zbyt ma艂e do艣wiadczenie pracownik贸w powiatowych centr贸w pomocy rodzinie prowadzi do utrudnienia udzielania systematycznej pomocy uchodzcom197. Ponadto Polska jest cz臋sto traktowana jako kraj tranzytowy, gdy偶 w pa艅stwach Europy Zachodniej uchodzcy mog膮 liczy膰 na wy偶sze zasi艂ki i korzysta膰 z tanich mieszka艅. Co wi臋cej, zdaniem ekspert贸w programy integracyjne nie s膮 wystarczaj膮co zindywidualizowane i trwaj膮 zbyt kr贸tko. Jednak obecnie obowi膮zuj膮ce przepisy 艣cis艂ej wi膮偶膮 uchodzc贸w z Polsk膮, przede wszystkim dlatego, 偶e nie gwarantuj膮 im prawa do podejmowania pracy na terenie UE. Ponadto Europejski Zautomatyzowany System Identyfikacji Odcisk贸w Palc贸w w znacznym stopniu u艂atwia zawracanie do Polski uchodzc贸w, kt贸rzy nielegalnie przekroczyli nasz膮 zachodni膮 granic臋198. 197 A. Siarkiewicz Pomoc socjalna& s. 186. 198 A. Grzyma艂a - Kaz艂owska, R. Stefa艅ska, Uchodzcy w Polsce. 62 ZAKOCCZENIE Jak ju偶 kilkakrotnie wspomniano, polskie normy prawne dotycz膮ce ochrony uchodzc贸w bazuj膮 na przepisach mi臋dzynarodowych, przede wszystkim za艣 na dorobku ONZ w postaci Konwencji Genewskiej i Protoko艂u Nowojorskiego, oraz na prawodawstwie unijnym. Konwencja Genewska i Protok贸艂 Nowojorski zdaj膮 si臋 budzi膰 pewne w膮tpliwo艣ci co do aktualno艣ci ich unormowa艅, zw艂aszcza w zakresie powod贸w prze艣ladowa艅 wymienionych w definicji uchodzcy. Brak ten uzupe艂niaj膮 niejako dyrektywy unijne wprowadzaj膮c instytucj臋 ochrony uzupe艂niaj膮cej w stosunku do os贸b, kt贸re nie spe艂niaj膮 wymog贸w podanych w Konwencji Genewskiej. Ustawodawstwo polskie powiela to rozwi膮zanie, jednak偶e nie jest ono wystarczaj膮ce, gdy偶 osoby obj臋te ochron膮 uzupe艂niaj膮c膮 nie s膮 r贸wnouprawnione w stosunku do uchodzc贸w konwencyjnych, a wiec ich sytuacja 偶yciowa jest znacznie gorsza. Samo post臋powanie jest zorganizowane w spos贸b jasny i 艂atwy do zrozumienia. Jasno okre艣lone zosta艂y miejsca sk艂adania wniosku o nadanie statusu uchodzcy, organy prowadz膮ce post臋powanie, jego przebieg, uprawnienia i obowi膮zki ustawodawc贸w. Jednak w praktyce przepisy ustawy o udz. ochr. nie zawsze s膮 przestrzegane, zw艂aszcza w aspekcie czasu trwania post臋powania. Powinno si臋 ono zako艅czy膰 w ci膮gu 6 miesi臋cy (w I instancji). Tymczasem niejednokrotnie trwa latami. Sytuacja wnioskodawc贸w w czasie trwania post臋powania r贸wnie偶 pozostawia wiele do 偶yczenia. Co prawda maj膮 zagwarantowane mieszkanie w o艣rodkach dla os贸b ubiegaj膮cych si臋 o nadanie statusu uchodzcy, jednak nie maj膮 prawa do pracy. To zmusza ich do bezczynno艣ci i sprawia, 偶e niejednokrotnie popadaj膮 w depresj臋199. Je艣li uda im si臋 otrzyma膰 status uchodzcy, niemal偶e z dnia na dzie艅 musz膮 opu艣ci膰 o艣rodek, znalez膰 sobie prac臋 i mieszkanie. A to nie jest 艂atwe, poniewa偶 nie znaj膮 j臋zyka, nie wiedz膮 co, gdzie i jak maj膮 za艂atwi膰. Przeciwdzia艂a膰 temu maj膮 programy integracyjne, 199 M. O. Olszewska, Czecze艅skie b艂臋dne ko艂o, http://wyborcza.pl (22.12.2009 r.) 63 jednak ze wzgl臋du na brak funduszy na etaty dla wykwalifikowanych pracownik贸w ograniczaj膮 si臋 jedynie do wyp艂aty 艣rodk贸w pieni臋偶nych200. Dlatego przepisy dotycz膮ce program贸w integracyjnych koniecznie powinny zosta膰 zmienione tak, aby integracja rozpoczyna艂a si臋 ju偶 w o艣rodku dla cudzoziemc贸w i trwa艂a do czasu usamodzielnienia si臋 uchodzc贸w. Zmianie musi r贸wnie偶 ulec nastawienie Polak贸w do obcokrajowc贸w. Obywatele polscy powinni umo偶liwi膰 uchodzcom wynaj臋cie mieszkania i znalezienie pracy, i w ten spos贸b pom贸c im rozpocz膮膰 normalne 偶ycie na przyzwoitym poziomie. 200 M. Wojciechowski, Niedostateczna pomoc dla uchodzc贸w, http://wyborcza.pl (16.12.2009). 64 BIBLIOGRAFIA Literatura: Borawska K臋dzierska E., Str膮k K., Przestrze艅 Wolno艣ci, Bezpiecze艅stwa i Sprawiedliwo艣ci Unii Europejskiej. Polityka Wizowa, Azylowa i Imigracyjna, Warszawa 2009. Chmaj M., Wolno艣ci i prawa cz艂owieka w Konstytucji RP, Zakamycze 2006. Florczak A., Uchodzcy w Polsce. Mi臋dzy humanizmem a pragmatyzmem, Toru艅 2003. Hryniewicz J., Uchodzcy w Polsce teoria a rzeczywisto艣膰, Toru艅 2005. Miko艂ajczyk B., Osoby ubiegaj膮ce si臋 o status uchodzcy. Ich prawa i standardy traktowania, Katowice 2004. Ura E., Ura E., Prawo administracyjne, Warszawa 2004. Florczak A., Problem uchodzc贸w we wsp贸艂czesnym 艣wiecie, [w:] Prawa cz艂owieka a stosunki mi臋dzynarodowe, B. Bolechow, A. Florczak (red.), Toru艅 2006. Grzybowski M., Pa艅stwo prawa [w:] Wprowadzenie do nauki o pa艅stwie i polityce, B. Szmulik, M. 呕migrodzki (red.), Lublin 2003. Siarkiewicz A., Pomoc socjalna i integracyjna dla uchodzc贸w w Polsce, [w:] Ochrona uchodzc贸w. Dziesi膮ta rocznica przyst膮pienia Polski do Konwencji Genewskiej, G. Mioduszewska (red.), Warszawa 2002. Artyku艂y: Grzyma艂a Kaz艂owska A., Stefa艅ska R., Uchodzcy w Polsce, [w:] Infos. Zagadnienia spo艂eczno-gospodarcze, Biuro Analiz Sejmowych, nr 19(43), 23.10.2008 r. Olszewska M. O., Czecze艅skie b艂臋dne ko艂o, http://wyborcza.pl (22.12.2009 r.) Wojciechowski M., Niedostateczna pomoc dla uchodzc贸w, http://wyborcza.pl (16.12.2009). 65 Akty prawa: Powszechna Deklaracja Praw Cz艂owieka, sporz膮dzona w Pary偶u dnia 10 grudnia 1948 r. Konwencja o Ochronie Praw Cz艂owieka i Podstawowych Wolno艣ci, sporz膮dzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz.U. 1993 Nr 61 poz. 284). Konwencja dotycz膮ca statusu uchodzc贸w, sporz膮dzona w Genewie dnia 28 lipca 1951 r. (Dz. U. 1991 Nr 119, poz. 515). Europejskie Porozumienie w sprawie Zniesienia Wiz dla Uchodzc贸w, sporz膮dzone w Strasburgu dnia 20 kwietnia 1959 r. (Dz.U. 2005 Nr 225 poz. 1929). Mi臋dzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, sporz膮dzony w Nowym Jorku dnia 16 grudnia 1966 r. (Dz.U. 1977 Nr 38 poz. 167). Protok贸艂 dotycz膮cy statusu uchodzc贸w, sporz膮dzony w Nowym Jorku dnia 31 stycznia 1967 r. (Dz. U. 1991 Nr 119, poz. 517). Europejskie Porozumienie o Przekazywaniu Odpowiedzialno艣ci za Uchodzc贸w sporz膮dzone w Strasburgu dnia 16 pazdziernika 1980 r. (Dz.U. 2005 Nr 225 poz. 1931). Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997 Nr 78 poz. 483). Dyrektywa Rady 2003/9/WE z dnia 27 stycznia 2003 r. w sprawie minimalnych norm dotycz膮cych przyjmowania os贸b ubiegaj膮cych si臋 o azyl (Dz. Urz. UE 2003 L 31/18). Rozporz膮dzenie Rady WE nr 343/2003 z dnia 18 lutego 2003 w sprawie ustanowienia kryteri贸w i mechanizm贸w okre艣lania pa艅stwa cz艂onkowskiego w艂a艣ciwego dla rozpatrywania wniosku azylowego (Dz. Urz. UE 2003 L 50/1). Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach (Dz.U. 2003 Nr 128 poz. 1175 z p贸zn. zm.). Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. 2003 Nr 128 poz. 1176 z p贸zn. zm.). Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy spo艂ecznej (Dz.U. 2004 Nr 64 poz. 593 z p贸zn. zm.). Dyrektywa Rady 2004/83/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie minimalnych norm dla kwalifikacji i statusu obywateli pa艅stw trzecich lub bezpa艅stwowc贸w jako uchodzc贸w lub jako osoby, kt贸re z innych wzgl臋d贸w potrzebuj膮 mi臋dzynarodowej ochrony oraz zakresu tej偶e ochrony (Dz. Urz. UE 2004 L 304/12). 66 Dyrektywa Rady 2005/58/WE z dnia 1 grudnia 2005 r. w sprawie ustanowienia minimalnych norm dotycz膮cych procedur nadawania i cofania statusu uchodzcy w pa艅stwach cz艂onkowskich (Dz. Urz. UE 2005 L 326/13). Strony Internetowe: http://refugee.pl Gazeta Uchodzc贸w, wydanie Internetowe. http://www.abc.com.pl ABC a Wolters Kluwer business. http://www.rada-ds-uchodzcow.gov.pl - oficjalna strona Rady ds. Uchodzc贸w. http://www.udsc.gov.pl oficjalna strona Urz臋du ds. Cudzoziemc贸w. http://www.udsc.gov.pl/files/documenty/Urzad_ds_udzoziemcow.pdf - Broszura Urz臋du ds. Cudzoziemc贸w. http://www.wcpr.pl oficjalna strona Warszawskiego Centrum Pomocy Rodzinie. http://www.wosna5.pl - Grz膮dziel M., Rodzaje system贸w ochrony praw cz艂owieka. 67 SPIS TRE艢CI WYKAZ SKRUT脫W .................................................................................................................. 2 WSTP........................................................................................................................................... 3 ROZDZIAA 1. PROBLEMATYKA UCHODyC脫W W 艢WIETLE PRAWA MIDZYNARODOWEGO .................................................................................................. 5 1.1. Regulacje w systemie uniwersalnym Organizacji Narod贸w Zjednoczonych ............... 6 1.2. Regulacje w systemach regionalnych ................................................................................... 11 1.2.1. Ochrona w systemie europejskim .................................................................................. 11 1.2.1.1. Regulacje przyj臋te przez Rad臋 Europy ............................................................... 11 1.2.1.2. Regulacje przyj臋te przez Uni臋 Europejsk膮 ........................................................ 13 1.2.2. Ochrona w systemach: afryka艅skim, interameryka艅skim i azjatyckim ............. 16 ROZDZIAA 2. OG脫LNE ZASADY NADAWANIA, ODMOWY NADANIA ORAZ POZBAWIENIA STATUSU UCHODyCY ...............................................................18 2.1. Zasady nadawania stat usu uchodzcy (klauzule w艂膮czaj膮ce); uzasadni ona obawa przed prze艣ladowaniami w kraju pochodzenia ............................................................................ 19 2.2. Zasady odmowy nadania statusu uchodzcy (klauz ule wy艂膮czaj膮ce)........................ 22 2.3. Zasady pozbawiania statusu uc hodzcy (klauzul e ustania) ......................................... 25 ROZDZIAA 3. INSTYTUCJE ZAJMUJCE SI SPRAWAMI UCHODyC脫W ..............................27 3.1. Urz膮d do Spraw Cudz oziemc 贸w ........................................................................................... 28 3.1.1. Szef Urz臋du do Spraw Cudzoziemc贸w ......................................................................... 28 3.1.2. Struktura organizacyjna Urz臋du do Spraw Cudzoziemc贸w .................................... 30 3.2. Rada do Spraw Uchodzc贸w ...................................................................................................... 32 68 ROZDZIAA 4. POSTPOWANIE W SPRAWIE NADANIA STATUSU UCHODyCY ...35 4.1. Post臋powanie .............................................................................................................................. 36 4.1.1. Wszcz臋cie post臋powania z艂o偶enie wniosku oraz cz ynno艣ci organu przyjmuj膮cego wniosek ...................................................................................................................... 36 4.1.2. Skutki prawne wszcz臋cia post 臋powania ..................................................................... 38 4.1.3. Tryby post 臋powania. Przes艂uchania ............................................................................ 40 4.1.4. Wydanie decyzji i mo偶liwo艣膰 jej wzruszenia ........................................................... 42 4.2. Post臋powanie wobec szczeg贸lnych grup wni osk odawc贸w ........................................... 44 4.2.1. Ma艂oletni bez opieki ........................................................................................................ 44 4.2.2. Osoby, kt 贸re by艂 y poddane przemocy lub s膮 niepe艂nosprawne ............................. 46 4.3. Gwarancje rzetelno艣ci post臋powania ................................................................................. 46 4.4. Prawa i obowi膮zki wnioskodawcy ....................................................................................... 49 ROZDZIAA 5. PRAWA I OBOWIZKI CUDZOZIEMC脫W POSIADAJCYCH STATUS UCHODyCY .......................................................................................................54 5.1. Pomoc w zakresie integracji.................................................................................................. 56 5.2. Dok ument podr 贸偶y przewidziany w Konwencji Genewskiej i karta pobytu ........ 58 ZAKOCCZENIE ........................................................................................................................63 BIBLIOGRAFIA........................................................................................................................65 69 Katarzyna Taborska Krak贸w, dnia.................................. O艢WIADCZENIE 艢wiadoma odpowiedzialno艣ci o艣wiadczam, 偶e przed艂o偶ona praca dyplomowa pt.: Status uchodzcy jako forma ochrony praw cudzoziemc贸w na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej zosta艂a napisana przeze mnie samodzielnie. Jednocze艣nie o艣wiadczam, 偶e w/w praca nie narusza praw autorskich w rozumieniu Ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. 2006 Nr 90 poz. 631 z p贸zn. zmianami) oraz d贸br osobistych chronionych prawem cywilnym. Przed艂o偶ona praca nie zawiera danych empirycznych ani te偶 informacji, kt贸re uzyska艂am w spos贸b niedozwolony. Stwierdzam, i偶 przedstawiona praca w ca艂o艣ci ani te偶 w cz臋艣ci nie by艂a wcze艣niej podstaw膮 偶adnej innej urz臋dowej procedury zwi膮zanej z uzyskiwaniem dyplomu ani te偶 nadania tytu艂贸w zawodowych. & & & ......................................................... (podpis) O艢WIADCZENIE O艣wiadczam, i偶 wyra偶am zgod臋 na udost臋pnienie mojej pracy licencjackiej Krak贸w, dnia........................................... & & & ...& & & & & & & & & & & & & . (podpis) ............................................................ (po艣wiadczenie wierzytelno艣ci podpisu) 70